1. Oware jọ vẹ o be whae ze nọ okugbe ọ rọ rrọ ukoko Jihova ziezi nẹnẹ?

EVA e be were omai gaga nọ ma rọ rrọ ukoko Jihova. Ma bi yerikugbe dhedhẹ, ma te je wo usu okpekpe kugbe ohwohwo. Eme ọ wha riẹ ze nọ o rọ rrọ ere? Oware jọ họ, mai kpobi na ma be daoma romakpotọ kẹ ahwo nọ Jihova ọ kẹ udu evaọ uviuwou gbe ukoko na. Yọ uzẹme riẹ họ, ma tẹ ginẹ riẹ oghẹrẹ udu nọ Jihova ọ kẹ ahwo jọ evaọ uviuwou gbe ukoko na ziezi ẹsiẹe ma te mai ro wo okugbe.

2. Enọ vẹ ma te kiyo rai evaọ uzoẹme nana?

² Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe udu nọ Jihova ọ kẹ ahwo jọ evaọ ukoko na. Ma te jẹ kiyo enọ jọ. Enọ na họ: Iruo vẹ Jihova ọ kẹ inievo-emetẹ nọ e rrọ ukoko na? Kọ inievo-emezae na họ ahwo nọ a wuzou inievo-emetẹ evaọ ukoko na? Kọ oghẹrẹ udu nọ Jihova ọ kẹ ọsẹ evaọ uviuwou riẹ na oye ovona ọ kẹ ekpako ukoko na? Joma kake ta kpahe oghẹrẹ nọ u fo nọ ma re rri inievo-emetẹ nọ e rrọ ukoko na.

3. Eme o ti fiobọhọ kẹ omai nọ ma ti ro rri iruo nọ inievo-emetẹ na a bi ru evaọ ukoko na ghaghae ziezi?

³ Inievo-emetẹ nọ e rrọ ukoko na a be daoma gaga rẹrote iviuwou rai, ta usi uwoma Uvie na, je fiobọhọ kẹ inievo efa evaọ ukoko na. Oware nana nọ a bi ru na o da omai ẹro fia. Nọ ma be te ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova avọ Jesu a bi rri inievo-emetẹ na, eva rai e te were omai viere. Nọ ma te jẹ riẹ kpahe oghẹrẹ nọ Pọl o ro yerikugbe inievo-emetẹ na, u ti fiobọhọ kẹ omai riẹ oghẹrẹ nọ u fo nọ ma re rri inievo-emetẹ nọ e rrọ ukoko na.

4. Eme a ta evaọ Ebaibol na nọ u dhesẹ nọ te ezae te eyae a rrọ ghaghae kẹ Jihova?

⁴ Eme nọ e rrọ Ebaibol na i dhesẹ nọ eyae na a rrọ ghaghae  kẹ Jihova wọhọ epanọ ezae e rrọ kẹe re na. Wọhọ oriruo, Ebaibol na o dhesẹ nọ evaọ oke ikọ na, te ezae te eyae Jihova ọ rọ ẹzi riẹ wholo re a sai ru iruo igbunu. Oware igbunu jọ nọ a ru họ, evẹrẹ sa-sa nọ a jẹ ta. (Iruẹru 2:1-4, 15-18) U te no ere no, te ezae te eyae Jihova ọ rọ ẹzi wholo nọ a ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu. (Gal. 3:26-29) Yọ orọnikọ ezae na ọvo a ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ evaọ otọakpọ, eyae na e te jariẹ re. (Evia. 7:9, 10, 13-15) Te ezae te eyae Jesu ọ ta kẹ nọ a ta usi uwoma Uvie na. (Mat. 28:19, 20) Ere o ginẹ rrọ. A jọ obe Iruẹru Ikọ ta kpahe oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Prisila, inọ avọ ọzae riẹ Akwila a fiobọhọ kẹ Apọlọs riẹ uzẹme na ziezi, dede nọ Apọlọs ọ jọ ohwo nọ ọ riẹ obe gaga.​—Iruẹru 18:24-26.

