1. Nga umo ndumbuetu a tonda ku somboka, vihula vika na pande ku lilinga?

VAKUA Kilistu vose, va kala muintsi lia mutue uavo ua ku tantuluka,Yesu Kilistu. Vunoni nga umo ndumbuetu a somboka, ue ku putuka ku kala naua muintsi lia ku tuamenena ca muntu ka tantulukile, yalieni. Ku lingamo kati ca casi. Ngeci mukemuo, ci ka pua ca cili kuli ndumbuetu uose a tonda ku somboka, ku lihula ngueni: ‘Vukaleho vuka njili navuo vua muesa ngecize ou muanetu, tangua a ka pua mutue ua cili ua ndzivo? Vuno viuma via mu lutsilielo via kala na seho mu muono ueni ni? Nga mu ntsimbu ino ka vi tuamekele, vusunga vuka njili navuo ngecize tangua a ka vi tuameka mu nima ya ku liambata?’ Vutuhu ngoco, ka pandele ku tala lika kuli yala, vunoni na kuli ikeye ivene. Ca ku muenako, a hasa ku lihula ngueni: ‘Amba ange co, vifua vika nja kala navio vi ka hasa ku tuala vulo vuetu ku lutue? Vuno nja pua nji cihuanga na mukua lukakatela ni? Vuno nja kala na vusamba vua ku kaniama na Yehova ni?’ (Ekel. 4:9, 12) Ku mutamba umo, ndzolela ye ku ivua mpuevo ua ku somboka mu vulo, ye ku hitukila naua ha vihangula vie ku linga ntsimbu kanda a somboke.

2. Vika tu simutuila mu cilongesa cino?

² Makulukazi na makulukazi a vandumbuetu Vakua Kilistu, ve ku muesa lungano lua cili mu ku liononuesa ku vamala vavo. Kaha tu va sangala cikuma! Tue ku ivua ndzolela ya kama ya ku pangela Yehova hamo lika na ava vampuevo va lukakatela! Mu cilongesa cino, tu kumbulula evi vihula vitatu: (1) Vitanga vika ve ku pinda navio vampuevo va ku somboka? (2) Omo lia vika mpuevo ue ku hangula ku liononuesa kuli yalieni? (3) Vika vamala na vampuevo Vakua Kilistu, va hasa ku lilongesa ku lungano lua Yesu, Avingaile, na Maliya naye ya Yesu, ku tuala ha ku liononuesa?

3. Omo lia vika ka kua kele vulo vua ku tantuluka?

³ Vutuhu vulo vua pua vuana vua ku tantuluka vua tu hana Njambi, vunoni vantu ka va tantulukile. (1 Yoa. 1:8) Ngeci mukemuo, Lizi lia Njambi lia mamuna vaze va liambata ngualio “va ka mona lamba.” (1 Kol. 7:28) Tu hilulenu imo lamba ni nguetu vimo visoti via hasa ku lihita navio mpuevo ua ku somboka.

4. Omo lia vika mpuevo ua ku somboka a hasa ku livua ngecize ku liononuesa kuli yalieni ca pua ku lipopolola?

⁴ Halumo omo lia cifua ca kolelamo, mpuevo a hasa ku livua ngecize ku liononuesa kuli yalieni, ca pua ku lipopolola. Ndumbuetu Marisol, ua ku Estados Unidos, ngueni: “Kuno kuimbo lietu, vampuevo ve ku va leka ntsimbu yose ngecize va na pande ku lipuisa hamo lika na vamala mu viuma viose. Nji tantekeya ngecize Yehova ikeye ua tumbika ku tuamenena. Kaha vutuhu vampuevo va pande ku liononuesa ku vamala, vunoni navo va va kundika mutamba ua seho u va pande ku puisamo. Vunoni ca cikalu ku tualelelaho ku mona ku tuamenena mu njila ya ci tumbikilamo Yehova.”

