1. ˈPë ˗kë ˈö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo ˈdhö do ˗a ˗gɛn do ˈnën ˗tɔ ˗mën?

˗KË Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka ˗sü ˈˈdhia ꞊dede ˗yö kwa ˈgü. ˈMën ˗kë ˈö ˗dhikodhɛ ˈö kwa ꞊zinŋ ˈgü, ˈö kwa ˗wo ˈdhö do? ˈPë ˗kë ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗gɛn do ˈnën ˈö ˗tɔ ꞊dhɛ mɛn ꞊gban kwa kwa ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗ya kwa ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈, ˈkwa ˈwɔn man ˗an ˗ta. ˈWɔn ˈö ˗gban mɛn ˗nu ˈö ˈwo kwa ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗a ˗bha, ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka, kwa ˗wo ˗yö ˗kë do.

2. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ ˗wɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

² ˈWɔn ˈö ˗gban mɛn ˗nu ˈö ˈwo kwa ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗a ˗bha ꞊nën ˈkwa dho ˗a draanˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü. Kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˗nu ˈö ˈwo yö ˗an ˗yɔ bɔ ˈpö: Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗bha yö ˈnën ˗tɔ ˗mën? Gagade ˗mü ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ꞊gban ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗ee? ˗Kɔ ˈö mɛn zii ˗nu ˈwo kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈka waa ˗kɔ ˈö ˈkɔdë ˗nu ˈwo wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈka ˗wo do ˗ee? ˗Kwaa zübho ˗kɔ ˈö ˈkwa dho kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈsü˗ ˈka ˗a ˗ta.

3. Kwa dho ˗a kë ꞊dhɛ kö yö ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo˗ ˗kë bhë, ˗a ˗dhɔ ˗yö kwa kë?

³ Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈö ˈwo wo ˗zokë wo ˗bha ˈkɔdhi ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈwo ˈwɔn ˗taɔŋ ˗së pö ˈö ˈwo mɛn wɛɛˈˈ ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗takun, ˗an ˗dhɔ kwa ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈkwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova waa Yesu ˈwo ˗an yö˗ ˈka ˗a ˈgü, ˗an ˗dhɔ ꞊dede kwa ˗kë ˈzü. ˗Kɔ ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˈö kun dhebɔ ˗nu ˈsü ˗ni ˈgü ˗a ˈka, ˈkwa˗ ˗ga ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈpö.

4. Biblö ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ꞊bhlëë ˗ya gɔɔn˗ ˗nu waa dhebɔ ˗nu ˗bha?

⁴ Biblö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗yö ꞊bhlëë ˗ya gɔɔn˗ ˗nu waa dhebɔ ˗nu ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Biblö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗kwɛ këŋ do  ꞊blɛɛsü ˈgü, Zoova ˗yö ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu gɔɔn˗ ˗nu waa dhebɔ ˗nu ˗dhɛ kö ˗wo ˗dhidha kë. ˗A ˗dhidha ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈbha ˈnën ˗tɔ ˗wo suu do do pö ˗sü. (Këw. 2:1-4, 15-18) Zoova ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö ꞊lɔɔ ˗an ꞊gban ˗ta kö ˗wo mɛndhɛ kë Klito ˈˈpiʋ̈. (Ga. 3:26-29) ˗Tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗sü ˈö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗yö ˗ya ˗sü ˈka gɔɔn˗ ˗nu waa dhebɔ ˗nu ꞊gban ˗gɔ. (˗Dhɛ. 7:9, 10, 13-15) Yö ˈö ˗gban ˈwɔn ˗taɔŋ ˗së pö ˗sü waa mɛn ꞊klaŋkësü ˗bha bhë, ˗ya ˗nu ˗sü ˈka gɔɔn˗ ˗nu waa dhebɔ ˗nu ˗an ˗dhɛ ˈpö. (Mat. 28:19, 20) Yö ˈö kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Plisidhö waa˗ ˗bha gɔn Akidhasö ˈwo˗ kë, Këwɔn ˗nu ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗An ꞊gban ꞊plɛ ˗wo gagade ˗ta ˗pʋ ˗së ˈka ˈˈdhikanmɛn do ˈwo˗ kun ˗a ˗dhɛ ˗ni ˈgü Apodhɔsö bhë, ˗a ˗dhɛ.​—Këw. 18:24-26.

5. Dhukö 10:38, 39, 42 ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ ꞊dhɛ Yesu ˗yö dhoŋ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya?

