1. Etena kɔsande yɛdikɔ ya tshukama, naa ambola w’ohomba wahomba kadiyɛso k’onyemba ndjaoka?

AKRISTO tshɛ wekɔ l’ɛse ka lowandji la kokele la Yeso Kristo. Koko, etena katshukama Okristo wa womoto, nde mongaka l’ɛse ka lowandji la pami kɛmɔtshi kele bu kokele. Dui sɔ koka monga okakatanu. Diakɔ diele, etena kasɛdingolande ɔnɛ lakoka monga olonganyi ande, kadiyɛso koka ndjambola dimɛna ambola anɛ: ‘Kakɔna kɛnya di’ɔnangɛso ɔnɛ ayonga owandji wa nkumbo wa dimɛna? Onde awui wa lo nyuma mbele awui woleki ohomba lo lɔsɛnɔ lande? Naka keema, kakɔna kɛnya dia nde ayoyonga owandji wa nkumbo wa dimɛna wele la lonyuma l’ɔkɔngɔ wa sho ntshukana?’ Lo mɛtɛ, kadiyɛso koka ndjaoka nto ambola anɛ: ‘Waonga akɔna wayomotɔkɛnɛmɔla lo diwala? Onde dimi lekɔ la solo dia lotutsha ndo la lokaho? Onde lekɔ la diɔtɔnganelo dia dimɛna efula la Jehowa?’ (Ond. 4:9, 12) Ɔngɛnɔngɛnɔ wayonga la womoto lo diwala ayolemanɛ lo yɛdikɔ mɔtshi la tɛdikɔ tayondɔsa la ntondo ka ntshukama.

2. Kakɔna kayangaso nsɛdingola lo sawo nɛ?

² Miliyɔ y’akadiyɛso mbishaka ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula kendana la nkitanyiya waomɛwɔ. Vɔ sunganaka mandɔma. Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa kambɛ Jehowa kaamɛ la wamato wa kɔlamelo asɔ! Lo sawo nɛ, tayanga nkadimola ambola asato anɛ: 1) Naa ekakatanu ɛmɔtshi wahomana la wamato wotshukami? 2) Lande na ketawɔ wadi nkitanyiya omɛnde? 3) Kakɔna kakoka waomi ndo wadi w’Akristo mbeka lo kɛnɛ kendana l’okitanyiya oma l’ɛnyɛlɔ ka Yeso, ka Abigayɛlɛ ndo ka nyango Yeso, Mariya wa wadi aki Yɔsɛfu?

3. Lande na kele atshukanyi tshɛ pomanaka l’ekakatanu?

³ Diwala diekɔ woshasha wa kokele w’oma le Nzambi, koko anto keema kokele. (1 Jni. 1:8) Diakɔ diele Ɔtɛkɛta wa Nzambi pɛmɔlaka atshukanyi dia wayohomana l’ekakatanu wele oko “asui lo alemba awɔ.” (1 Kɔr. 7:28) Tɔsɛdingola ekakatanu ɛmɔtshi wakoka mpomana la womoto lotshukami.

4. Lande na kakoka wadi ndjaoka oko nde bu la nɛmɔ naka nde nkitanyiya omɛnde?

⁴ Ondo l’ɔtɛ wa yoho yakandodiama, wadi koka ndjaoka di’oko nde bu la nɛmɔ naka nde nkitanyiya omɛnde. Marisol ladjasɛ l’États-Unis mbutaka ate: “Lɛnɛ akamole, mbala efula wakatɛka wamato dia vɔ pombaka monga popo l’apami l’akambo tshɛ. Dimi mbeyaka dia Jehowa akakongɛ lowandji ndo akasha wamato ɔkɛndɛ wɛnya okitshakitsha ndo wele la nɛmɔ. Koko ekɔ dui dia wolo dia ntetemala monga la wɛdimo lo kɛnɛ kendana la lowandji.”

