1. ¿Kʼusitik skʼan sjakʼbe sba li jun ermana kʼalal yakal tsnop buchʼu chnupun xchiʼuke?

LI YAJTSʼAKLOMUTIK Kristoe jaʼ tspasutik ta mantal li Jesuse ti jaʼ jun jolil ti lek skotol li kʼusi tspase. Pe kʼalal chnupun li jun ermanae, jaʼ xa chventainat yuʼun jun vinik ti muʼyuk tukʼe. Jaʼ yuʼun, xuʼ van mu kʼunuk chaʼi bakʼintik. Lek ti xiuk tsjakʼbe sba kʼalal tsnop mi chnupun xchiʼuk li jun ermanoe: «¿Kʼuxi jnaʼ ti chkʼot ta lekil jolil ta utsʼ alalile? ¿Mi jaʼ mas tsots skʼoplal chil ti chtun ta stojolal Jeovae? Mi mu jechuke, ¿mi xuʼ to van xkoltavan sventa lekuk-o xkil jbakutik xchiʼuk Jeova mi linupunkutike?». Jech xtok, xi to skʼan sjakʼbe sbae: «¿Mi chkoltavan sventa lekuk jnupunelkutik ti kʼu yelan jtalelale? ¿Mi oy smalael kuʼun xchiʼuk mi lek koʼonton? ¿Mi lek tajek xkil jba xchiʼuk li Jeovae?» (Ekl. 4:9, 12). Sventa xmuyubaj noʼox ta snupunel li jun ermanae, tsots skʼoplal ti lekuk kʼusitik xkʼot ta nopel yuʼun kʼalal mu to chnupune.

2. ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe?

² Ta smiyonal xa noʼox ermanaetik ti toj lek ta chanbel stalelalike, yuʼun chchʼunbeik smantal smalalik. Xijmuyubaj tajek ti jmoj chijtun ta stojolal Jeova xchiʼuk li ermanaetik taje xchiʼuk staik-o kʼupil kʼoptael ti tukʼ yakʼoj sbaike. Li ta xchanobil liʼe, ta jtakʼtik batel li oxib sjakʼobil liʼe: ¿kʼusitik vokolil xuʼ snuptanik li ajnilaletike?, ¿kʼu yuʼun tstsakbeik ta mukʼ yabtel smalalik? xchiʼuk ¿kʼusi xuʼ xchanik li ajnilaletik xchiʼuk malaliletik ti kʼu yelan ichʼvanik ta mukʼ li Jesus, Abigail xchiʼuk Maria ti jaʼ smeʼ Jesuse?

3. ¿Kʼu yuʼun tsnuptan svokol skotol li nupultsʼakaletike?

³ Li nupunele jaʼ jun tukʼil matanal yakʼoj Dios. Pe li krixchanoutike jmulavilutik noʼox (1 Juan 1:8). Jaʼ yuʼun, xi  chpʼijubtasvan li Skʼop Diose: «Chil tsots svokol stukik li buchʼu chnupunike» (1 Kor. 7:28). Taje jaʼ me li kʼusitik xuʼ snuptan li jun ajnilale.

4. ¿Kʼu yuʼun xuʼ van tsnop jun ajnilal ti chyalesbat sbalil mi chchʼunbe smantal li smalale?

⁴ Ta skoj van ti kʼu yelan chʼi talel li jun antse, xuʼ van tsnop ti chyalesbat sbalil mi la xchʼunbe smantal li smalale. Xi chal Marisol ti te nakal ta Estados Unidose: «Ti bu lichʼi talele, chkichʼkutik toʼox albel ti skʼan koʼolunkutikuk xchiʼuk li viniketike. Pe jnaʼoj lek li kʼusi xchapanoj Jeova ta sventa li buchʼu yichʼoj yabtele xchiʼuk ti skʼan xchʼun mantal li jun ajnilale, pe ti skʼan tsakbiluk ta venta xtoke. Akʼo mi jech, bakʼintike, mu kʼunuk chkaʼi xchʼunel li kʼusi xchapanoj Jeova ta sventa li buchʼu yichʼoj yabtele».