5. Eme ọ rrọ obe Luk 10:38, 39, 42 nọ u dhesẹ nọ Jesu o wo adhẹẹ kẹ eyae na?

⁵ Jesu ọ kẹ eyae na adhẹẹ. Jesu ọ jọ wọhọ ahwo Farisi hi. Ahwo Farisi na a jẹ hai rri eyae na vo. A jẹ hae rọwo lele ae ta ẹme gheghe evaọ ogbotu hu, kabikọ eme kpahe iwuhrẹ Ọghẹnẹ. Rekọ Jesu o ru ere he, okenọ o je wuhrẹ ikọ riẹ eware ididi Ọghẹnẹ, te eyae na te o wuhrẹ. * (Se Luk 10:38, 39, 42.) Ọ kuvẹ re eyae na e jọ kugbei re evaọ okenọ ọ jẹ ta usi uwoma no eria ruọ eria. (Luk 8:1-3) Yọ evaọ okenọ a kpare Jesu no uwhu ze no, aye ọ kake romavia kẹ jẹ ta kẹe nọ ọ nyae vuẹ ikọ riẹ inọ a kpare riẹ no uwhu ze no.​—Jọn 20:16-18.

6. Oghẹrẹ vẹ Pọl ukọ na o ro dhesẹ nọ ọ jẹ kẹ eyae na adhẹẹ?

⁶ Pọl ọ kareghẹhọ Timoti nọ jọ ọ rọ adhẹẹ kẹ eyae na. Pọl ọ ta kẹe nọ o ru “eyae nọ e kpako no wọhọ ini,” re o je yerikugbe “ivovo-eyae wọhọ inievo-emetẹ.” (1 Tim. 5:1, 2) Pọl o fiobọhọ kẹ Timoti dikihẹ ga, o te je ru ei te ziezi evaọ ukoko na, rekọ ọ ta nọ oni Timoti gbe oni-ologbo riẹ họ ahwo nọ a kaki wuhrẹ iẹe “ikereakere efuafo na.” (2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Pọl ọ jọ ileta nọ o kere se Ileleikristi nọ e jọ obọ Rom fodẹ edẹ inievo-emetẹ evaọ oke nọ o je yere ae. Pọl o muẹrohọ iruo nọ inievo-emetẹ a ru evaọ ukoko na, ọ tẹ jẹ romatotọ yere ai.​—Rom 16:1-4, 6, 12; Fil. 4:3.

7. Enọ vẹ ma be te kiyo rai na?

⁷ Wọhọ epanọ ma wuhrẹ evaọ idhe-eme nọ e vrẹ na, ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ oria ovo nọ u dhesẹ nọ inievo-emezae a ghare vi inievo-emetẹ hẹ. Inievo-emetẹ mai nọ e rrọ yoyou na, a bi fiobọhọ gaga evaọ ukoko na. A bi ru ẹkabọ rai ziezi nọ udhedhẹ gbe okugbe o be rọ jọ ukoko na, yọ a be rọ enẹ fiobọhọ kẹ ekpako ukoko na. Rekọ enọ jọ e riẹ nọ u fo nọ ma rẹ kiyo rai. Fikieme Jihova ọ rọ gwọlọ nọ oniọvo-ọmọtẹ ọ rẹ fare uzou nọ o te bi ru eware jọ? Nọ orọnọ inievo-emezae na họ ahwo nọ a re ro mu ekpako gbe idibo iruiruo evaọ ukoko na, kọ u dhesẹ nọ inievo-emezae na họ ahwo nọ a wuzou inievo-emetẹ evaọ ukoko na?

