1. Mu thangu wunyindula mutu wuntomba kukuela, biuvu mbi wufueti kuyikuvusa?

BAKLISTO boso badi kutsi lutumu luvedila lu mfumu’itu Yesu Klisto. Vayi bo khomba yinkieto kambaka makani ma kukuela, nandi wunkuiza banga kutsi lutumu lu nnuni’andi wukhambulu wuvedila. Ayi adiodio dinkuiza banga diambu diphasi kuidi zikhomba zitu zi bakieto. Diawu, mu thangu khomba yinkieto kanyindula kukuela, buboti beni kuyikuvusa: ‘Mbi bimmonisa ti khomba yi dibakala yintomba kukuela wala ba mfumu yimboti yi dikanda? Bukiedika ti mambu ma kiphevi nkinza beni madi mu luzingu luandi? Boti ndamba, mbi bi kuphanga kuyindula ti nandi wala kieba buboti zitsatu zi kiphevi zi dikanda befu kumana kukuela?’ Vayi buboti mvandi khomba yinkieto kakiyuvusa biuvu abibi: ‘Zikhadulu mbi yintomba kunata va dikuela? Minu yidi mvibudulu ayi koko kuyalubuka? Yidi kikundi kimboti na Yave Nzambi?’ (Mpovi 4:9, 12) Diawu, zaba ti makani wumbaka ava kukuela, mawu mala sundukila mu dikuela di mayangi voti di ziphasi.

2. Mbi tunkuiza longuka mu dilongi adidi?

² Zikhomba zitu ziwombo zi bakieto bamvananga ntungulu wumboti, mu kutumukina ayi kukinzika banuni bawu. Ayi tuku batonda mu mawu! Tunkuangalalanga beni kusadila Yave va kimueka na zikhomba aziozio zi bakieto bakuikama! Mu dilongi adidi, tunkuiza baka mimvutu mi biuvu bitatu: (1) Mambu mbi maphasi bakazi bawombo bamviokilanga va dikuela? (2) Kibila mbi nkazi kansodilanga kukinzika ayi kutumukina nnuni’andi? (3) Mbi banuni ayi bakazi badi baklisto balenda longuka mu kifuani ki Yesu, Abingaili ayi Malia mam’andi na Yesu?

3. Kibila mbi bakuela boso balenda vingila mambu maphasi?

³ Dikuela didi nkhayilu yi Yave, vayi batu bankuelanga badi batu ba masumu. (1 Yoa. 1:8) Diawu Kibibila Diambu di Nzambi  ditubila ti bakuela, bala viokila mu ‘mambu mawombo maphasi.’ (1 Koli. 7:28) Mona va wanda mua mambu bakazi balenda viokila va dikuela.

4. Kibibila mbi nkazi kalenda muena phasi kukinzika ayi kutumukina nnuni’andi?

⁴ Khumbu zinkaka, nkazi kalenda mona phasi kutumukina nnuni’andi mu kibila ki kikhulu voti kibuangu kayonzukila. Dedi, tala matuba khomba yinkieto bantedilanga Marisol wunkalanga ku Estados Unidos: “Va kibuangu minu yiyonzukila, bankambanga bakieto ti bawu bafueti ba dedi mueka mu mambu moso na babakala. Vayi minu yizebi ti Yave nandi wuvana dibakala kiyeku ki kuba mfumu wu dikanda ayi wuvana nsua ti nkazi kafueti tumukina nnuni’andi. Vayi dibanga ko diambu diluelo kutatamana kutumukina nnuni, kibila batu mu nza bantubanga ti vasiko nkinza kuvanga mawu.”