5. ¿Kʼusitik chopol tsnopik junantik viniketik ta stojolal li antsetike?

⁵ Ta yan xtoke, li jun malalile xuʼ van snop ti muʼyuk mas sbalil li antsetike. Xi chal jun ermana ti te nakal ta Sudamérica ti Ivón sbie: «Ti bu nakalune, jaʼ baʼyel chveʼik li viniketike, jaʼ tsʼakal to li antsetike. Ta jbikʼtalkutik onoʼox li tsebunkutike jaʼ ta jmeltsankutik veʼlil xchiʼuk ta jkuskutik na. Pe jaʼuk li keremetike jaʼ chpasbatik skotol yuʼun smeʼik, xvixobtakik o yixleltakik xchiʼuk chichʼik albel ti jaʼ mas tsots skʼoplalike». Jun ermana ti Yingling sbie xchiʼuk ti te nakal ta Asiae xi chale: «Li ta jkʼope, oy jun loʼil ti chakʼ ta aʼiel ti mu persauk ti pʼijikuk li antsetike o ti oyuk kʼusi xtojobik spasele. Li ajnilale jaʼ noʼox oy ta sba spasel skotol li kʼusi skʼan ta yut nae xchiʼuk mu stakʼ xalbe smalal li kʼusi tsnope». Taje mu jechuk chchanubtasvan li Vivliae. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel mi jaʼ jech tspas stalelal li jun malalile? Chakʼbe svokol li yajnile, muʼyuk chchanbe stalelal Jesus xchiʼuk chopol ch-ilat yuʼun li Jeovae (Efes. 5:28, 29; 1 Ped. 3:7).

6. ¿Kʼusi skʼan spasik li ajnilaletik sventa lekuk-o xil sbaik xchiʼuk li Jeovae?

⁶ Jech kʼuchaʼal la jchantik li echʼ xchanobile, li malaliletike chkʼanbatik yuʼun Jeova ti akʼo xakʼbe yutsʼ yalalik li kʼusitik sventa mantale, li kʼusi chtun yuʼunik jujun kʼakʼale xchiʼuk ti xmuyubajikuk noʼoxe (1 Tim. 5:8). Akʼo mi jech, li ermanaetike skʼan xchʼakbeik yorail sventa xchan Svivliaik, ti snopbeik skʼoplale xchiʼuk ti skʼoponik Jeova ta sjunul yoʼontonik akʼo mi tsinil tajek yabtelik. Vokol van chaʼiik spasel taje, yuʼun mu noʼox xokobik xchiʼuk chʼabal yipalik chaʼiik sventa spasik. Pe toj tsots skʼoplal ti xchʼakbeik yoraile, ¿kʼu yuʼun? Yuʼun li Jeovae tskʼan ti ta jujuntal xkakʼtik persa sventa lekuk xkil jbatik xchiʼuke (Ech. 17:27).

7. ¿Kʼusi chkoltaat li jun ajnilal sventa spas li kʼusi sbainoje?

⁷ Li jun ajnilale xuʼ van vokol chaʼi ti xichʼ ta mukʼ smalal xchiʼuk ti xchʼunbe smantale ta skoj ti jaʼ jpasmulile. Pe spas yuʼun mi laj yaʼibe smelolal kʼu yuʼun chal Vivlia ti skʼan xichʼ ta mukʼ li smalale xchiʼuk mi jech oy ta yoʼonton tspase.

8. Jech kʼuchaʼal chal Efesios 5:22 kʼalal ta 24, ¿kʼu yuʼun chchʼunbe smantal smalal li ajnilale?

⁸ Li jun ermanae chchʼunbe smantal smalal ta skoj ti jaʼ jech ch-albat yuʼun li Jeovae (kʼelo Efesios 5:22-24). Spatoj yoʼonton ta stojolal Jeova, yuʼun snaʼoj ti chkʼanate xchiʼuk ti jaʼ sventa slekilal skotol li kʼusi chkʼanbate (Deut. 6:24; 1 Juan 5:3).

9. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel mi chchʼunbe smantal smalal li ajnilale?

⁹ Li krixchanoetike chalbeik antsetik ti  akʼo mu xchʼunbeik smantal Jeova xchiʼuk chalbeik ti tstsulesbat la sbalilik mi la xchʼunbeik smantal li smalalike. Li buchʼutik jech chalike mu xojtikinik li jkʼanvanej Dios kuʼuntike. Li Jeovae muʼyuk onoʼox kʼusi tskʼanbe li yuni tsebetak ti jaʼ chyalesbat-o skʼoplalike. Li jun ajnilal ti chakʼ persa spasel li kʼusi akʼbil sbain yuʼun Jeovae mas jun yoʼontonik li ta yutsʼ yalale (Sal. 119:165). Vaʼun, tstabeik sbalil skotolik, li smalale, li yalabtake xchiʼuk li stuk eke.

10. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi laj yal Carole?

¹⁰ Li ajnilal ti chichʼ ta mukʼ smalal akʼo mi maʼuk tukʼil krixchanoe chakʼ ta ilel ti skʼanoj xchiʼuk ti yichʼoj ta mukʼ Jeova ti jaʼ li buchʼu xchapanoj ti jech yichʼoj yabtelike. Xi chal Carol ti te nakal ta Sudamericae: «Jnaʼoj ti oy onoʼox kʼusi chopol chbat ta pasel yuʼun li jmalale, pe jnaʼoj xtok ti jaʼ te chvinaj mi tsots skʼoplal chkil ti kʼu yelan chkil jba xchiʼuk Jeova ti kʼu yelan chkakʼ ta ilel jtalelal kʼalal jech chkʼot ta pasele. Jaʼ yuʼun, jech-o chkakʼ batel persa sventa xkichʼ ta mukʼ jmalal, yuʼun ta jkʼan ta jpas li kʼusi lek chil Jeovae».

11. 1) ¿Kʼusi chkoltaat Aneese yoʼ ta sjunuluk yoʼonton xakʼ pertone? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi tspase?

¹¹ Kʼalal mu stsakbat ta venta chaʼi yuʼun smalal ti kʼu yelan chaʼi sba o li kʼusitik tsvul-o yoʼonton li jun ajnilale, vokol van chaʼi chichʼ ta mukʼ xchiʼuk ti xchʼunbe smantale. Pe kalbetik skʼoplal kʼusi tspas Aneese kʼalal jech chkʼot ta pasele. Xi chale: «Chkakʼ persa ti mu xi-iline xchiʼuk te ta jol ti jkotoltik oy onoʼox kʼusitik chopol chbat ta pasel kuʼuntike. Chkakʼ persa ti ta sjunuluk koʼonton xi-akʼvan ta perton jech kʼuchaʼal tspas li Jeovae. Kʼalal jech ta jpase, jun xa koʼonton chkaʼi jba» (Sal. 86:5). Ta melel, li ajnilal ti snaʼ x-akʼvan ta pertone mas kʼun chaʼi ti xichʼ ta mukʼ li smalale.

12. ¿Buchʼutik chalbe skʼoplal li ta Vivliae?

¹² Junantike xuʼ van tsnopik ti jaʼ jun jxiʼel krixchano mi chchʼunbe smantal li buchʼu yichʼoj yabtele. Pe mu jechuk ta melel. Li ta Vivliae, chalbe skʼoplal epal krixchanoetik ti laj yichʼik ta mukʼ li buchʼutik yichʼoj  yabtelike, pe ti lek tsots yoʼontonik xtoke. Jkʼeltik kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal Jesus, Abigail xchiʼuk Maria.