8. Kọ ẹme nọ ọ rrọ Ahwo Ẹfisọs 5:23 o dhesẹ nọ inievo-emezae a wuzou inievo-emetẹ na evaọ ukoko na? Ru ei vẹ.

⁸ Uyo na họ ijo. Orọnọ inievo-emezae a wuzou inievo-emetẹ nọ e rrọ ukoko na ha, Kristi họ ọnọ o wuzou rai. (Se Ahwo Ẹfisọs 5:23.) Evaọ uviuwou, ọzae họ ọnọ o wuzou aye riẹ. Orọnọ ọmọzae nọ ọ rrọ uwou na ọye o wuzou oni riẹ hẹ, inọ fikinọ ọ họ-ame no. (Ẹf. 6:1, 2) Yọ evaọ ukoko na, orọnikọ evaọ oware kpobi inievo-emetẹ gbe inievo-emezae a jọ  rrọ otọ ekpako na ha. (1 Tẹs. 5:12; Hib. 13:17) Kọ inievo-emetẹ nọ e gbẹ rrọ otọ ọsẹgboni rai hi yọ a ri ti wo ọzae he? A rẹ gbẹ rọ adhẹẹ kẹ ọsẹ na dede nọ a gbẹ rrọ otọ riẹ hẹ, yọ a rẹ rọ adhẹẹ kẹ ekpako ukoko na re. Rekọ Kristi họ ọnọ o wuzou inievo-emetẹ nọ i ri ti wo ọzae he na, wọhọ epanọ o wuzou inievo-emezae na.

9. Fikieme o rọ gwọlọ nọ inievo-emetẹ a rẹ fare uzou rai ẹsejọ?

⁹ Ginọ uzẹme inọ ezae Jihova o ro mu re a wuhrẹ evaọ ukoko na, yọ ọ kẹ eyae na uvẹ utioye he. (1 Tim. 2:12) Fikieme? Whaọ, Jihova ọ rehọ Kristi mu re o wuzou ọzae re eware kpobi e jọ kpatiẹ, yọ oware ovona u ru nọ ọ rọ rehọ ezae mu re a hai wuhrẹ evaọ ukoko na viukpọ eyae. Otẹrọnọ oghẹrẹ nọ eware e rrọ o wha riẹ ze nọ oniọvo-ọmọtẹ o re ro ru iruo oniọvo-ọmọzae evaọ ukoko na, Jihova ọ gwọlọ nọ oniọvo-ọmọtẹ na ọ rẹ fare uzou riẹ. * (1 Kọr. 11:4-7) Orọnọ fikinọ Jihova ọ gwọlọ si ọghọ no ae oma jabọ ọ rọ ta nọ jọ a fare uzou evaọ oke utiona ha, rekọ o ru re inievo-emetẹ a rọ oghẹrẹ utiona dhesẹ nọ a bi yoẹme kẹ Jihova nọ ọ kẹ ahwo jọ udu na. Nọ ma riẹ onana no na, joma kuyo onọ nana: Udu vẹ ekpako ukoko gbe esẹ hayo ahwo nọ a wuzou iviuwou a wo?

10. Fikieme ọkpako ukoko ọ sae rọ gwọlọ fi izi họ kẹ inievo ukoko na?

¹⁰ Ekpako ukoko a you Jesu, yọ o be were ae gaga re a rẹrote “igodẹ” nọ Jihova avọ Jesu a muhọ ae obọ. (Jọn 21:15-17) Fikiere ọkpako ukoko ọ rẹ sae gwọlọ rọ omariẹ ru ọsẹ kẹ inievo ukoko na fikinọ o gine you inievo na. Ọ sai roro nọ,  otẹrọnọ ọsẹ o wo udu nọ ọ sai ro fi izi họ kẹ ahwo uwou riẹ re ọ rọ ere thọ ae, kiyọ ọyomariẹ o wo udu nọ o re ro fi izi họ kẹ inievo na re ọ rọ ere thọ ae nọ orọnọ ọ wọhọ ọsẹ kẹ ae na. Yọ inievo ukoko na jọ a re ru ekpako na wọhọ esẹ rai. Keme nọ a tẹ gwọlọ jiroro jọ kpobi a rẹ nyabru ai re a vuẹ ae onọ a re ru. Rekọ ginọ uzẹme nọ oghẹrẹ udu ovona nọ Jihova ọ kẹ esẹ evaọ obọ uwou rai na oye ọ kẹ ekpako ukoko na re?