5. Visinganieka vika via ku vihia va kala navio vamo ku tuala ha vampuevo?

⁵ Vamo vampuevo va somboka ku vamala ve ku singanieka nguavo mpuevo ka kele na seho ku hiana yala. Umo ndumbuetu ua ku America do Sul, ua lizina Ivon ngueni: “Kuno kuimbo lietu, vamala vakevo ve ku livanga ku lia, amba vuose vampuevo. Vanike va vampuevo vakevo ve ku teleka, ku kusa na ku komba-komba, vunoni vanike va vamala ku tumama lika, muomu ve ku va pangela kuli vanayavo na vandumbuavo. Cikuavo naua, vanike va vamala ve ku va leka ngecize ‘va pua vamiangana ha ndzivo.’” Kaha ndumbuetu Yingling ua ku Azia ngueni: “Mu lilimi lietu mua kala cimo cisimo ca muesa ngecize, mpuevo ka tondekele ku pua ua mana ni mukua vutongue. Kapandi keni ku linga vipanga via ha ndzivo. Kaha ka pandele ku hana nguli na imo yahi kuli yalieni.” Yala uose ue ku kava evi visinganieka ka via litombuele na Mbimbiliya, ue ku kaluuisa muono ua mpueyeni, ke ku tambuluisa Yesu, kaha naua ue ku vuisa Yehova ku mutima ku vihia.—Efe. 5:28, 29; 1 Pet. 3:7.

6. Vika va pande ku linga vampuevo va ku somboka linga va kaniamese vusamba vuavo na Yehova?

⁶ Ngue mu tu na muene mu cilongesa ci na hiti, Yehova ua tonda vamala Vakua Kilistu va tondele vusoko vuavo via va kambela mu lutsilielo, mu visinganieka na ku muvila. (1 Tim. 5:8) Vunoni vampuevo va ku somboka, va na pande ku uana ntsimbu nkala litangua ya ku pua na ku tanda Lizi lia Njambi na ku lihilula, kaha na ku vundila kuli Yehova. Vutuhu ngoco kati ca casi ku lingamo. Omo lia vika? Muomu vampuevo va ku somboka, va kala na via vingi via ku linga, ngeci mukemuo va hasa ku livua ngecize ka vesi na ntsimbu ni ndzili ya ku linga evi viuma. Vunoni, va na pande ku pua na ku uana ntsimbu ya ku lingamo vene. Muomu Yehova ua tonda muntu ku muntu a likuate vusamba neni kaha na ku vu niunga.—Vili. 17:27.

7. Vika vi hasa ku kuasa mpuevo ku puisamo citeli ceni?

⁷ Mua vusunga, ci hasa ku pua ca cikalu ku mpuevo ua ku somboka ku liononuesa kuli yalieni ua ku hona ku tantuluka. Vunoni ci ka mu puila ca casi ku puisamo ou mutamba ua mu kundika Yehova, nga evuisisa omo lia vika Mbimbiliya ya mu sika ku liononuesa kuli yalieni.

8. Ngue mu ya muesa Efeso 5:22-24, omo lia vika mpuevo Mukua Kilistu ue ku hangula ku liononuesa kuli yalieni?

⁸ Mpuevo ua ku somboka ue ku hangula ku liononuesa kuli yalieni, muomu vikevio via mu sika Yehova. (Tandenu Efeso 5:22-24.) Kaha ua kulahela ngecize viose vie ku linga Ise ua muilu, ue ku vi linga omo lia cilemo. Ngeci mukemuo, viose vie ku mu tuma ku linga ou Ise ua  cilemo, ue ku lingamo muomu ua tonda ku mu kuasa.—Ndeu. 6:24; 1 Yoa. 5:3.

9. Vika vie ku soloka nga mpuevo Mukua Kilistu, a liononuesa ku ku tuamenena ca yalieni?

⁹ Vakua mavu, ve ku sindiya vampuevo ku sembulula vitume via Yehova na ku singanieka ngecize ku liononuesa ca pua ku lipopolola. Vunoni ngue mu tua tantekeya, vakua ku sambeya visinganieka viaco ka va tantekeya Njambi yetu ua cilemo. Yehova ua haka seho ya kama ku vana veni va vampuevo, ngeci mukemuo na limo litangua liahi a ka va tuma ku linga viuma vi hasa ku va popolola. Ndumbuetu ue ku lihakela kapandi ka ku puisamo cipanga ca mu kundika Yehova, ue ku sambeya ciyulo mu vusoko. (Visa. 119:165) Kaha ku lingamo ce ku kuasa yalieni, ikeye ivene na vana.

