Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 8

¿Tzeʼn jaku qo tzalaj maske in qo ok weʼ kywitz nya bʼaʼn?

¿Tzeʼn jaku qo tzalaj maske in qo ok weʼ kywitz nya bʼaʼn?

«Aqeye wermaniye, qa ma tzaj junxilchaq joybʼil kyiʼje, tzʼokwit te nim tzalajbʼil kyeye» (SANT. 1:2).

BʼITZ 111 Aʼyeju tiquʼn in kubʼ qnaʼn tzalajbʼil

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1, 2. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Mateo 5:11, ¿alkye qmod kbʼel qyekʼin aj qok weʼ kywitz nya bʼaʼn?

XI TTZIYEN Jesús kye t-xnaqʼtzbʼen qa ax tok che tzalajel. Noqtzun tuʼnj, xi tqʼamaʼn kye qa che okel weʼ kywitz nya bʼaʼn (Mat. 10:22, 23; Luc. 6:20-23). In qo tzalaj tuʼnju o qo ok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús. Maske ikju, jaku tzaj bʼaj qkʼuʼj aj qximen tiʼj qa jaku qo el ikʼun kyuʼn toj qja, kyuʼn aj kawil moqa aj tok tilil kyuʼn qukʼil toj tja xnaqʼtzbʼil moqa toj aqʼuntl tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn jun tiʼ nya bʼaʼn in nela toj twitz Jehová.

2 Ni jun qe in tzalaj aj tel ikʼun. Pero in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios tuʼn qtzalaj aj qok weʼ twitz nya bʼaʼn. Jun techel, kubʼ ttzʼibʼin Santiago qa mintiʼ tuʼn ttzaj bʼaj qkʼuʼj aj qok weʼ kywitz nya bʼaʼn, sino bʼaʼn tuʼn qtzalaj (Sant. 1:2, 12). Ax ikx tqʼama Jesús qa bʼaʼn tuʼn qtzalaj aj qel ikʼun (kjawil uʼjit Mateo 5:11). Qa ikju, ¿tzeʼn jaku qo tzalaj aj qok weʼ kywitz nya bʼaʼn? Jaku jatz qiʼn nim xnaqʼtzbʼil toj uʼj xi ttzʼibʼin Santiago kye okslal te tnejel syent abʼqʼi. Pero tnejel qo xnaqʼtzan tiʼj tiʼ nya bʼaʼn e ok weʼ okslal lu twitz.

¿ALKYEQE NYA BʼAʼN E OK WEʼ TNEJEL OKSLAL TWITZ?

3. ¿Tiʼ bʼaj tej tikʼ chʼin ambʼil toklen Santiago te t-xnaqʼtzbʼen Jesús?

3 Tej tzmatoq in nikʼ chʼin ambʼil toklen Santiago te t-xnaqʼtzbʼen Jesús, e ok weʼ okslal twitz nim ikʼbʼil toj tnam Jerusalén (Hech. 1:14; 5:17, 18). Ex tej tkubʼ bʼyoʼn Esteban, nim qe okslal «e jeʼl sputj, e pon tuj txʼotxʼ Judea ex tuj txʼotxʼ Samaria». Ex ateʼ junjun e pon tzmax Chipre ex Antioquía (Hech. 7:58–8:1; 11:19). E ok weʼ okslal lu twitz nim nya bʼaʼn. Maske ikju, kukx ok tilil kyuʼn tuʼn kypakbʼan tukʼil tzalajbʼil toj lugar jatumel e pon. Ex xi tzyet tuʼn kyten kʼloj okslal toj tkyaqil tnam Roma (1 Ped. 1:1). Pero nya oʼkx qe nya bʼaʼn jlu e ok weʼ okslal twitz.

4. ¿Alkye junjuntl nya bʼaʼn ikʼx kyuʼn tnejel okslal?