5. Tokanyi takɔna tele bu oma l’Afundelo tele l’anto amɔtshi lo kɛnɛ kendana l’ɔkɛndɛ wa wamato?

⁵ Lo wedi okina, womoto koka ntshukama la pami kafɔnya ɔnɛ wamato bu la nɛmɔ efula. Kadiyɛso Ivon, ladjasɛ l’Amɛrikɛ wa lo Sidɛ mbutaka ate: “L’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ, apami mbalɛ ntondo, ko wamato l’ɔkɔngɔ. Ana wa wamato w’akɛnda katɛka ndo mbidjaka pudipudi la ngelo. Koko ana w’apami w’akɛnda mbidjasɛka ko anyangɛwɔ ndo nondo diawɔ dia wamato mbashaka mbo ya ndɛ ndo vɔ mbatɛka dia vɔ wekɔ ‘nkumi ya dikanga ya la ngelo.’” Kadiyɛso Yingling ladjasɛ l’Asiya mbutaka ate: “L’ɔtɛkɛta ami wa lootɔ ekɔ yokedi mɔtshi yata dia wamato bu l’ohomba wa monga la timba kana l’akoka. Ɔkɛndɛ awɔ ele wa salaka elimu tshɛ wa la ngelo, koko vɔ bu la lotshungɔ la mbisha waomɛwɔ tokanyi.” Omi latshutshuyama la tokanyi tele bu la ngandji ndo tele bu oma l’Afundelo ta ngasɔ, mbetɛka lɔsɛnɔ la wadɛnde wolo, hokoya Yeso ndo hangɛnyangɛnya Jehowa.​—Ɛf. 5:28, 29; 1 Pe. 3:7.

6. Kakɔna kahomba wamato wotshukami nsala dia nkeketsha diɔtɔnganelo diawɔ vɔamɛ la Jehowa?

⁶ Oko wakatatɛkɛta lo sawo dietshi, Jehowa nongamɛka dia waomi w’Akristo kotshɛka ase nkumbo kawɔ ehomba wa lo nyuma, wa longandji ndo wa lo demba. (1 Tim. 5:8) Koko kaanga mbewɔ l’awui efula wa nsala lushi tshɛ, akadiyɛso wotshukami pombaka tshungolaka etena ka mbadiaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo kanaka yimba la wɔ ndo nɔmbaka Jehowa l’otema ɔtɔi. Dui sɔ koka monga okakatanu. Wamato wotshukami wekɔ l’akambo efula wa nsala, diakɔ diele vɔ kokaka ndjaoka dia vɔ bu l’etena kana la wolo wa nsala akambo asɔ. Koko ekɔ ohomba vɔ tshungolaka etena. Lande na? Nɛ dia Jehowa nangaka dia onto tshɛ l’atei aso monga ndo nama diɔtɔnganelo diasa onto ndamɛ la nde.​—Ets. 17:27.

7. Kakɔna kayokimanyiya wadi dia nɛmiya ndo nkitanyiya omɛnde?

⁷ Mbokɛmaka dia wadi pombaka nsala la wolo dia nkitanyiya omɛnde lele bu kokele. Koko ayonga dui dia wɔdu le nde dia nkotsha ɔkɛndɛ wakawosha Jehowa naka nde nshihodia ndo mbetawɔ ɛkɔkɔ w’oma l’Afundelo wɛnya lande na kahombande monga l’okitanyiya.

8. Oko wɛnyamidiɔ lo Ɛfɛsɔ 5:22-24, lande na kahomba wadi l’Okristo nkitanyiya omɛnde?

⁸ Wadi l’Okristo mbetawɔka dia nkitanyiya omɛnde nɛ dia kɛsɔ kɔlɔmba Jehowa.  (Adia Ɛfɛsɔ 5:22-24.) Nde ndjaɛkɛka le She lele l’olongo eya dia nde okotshutshuyamaka nshi tshɛ la ngandji ndo nde mbɔlɔmbaka dia nsala dui dimɔtshi paka naka diɔ diekɔ la wahɔ w’efula le nde.​—Eoh. 6:24; 1 Jni. 5:3.

9. Kakɔna katomba naka kadiyɛso nɛmiyaka lowandji l’omɛnde?

⁹ Andja ɔnɛ keketshaka wamato dia minya yimba oma l’atɔndɔ wa Jehowa ndo dia mbɔsa okitanyiya oko dui dia diɔnyɔ. Lo mɛtɛ wanɛ wasukɛ tokanyi ta ngasɔ haweye Nzambi kaso ka ngandji. Jehowa hasha pondjo anande wa nɛmɔ wa wamato didjango diayowaɔnyɔla. Kadiyɛso lasala la wolo dia nkotsha ɔkɛndɛ ande wakawosha Jehowa kimanyiyaka dia wɔladi monga lo nkumbo kande. (Os. 119:165) Omɛnde, ndamɛ ndo ana kondjaka wahɔ.

10. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakate Carol?