⁵ Yesu ˗kun ꞊bhlëë ˗ya ˗ni ˈgü dhebɔ ˗nu ˗bha. Yesu ˈyii ˈto ˈtɔŋ˗ ˗bɛnzëmɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˈˈpiʋ̈. Wo ˗zë ˗wo ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ bhebɔ ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö, ˈö ˈyaa ˗së kö ˗wo ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ ˈˈdhɛɛtadhɛ ˈgü. ˈWaa kun ˗Zlan ˗wɔn ˈˈdoo dɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈˈpiʋ̈ mɛn ˗nu ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. Yesu ˗zë, ˗yö ˈwɔn ꞊dede ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗a ˗blɛɛ dhoŋ ˗nu waa˗ ˗bha gwëëzë ˗nu ˗dhɛ. * (Dhukö 10:38, 39, 42 ˗wo pö.) ˗Yö ˗we ˗a ˗bha ˈpö kö dhoŋ ˗nu ˗wo ˈto ˗a ꞊keŋ˗ ˗zlanwopödhɛ ˈgü. (Dhu. 8:1-3) Yesu ˗yö ꞊bhlëë ˗ya ˈzü dhebɔ ˗nu ˗bha ˈö˗ pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˈdho kö ˗wa pö bɔmɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo ˈto ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗ya ˈgo ga ˈgü.—Zan 20:16-18.

6. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö dhebɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya?

⁶ Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö Timote ˗dhɛ ˗yö dhebɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗Ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ˗yö dhiaŋ zë «dhebhɔ zizi ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛ˗ pë zë mɛ dhe ˗nu ˗dhɛ,» kö ˗ya zë «dhebhɔ ˈˈgbɔnggbɔng ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛ˗ pë zë mɛ dheebhang ˗nu ˗dhɛ.» (1 Tim. 5:1, 2) Pɔdhö ˗yö Timote ˗takun ꞊dedewo kö ˗yö kë kletiɛn ˗zogbansü ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˈwɔn ˗kun ˗a ˈˈɲaan ꞊dhɛ Timote dhe waa˗ ˈˈnan ꞊nën ˗an dua ˈdhö kun ˗mü ˗be kö ˗wo ˗Wo ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü ˗a ˗zɔn ˗a ˗dhɛ. (2 Tim. 1:5; 3:14, 15) ˈSëëdhɛ ˈö Pɔdhö ˗ya ˗bɛn zë Wlɔmö ˗mɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗yö ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗sü wo ˈtɔ ˈka do do ˈö ˗an ꞊tua bho. Yö ˈö dhoŋ ˗nu bhë ˈwo˗ ˗kë, Pɔdhö ˈyii˗ ˈsuan bho dosɛnŋ ˈˈwɛɛwɛ. ˗Yö ˗dho ˈö ˗an ˗dhɛ ö yökëyɔɔ ˗nu ˗a ˗zɔn ˗sü ˈka ꞊dhɛ yö ˈö ˈwo˗ ˗kë bhë, ˗ya ˗dhɛ ˗së.​—Wlɔ. 16:1-4, 6, 12; Fdh. 4:3.

7. Dhɛɛˈˈ nu ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ?

⁷ ˗Zlan ˗Wo ˈyaa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ˗wo ꞊bhlëësü ˈö ˈwo ˗ʒiö ˗a ˈka kwa ꞊dhegblü dhoŋ ˗nu ˗ta ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ yö˗ ˈka ˗wo ˗bhüöö kpö 6 ˈgü bhë, ˗a ˈdhö. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈö ˗an ˈˈgblü ˈdhö ˗së, ˗wo ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗takun ꞊dedewo. ˈYö mɛn zii ˗nu ˗wo wo ˗zoyö ˗an ˗dhɛ ˈwɔn ˈö ˗gban ˗nu ˗dhikodhɛ ˈka ˗sü ˈö zlanwokɔdhi ˈgü bhë, ˗a ˈgü ˗sü ˈgü. ˈˈKɛɛ dhɛɛˈˈ ˈbha ˗nu ˗wo mü ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa ˗an ˗yɔ bɔ. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗ya pö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˈfaan˗ ˗ya wo ˗gɔ ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka? ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu dosɛnŋ ꞊nën ˈwo kë mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ɛɛnˈˈ mɛn zii ˗nu ˈka bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ꞊gban ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗ee?