4 Ikʼx junxichaq nya bʼaʼn kyuʼn tnejel okslal. Jun techel, nqayin tiʼj abʼqʼi 50, tqʼama aj kawil Claudio tuʼn kyetz lajoʼn kykyaqil aj Judiy toj tnam Roma. Tuʼn jlu, kykyaqil qeju aj Judiy otoq che ok te okslal, kyaj kytzaqpiʼn kyja ex i eʼx anqʼil toj juntl lugar (Hech. 18:1-3). Ex nqayin tiʼj abʼqʼi 61, kubʼ ttzʼibʼin Pablo qa otoq che bʼaj yasoʼn erman kywitz kykyaqil xjal, qa otoq che ex qʼiʼn toj cárcel ex qa otoq tzʼel qʼiʼn qe tiʼchaq kye (Heb. 10:32-34). Ax ikx, e anqʼin okslal lu toj mebʼayil ex tzaj yabʼil kyiʼj ik tzeʼn kye txqantl xjal (Rom. 15:26; Filip. 2:25-27).

5. ¿Alkyeqe xjel kxel qqʼoʼn tzaqʼwebʼil kyiʼj?

5 Tej tkubʼ ttzʼibʼin Santiago tuʼj, naʼmxtoq tjapun abʼqʼi 62, ojtzqiʼntoq tuʼn alkyeqe nya bʼaʼn in che ok weʼ erman twitz. Onin Jehová tiʼj tuʼn tkubʼ ttzʼibʼin tuʼj kye okslal ex tuʼn t-xi tqʼoʼn consej jaku tzʼonin kyiʼj tuʼn kukx kytzalaj maske in che ok weʼ twitz nya bʼaʼn. Qo xnaqʼtzan tiʼj uʼj kubʼ ttzʼibʼin Santiago ex kxel qtzaqʼweʼn qe xjel lu: ¿Alkye tzalajbʼil yolin Santiago tiʼj? ¿Alkyeqe nya bʼaʼn jaku tzʼel qʼinte tzalajbʼil te jun okslal? Ex ¿tzeʼn jaku tzʼonin qnabʼil, qʼuqbʼil qkʼuʼj ex qipumal qiʼj tuʼn kukx qtzalaj maske in qo ok weʼ kywitz nya bʼaʼn?

¿TIʼ IN NONIN KYIʼJ OKSLAL TUʼN KYTZALAJ?

In nok tzalajbʼil in tzaj tqʼoʼn Jehová toj qanmi ik tzeʼn qʼaqʼ in kʼant toj jun lámpara, ni jun jaku tzʼel qʼinte. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 6).

6. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Lucas 6:22 ex 23, ¿tiquʼn jaku tzalaj jun okslal aj tok weʼ kywitz nya bʼaʼn?

6 Nim xjal in kubʼ kyximen qa oʼkx jaku che tzalaj qa mintiʼ yabʼil kyiʼj, qa at nim kypwaq ex qa bʼaʼn ateʼ toj kyja. Pero aju tzalajbʼil yolin Santiago tiʼj, mintiʼ toklen tukʼilju in bʼaj toj qanqʼibʼil, sino atz tzajni tiʼj onbʼil in tzaj tqʼoʼn xewbʼaj xjan qe (Gál. 5:22). In qo tzalaj tuʼnju in kubʼ qbʼinchaʼn tajbʼil Jehová ex tuʼnju in nel qkanoʼn techel kyaj tqʼoʼn Jesús (kjawil uʼjit Lucas 6:22, 23; Col. 1:10, 11). Aju tzalajbʼil in kubʼ qnaʼn, in nok ik tzeʼn qʼaqʼ in kʼant toj jun lámpara. Tuʼnju tokx qʼaqʼ toj lámpara, mintiʼ in kubʼ yupj aj ttzaj kyqʼiqʼ ex aj ttzaj jbʼal. Axju in bʼaj tukʼil tzalajbʼil in kubʼ qnaʼn, mintiʼ in naj qa ma tzaj yabʼil qiʼj ex qa mintiʼ qpwaq. Ax ikx mintiʼ in kubʼ naj aj kyok ten txqantl xmayil qiʼj ex aj qel ikʼun kyuʼn toj qja moqa kyuʼn xjal. Ex aj tok ten jun aj qʼoj jyol tumel tuʼn ttzaj qbʼis, mas in qo tzalaj. ¿Tiquʼn? Tuʼnju aj tok qokslabʼil toj joybʼil, in nel qnikʼ tiʼj qa ax tok t-xnaqʼtzbʼen Jesús qoʼ (Mat. 10:22; 24:9; Juan 15:20). Tuʼntzunju, tqʼama Santiago jlu: «Qa ma tzaj junxilchaq joybʼil kyiʼje, tzʼokwit te nim tzalajbʼil kyeye» (Sant. 1:2).