¹⁰ Wadi lakitanyiya omɛnde lele keema kokele mɛnyaka dia nde nangaka ndo nɛmiyaka Jehowa ɔnɛ lakakongɛ lowandji. Carol lodjashi l’Amɛrikɛ wa lo Sidɛ mbutaka ate: “Dimi mbeyaka dia omɛmi ayosalaka munga. Dimi mbeyaka nto dia yoho yayomosalɛ akambo l’ɔtɛ wa munga yande ayɛnya nɛmɔ diele la diɔtɔnganelo diasami la Jehowa. Diakɔ diele, dimi salaka la wolo dia monga l’okitanyiya nɛ dia dimi kombolaka ngɛnyangɛnya Shɔmi lele l’olongo.”

11. Kakɔna kakimanyiya kadiyɛso Aneese dia monga onto ladimanyiyana, ndo wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakandate?

¹¹ Koka monga okakatanu le wadi dia monga la dilɛmiyɛlɔ ndo l’okitanyiya naka nde mɛnaka dia omɛnde hadje yimba lo tokanyi ndo l’ekiyanu ande. Koko tende kɛnɛ kasala kadiyɛso kotshukami kelɛwɔ Aneese etena katomba dui sɔ. Nde mbutaka ate: “Dimi salaka la wolo diaha momala. Dimi mbohɔka dia sho tshɛ salaka munga. Oyango ami ele wa dimanyiya l’otema ɔtɔi oko wasala Jehowa. Etena kadimanyiyami, dimi mongaka la ki ka lo yimba.” (Os. 86:5) Naka wadi dimanyiyaka, kete mbala efula ayongaka dui dia wɔdu le nde dia monga l’okitanyiya.

12. Bɛnyɛlɔ diakɔna diatanema lo Bible?

¹² Anto amɔtshi koka mfɔnya ɔnɛ onto lele l’okitanyiya ekɔ wɔdu. Koko kanyi shɔ bu  mɛtɛ. Bible kekɔ la bɛnyɛlɔ efula di’anto waki l’okitanyiya ndo waki la dihonga di’efula. Nyɛsɔ tɔsɛdingole wetshelo wakokaso nkondja oma le Yeso, Abigayɛlɛ ndo Mariya.

13. Lande na kalɛmiya Yeso lowandji la Jehowa? Lembetshiya.

¹³ Yeso nɛmiyaka lowandji la Jehowa, koko aha l’ɔtɛ wende bu la yimba kana bu l’akoka. Paka onto lele la yimba y’efula mbakoka mbetsha lo yoho ya wɔdu ndo yokɛma hwe oko wakasale Yeso. (Jni. 7:45, 46) Jehowa akɔsaka akoka waki la Yeso la nɛmɔ di’efula. Diakɔ diele nde aketawɔ dia Yeso nkamba kaamɛ la nde etena kakandatonge ɛngɔ tshɛ ka l’olongo ndo ka la nkɛtɛ. (Tok. 8:30; Hɛb. 1:2-4) L’ɔkɔngɔ wa eolwelo ka Yeso, Jehowa akawosha ‘lowandji tshɛ l’olongo ndo la nkɛtɛ.’ (Mat. 28:18) Kaanga mbaki Yeso l’akoka, nde akatetemalaka nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa. Lande na? Nɛ dia nde mbokaka She ngandji.​—Jni. 14:31.

14. Wetshelo akɔna wakoka nkondja waomi oma lo a) woho wɔsa Jehowa wamato? b) oma lo tokanyi tele lo Tokedi 31?

¹⁴ Wetshelo wakoka nkondja waomi. Jehowa kosala dia wadi kitanyiyaka omɛnde l’ɔtɛ w’ɔnɛ nde mbɔsaka dia wamato wekɔ l’ɛse k’apami. Jehowa ndamɛ akɛnya dui sɔ hwe lo nsɔna wamato kaamɛ ndo apami dia tolɛ la Yeso kaamɛ. (Ngal. 3:26-29) Jehowa akɛnya dia nde ndjaɛkɛka le Ɔnande lo mbosha lowandji. Woho akɔ waamɛ mbele, omi lele la lomba mbishaka wadɛnde yema ya lowandji. Lo nembetshiya ɔkɛndɛ wele la wadi l’oshika, Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbutaka dia nde sɛdingolaka elimu wa lo luudu lande, sombaka ndo sondjaka bɛtshi dia nkɛtɛ ndo salaka okanda. (Adia Tokedi 31:15, 16, 18.) Nde bu ose olimu wele bu la lotshungɔ la mbisha kanyi. Koko omɛnde ndjaɛkɛka le nde ndo pokamɛka tokanyi tande. (Adia Tokedi 31:11, 26, 27.) Etena kasalɛ pami kɛmɔtshi wadɛnde akambo la dilɛmiɛlɔ dia ngasɔ, womoto mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbokitanyiya.