11. Oghẹrẹ vẹ udu nọ Jihova ọ kẹ ọsẹ evaọ obọ uwou riẹ avọ onọ ọ kẹ ekpako ukoko na i ro tho ohwohwo?

¹¹ Eme nọ Pọl ukọ na ọ ta i dhesẹ nọ udu nọ Jihova ọ kẹ ọsẹ evaọ obọ uwou riẹ avọ onọ ọ kẹ ekpako ukoko na e rọ oghẹrẹ jọ tho ohwohwo. (1 Tim. 3:4, 5) Wọhọ oriruo, Jihova ọ gwọlọ nọ ohwo kpobi evaọ uwou o re yoẹme kẹ ọsẹ uwou na. (Kọl. 3:20) Yọ epọvo na Jihova ọ gwọlọ nọ ohwo kpobi evaọ ukoko na o re yoẹme kẹ ekpako ukoko na. Jihova ọ tẹ jẹ gwọlọ nọ te esẹ te ekpako ukoko na a re wuhrẹ ahwo nọ a rrọ otọ rai re a sai kruga ziezi evaọ ukoko na. Jihova ọ gwọlọ re nọ esẹ gbe ekpako ukoko na a tete ahwo nọ a rrọ otọ rai jẹ hae vuẹ ae nọ a you rai. Ekpako ukoko na a re fiobọhọ kẹ inievo na nọ eware okpẹtu e tẹ via, nwane wọhọ  epanọ ọsẹ o re fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou riẹ nọ a te wo ebẹbẹ na. (Jem. 2:15-17) Jihova ọ gwọlọ nọ ekpako ukoko gbe esẹ a re fiobọhọ kẹ ahwo nọ a rrọ otọ rai re a koko izi riẹ. Dede na, ọ vẹvẹ e rai unu nọ, jọ a “ru vrẹ eware nọ a kere na ha.”​—1 Kọr. 4:6.

12-13. Eme ọ rrọ obe Ahwo Rom 7:2 nọ u dhesẹ nọ ohẹriẹ o rrọ udu nọ Jihova ọ kẹ esẹ avọ onọ ọ kẹ ekpako ukoko?

¹² O make rrọ ere na, udu nọ Jihova ọ kẹ ekpako ukoko na avọ onọ ọ kẹ esẹ evaọ obọ uwou rai i wo ohẹriẹ gaga. Wọhọ oriruo, Jihova ọ kẹ ekpako na udu nọ a sae rọ rehọ oniọvo gu ẹdhọ nọ o te ruthọ, ọ tẹ jẹ kẹ ae udu nọ a sai ro si ei no ukoko nọ ọ gbẹ rọwo kurẹriẹ hẹ.​—1 Kọr. 5:11-13.

¹³ Jihova ọ kẹ esẹ udu jọ nọ ọ kẹ ekpako ukoko ho. Ọsẹ o wo udu nọ ọ sai ro fi uzi họ jẹ ruẹ nọ a koko uzi na evaọ uwou riẹ. (Se Ahwo Rom 7:2.) Ọsẹ o wo udu nọ o re ro fi oke họ nọ emọ riẹ a re ro no otafe ze nọ oke u te kpo no. O te je wo udu nọ ọ rẹ rọ kẹ emọ riẹ uye nọ a gbe ru oware nọ ọ ta na ha, re a ruẹsi yoẹme ẹdẹfa. (Ẹf. 6:1) Rekọ ọzae ọ rẹ daoma ruẹ nọ avọ aye riẹ a rọ uzou te uzou taure o te ti fi izi họ evaọ uwou na, keme aimava na “uwo ovo.” *​—Mat. 19:6.

14. (a) Wọhọ epanọ obe Mak 10:45 o ta, fikieme u ro woma gaga inọ Jesu họ ohwo nọ Jihova o ro mu re o wuzou ukoko na? (b) Eme họ iruo Utu Ẹruorote Na? (Rri ẹkpẹti na, “ Iruo Utu Ẹruorote Na.”)