¿Tiquʼn in che ok nya bʼaʼn in qo ok weʼ twitz ik tzeʼn qʼaqʼ in najbʼen tuʼn tbʼaj jikumet tiʼj jun espada? (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 7). *

7, 8. ¿Tiʼ in bʼaj tiʼj qʼuqbʼil qkʼuʼj aj qikʼ kyoj nya bʼaʼn?

7 Tqʼama Santiago juntl tiquʼn jaku tzikʼx mas joybʼil kyuʼn okslal. Tqʼama jlu: «Qa ma che malonjtze tuj kyokslabʼle, ktel mastl kypasense tuʼn tikʼx kyuʼne» (Sant. 1:3). In che ok joybʼil ik tzeʼn qʼaqʼ in najbʼen tuʼn t-xi jiqumet tiʼj jun espada moqa tiʼj jun kʼuxbʼil. Aj tmeqʼt kʼuxbʼil ex aj tchewix juntl maj, mas in nok te kyuw. Ax jlu in bʼaj qiʼj, aj qikʼ kyoj nya bʼaʼn, mas in chʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj. Tuʼntzunju tqʼama Santiago jlu: «Tzʼok tililx kyuʼne tuʼn tten kypasense cabalxix [moqa tuʼn tikʼx kyuʼne], tuʼn tok kynabʼle ex tuʼn kytene mintiʼ kypaltile, ex mintiʼ jun atx taj kyeye» (Sant. 1:4). Aj tel qnikʼ tiʼj qa in chʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj kyuʼn nya bʼaʼn, jaku che ikʼx quʼn tukʼil tzalajbʼil.

8 Toj uʼj kubʼ ttzʼibʼin Santiago, in tzaj tyekʼin alkye junjun nya bʼaʼn jaku tzʼel qʼinte tzalajbʼil qe. ¿Alkyeqe nya bʼaʼn lu ex tzeʼn jaku qo ex kywitz?

¿TZEʼN JAKU QO EX KYWITZ NYA BʼAʼN IN NEL KYIʼN TZALAJBʼIL QE?

9. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn tten qnabʼil?

9 Aju nya bʼaʼn: qa mintiʼ ojtzqiʼn quʼn tiʼ kxel qbʼinchaʼn. Aj qikʼ kyoj nya bʼaʼn, qaj tuʼn t-xi qbʼinchaʼn aju in tzalaj Jehová tiʼj, aju jaku tzʼonin kyiʼj erman ex aju jaku tzʼonin qiʼj tuʼn kukx qten tzʼaqli twitz (Jer. 10:23). Nim toklen tuʼn tten qnabʼil tuʼntzun tel qnikʼ tiʼj tiʼ kbʼantel quʼn ex tiʼ kxel qqʼamaʼn kye aj qʼoj qiʼj. Qa mintiʼ ojtzqiʼn quʼn tiʼ jaku txi qbʼinchaʼn, jaku kubʼ qximen qa mintiʼ in kanet jun tumel quʼn tuʼn qex twitz nya bʼaʼn ex tuʼn jlu ya mlay qo tzalaj.

10. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Santiago 1:5, ¿tiʼ kbʼantel quʼn tuʼn ttzaj qʼoʼn qnabʼil?

10 Aju jaku bʼant quʼn: qqaninx qnabʼil te Jehová. Tuʼn kyikʼx nya bʼaʼn quʼn tukʼil tzalajbʼil, tnejel qo naʼl Dios te Jehová ex kxel qqanin qnabʼil te tuʼntzun tjaw qjyoʼn aju mas bʼaʼn (kjawil uʼjit Santiago 1:5). Pero ¿tiʼ qmod kbʼel qyekʼin qa in kubʼ qnaʼn qa nya jun rat in tzaj ttzaqʼweʼn Jehová qnaʼj Dios? In tzaj tqʼamaʼn Santiago tuʼn kukx qnaʼn Dios te Jehová. Mlay tzaj tqʼoj Jehová qiʼj qa kukx ma txi qqanin qnabʼil te tuʼn kyikʼx nya bʼaʼn quʼn. Sino tzul tqʼoʼn qe tuʼn tkyaqil tkʼuʼj (Sal. 25:12, 13). Ojtzqiʼn tuʼn Jehová alkyeqe nya bʼaʼn in qo ok weʼ kywitz, in tzaj qʼaqʼin tkʼuʼj qiʼj ex taj tuʼn tonin qiʼj. ¿Mintiʼpe in kubʼ qnaʼn tzalajbʼil tuʼn jlu? Noqtzun tuʼnj, ¿tzeʼn in tzaj tqʼoʼn Jehová qnabʼil?

