1. Sɔ̄ ziī wuga nɛɛwa gaa kɛɛrɛ nɛɛ e’iya, pio amunu ebip na a bɔloo kɔ a bip a?

DƐ̄DƐƐ̄ pya Nɛɛ Kraist le kɛɛ̄ Jizɔs Kraist alu nɛɛ zaāsī a mmana. Kerewo, sɔ̄ ziī wa alu Nɛɛ Kraist iya dam, a yii kɛɛ̄ nɛɛdam a naa mmana. Lo ama dap lu nu finiabah. Nyɔɔwo, sɔ̄ a gaa kɛɛrɛ nɛɛ e’iya, lee a bip aba ɛɛ kɔ: ‘E na m muɛ̄ a tɔgɛ kɔ wuga nɛɛdam ama elu le tɛ bee tɔ a? A suge taāŋabah Jɛhova nua gbɛnɛ bu ye dum ni? Lo a naale wo, e na anua m kɛɛrɛ kɔ ekiisī leere bu doo nu Bari kɔ sɔ̄ i e’iya ziī sah ani?’ Bu kaka, a leenage kɔ lo wuga nɛɛwa a bip aba ɛɛ kɔ: ‘Pya amunu dogo m ɛrɛ na m dap su yeābah nɛ i iya dam le wa ani? M luge nɛɛ m wee egerebu sa dɔɔ̄nu ni? M ɛrɛge e’agatɛ̄ gbanialoo kumaloo Jɛhova ni?’ (Eklis 4:9, 12) Dua ɛɛbu wa e’ɛrɛ sɔ̄ e’iya dam, edɛɛa nyɔɔ pya biaɛfii a bee doo lɛɛ a gae iya dam.

2. E na i gaa le kɛɛrɛ nu akiiloo bu ekobee ue ama a?

² Gbɛnɛ-edo miliɔn pya i wuga nɛɛwa esere le edoba kumaloo lulu pya wa a tɔɔ̄ kɛɛ̄ wa dam. Bɔloo ekaɛgɛ wa! A ɛɛrɛ i bu kaāna lo eyɔ pya wa a kumalookɛ̄ ama taāŋabah Jɛhova. Bu ekobee ue ama i gaa le kɛɛrɛbu taa ebip a kɔ: (1) Pya amunu nu finiabah na pya wa wee kpesī a? (2) E na anua wa sagɛ lo etɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam a? (3) E na pya dam le wa ba lu Nɛɛ Kraist enɔ aāloo edoba tɔɔ̄ kɛɛ̄ nɛɛ lo Jizɔs, Abigail, le Meri wa Josɛf alu ka Jizɔs bee tɔgɛ a?

3. E na anua lɔgɔ iya dam le wa a mmana naale a?

³ Iya dam le wa lu dɔɔ̄nu a mma a aabah Bari, kerewo, nɛɛ naa mmana. (1 Jɔn 1:8) Nu anua sa Muɛ̄ Ue Bari kɔ pya e’iya ziī ekpesī nu finiabah alu ekure “etɛɛrɛloo [bu] namloo” lo. (1 Kɔr 7:28) Yere nukuādɛɛ̄ loo pio nu finiabah wa dap kpesī ama.

4. E na a dap doo kɔ wa a ɛp kɔ a naa bɔloo etɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam a?

⁴ Pio sɔ̄ nyɔɔ kɛ̄ a bee lu ekpɔā ye aākɛ̄ doo, a dap tɔɔ̄loo wa kɔ a naa bɔloo kɔ a tɔɔ̄e kɛɛ̄ ye dam. Marisol a tɔɔ̄ United States bee kɔ, “Bie kɛ̄ a bee lu ekpɔā mɛ, wee lu ekɔ nɛ pya nɛɛwa kɔ ba ɛrɛ enyɔɔnɛ pya nɛɛdam lu kunakuna bu dɛ̄dɛɛ̄ nu. M suā kɔ Jɛhova na a bee sere nɔɔnɔɔnu kɔ nɛɛdam alu ekobee a, mɛ a nɛnage tam pya wa sa a bɔloo enɛ wa enwadɛɛ̄. Mɛ nyɔuwe ama doo kɔ tɔɔ̄ kɛɛ̄ lo nɔɔnɔɔnu a aga.”