10. Vika tu lilongesa ku mezi a ndumbuetu Carol?

¹⁰ Mpuevo ue ku liononuesa kuli yalieni vutuhu ka tantulukile, ue ku muesa ngecize ua lema na ku singimika Yehova uze ua tumbika ku tuamuenena. Ndumbuetu Carol ua ku Amerika do Sul ngueni: “Nji tantekeya ngecize yaliange, a ka sevuka-sevuka. Kaha naua nji tantekeya nguange, cifua ci nje ku mu muenamo nga na sevuka, ca muesa seho i nja haka ku vusamba vuange na Yehova. Ngeci mukemuo, nje ku lihakela kapandi ka ku liononuesa kuli yaliange muomu nja tonda kuya Tatetu ua muilu ku mutima.”

11. Vika vie ku kuasa ndumbuetu Aneese ku pua mukua ku ecela, kaha vika tu hasa ku lilongesa ku mezi eni?

¹¹ Ci hasa ku pua ca cikalu kuli mpuevo ku singimika na ku ononoka yalieni nga a mona ngecize yalieni ke ku haka seho ku cifua ce ku livuilamo ni ku visoti vieni. Vunoni halakanenu vati umo ndumbuetu ua ku somboka, ua lizina Aneese ue ku linga nga via cifua eci vi na soloka. Ivene ngueni: “Nje ku linga cose linga kati nji vuile yaliange nkulundundu. Nje ku vuluka ngecize tu vose tue ku sevuka. Kaha vutumbe vuange vua pua ku ecela na mutima uose, ngue mue ku linga Yehova. Kaha mu nje ku ecela nje ku lembama naua mutima.” (Visa. 86:5) Mpuevo mukua ku ecela, ci hasa ku mu puila ca casi ku liononuesa.

12. Malungano aka a kala mu Mbimbiliya?

¹² Vamo ve ku singanieka nguavo, mukua ku liononuesa ua pua mukua liova ni ua ku zeya. Vunoni kati vusunga cipue kamandende. Muomu  mu Mbimbiliya mua kala malungano a engi a vantu va liononuesele, vunoni va puile va ku kaniama na ku simpa. Tu talenu vi tu hasa ku lilongesa ku lungano lua Yesu, Avingaile, na Maliya.

13. Omo lia vika Yesu ue ku liononuesa kuli Yehova? Lombololenu.

¹³ Yesu ue ku liononuesa kuli Yehova. Vunoni eci ka ca lombolokele ngecize ka puile mukua mana ni mukua vutongue. Cifua ca casi kaha ca ku sungama ca longeselelemo, ca muesa ngecize ua puile mukua mana cikuma. (Yoa. 7:45, 46) Yehova a tantekeya ngecize Yesu ua pua mukua vutongue, ngeci ua mu tavesele ku panga neni mua tangele melu na mavu. (Visi. 8:30; VaHe. 1:2-4) Kaha tunde ha ku sanguka ca Yesu, Yehova ua mu hana “ngolo yose ya muilu na hano ha mavu.” (Mat. 28:18) Kaha vutuhu Yesu ua kala na vutongue, vunoni kasi ue ku lavelela Yehova a mu leke via na pande ku linga. Omo lia vika? Muomu ua lema Ise.—Yoa. 14:31.

14. Vika vamala va hasa ku lilongesa (a) ku cifua ce ku muenamo Yehova vampuevo? (b) ku mezi a va soneka ku Visimo 31?

¹⁴ Vi va hasa ku lilongesa vamala. Yehova ka sikile vampuevo ku liononuesa ku vamala muomu ue ku mona ngecize vamala va hiana vampuevo houe. Kuli Yehova, vose vavali va pua hamo, ngeci mukemuo ua hangula vampuevo na vamala ku ka sika hamo lika na Yesu mu Vuangana vua muilu. (Ngal. 3:26-29) Yehova ua muesa ngecize ua kulahela muli Muaneni mu ku mu hana ngolo ya muilu na hano ha mavu. Na vuno vene, yala mukua mana ue ku hanako imo mpoko kuli mpueyeni. Lizi lia Njambi lia muesa viuma via hasa ku puisamo mpuevo ua cili, ngualio, a hasa ku tuamenena vipanga via ha ndzivo, ku landa ni ku landesa vihela, kaha na ku linga mingoso. (Tandenu Visimo 31:15, 16, 18.) Mua vusunga, mpuevo ka puile ndungo mukua ku linga lika viuma vi ve ku mu tuma na nguli ya hanako yahi, houe. Vunoni yalieni ua mu kulahela kaha ue ku halakana ku vinguli vieni. (Tandenu Visimo 31:11, 26, 27.) Nga yala a muesa kasingimiko ka cifua eci kuli mpueyeni, kaha mpuevo a ka liononuesa na ndzolela kuli ikeye.