5. Mayindu mbi makhambu fuana bawombo badi mu matedi bakieto?

⁵ Diambu dinkaka dintuadisanga ziphasi kuidi bakieto didi, na kukuela dibakala dinyindulanga ti bakieto basiko beni luvalu dedi babakala. Tala matuba khomb’itu bantedilanga Ivon, wunkalanga ku America do Sul: “Va kibuangu tunkalanga babakala bawu bafueti dia theti; bosi ba kumanisa, bakieto balenda dia kuawu. Mvandi, bana ba bakieto bawu bafueti lamba ayi kudiodisa nzo vayi bana ba babakala bafueti kuba kubikila biabioso kuidi ngudi ayi zikhomba zi bakieto. Khumbu ziwombo, bankambanga bana ba babakala ti bawu badi mintinu mi nzo.’” Khomba yinkaka yinkieto wunkalanga ku Asia bantedilanga Yingling wutuba: “Mu mbembo’itu vadi nongo yintuba ti bakieto basa fuana ko kuba diela ayi kuzaba kuvanga mambu. Kiyeku kiawu kidi to kukieba bisalu bi nzo vayi basiko nsua wu kubuela mioko mu makani nnuni kambaka.’ Nnuni makonzukila mu ntindu kikhulu akiokio kikhambulu nguizani na minsua mi Kibibila, kalenda tuadisa ziphasi kuidi nkazi’andi, kalenda mona phasi kulandakana kifuani ki Yesu wumonisa luzolo mu bakieto ayi mvandi wunyongisanga ntima wu Yave.—Efe. 5:28, 29; 1 Pete. 3:7.

6. Mbi bakazi bafueti vanga muingi bakuna kinkundi kifikama na Yave?

⁶ Dedi bo tumueni mu dilongi diviokizi, Yave kantomba banuni bakieba zitsatu zi kiphevi ayi zi kinsuni zi dikanda diawu. (1 Timo. 5:8) Vayi kheti mu bisalu biwombo bakazi badi muingi kuvanga, bafueti botulanga thangu muingi kutanganga Diambu di Nzambi, kuyindula mu mambu bantanga ayi mvandi kubotulanga thangu muingi kusambilanga kuidi Yave. Vayi dilenda ba diambu diphasi kibila bakieto badi bisalu biwombo bi nzo bafueti vanga. Mu kibila beni, bawu balenda yindula ti basiko thangu ayi mangolo muingi kulonguka Diambu di Nzambi. Vayi Yave kantomba bawu babotulanga thangu muingi bavanga mawu. Kibila mbi? Kibila Yave kantomba kadika mutu kakuna kinkundi kifikama ayi nandi.—Mava. 17:27.

7. Mambu mbi mala sadisa nkazi kukieba kiyeku Yave Nzambi kamvana?

⁷ Nkazi khumbu zinkaka kalenda mona beni phasi kutumukina nnuni’andi widi mvandi mutu wu masumu. Vayi na kuvisa ayi kukikinina kibila mbi Kibibila kintubila ti kafueti tumukina ayi kukinzikila nnuni’andi, diala ba diambu diluelo kuidi nandi kukieba kiyeku Yave Nzambi kamvana.

8. Dedi bummonisina Efeso 5:22-24, kibila mbi nkazi kafueti tumukina nnuni’andi?

⁸ Nkazi wunkikininanga kutumukina nnuni’andi, kibila mawu Yave ka kundinda muingi  kavanga. (Tanga Efeso 5:22-24.) Nandi widi lufiatu kuidi Tat’andi Yave ayi zebi ti Nandi wukunzolanga beni. Diawu kalendi kundinda ko kavanga diambu dilenda kuntuadisa ziphasi.—Deute. 6:24; 1 Yoa. 5:3.

9. Mambu mbi mammonikanga bo nkazi kantumukina Yave, mu kukinzika ayi kutumukina nnuni’andi?

⁹ Batu mu nza, bankindisanga bakieto muingi babayisa zithumu zi Yave ayi kuyindulanga ti ba kutumukina banuni bawu, buna basiko batu ba luvalu. Bukiedika, batu bantuadisanga mambu amomo basa zaba ko Nzamb’itu yi luzolo. Yave kalendi vana ko bana bandi ba luvalu kiyeku kilenda kuba vanga kuyindula ti basiko luvalu. Khomba yinkieto, wumvanga mangolo muingi kukieba kiyeku Yave Nzambi kamvana, mu kutumukina ayi kukinzika nnuni’andi. Mu phila ayoyi nandi wuntuadisanga ndembama va dikanda. (Minku. 119:165) Mvandi, bo nkazi kamvanga mangolo ma kukieba buboti kiyeku kiandi, nnuni’andi, bana bandi ayi naveka bambakanga ndandu.