5. Amunu ekwɔ ekɛɛrɛ na pio nɛɛdam ɛrɛ kumaloo pya nɛɛwa a?

⁵ Kerewo, ziī wa dap iya nɛɛ a kɛɛrɛ kɔ pya nɛɛwa naa le dɛɛ̄ lɔgɔ nu. Ziī wuga nɛɛwa a kura Ivon a tɔɔ̄ South America bee kɔ: “Bie i barasī, sɔ̄ pya nɛɛdam edea nu sah na pya nɛɛwa wee de a. Wee lu e ɛmadɛɛ̄ kɔ pya miɔŋɔ nɛɛwa a bui nu sa kwa kɛ̄, lɛɛ ba nyɔɔnɛ wa ka nɛ nuede pya miɔŋɔ nɛɛdam, e ba wee kɔ nɛ pya miɔŋɔ nɛɛdam kɔ ‘bɔɔlo na bui ɛrɛ tɔ ama a.’ ” Ziī wuga nɛɛwa a kura Yingling a wee tɔɔ̄ Asia bee kɔ: “A ɛrɛ nu a wee lu ekɔ bu i muɛ̄ ue a tɔgɛ kɔ a naa lu ebɛɛ̄ kɔ alu ekpɔā pya nɛɛwa kɔ ba a si tɔkpa ale nɔ bah tam. Nu a wa kuu na si dɛ̄dɛɛ̄ tam butɔ, e a naa lu enɛ wa dee kɔ ba a kɔ wa ekɛɛrɛ nɛ wa dam.” Dam dua sīdee doonu a naa tɔgɛ wereloo sa Baibol naa yerekpotɛ̄ ama ɛrɛ pah nyɔɔ, doo kɔ dum a aga loo ye wa, naa nɔ edoba Jizɔs, sa biirebu Jɛhova.—Ɛfɛs 5:28, 29; 1 Pit 3:7.

6. E na alu ebɛɛ̄ kɔ pya wa a doo lo e’agɛrɛtɛ̄ wa gbanialoo kumaloo Jɛhova a?

⁶ Dookɛ̄ a bee lu ekɔ doo bu ekobee ue i aa a, Jɛhova ɛmadɛɛ̄ kɔ pya dam alu Nɛɛ Kraist a nɛ nu alu ebɛɛ̄ pya ye tɔ bu edɔɔ̄, bu namloo, sa kɛɛrɛ kɛ̄ nu wa tɔɔ̄loo doo. (1 Tim 5:8) Kerewo, alu ebɛɛ̄ kɔ pya wuga nɛɛwa e’iya dam a nɔɔ sɔ̄ ziī ziī dee nɔā Muɛ̄ Ue Bari sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ, le kɔ ba a yere kara aābu beenyiɛ wa nɛ Jɛhova. Lo ama dap aga. Pya wa wee ɛrɛ gbɛnɛkpo tam esi, nyɔɔwo ba dap kɛɛrɛ kɔ ba naa ɛrɛe sɔ̄ le mɛm edaā pya nu ama, mɛ alu ebɛɛ̄ kɔ ba a nɔɔ sɔ̄ esu daā. E na anua a? Nyɔnɛbee Jɛhova gbī kɔ ziī ziī ii i ɛrɛ kaāna gbanialoo ye kumaloo.—Doonu 17:27.

7. E na edoo kɔ a waɛbah wa etɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam a?

⁷ Lu kaka kɔ a naa waɛ kɔ wa a tɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam a naa mmana. Kerewo, ewaɛ ye bah esitam Jɛhova enɛa ye ama lo a dābeeloo sa suā pya nu anua Baibol kɔ a bɔloo kɔ a tɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam.

8. Dookɛ̄ Pya Ɛfɛsɔs 5:22-24 tɔgɛ doo, e na anua wa alu Nɛɛ Kraist eyiga lo etɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam a?