15. Wetshelo akɔna wakoka nkondja waa wadi oma l’ɛnyɛlɔ ka Yeso?

¹⁵ Wetshelo wakoka waa wadi nkondja. Kaanga mbakandasale awui wa diambo, Yeso kɔmbɔsa di’ɔnɛ ekɔ dui dia diɔnyɔ ndjakitshakitsha l’ɛse ka lowandji la Jehowa. (1 Kɔr. 15:28; Flpɛ. 2:5, 6) Woho akɔ waamɛ mbele, womoto l’oshika layela ɛnyɛlɔ ka Yeso hɔɔsa dia ekɔ dui dia diɔnyɔ nkitanyiya omɛnde. Nde ayosukɛ omɛnde aha tsho l’ɔtɛ wolangande, koko ntondotondo nɛ dia nde nangaka ndo nɛmiyaka Jehowa.

16. Lo ndjela 1 Samuɛlɛ 25:3, 23-28, ekakatanu akɔna wakahomana la Abigayɛlɛ? (Enda osato wele lo lohoso.)

¹⁶ Omi aki Abigayɛlɛ lokombo lande Nabala. Nde aki pami k’onyishi, k’otako ndo kaki komonga la lowando. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Abigayɛlɛ kombetawɔ dia diwala diande mvɔ. Nde akakoke ntshikala ki ndo ntshika dia Davidɛ l’anto ande ndjaka omɛnde. Koko nde akatakola wanya wahombama dia nkokɛ Nabala kaamɛ l’ase luudu lande. Ohokanyiya dihonga diakahombe monga la Abigayɛlɛ dia ntɛkɛta la ntondo k’apami 400 waki la dihomɔ dia ta ndo nkana yimba la Davidɛ la dilɛmiɛlɔ tshɛ. Nde aketawɔ kaanga nɔmba edimanyielo l’ɔtɛ w’awui wakasale omɛnde. (Adia 1 Samuɛlɛ 25:3, 23-28.) Davidɛ akashihodia esadi eto dia Jehowa akakambe la womoto laki dihonga ɔsɔ dia mbosha alako wakinde l’ohomba dia mboshimba dia nsala munga ka woke.

17. Wetshelo akɔna wakoka waomi nkondja oma l’ɔkɔndɔ wa Davidɛ l’Abigayɛlɛ?

¹⁷ Wetshelo wakoka waomi nkondja. Abigayɛlɛ aki womoto laki la lomba. La lomba tshɛ, Davidɛ akahokamɛ dako diande. Etombelo  wakonge ele, nde akewɔ nsala dui diakakoke ndjokonya dia monga l’onongo wa dikila. Woho akɔ waamɛ mbele, omi lele la lomba pombaka pokamɛka la yambalo tshɛ tokanyi ta wadɛnde etena kalangande mbɔsa tɛdikɔ t’ohomba. Ondo kanyi yande koka mbokimanyiya dia mbewɔ mbɔsa yɛdikɔ yele bu la lomba.

18. Wetshelo akɔna wakoka nkondja waa wadi oma l’ɛnyɛlɔ k’Abigayɛlɛ?

¹⁸ Wetshelo wakoka nkondja waa wadi. Wadi loka Jehowa ngandji ndo lookitanyiya koka monga la shɛngiya ya dimɛna lo nkumbo kande. Oyadi kaanga omɛnde hakambɛ Jehowa kana hakitanyiya atɔndɔ wa Jehowa, nde hoyanga yoho yahɔtɔnɛ l’Afundelo dia ndjaka diwala. Koko, Ia dilɛmiɛlɔ ndo l’okitshakitsha, nde ayokonya omɛnde dia mbeka awui wendana la Jehowa. (1 Pe. 3:1, 2) Koko oyadi nde hɔshi yɛdikɔ ya kambɛ Jehowa, Jehowa ayɔngɛnangɛna dia mɛna dia wadi ekɔ l’okitanyiya ndo la kɔlamelo le Nde.