8. Efɛzö 5:23 ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ꞊gban ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

⁸ ˗A ˗yɔ ꞊klöö˗ ˈö ˈdhö ˈyö ˗tɔ ꞊abin! Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ꞊gban ˈwaa kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗zlanwokɔdhi ˈgü. ˈˈKɛɛ Klito ˗zë, ˗yö ˗an ꞊gban ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈. (Efɛzö  5:23 ˗wo pö.) ˈKɔdhi ˈgü dhegɔndë ꞊nën ˈö ö ˗bha dhebɔ ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈. ˈNëngɔɔn˗ ˗ya kë˗ ˗gɔ ˗a ˈnën ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyaa ˈö dhe ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˈkö ꞊dee ꞊ya bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. (Efɛ. 6:1, 2) ˗Zlanwokɔdhi ˈgü, mɛn zii ˗nu ˗bha ꞊faan ˈö dhoŋ ˗nu ˗ta ˗a ˗naan ˗yö ˗dhö. (1 Tes. 5:12; Ebl. 13:17) Dhebɔ ˗nu ˈö ˈwo wo do ˈka, ˈö ˈwaa wo mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈzü ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˗mɛn ˗nu waa mɛn zii ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗kplawo. ˈˈKɛɛ ˗an ˗gɔdhiʋ̈mɛn do ˈö ˈdhö ꞊dhɛ gɔɔn˗ ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˈdhö, ˈyö ˗tɔ Yesu.

9. ˈMën ˗kë kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo ˈfaan˗ ˗ya wo ˗gɔ ˗bha ˈˈtʋŋ ˈbha ˗nu ˈka?

⁹ ˈˈKɛɛ gagade ˈö ˈdhö ˈyö ˗tɔ Zoova ˗ya ˗pö gɔɔn˗ ˗nu ꞊nën ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü mɛn ꞊klaŋkësü waa˗ ˗dhɔkësü ˈka ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈgü. Yö ˗dhɛ ˈö bhë, ˈyii˗ nu dhebɔ ˗nu ˗dhɛ. (1 Tim. 2:12) ˗Mën ˗wɔn ˈgü? ˈWɔn do ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Yesu ˗ya gɔɔn˗ ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn ˗nu ˗wo kë ˗naan ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈgü. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈbha ˈkosɔn kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu dua ˗mü kö ˗wo yö ˈbha ˈö kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu dua ˈka ˗a kë, Zoova ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ˈfaan˗ ˗ya wo ˗gɔ ˗bha. * (1 Ko. 11:4-7) Zoova ˈyii˗ pö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗dhɛ ˗wo ˈfaan˗ ˗ya kö ˗yö ꞊bhlëë bho ˗an ˗bha. ˗Ya ˗pö ˈˈdhʋ̈ kö ˗gɔmɛndhɛ ˈö˗ ˗ya ˗zlanwokɔdhi ˈgü bhë, ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗wa ꞊bhlëë ˗ya. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˗dhɛ ˈö bhë ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka, kö dhɛɛˈˈ ˈö yö ˗kwa ˗yɔ bɔ: ˗Kɔmɔɔnwɔnbhasü ˗mɛɛn ˈö ˈkɔdë ˗nu waa mɛn zii ˗nu ˗gɔ?

10. ˈMën ˗kë ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë mɛn zii ˈbha ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈtɔŋ˗ dɔ ˗zlanwikɔdhigümɛn ˗nu ˗ta?

¹⁰ Klito ˗dhɔ ˗yö mɛn zii ˗nu ˗kë, ˈyö ˗tuö ˗nu ˈö Zoova waa Yesu ˈwo ˗an ˈˈklɔɔn bho ˗an ˗bha kö ˗wo ˗wo zokë ˗an ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗an ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈpö. (Zan 21:15-17) ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ mɛn zii  ˗nu ˗wo wo ˗zoto ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗an ˈgü ꞊dhɛ ˗wa kë ˗an dë ˈka. Mɛn zii ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˗zota ꞊dhɛ ˗dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈkɔdë ˗nu dua ˗mü kö ˗wo ˈtɔŋ˗ ˈbha ˗nu dɔ wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗ta kö ˗wo ˗an ˗takun bhë, kö wo ꞊dee ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo dho ˗Zlan ˗bha ˈˈbhlaanën ˗nu ˗takun, ˗an dɔ ˗an ˗ta. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊dee ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo mɛn zii ˗nu ꞊faan ˗dɔ kö ˗wo ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ ˗an dë ˈdhö ˗Zlan ˈˈgblʋʋ ˗ta. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˗wo pë ˈö wo ˗zë ˈwo dho ˗a kë ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ mɛn zii ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü waa ˈkɔdë ˗nu ˗an ˗bha yö ˗yö do ˗ee?