⁸ Wa alu Nɛɛ Kraist eyiga lo etɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam nyɔnɛbee Jɛhova gbī kɔ a doo wo. (Buū Pya Ɛfɛsɔs 5:22-24.) A ture nyiɛ loo ye Tɛ a le li bunyɔɔ sa suā kɔ a  weree ye loo, le kɔ aba nu elee ye loo na a gbī kɔ a dooe a.—Deut 6:24; 1 Jɔn 5:3.

9. Pio e na a wee sira sɔ̄ wuga nɛɛwa alu Nɛɛ Kraist tɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam a?

⁹ Nyɔuwe ama zū pya nɛɛwa kɔ ba aa nyɔɔnɛ pya daakuu Jɛhova le kɔ ba a ɛp kɔ a naa bɔloo kɔ ba a tɔɔ̄ kɛɛ̄ wa dam. Bu kaka, pya a tɔgɛ dua ekɛɛrɛ ama naa suāloo i Bari a ɛrɛ wereloo. Jɛhova naale enɛ lok epiag pya ye miɔŋɔ nɛɛwa a wereloo kaāna. Wuga nɛɛwa a piiga lo etɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam dookɛ̄ Jɛhova gbī doo, doo kɔ efɛɛloo a le bu ye tɔ. (Yɔɔ 119:165) Alɛ e’ɛrɛ biī, ye dam ɛrɛ biī, sa pya ye miɔŋɔ ɛrɛnage biī.

10. Pio e na i dap nɔ aāloo pya ue Carol kɔ a?

¹⁰ Wa a tɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam a naa mmana tɔgɛ kɔ a wereeloo sa nwadɛɛ̄ Jɛhova, nɛɛ a bee nɔɔ nɛɛ elu ekobee loo butɔ. Carol a wee tɔɔ̄ South America bee kɔ: “M suā kɔ na dam dap tɛɛ̄ ekwɔ booboo sɔ̄, m suānage kɔ kɛ̄ m doo dogo kumaloo pya lo ekwɔ doo etɔgɛ kɛ̄ nɔɔnɔɔnu Jɛhova akiiloo nɛɛ alu ekobee loo butɔ mɛ kuī loo doo. Nyɔɔwo, m piiga lo etɔɔ̄ ye kɛɛ̄ nyɔnɛbee m gbī e’ɛɛrɛbu na Tɛ a le li bunyɔɔ.”

11. E na a bee yerebah nɛ wuga nɛɛwa a kura Aneese kɔ a aaloo nu a, e e na i dap nɔ aāloo pya nu a kɔ a?

¹¹ A dap agabah wa enɛ enwadɛɛ̄ sa tɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam lo a naa gbī e’ɛp ye ekɛɛrɛ le ye ebɛɛ̄ yere dɛɛ̄ nu. Mɛ naa ɛp nu ziī wuga nɛɛwa e’iya dam a kura Aneese bee doo sɔ̄ nu a doo wo bee sira ama. A bee kɔ: “Mm wee gbī e’ɛrɛ biirabu. M suā kɔ dɛ̄dɛɛ̄ ii wee tɛɛ̄ ekwɔ. Nu m seea sī na lo e’aaloo ye nɛ dookɛ̄ Jɛhova doo. Sɔ̄ m ye aaloo nɛ, wee doo kɔ m sikɛ̄ ɛrɛ efɛɛloo beenyiɛ.” (Yɔɔ 86:5) Sɔ̄ wa aaloo nu nɛ ye dam, edoo kɔ a waɛ ye bah etɔɔ̄ ye kɛɛ̄.

12. Pya amunu edoba na a le bu Baibol a?

¹² Pio nɛɛ dap kɛɛrɛ kɔ nɛɛ a kumalookɛ̄ lu nɛɛ a zɛɛga. Mɛ a naale  doo wo. Baibol kue bee gbɛnɛ-edo nɛɛ a bee kumalookɛ̄ kerewo ba bee ɛrɛ mɛm. Kɛɛrɛ nu i dap nɔ aāloo edoba Jizɔs, Abigail, le Meri.