10. Mbi tulenda longuka mu mambu khomba Carol katuba?

¹⁰ Nkazi wuntumukinanga ayi wunkinzikanga nnuni’andi, wummonisanga ti wunzolanga ayi wunkinzikanga Yave, mutu wumvana kiyeku akiokio. Tala mambu Carol khomba yinkieto wunkalanga ku America do Sul katuba: “Minu yizebi ti bo kadi mutu wu masumu nnuni’ama wala vanganga zinzimbala. Vayi phila minu yikuntadilanga mu kibila ki zinzimbala beni, mala monisa boti minu yimvuanga nkinza kinkundi kiama na Yave. Diawu kheti mu zinzimbala ziandi, minu yintatamananga kunkinzika kibila yitidi kukuangidika Tat’ama wu diyilu.”

11. Mbi binsadisanga khomba Aneese kuba kifu ki kulemvukila? Ayi mbi tulenda longuka mu mambu katuba?

¹¹ Boti nnuni kavuanga ko nkinza mabanza ayi mayindu ma nkazi’andi, mawu malenda vanga nkazi kumona phasi kuntumukina ayi kunkinzika. Tala mambu khomba yimueka yinkieto bantedilanga Aneese kamvanganga bo mambu amomo mammonikanga. Nandi wutuba: “Minu yimvanganga mangolo muingi yibika lunda nganzi. Yintebukanga moyo ti befu boso, mu kuba batu ba masumu tulenda vanga nzimbala. Diawu yimbakilanga makani ma kunlemvukila mu ntima woso, dedi bo Yave kamvangilanga. Bo yimvanga mawu, minu yibe  vutulanga ndembama mu ntima.” (Minku. 86:5) Nkazi widi kifu ki kulemvukila, kamonanga ko phasi kutumukina nnuni’andi.

12. Bifuani mbi bi Kibibila tuentubila?

¹² Bawombo banyindulanga ti, boti mutu widi kifu ki kumonisa lukinzu ayi kutumamana bankaka, buna nandi widi mutu wulebakana. Vayi mambu amomo masiko nguizani na mambu Kibibila kinlonga. Kibibila kintubila bifuani bi batu baba kifu ki kutumukina vayi kheti bobo baba kibakala. Tuemmona mbi tulenda longuka mu kifuani ki Yesu, ki Abingaili ayi ki Malia.

13. Kibila mbi Yesu kakhidi tumukinanga Yave? Sudikisa.

¹³ Yesu wuntumukinanga Yave voti widi kutsi luyalu luandi. Vayi mawu masinsundula ko ti nandi kasiko diela. Kibila phila yikhambulu phasi kaba longilanga batu, yimmonisa ti nandi wuba beni diela. (Yoa. 7:45, 46) Yave wumvuanga beni nkinza ayi wunkuitukanga beni nzayilu Yesu kadi, diawu kamvanina luaku lu kuba va khonzu’andi muingi kunsadisa kuvanga biuma bidi va nza. (Zinga. 8:30; Ebe. 1:2-4) Ayi tona Yesu kavulubuka, Yave wumvana ‘lulendo loso ku diyilu ayi va ntoto.’ (Matai 28:18) Vayi kheti mu luzabu loso kadi, Yesu wukhidi fiatilanga ayi kukinzika Yave. Kibila mbi? Kibila nandi wunzolanga Tat’andi.—Yoa. 14:31.