13. Albo smelolal kʼu yuʼun chichʼbe ta mukʼ yabtel Jeova li Jesuse.

¹³ Li Jesuse yichʼojbe ta mukʼ yabtel li Jeovae. Pe maʼuk ta skoj ti yuʼun muʼyuk spʼijile o ti mu kʼusi xtojob spasele. Laj yakʼ ta ilel ti toj pʼije, yuʼun toj kʼun ti kʼu yelan chanubtasvane xchiʼuk lek jamal smelolal (Juan 7:45, 46). Li Jeovae toj ep sbalil chil li kʼusitik xtojob spasel Jesuse, jaʼ yuʼun koʼol abtejik kʼalal la spas li vinajel balumile (Prov. 8:30; Ebr. 1:2-4). Kʼalal chaʼkuxi li Jesuse, akʼbat sventain yuʼun Jeova «skotol li kʼusitik ta vinajel xchiʼuk ta sba balumile» (Mat. 28:18). Akʼo mi toj ep kʼusitik xtojob spasel li Jesuse, jech-o tskʼanbe Jeova ti akʼo xbeiltasate. Jech ta spas ta skoj ti skʼanoj li Stote (Juan 14:31).

14. 1) ¿Kʼusi xuʼ xchanik ta stojolal Jeova li malaliletike? 2) ¿Kʼusi xuʼ xchanik ta sventa li kʼusi chal Proverbios 31?

¹⁴ ¿Kʼusi xuʼ xchanik li malaliletike? Li kʼusi la xchapan Jeova ta sventa li buchʼutik oy yabtelike maʼuk ta skoj ti mas jutuk sbalil chil li antsetike. Yuʼun tstʼuj antsetik xchiʼuk viniketik sventa jmoj x-ajvalilajik xchiʼuk li Jesuse (Gal. 3:26-29). Li Jeovae yakʼojbe yabtel Xnichʼon ta skoj ti spatoj yoʼonton ta stojolale. Jaʼ noʼox jech ek, li malalile skʼan oy kʼusitik xakʼbe sbain li yajnile. Li Vivliae chal ti kʼalal oy kʼusitik lek xtojob spasel li ajnilale, snaʼ skʼelel li kʼusi chtun yuʼun ta snae, tsman xchiʼuk chchon osiletik xchiʼuk xtojob lek skʼelel spʼolmajel (kʼelo Proverbios 31:15, 16, 18). Maʼuk jun mosoil ti mu xa xuʼ xal li kʼusi tsnope, yuʼun li smalale spatoj yoʼonton ta stojolal xchiʼuk tstsakbe ta venta li kʼusi chale (kʼelo Proverbios 31:11, 26, 27). Kʼalal jech chichʼ tsakel ta venta li jun ajnilale, xmuyubaj noʼox chchʼunbe smantal li smalale.

15. ¿Kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal Jesus li ajnilaletike?

¹⁵ ¿Kʼusi xuʼ xchanik li ajnilaletike? Akʼo mi toj ep kʼusitik spasoj li Jesuse, muʼyuk tsnop ti tstsulesbat sbalil ti chchʼunbe smantal li Jeovae (1 Kor. 15:28; Filip. 2:5, 6). Li jun ajnilal ti oy kʼusitik lek xtojob spasele jaʼ jech skʼan xchanbe stalelal li Jesuse. Skʼan mu snop ti tstsulesbat sbalil ti chchʼunbe smantal li smalale. Tskolta smalal ta skoj ti skʼanoje, pe mas to jech tspas ta skoj ti skʼanoj xchiʼuk ti yichʼoj ta mukʼ li Jeovae.