¹⁴ Jihova ọ rọ ẹtanigbo na dẹ omai omomọvo nọ ọ rrọ ukoko na gbe omọfa  kpobi nọ o fi ẹrọwọ họ Jesu. (Se Mak 10:45; Iruẹru 20:28; 1 Kọr. 15:21, 22) Fikiere u woma gaga inọ Jesu nọ o whu kẹ omai re ma sai wo uzuazọ na họ ọnọ Jihova o ro mu re o wuzou ukoko na! Nọ orọnọ Jesu o wuzou ukoko na, o wo udu nọ o re ro fi izi họ kẹ ohwo kpobi, uviuwou kpobi, gbe inievo ukoko na soso jẹ ruẹ nọ ma koko izi na. (Gal. 6:2) Rekọ orọnọ izi ọvo Jesu o bi fihọ kẹ omai hi. Ọ be jẹ rọ Ẹme Ọghẹnẹ kuọ omai yọ o you omai kpobi na omomọvo.​—Ẹf. 5:29.

15-16. Eme who wuhrẹ no ẹme nọ Marley avọ Benjamin a ta na ze?

¹⁵ Jesu ọ rọ ezae jọ mu re a rẹrote omai evaọ ukoko na. Nọ inievo-emetẹ na a tẹ be daoma ru oware nọ inievo nana a ta nọ ma ru yọ Jesu a be rọ adhẹẹ kẹ na. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ be rria obọ America nọ a re se Marley ọ ta nọ: “Eware nọ Jihova ọ ta nọ me ru evaọ obọ uwou gbe evaọ ukoko na e be were omẹ ziezi. Mẹ be daoma ẹsikpobi re mẹ rọ adhẹẹ kẹ ọzae mẹ gbe ekpako nọ Jihova o ro mu evaọ ukoko na, dede nọ o rẹ nwane lọhọ tere ẹsikpobi hi. Rekọ ọzae mẹ gbe inievo-emezae nọ e rrọ ukoko na a bi ru ei lọhọ kẹ omẹ nọ o gbẹ be rọ bẹ omẹ eru hu, keme a be kẹ omẹ adhẹẹ je jiri omẹ kẹ eware nọ me bi ru.” Inievo-emetẹ buobu a rọwo nọ ẹme nọ oniọvo nana ọ ta na uzẹme.

¹⁶ Nọ inievo-emezae a tẹ be hae kẹ inievo-emetẹ na adhẹẹ yọ u dhesẹ nọ a riẹ oware nọ Jihova o ru, nọ ọ ta nọ ohwo jọ o wuzou omọfa. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Benjamin nọ ọ be rria obọ England ọ ta nọ: “Inievo-emetẹ na a rẹ kẹ emamọ uyo evaọ obọ ewuhrẹ yọ me wuhrẹ eware buobu no iyo rai ze no. Yọ eme nọ a ta kpahe oghẹrẹ nọ a bi ro ru uwuhrẹ omobọ rai, te oghẹrẹ nọ a be rọ ta usi uwoma na je wuhrẹ ahwo ziezi i fiobọhọ kẹ omẹ gaga no. Uzẹme riẹ họ, inievo-emetẹ na a bi fiobọhọ gaga evaọ ukoko na.”

17. Fikieme ma rẹ rọ rehọ adhẹẹ kẹ ahwo nọ Jihova ọ kẹ udu?

¹⁷ Nọ ohwo kpobi evaọ ukoko na, te ezae te eyae, te esẹ gbe ekpako ukoko a tẹ ginẹ riẹ nọ Jihova o ru nọ ahwo jọ a ro wuzou amọfa jẹ be rọ adhẹẹ kẹ ahwo otiọnana, udhedhẹ o rẹ jọ ukoko na. Onana o vẹ te wha ujiro se Jihova, yọ oye họ oware nọ o mai wuzou.​—Ol. 150:6.