14. Mbi banuni balenda longuka (a) mu phila Yave kantadilanga bakieto? (b) Ayi mu mambu madi mu Zingana 31?

¹⁴ Mbi banuni balenda longuka. Balenda longuka ti bo Yave katuba ti nkazi kafueti tumukinanga nnuni’andi, mawu mansinsundula ko ti, dibakala nandi viokizi luvalu na nkieto. Ayi Yave wumonisa mawu mu mavanga, bo nandi kasola bakieto dedi bo kasodila babakala muingi bayala na Yesu ku diyilu. (Ngala. 3:26-29) Yave wumonisa ti wumfiatilanga Muan’andi, mu kumvana lulendu mu mambu mankaka. Bobuawu mvandi, nnuni widi nduenga ayi wumfiatilanga mu nkazi’andi wukumvananga nsua mu mambu mankaka. Kibibila kintuba ti nkieto wukiedika, widi nzayilu yi kuvanga mambu mawombo. Dedi, kukengidila bisalu bimvangama va nzo, kusumba ayi kusumbisa ziterrenu, ayi kuvanga lungosu. (Tanga Zingana 31:15, 16, 18.) Ayi nandi kasiko mvika dedi bo bawombo banyindudilanga. Vayi nnuni’andi wu kumfiatilanga ayi wunkuwanga mayindu mandi. (Tanga Zingana 31:11, 26, 27.) Nnuni na kukinzikanga nkazi’andi, buna nkazi’andi wala kuangalala mu kuntumukina.

15. Mbi bakazi balenda longuka mu kifuani ki Yesu?

¹⁵ Mbi bakazi balenda longuka. Kheti Yesu wuvanga mambu mawombo ma kukuitukila, vayi nandi kayindulanga ko ti na kutumukina Yave, buna kasiedi ko luvalu. (1 Koli. 15:28; Fili. 2:5, 6) Mvandi, nkazi wunlandakananga kifuani ki Yesu, kayindulanga ko ti na kutumukina nnuni’andi buna luvalu kadi lunkuiza dekuka. Ayi nandi katumukinanga ko to nnuni’andi kibila wu kunzolanga vayi mu kibila ki luzolo ayi lukinzu kadi mu Yave.

16. Dedi bummonisina 1 Samueli 25:3, 23-28, mambu mbi maphasi Abingaili kaviokila? (Tala fotu yidi va busu bu levista.)

¹⁶ Abingaili wuba nkazi wu dibakala baba tedilanga Nabali. Ayi Nabali wuba buimi, lungundayi ayi kabasa vutulanga ko matondo. Boti Abingaili waba tomba dikuela diandi dimana, khanu nandi wubikila Davidi ayi babakala bandi bavonda nnuni’andi. Vayi nandi wuvanga mamoso muingi kukieba Nabali ayi baboso baba kalanga ku nzo’andi. Yindula kibakala nandi kamonisa bo kafikama vantuala 400 di masodi ayi mu lukinzu kukoluka na Davidi. Ma kukuitukila kuzaba ti nandi wuyivana fotu mu mavanga mambi ma nnuni’andi. (Tanga  1 Samueli 25:3, 23-28.) Ntinu Davidi wuzaba ti Yave nandi wusadila nkieto awowo wuba beni kibakala, muingi kumvana malongi mansadisa kubika vola disumu dingolo.

17. Mbi banuni balenda longuka mu kifuani ki Davidi ayi Abingaili?

¹⁷ Mbi banuni balenda longuka. Abingaili wuba beni nduenga. Diawu Davidi kayuwila malongi kamvana. Mambu mbi mayiza monika? Davidi kasa bue tengula ko menga ma batu bakhambulu fotu mu mavanga mambi ma Nabali. Bobuawu mvandi, nnuni widi nduenga wumvuanga beni nkinza mayindu nkazi’andi kamvana mu makani nandi kantombanga kubaka. Kibila nandi zebi ti diyindu di nkazi’andi dilenda kunsadisa kubika baka makani mambi.

18. Mbi bakazi balenda longuka mu kifuani ki Abingaili?

¹⁸ Mbi bakazi balenda longuka. Nkazi wunzolanga ayi wunkinzikanga Yave, wuntuadisanga ndandu kuidi dikanda diandi kheti nnuni’andi kasadilanga ko Yave. Nandi katombanga ko ziphila kalenda vambinina na nnuni’andi. Vayi wumvanganga mangolo muingi kutatamana kunkinzika ayi kuntumukina. Mu phila ayoyi, nandi kalenda kunsadisa kulonguka matedi Yave. (1 Pete. 3:1, 2) Kheti nnuni kasimbalula ko mavanga mu kifuani kimboti ki nkazi’andi, Yave wumvuanga beni nkinza ayi wunkuangalalanga bo nkazi kantatamana kukinzika nnuni’andi.