16. Jech kʼuchaʼal chal 1 Samuel 25:3 xchiʼuk 23-28, ¿kʼusitik la snuptan li Abigaile? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

¹⁶ Li Abigaile nupunem toʼox xchiʼuk Nabal ti jaʼ noʼox tsaʼ li kʼusi lek chaʼi stuke, jtoyba xchiʼuk mu kʼusi snaʼ stoj ta vokol. Akʼo mi jech, muʼyuk la snop ti kʼuxi xuʼ xikta li smalale. Jun veltae, li David xchiʼuk sviniktake tsmilbeik xa ox li smalale, pe mu teuk noʼox skʼeloj li Abigaile, yuʼun ta anil noʼox oy kʼusitik la xchapan sventa spoj li Nabal xchiʼuk li buchʼutik te nakal ta snae. Laj yakʼ ta ilel ti tsots yoʼonton Abigail kʼalal ay svaʼan sba ta stojolal li chanib sien viniketik ti xkuchoj yabtejebike xchiʼuk ti ta slekil yoʼonton rasonaj xchiʼuk li Davide. Jech xtok, laj yakʼbe sba smulin li smul smalale (kʼelo 1 Samuel 25:3, 23-28). Li Davide laj yakʼ venta ti jaʼ tunesat yuʼun Jeova li ants ti tsots yoʼonton sventa x-albat ti mu spas li kʼusi chopole.

17. ¿Kʼusi xuʼ xchanik ta stojolal David xchiʼuk Abigail li malaliletike?

¹⁷ ¿Kʼusi xuʼ xchanik li malaliletike? Li Abigaile toj lek pʼij. Jaʼ yuʼun, toj lek ti la xchʼun David li kʼusi albate, jaʼ jech muʼyuk smil epal krixchanoetik ti muʼyuk  smulike. Li malaliletik ti pʼijik eke skʼan stsʼet chikintaik lek li kʼusi ch-albat yuʼun yajnilik kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal tspasike. Xuʼ van jaʼ xkoltaatik sventa mu chopoluk kʼusi xbat ta nopel yuʼunik.

18. ¿Kʼusi xuʼ xchanik li ajnilaletik ta stojolal Abigaile?

¹⁸ ¿Kʼusi xuʼ xchanik li ajnilaletike? Li ajnilal ti skʼanoj Jeova xchiʼuk ti yichʼoj ta mukʼe xuʼ ep skolta yutsʼ yalal akʼo mi maʼuk jchʼunolajel li smalale o mi muʼyuk chakʼ ta xkuxlejal li smantal Diose. Maʼuk ti yolbaj xa muʼyuk chchʼun li beiltaseletik ta Vivlia sventa xikta li smalale. Li kʼusi noʼox tspase jaʼ ti ch-ichʼvan ta mukʼ, chchʼun mantal, vaʼun jaʼ jech tstijbe yoʼonton smalal sventa xojtikin li Jeova eke (1 Ped. 3:1, 2). Akʼo mi muʼyuk chtijbat yoʼonton smalal sventa xtun ta stojolal Dios ta skoj li slekil talelal yajnile, xuʼ jpʼel ta yoʼonton ti lek ch-ilat yuʼun Jeova ta skoj ti tukʼ chakʼ sbae.

19. ¿Bakʼin muʼyuk chchʼunbe smantal smalal li jun ajnilale?

¹⁹ Akʼo mi jech, li ajnilal ti chtun ta stojolal Jeovae muʼyuk me tspas mi oy kʼusi chkʼanbat yuʼun smalal ti tskontrain li kʼusi chal Vivliae. Jech kʼuchaʼal liʼe, jnoptik noʼox ti ch-albat yuʼun smalal ti akʼo sjut kʼope, ti x-elkʼaje o ti spas li kʼusi chopol chil Jeovae. Li ermanaetik ti nupunemike skʼan ti jaʼuk mas tsots skʼoplal xilik ti tukʼ xakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae. Taje jech skʼan spas skotol li ermanoetike. Jaʼ yuʼun, mi oy kʼusi chkʼanbat jun ermana ti akʼo spas ti kontra chil Vivliae, skʼan mu xchʼun xchiʼuk ta slekiluk yoʼonton xchiʼuk tsotsuk yoʼonton xal ti kʼu yuʼun muʼyuk tspase (Ech. 5:29).

20. ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti lek tajek xil sbaik xchiʼuk Jeova li Mariae?