11. ˈKɔdë ˗nu waa mɛn zii ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗bha yö ˗bhɔkwëëdhɛ ˈnën ˗tɔ ˗mën?

¹¹ Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ yö ˈö ˈkɔdë ˗nu ˈwo˗ kë ˈkɔdhi ˈgü waa ˗a ˗dhɛ ˈö mɛn zii ˗nu ˈwo˗ ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗a ˗bhɔkwëëdhɛ ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhö. (1 Tim. 3:4, 5) ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn man ˈkɔdë ˗nu ˗ta. (Kodh. 3:20) ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn man mɛn zii ˗nu ˗ta. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkɔdë ˗nu waa mɛn zii ˗nu ˗wo wo ˗zokë mɛn ˗nu ˈwo˗ ˗kɔ ꞊löö bhë ˗an ˈˈpiʋ̈ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗wo ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha. ˈKɔdë waa mɛn zii ˗nu ˗wo wo ˗zokë mɛn ˗nu ˈwo ˗an ˗kɔ ꞊löö ˗an ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo kë ˈwo ˗de ˈgü ˗së. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗ya wɔ ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗ta, mɛn zii ˗nu ˗wo ˗an ˗takun ꞊dhɛ ˗kɔ do ˈö  ˈkɔdë ˗tiaandhö ˗ya kë˗ ˈka bhë ˗a ˈdhö. (Zak. 2:15-17) ꞊Ya ˈgo mü ˈzü Zoova ˗ya ˗pö mɛn zii ˗nu waa ˈkɔdë ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wa kë kö mɛn ˗nu ˈwo ˗an ˗kɔ ꞊löö bhë, ˗wa ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈkun. ˈˈKɛɛ ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˈwa «ˈdho ziö ˗wʋ ˈö ˗bɛn zë ˗sü ˈka ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü bha ˈö˗ ˈdhɛ ˈö˗ pö ꞊në˗ ˗ta.»​—1 Ko. 4:6.

12-13. Wlɔmö 7:2 ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˈkɔdë ˗nu waa mɛn zii ˗nu ˗bha yö ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˗yö ˗dhö?

¹² ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, mɛn zii ˗nu ˗bha yö waa ˈkɔdë ˗nu ˗bhaa ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˗yö ˗dhö. Zoova ˗ya ˗pö mɛn zii ˗nu ꞊nën ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo za dɔ ˗zlanwokɔdhi ˈgü kö ˗wo ˈwɔnyaakëmɛn ˈö ˈyaa ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˗yö ˈgo ö ꞊sɔŋ yaa ˈgü ˗a bho ˗zlanwokɔdhi ˈgü.​—1 Ko. 5:11-13.

¹³ ˈˈKɛɛ Zoova ˗yö ˗kɔmɔɔnwɔnbhasü ˈbha nu ˗sü ˈka ˈkɔdë ˗nu ˗dhɛ ˈpö, ˈö ˈyii˗ ˗nu mɛn zii ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˗Yö ˗we ˗a ˗bha kö ˈkɔdë ˗nu ˗wo ˈtɔŋ˗ dɔ wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗ta kö ˗wa kë kö ˗wo ˈto ˈtɔŋ˗ ˗nu bhë ˗an ˈˈpiʋ̈. (Wlɔmö 7:2 ˗wo pö.) ˗A ˈwɔnzuan ˈbha ˈö ˈdhö ˈyö ˗tɔ ˈkɔdë ˗nu ꞊nën ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˈˈlɛlɛ ˈö ˗an ˗bha ˈnën ˗nu dho ˗da ˗a ˈka ˈkɔɔ gbeŋ, ˗wa pö. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ˈwii ˈto ˈtɔŋ˗ ˗nu bhë ˗an ˈˈpiʋ̈, wo ꞊nën ˗an dua ˈdhö ˗mü ˈzü kö ˗wo ˈwɔn bho ˗nu ˈgü. (Efɛ. 6:1) ˗Yö ˈˈdhʋ̈ ˈˈkɛɛ ˈkɔdë ˈö˗ ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ꞊yaa˗ pö ˈö ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an dɔ, ˗yö ö ˗bha dhebɔ dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˗be ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ꞊wa kë «pë ɛɛnˈˈ mɛ do ꞊në˗ ˈka.» *—Mat. 19:6.