15. Vika vampuevo va hasa ku lilongesa ku lungano lua Yesu?

¹⁵ Vi va hasa ku lilongesa vampuevo. Vutuhu Yesu ue ku puisamo viuma via kama, vunoni ke ku mona ngecize ku liononuesa kuli Yehova ca pua ku lipopolola, houe. (1 Kol. 15:28; Filp. 2:5, 6) Na vuno vene, mpuevo ue ku kava lungano lua Yesu, ka pandele ku livua ngecize ku liononuesa kuli yalieni ca pua ku lipopolola. Vunoni ue ku kuasa yalieni kati lika muomu ua mu lema, vunoni cikumakuma muomu ua lema na ku singimika Yehova.

16. Kuliya na 1 Samuele 25:3, 23-28, vitanga vika ua pindile navio Avingaile? (Talenu cikupulo ca helu lia Vutala.)

¹⁶ Avingaile ua sombokele kuli umo yala ua lizina Navale. Navale ua puile cilumbi, mukua ku lihalesa, kaha ke ku santsela. Vutuhu ngoco Avingaile ka tondele kasuilo ka ku tsiha vulo. Muomu nga ua tondelemo, nga ua holokele linga Ndaviti na muasualale veni va ku tsihe yalieni. Vunoni Avingaile ua lihakelele kapandi ka ku linga viose via tondekele mu ku niunga yalieni Navale hamo lika na vantu vose va kele ku ndzivo yavo. Aci singaniekenu ku simpa ca tondekele Avingaile linga a ka lisolole ku vamala 400 vali na vitua na ku simutuila mu kasingimiko na Ndaviti ku tuala ha citanga caco. Kaha kati ovio lika, vunoni na mulonga ua yalieni ua lituikileuo ikeye. (Tandenu 1 Samuele 25:3, 23-28.) Vuasi-vuasi, Ndaviti ua litavelele ngecize Yehova ikeye ua pangesele ou mpuevo ua ku simpa, linga a mu hane cimamuna ca tondekele mangana kati a vulumune.

17. Vika vamala va hasa ku lilongesa ku muzimbu ua Ndaviti na Avingaile?

¹⁷ Vi va hasa ku lilongesa vamala. Avingaile ua puile mpuevo ua mana. Kaha Ndaviti neni ua muesele mana mu ku mu halakana. Mu ku  lingamo ua liniungile ku vilinga vize vie ku mu nehelele mulonga ua maninga. Na vuno vene, vamala va mana ve ku halakana na ku hilula vuino vinguli via vampuevo vavo, ntsimbu kanda va linge vihangula via kama. Muomu ku halakana ku vampuevo vavo, ci hasa ku va niunga ku ku linga vihangula via ku viha.

18. Vika vampuevo va hasa ku lilongesa ku lungano lua Avingaile?

¹⁸ Vi va hasa ku lilongesa vampuevo. Mpuevo ua lema na ku singimika Yehova, ue ku kuasa vusoko vueni cipue nga yalieni ka puile Mukaleho ua Yehova ni ke ku yoya muaya vitume via Mbimbiliya. Ke ku tonda njila ya ku tsihilamo vulo. Vunoni mu ku muesa kasingimiko na ku liononuesa, ue ku seteka ku kuasa yalieni a lilongese via Yehova. (1 Pet. 3:1, 2) Vunoni, cipue nga yala ka hangula ku pangela Yehova, kasi Tatetu ua muilu ue ku ivua ndzolela mu ku mona mpuevo a tualelelaho ku liononuesa kuli yalieni na kakatela ku vitume via mu Mbimbiliya.