²⁰ Li Mariae lek tajek xil sbaik xchiʼuk li Jeovae. Jamal xvinaj ti xojtikin lek li Vivliae. Yuʼun jun velta kʼalal ay xchiʼin ta loʼil Elisabet ti jaʼ smeʼ li Juan J-akʼ-ichʼvoʼe, li Mariae mas ta 20 ta velta laj yalbe skʼoplal li Tsʼibetik ta Ebreo Kʼope (Luk. 1:46-55). Jnopbetik skʼoplal liʼe: akʼo mi yakʼoj xa ox yeik li Jose xchiʼuk Maria ti chnupunike, li yaj-anjel Jeovae mu jaʼuk baʼyel ay skʼopon  li Josee. Jaʼ ay skʼopon stuk li Mariae xchiʼuk laj yalbe ti tsvokʼesbe li Xnichʼon Diose (Luk. 1:26-33). Li Jeovae xojtikin lek li Mariae xchiʼuk snaʼoj lek ti chkʼuxubinbat li Xnichʼone xchiʼuk ti tskʼan leke. Xuʼ jchʼuntik ti lek-o laj yil sbaik xchiʼuk Jeova li Maria kʼalal chamem xa ox li Jesus xchiʼuk ti muyem xa ox ta vinajele (Ech. 1:14).

21. ¿Kʼusi xuʼ xchanik ta stojolal Maria li malaliletike?

²¹ ¿Kʼusi xuʼ xchanik li malaliletike? Li malalil ti pʼije xmuyubaj ti xojtikin lek kʼusi chal Vivlia li yajnile. Muʼyuk chopol chaʼi o muʼyuk tsnop ti tskʼan stsalate. Chakʼ venta ti tstabe sbalil yutsʼ yalal mi xojtikin lek beiltaseletik ta Vivlia li yajnile. Akʼo mi jaʼ mas chanunajem kʼuchaʼal smalal li jun ajnilale, li malalile jaʼ oy ta sba yetʼesel li yichʼel ta mukʼ Dios ta yutsʼ yalal xchiʼuk li yan kʼusitik ta mantale (Efes. 6:4).

22. ¿Kʼusi xuʼ xchanik ta stojolal Maria li ajnilaletike?

²² ¿Kʼusi xuʼ xchanik li ajnilaletike? Skʼan onoʼox xichʼbe ta mukʼ yabtel smalal li jun ajnilale, pe jaʼ oy ta sba stuk ti tsotsuk-o li xchʼunel yoʼontone (Gal. 6:5). Jaʼ yuʼun, skʼan xchʼakbe yorail sventa xchanunaj stuk xchiʼuk ti snopbe skʼoplal li kʼusi chchane. Mi jech la spase, jaʼ chkoltaat sventa jech-o skʼan xchiʼuk xichʼ ta mukʼ li Jeovae. Vaʼun, xmuyubaj noʼox me chchʼunbe smantal li smalale.

23. Li ajnilal ti chichʼ ta mukʼ li buchʼu yichʼoj yabtele, ¿kʼuxi tstabe sbalil stuk, yutsʼ yalal xchiʼuk li tsobobbaile?

²³ Li ajnilaletik ti chichʼbeik ta mukʼ yabtel smalalik ta skoj ti skʼanojik Jeovae, jaʼ me mas xmuyubajik, jaʼ mu sta li buchʼutik mu xchʼunik li kʼusi xchapanoj Diose. Jech xtok, lek kʼusitik chakʼbeik xchan li viniketik xchiʼuk antsetik ti mas jutuk sjabilalike. Tskolta sbaik xtok sventa junuk noʼox yoʼontonik ta yutsʼ yalalik xchiʼuk li ta tsobobbaile (Tito 2:3-5). Li avie, mas ep li antsetik ti tukʼ chtunik ta stojolal Jeovae (Sal. 68:11). Mu ventauk mi vinikutik o antsutik, oy kʼusi tsots skʼoplal jbainojtik spasel li ta tsobobbaile. Li ta yan xchanobile, ta jkʼeltik kʼuxi ta pasel.