14. (1) ˗Mën ˈö Makö 10:45 ˗ya pö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗kë ˗së ˈö Yesu ˗ya ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈? (2) Kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˗bha yö ˈnën ˗tɔ ˗mën? (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « Kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˗bha yö ˈnën ˗tɔ ˗mën?» ˗bha.)

¹⁴ Zoova ˗yö ˗bɔ Yesu ˗bha ˈˈsaa˗ ˗ta ˈö ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗dhɛ ˈö ˈdhö waa mɛn  ˈˈpɛpɛ ˈwo ˈdhaŋ bho ˈˈsaa˗ bhë ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˗gɔ ˗ta dhɔ. (Makö 10:45 ˗wo pö; Këw. 20:28; 1 Ko. 15:21, 22) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ˗kë ˗së ˈö Yesu ˈö ö ˗bha ˗tosɛta nu kö ˗yö kwa ˗gɔtadhɔ bhë, ˗a ˗ya ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈. Yesu dua ˗mü kö ˗yö ˈtɔŋ˗ dɔ mɛn ꞊gban kwa ˗ta kö ˗ya kë kö ˈkwa˗ ꞊bhlëë ˗ya ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ yö ꞊nën ˗tɔ kwa ˗gɔmɛn. (Ga. 6:2) ˈˈKɛɛ Yesu ˈyaa ˈtɔŋ˗ dɔ kwa ˗ta dosɛnŋ. Mɛn ˈö ˈdhö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈ do do ˈka.​—Efɛ. 5:29.

15-16. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö pë ˈö kwa ꞊dhegblüdhe Maale waa kwa ꞊dhegblü Bɛnzamɛn ˈwo˗ pö bhë, ˈö˗ ˗da ü ˗bha?

¹⁵ Mɛn ˗nu ˈö Klito ˗yö ˗an ˗ya kö ˗wo wo ˗zokë ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗wa ˈwɔn man ˗an ˗ta ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗wo Klito ꞊bhlëë ˗ya. Kwa ꞊dhegblüdhe Maale ˈö Zeta zuni ˗ya ˗pö: «N ˗man ˗kë gwanbhadhe waa dhebɔ ˈka ˗sü ˈö ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗yö n ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. N dua ˗mü kö ˈa n ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗kplawo kö ˈa mɛn ˗nu ö Zoova ˗yö ˗an ˗ya n ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗an ꞊bhlëë ˗ya. ˈˈKɛɛ man gɔn waa mɛn zii ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗wa ˗kë ˈö ˈwɔn ˗man ˗an ˗ta ˗sü ˈö kë ˈˈplëëplë ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wo n ꞊bhlëë ˗ya, ˈyö ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ man yö ˈa˗ ˗kë ˗yö ˗an ˗dhɛ ˗së.» Pë ˈö˗ pö bhë ꞊nën kwa ꞊dhegblüdhe ꞊vadhɛ ˗zo ˈˈpiʋ̈.

¹⁶ Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ˗wa kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ꞊bhlëë ˗ya, ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö ˗gban ˗gɔmɛndhɛ ˗bha, ˗wa ˈgüman ˗së ˈka. Kwa ꞊dhegblü do ˈö ˈwo˗ ˗dhɛ Bɛnzamɛn ˈö Angletɛɛ ˗ya ˗pö: «ˈWɔn ˗daa ˗nu ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo˗ ˗an ˗kë ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗an ˗bha ˗zlanwopö ˗kɔ waa ˗an ˗bha mɛn ꞊klaŋ kë ˗kɔ ˗wo ˗gleŋ ꞊va ꞊dede ˗da n ˗bha. N ˗man ˈka yö ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo˗ kë, ˗yö ꞊bhlëësü ꞊dedewo.»

17. ˈMën ˗kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈwɔn ˈö ˗gban ˗gɔmɛndhɛ ˗bha bhë ˈkwa˗ ꞊bhlëë ˗ya?

¹⁷ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗zlanwokɔdhi ˈgü mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗ya ˈwɔn ˈö ˗gban ˗gɔmɛndhɛ ˗bha ˗a dɔ, ˈgo mü ˈzü ꞊yaa˗ ꞊bhlëë ˗ya, ˗dhikodhɛ ꞊dede ˗yö ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˗së ˈkpii˗ ˈö˗ ˗kë ˈyö ˗tɔ ˗yö kwa Dë Zoova ˈö ˗ya ˗sü ˈka dhaŋ˗ ˈgü, ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë ˗a ˈtɔ ˗bhɔ.​—Ps. 150:6.