13. E na anua Jizɔs tɔɔ̄ kɛɛ̄ Jɛhova a? Naa baatɛ̄.

¹³ Jizɔs tɔɔ̄ kɛɛ̄ Jɛhova, naale nyɔɔbee a naa suānu ale bee a naa para lɔgɔ nu. Aba nɛɛ a suānu kaāna na ye tɔgɛnu dap waɛbah sa waɛ edābeeloo bee lo Jizɔs a. (Jɔn 7:45, 46) Jɛhova tɔgɛ kɔ a yeree ka loo nu Jizɔs dap doo tɛ̄maloo esu ye siātam sɔ̄ aa bee dɛm dɛ̄dɛɛ̄ nu a le bunyɔɔ le kɛnɛkɛ̄. (Kam 8:30; Hib 1:2-4) E aā sɔ̄ Jizɔs bee aakɛ̄ bu luh, Jɛhova enɛa ye “dɛ̄dɛɛ̄ ekpo bunyɔɔ le kɛnɛkɛ̄.” (Mat 28:18) Kere Jizɔs suā sa para gbɛnɛ-edo nu, a wee gbī yerebah aābah Jɛhova. E na anua a? Nyɔnɛbee a wereloo ye Tɛ.—Jɔn 14:31.

14. E na pya dam dap nɔ aāloo (a) kɛ̄ Jɛhova ɛmadɛɛ̄ pya nɛɛwa doo a? (b) pya ue a le bu kpa Kam 31 ekobee a?

¹⁴ Nu pya dam dap nɔ. Naale nu anua Jɛhova su pya nɛɛwa sere kɛɛ̄ pya nɛɛdam na bee ba kiikɛ̄. Jɛhova tɔgɛ lo ama tɛ̄maloo esagɛ pya nɛɛwa le pya nɛɛdam kɔ ba a nyɔɔnɛ Jizɔs bɛɛ. (Gal 3:26-29) Jɛhova etɔgɛ kɔ a dɛrɛe nyiɛ nyɔɔ ye Nwiīnɛɛdam tɛ̄maloo enɛ ye ekpo. Bu aba lo sīdee, dam a ɛrɛ suānu enɛ dee ye wa kɔ a doo pio nu. Sɔ̄ a gaa lu ebaatɛ̄ kaāna wa, Muɛ̄ Ue Bari kɔ kaāna wa dap kuūdɛɛ̄loo pya ye butɔ, yaɛ sa sere nu ba ɛrɛ leere, sa para uradu. (Buū Kam 31:15, 16, 18.) A naa lu zooro, lo a naa dap kɔ ye ekɛɛrɛ bie butɔ. Taāwo, ye dam dɛrɛ ye nyiɛ nyɔɔ sa gbaɛ̄tɔ̄ ye ekɛɛrɛ. (Buū Kam 31:11, 26, 27.) Sɔ̄ dam aara ye wa doo wo, ye wa esu ɛɛbu ye tɔ̄ma kɛɛ̄.

15. E na pya wa dap nɔ aāloo edoba Jizɔs a?

¹⁵ Nu pya wa dap nɔ. Kaɛlɛɛ pya nu Jizɔs edora, a naa bee kɛɛrɛ kɔ tɔɔ̄ kɛɛ̄ Jɛhova ebee kɔ a ɛp e aba ɛɛ kumakɛ̄. (1 Kɔr 15:28; Fil 2:5, 6) Bu aba lo sīdee, kaāna wa a nyɔɔnɛ edoba Jizɔs naale e’ɛp kɔ nɔɔnɔɔnu tɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam dooe kɔ a kiikɛ̄. Naale aba nyɔɔbee a wereloo ye dam na enua a yere ye kpotɛ̄ a, mɛ edoonage wo nyɔɔbee a wereloo Jɛhova sa ye nwadɛɛ̄.