19. Etena kakɔna kahahombe wadi nkitanyiya omɛnde?

¹⁹ Koko wadi l’Okristo lele l’okitanyiya hosukɛ omɛnde naka nde mbɔlɔmba dia nsekola ɛlɛmbɛ kana atɔndɔ wa lo Bible. Ɛnyɛlɔ, tɔshi di’olonganyi wa kadiyɛso wele bu ombetawudi ambɔlɔmba dia mbita kashi, mbiva kana nsala awui amɔtshi wahɔtɔnɛ l’Afundelo. Akristo tshɛ, mbidja ndo akadiyɛso wambotshukama, pombaka ntondo nkitanyiya Jehowa Nzambi. Naka wambɔlɔmba kadiyɛso diaha nkitanyiya atɔndɔ wa lo Bible, kete nde pombaka ntona ndo nembetshiya lo yoho ya dimɛna lande na katonande nsala kɛnɛ kɔlɔmbawɔ dia nsala.​—Ets. 5:29.

20. Ngande weyaso dia Mariya aki la diɔtɔnganelo dia ma ma la Jehowa?

²⁰ Mariya aki ndamɛ la diɔtɔnganelo dia ma ma la Jehowa. Aha la taamu nde akeyaka Afundelo dimɛna. Etena kakandasawolaka la Elizabɛtɛ wa nyango aki Joani Obatizanyi, Mariya akashile Afundelo w’ase Hɛbɛru ndekana 20. (Luka 1:46-55) Ndo tɔsɛdingola dui nɛ: Kaanga mbele Mariya akambemɛ oma le Yɔsɛfu, ondjelo wa Jehowa kɔmɛnama ntondo le Yɔsɛfu. Ondjelo wa Jehowa akasawola ntondo mbala kakɔ ɔtɔi la Mariya ndo akawotɛ dia nde ayota ɔna Nzambi. (Luka 1:26-33) Jehowa akeyaka Mariya dimɛna ndo nde aki l’eshikikelo dia nde ayoka Ɔnande ngandji  ndo ayowokokɛ. Aha la taamu, Mariya akatetemala monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa kaanga l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yeso ndo wa eolwelo kande otsha l’olongo.​—Ets. 1:14.

21. Wetshelo akɔna wakoka nkondja waomi oma lo kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia Mariya?

²¹ Wetshelo wakoka nkondja waomi. Omi lele la lomba mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka wadɛnde mbeyaka Afundelo dimɛna. Nde hanyange lo dikambo diande kana mfɔnya dia wadɛnde ekɔ lo nanga dia monga owandji wa nkumbo. Nde shihodiaka ɔnɛ naka kadiyɛso mbeyaka awui wa lo Bible ndo atɔndɔ wa lɔkɔ, kete nde ayokimanyiya nkumbo kande. Lo mɛtɛ, oyadi kaanga wadi akɔtɔ kalasa ndeka omɛnde, pami mbele l’ɔkɛndɛ wa nɔmbɔla ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo ndo elimu ekina wa teokrasi.​—Ɛf. 6:4.

22. Wetshelo akɔna wakoka nkondja waa wadi oma le Mariya?

²² Wetshelo wakoka nkondja waa wadi. Womoto pombaka kitanyiyaka omɛnde. Koko nde ndamɛ mbele l’ɔkɛndɛ wa yoonge yande ya lo nyuma. (Ngal. 6:5) Dia nkotsha oyango ɔsɔ, nde pombaka tshungolaka etena ka salaka wekelo w’onto ndamɛ ndo kanaka yimba la kɛnɛ kekande. Dui sɔ diayowokimanyiya dia ntetemala mboka Jehowa ngandji ndo mbɔlɛmiya ndo monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo nɛmiya omɛnde.

23. Ngande wele waa wadi wele l’okitanyiya kondjɛka nkumbo kawɔ ndo etshumanelo wahɔ?

²³ Waa wadi watetemala nkitanyiya waomɛwɔ l’ɔtɛ wa ngandji kokawɔ Jehowa wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula ndo l’ɔlɔ oleki wanɛ watona nkitanyiya lowandji lakakongɛ Jehowa. Vɔ mbishaka ɛlɔngɔlɔngɔ ndo esekaseka ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Ndo vɔ kimanyiyaka dia wɔladi ndo ngandji monga aha tsho lo nkumbo, koko ndo l’etshumanelo. (Tito 2:3-5) Ɛlɔ kɛnɛ ekambi efula wa kɔlamelo wa Jehowa wekɔ wamato. (Os. 68:11) Sho tshɛ oyadi pami kana womoto, tekɔ l’ɔkɛndɛ w’ohomba efula l’etshumanelo. Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola woho wakokaso sho tshɛ nkotsha ɔkɛndɛ ɔsɔ.