19. Mu mambu mbi nkazi kasiko nsua wu kutumukina nnuni’andi?

¹⁹ Nkazi wunsadilanga Yave, katumukinanga ko nnuni’andi mu thangu kakundinda muingi kabayisa minsiku voti minsua mi Kibibila. Dedi, nnuni na kundinda muingi kavuna, kukuiba voti kuvanga mambu mankaka makhambulu kithuadi na mambu Kibibila kinlonga, nkazi widi nsua wu kutumukina theti Yave bosi nnuni’andi. Vayi khomba awowo bankuika muingi kubayisa minsua mi Kibibila, kafueti sudikisa mu lukinzu kuidi nnuni’andi kibila mbi kalendi vangila ko mambu ka kundinda.—Mava. 5:29.

20. Buidi tuzabidi ti Malia wuba kikundi kifikama na Yave?

²⁰ Malia wuba kinkundi kimboti na Yave. Nandi wuzaba buboti Diambu di Nzambi. Bo kaba koluka na Elizabeti ngudi Yoane mbotiki,  Malia wutanguna kuvioka 20 di mambu madi masonama mu masonoko ma Kiebeleo. (Luka 1:46-55) Kheti Malia waba nduka kukuela, ava mbasi kayoluka na Yosefi, theti wuyoluka na Malia mu kunzabikisa ti wunkuiza buta Muana Nzambi. (Luka 1:26-33) Yave wuzaba buboti Malia diawu kabela lufiatu ti nandi wunkuiza kieba buboti ayi kuzola Muan’andi. Kheti bo Yesu kafua ayi kavutuka ku diyilu, Malia wutatamana kukuna kinkundi kifikama na Yave.—Mava. 1:14.

21. Mbi banuni balenda longuka mu kifuani ki Malia?

²¹ Mbi banuni balenda longuka. Nnuni widi nduenga, wunkuangalalanga bo nkazi’andi kanzaba buboti masonoko ma Kibibila. Nandi kamonanga ko boma ti bo nkazi’andi kadi nzayilu yiwombo, buna nandi wunkuiza kumviokila. Vayi widi lufiatu ti boti khomba yinkieto zebi buboti minsua mi Kibibila, nandi wunkuiza sadisa dikanda kukonzuka mu kiphevi. Ayi kheti nkazi viokizi nzayilu mu mambu ma Kibibila, kidi kiyeku ki nnuni kutuama ntuala va dikanda mu kuvanga mbuongimini yi dikanda ayi mambu mankaka ma kiphevi.—Efe. 6:4.

22. Mbi bakazi balenda longuka mu kifuani ki Malia?

²² Mbi bakazi balenda longuka. Nkazi kafueti tumukinanga nnuni’andi. Vayi nandi kafueti zaba ti naveka widi kiyeku ki kukieba kiphevi kiandi. (Ngala. 6:5) Diawu kafueti botudilanga thangu muingi naveka kalonguka Diambu di Nzambi ayi kuyindulanga mu mawu. Mawu mala kunsadisa kutatamana kuzola ayi kukinzika Yave ayi mvandi kubaka mayangi mu kutumukina nnuni’andi.

23. Nkazi na kuba kifu ki kutumukina, ndandu mbi naveka, dikanda diandi ayi zikhomba mu kimvuka bala baka?

²³ Bakieto bantatamananga kukinzika ayi kutumukina banuni bawu mu luzolo badi mu Yave, banluta bakanga mayangi kena bakazi bambayisanga minsiku mi Yave. Mvandi bawu bamvananga kifuani kimboti kuidi zikhomba zi babakala ayi zi bakieto bakhambulu bakuela. Ayi kifuani kiawu kimboti, kituadisanga ko to ndandu va dikanda diawu vayi mvandi mu kimvuka. (Tito 2:3-5) Ayi bubu, bakieto bawu balutidi mu kimvuka ki Yave. (Minku. 68:11) Vayi befu boso, kuba kuandi bakieto voti babakala, tuidi kiyeku kinkinza mu kimvuka ki Yave. Mu dilongi dinkuiza tuala tubila matedi kiyeku akiokio.