16. Dookɛ̄ alu e’ɛm bu 1 Samuel 25:3, 23-28 doo, pya amunu finiabah na Abigail bee kpesī a? (Ɛp foto a le nyɔɔ eko.)

¹⁶ Abigail bee ɛrɛ dam a kura Nabal. A bee lu nɛɛ a wiibu, eeloo nɛ nyɔɔ, sa naa tɔgɛ nia loo nu. Kerewo, Abigail naa bee aabah ye dam nyɔɔ lo ama. E bee dap ɔbɛloo piī sa lɛɛbaloo kɔ Devid le pya a ye le loo a fɛ ye dam. Taāwo, a bee doo dogo lo ekpega Nabal le dɛ̄dɛɛ̄ pya ye butɔ. Naa kɛɛrɛ dua e’agaloo Abigail bee ɛrɛ lo eyira kɛ̄sī David le 400 pya a aara nu nɔ̄ a bee ye le loo sa wa yɔ kɔ ue lo ekwa lo taāŋa bu sīdee enwadɛɛ̄ a! A bee kpɛ̄naloo esu beebee ue nyɔɔ pya dogo ye dam. (Buū 1 Samuel 25:3, 23-28.) David bee yiga kaāna kɔ Jɛhova na a su wa a ɛrɛ e’agaloo ama ye zuunaebahtɔ̄ lo ekpega ye lɛɛloo beebee ue miī a.

17. E na pya dam dap nɔ aāloo e’ɛma akiiloo David le Abigail a?

¹⁷ Nu pya dam dap nɔ. Abigail bee le wa a suānu. David bee tɔgɛ suānu tɛ̄maloo egbaɛ̄ ye tɔ̄loo. Nu a bee sira aabu na bee, a bee aaloo e’egara miī pya ue naa bee. Bu aba lo sīdee, dam a  ɛrɛ suānu egbaɛ̄tɔ̄loo ye wa kaāna sɔ̄ ba gbī ebiaɛfii pya nu alu gbɛnɛ. Naa daba ekɛɛrɛ ye wa dap yerebah kɔ aa biaɛ nu fii bu pɔrɔ sīdee.

18. E na pya wa dap nɔ aāloo edoba Abigail a?

¹⁸ Nu pya wa dap nɔ. Wa a wereloo sa nɛ enwadɛɛ̄ Jɛhova wee ɛrɛ kaāna pah nyɔɔ pya ye butɔ, kere ye dam naa taāŋabah Jɛhova ale tɔɔ̄dum a gbaaloo ye daakuu. Naale egbī kɛ̄ edoodoo aaba ye dam nyɔɔ nu Baibol naa yerekpotɛ̄. Taāwo, tɛ̄maloo etɔgɛ enwadɛɛ̄ sa ye tɔɔ̄ kɛɛ̄, ezū ye dam kɔ a nɔ nu akiiloo Jɛhova. (1 Pit 3:1, 2) Mɛ kere ye dam naa nyɔɔnɛ ye le edoba, Jɛhova tɔgɛ nia loo pya wa a ye taāŋabah sa tɔɔ̄ kɛɛ̄ wa dam.

19. Bu pya amunu kɛ̄tɔɔ̄ na wa naale egbaɛ̄tɔ̄loo ye dam ani?

¹⁹ Kɛādoo, wa alu Nɛɛ Kraist a kumalookɛ̄ naale eyerekpotɛ̄ ye dam lo a kɔ a doo nu egbee pya lok Bari ale pya ye daakuu a le bu Baibol. Naa su bu edoba kɔ dam ziī i wuga nɛɛwa a naa wee taāŋabah Jɛhova kɔ ye nɛ kɔ a kɔ esah, a yib biu, ale a kɔ a doo nu Baibol naa yerekpotɛ̄. Tua nɛɛ dɛ̄dɛɛ̄ pya Nɛɛ Kraist gbaāloo pya wuga nɛɛwa e’iya dam ɛrɛ egbaɛ̄tɔ̄loo na Jɛhova Bari. Lo alu ekɔ ziī wuga nɛɛwa a doo dogo a be pya daakuu Baibol aa yiga, mɛ a su e’agaloo kɔā nu anua a naale edoo wo, kerewo a doo bu fɛgɛ sīdee.—Doonu 5:29.