19. Mu viuma vika mpuevo ka pandele ku ononoka yalieni?

¹⁹ Vunoni mpuevo ka pandele ku ononoka yalieni nga a mu tuma ku linga viuma ka via litombuele na masiko na vitume via mu Mbimbiliya. Ca ku muenako, nga umo ndumbuetu va mu kakateya kuli yalieni ka puile Mukaleho, linga kuise, a punde, ni a linge viuma vieka vi ya vindika Mbimbiliya, vati na pande ku linga? Yehova ikeye i va na pande ku livanga ku ononoka Vakua Kilistu vose, hamo lika na vampuevo va ku somboka. Ngeci mukemuo, ndumbuetu na pande ku viana ku linga vi ya vindika Mbimbiliya na ku lombolola vika na vianena mu kasingimiko na ku simpa.—Vili. 5:29.

20. Vati tua tantekeya ngecize Maliya ua likuatele vusamba vua kama na Yehova?

²⁰ Maliya ua likuate vusamba vua kama na Yehova kaha ci soloka ha toma ngecize ua tantekeyele vuino Visoneka via ku lela. Ca ku muenako, mua kele na ku simutuila na Elizambeta, naye ya Yoano Mukua ku mbatiza, Maliya ua tumbuile mezi a ku vinimbu via ku pua 20, via ku Visoneka via ciHevelu. (Luka 1:46-55) Kaha aci singaniekenu hali evi: Vutuhu Maliya tele va mu handekeya laza kuli Yosefe, kangelo ka Yehova ka solokele ha katete kuli Yosefe. Vunoni ua livangele ku lisolola vene kuli Maliya na ku mu leka ngecize a kemita na ku sema Muana Njambi. (Luka 1:26-33) Yehova ua tantekeyele vuino  Maliya, kaha ua kele na vusunga ngecize a ka muesa cilemo na ku niunga vuino Muaneni. Mua vusunga, Maliya ua tualeleho ku kala na vusamba vua cili na Yehova cipue vene mua tsile Yesu na ku sanguka ceni kaha nomo mua hilukile muilu.—Vili. 1:14.

21. Vika vamala va hasa ku lilongesa ku muzimbu ua Maliya?

²¹ Vi va hasa ku lilongesa vamala. Yala ue ku ivua ndzolela ya kama nga mpueyeni a tantekeya vuino Visoneka via ku lela. Kaha ke ku ivua liova ni ku singanieka ngecize mpueyeni a tonda ku lipuisa mutue ua ndzivo, houe. Muomu a tantekeya ngecize mpuevo a tantekeya vuino Mbimbiliya na vitume viayo, ue ku kuasa cikuma vusoko. Kaha tu tantekeya ngecize cipue vene nga mpuevo ua lilongesa cikuma ku tuvakana yalieni, kasi kapandi ka ku tuamenena ku lemesa ca mu vusoko na viuma vikuavo via mu lutsilielo ka pua ka yala.—Efe. 6:4.

22. Vika vampuevo va hasa ku lilongesa kuli Maliya

²² Vi va hasa ku lilongesa vampuevo. Vutuhu mpuevo na pande ku liononuesa kuli yalieni, vunoni kasi ivene na pande ku niunga lutsilielo lueni. (Ngal. 6:5) Linga a puisemo evi, na pande na ku sezako imo ntsimbu ya ku lilongesa mu vulika na ku hilula. Ku linga evi, ci ka mu kuasa ku niunga cilemo na kasingimiko keni kuli Yehova kaha na ku hasa ku liononuesa kuli yalieni na ndzolela.

23. Vati vampuevo va ku liononuesa, ve ku likuasa vakevo vavene, ku kuasa masoko avo, na cikungulukilo?

²³ Vampuevo ve ku liononuesa ku vamala vavo omo lia ku lema Yehova, ve ku yoya mu ndzolela ku tuvakana vaze ve ku viana cifua ca tumbikilamo Yehova viuma. Ve ku pua naua lungano lua cili kuli vakuendze na vahumbe. Kaha eci ce ku kuata kati lika ku ndzolela ya mu masoko avo, vunoni na ya mu cikungulukilo. (Tito 2:3-5) Lelo lino, vampuevo vakevo va pua mutamba ua kama ua vangamba va Yehova. (Visa. 68:11) Tu vose, cipue tu vamala ni tu vampuevo, tua kala na mutamba ua seho mu cikungulukilo. Cilongesa ci na hatako, ci ka lombolola vati tu hasa ku puisamo muntu ku muntu mutamba uaco.