20. I tɛɛ̄ doodoo wa suā kɔ Meri bee ɛrɛ le gbanialoo kumaloo Jɛhova?

²⁰ Meri bee ɛrɛ le gbanialoo kumaloo Jɛhova. A bee suā nu a le bu Kpa Kaɛ leere. Sɔ̄ a gaa bee nyɔɔnɛ Elizabɛt ka Jɔn Nɛɛ Limaā kɔnia ue, Meri bee kɔ ue a le bu nu a eeloo 20 dɔ bu naɛsī Kpa Kaɛ a bee lu e’ɛm bu muɛ̄ ue Hibru. (Luk 1:46-55) Mɛ naa kɛɛrɛbu loo lo ama: Kere Meri ebee yiga kɔ e’iyae Josɛf, ɛnjɛl Jɛhova naa bee dasī siraloo Josɛf. A bee dasī siraloo Meri sa ye kɔ nɛ kɔ a gaa le maɛ̄ Nwiīnɛɛdam Bari. (Luk 1:26-33) Jɛhova bee suāloo  Meri leere sa bee suānage kɔ ewereloo sa kuūdɛɛ̄loo lo Nwiī leere. E baɛbaɛ beenyiɛ naa bee le loo kɔ Meri bee kiisī lo e’ɛrɛ le gbanialoo kumaloo Jɛhova kere sɔ̄ Jizɔs e’ua sa aakɛ̄ bu luh kii bunyɔɔ.—Doonu 1:14.

21. E na pya dam dap nɔ aāloo nu Baibol kɔ akiiloo Meri a?

²¹ Nu pya dam dap nɔ. Dam a suānu e’ɛrɛ ɛɛbu lo ye wa suā nu a le bu Kpa Kaɛ leere. Naa le e’ɛrɛ saŋ ale bɔɔ kɔ ye wa aa gbī esu dɔ ye lɛɛ bah. A suā kɔ wa a ɛrɛ kaāna suānu Baibol sa suā pya daakuu a le bu leere edɔ kaāna biī nɛ ye butɔ. Bu kaka, kere wa suā kpa ee ye dam, alu toh a le bee dam kɔ a su zaāsī bu ɛrɛgeba nu akiiloo enɔānu butɔ le taāŋabah Bari.—Ɛfɛs 6:4.

22. E na pya wa dap nɔ aāloo Meri a?

²² Nu pya wa dap nɔ. Wa ɛrɛ etɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam, mɛ a kuu ye kɔ a sitam lo e’ɛrɛ le gbanialoo kumaloo Jɛhova. (Gal 6:5) Nyɔɔwo, wa ɛrɛ enɔɔ sɔ̄ nɛ ye loo lo enɔānu sa ɛrɛ ekɛɛrɛ nyɔɔ. Wo eyerebah ye nɛ kɔ a kpega wereloo le enwadɛɛ̄ a ɛrɛ kumaloo Jɛhova sa a ɛrɛ ɛɛbu bu etɔɔ̄ kɛɛ̄ ye dam.

23. Mɛ sīdee na pya wa a tɔɔ̄ kɛɛ̄ wa dam ɛrɛ biī, dɔbiī nɛ wa butɔ, le bɔŋanaloo a?

²³ Pya wa a tɔɔ̄ kɛɛ̄ wa dam nyɔɔbee wereloo ba ɛrɛ loo Jɛhova e’ɛrɛ gbɛnɛ ɛɛbu le iīnaloo ee pya a kiī nɔɔnɔɔnu Jɛhova loo nɛɛ elu ekobee butɔ. Ba sere le edoba nɛ pya zege nɛɛdam le nɛɛwa ba gaa aakɛ̄. Ba doonage kɔ efɛɛloo a le butɔ le bu bɔŋanaloo. (Taitɔs 2:3-5) Buā pya nɛɛwa kuīkpo yɛɛ pya a gaa taāŋabah Jɛhova anii’ee. (Yɔɔ 68:11) Dɛ̄dɛɛ̄ ii nɛɛdam le nɛɛwa ɛrɛ kaāna nu a i kuu edoo lokwa ɛɛbu le bu bɔŋanaloo. Elua ekobee ue li ekɔ kɛ̄ ziī ziī ii dap doo lo ama doo.