11. ¿Tiʼ mas kbʼantel quʼn tuʼn tten qnabʼil?

11 In najbʼen Xjan Uʼj tuʼn Jehová tuʼn ttzaj tqʼoʼn qnabʼil (Prov. 2:6). Tuʼn tten qnabʼil, nim toklen tuʼn qxnaqʼtzan tiʼj Xjan Uʼj ex kyiʼj uʼj in che etz tuʼn ttnam Jehová. Pero nya oʼkx tuʼn tten qojtzqibʼil tiʼj Tyol Dios, sino il tiʼj tuʼn tkubʼ qanqʼiʼn aju in nel qnikʼ tiʼj. Tqʼama Santiago jlu: «Kynimanxe ju yol, ex mya noq oʼkx tuʼn kybʼinteye» (Sant. 1:22). Qa ma chex qbʼiʼn nabʼil in tzaj tqʼamaʼn Jehová qe, qo okel te mans, kʼelel qnikʼ kyiʼj txqantl ex tzul qʼaqʼin qkʼuʼj kyiʼj (Sant. 3:17). Ex in che onin mod lu qiʼj tuʼn kukx qtzalaj aj qok weʼ kywitz nya bʼaʼn.

12. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn tel qnikʼ tiʼj Tyol Dios?

12 In nok Tyol Dios ik tzeʼn jun espej tuʼnju in nonin qiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj qa at junjun chʼixpubʼil tuʼn tbʼant quʼn ex in tzaj tyekʼin qe tzeʼn tuʼn tbʼant quʼn (Sant. 1:23-25). Jun techel, aj qbʼaj xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios, bʼalo in nel qnikʼ tiʼj qa il tiʼj tuʼn tbʼaj qchʼexpuʼn qmod. Tuʼn tonbʼil Jehová jaku qo ok te mans aj qyolin kyukʼil xjal moqa aj qok weʼ kywitz nya bʼaʼn jaku tzaj qqʼoj kyuʼn. Ax ikx, in nonin mod lu qiʼj tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten aj qok weʼ kywitz nya bʼaʼn toj qanqʼibʼil ex tuʼn tel qnikʼ tiʼj alkye mas bʼaʼn tuʼn t-xi qbʼinchaʼn (Sant. 3:13). Tuʼntzunju, nim toklen tuʼn tel qnikʼ tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios.

13. ¿Tiquʼn bʼaʼn tuʼn qxnaqʼtzan tiʼj techel kyaj kyqʼoʼn tmajen Jehová kukx e ajbʼen te?

13 At maj in nel qnikʼ kyiʼj junjun tiʼchaq tzmaxi aj qel txalpaj. Pero nya il tiʼj tuʼn qikʼ kyoj nya bʼaʼn tuʼn tok qnabʼil, mas bʼaʼn qa ma tzʼel qiʼn xnaqʼtzbʼil kyiʼj qeju kubʼ kybʼinchaʼn jun tiʼ nya toj tumel. Ex tqʼama Santiago qa bʼaʼn tuʼn tel qkanoʼn techel kyaj kyqʼoʼn junjun xjal in yolin Tyol Dios tiʼj ik tzeʼn Abrahán, Rahab, Job ex Elías (Sant. 2:21-26; 5:10, 11, 17, 18). E ikʼ tmajen Jehová lu twitz nim nya bʼaʼn ex jakutoq tzʼel tiʼn tzalajbʼil kye. Aju techel kyaj kyqʼoʼn, in tzaj tyekʼin qe qa ax ikx qe jaku tzikʼx quʼn noq tuʼn tonbʼil Jehová.

14, 15. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn miʼn tjawje qkʼuʼj?

14 Aju nya bʼaʼn: qa ma jawje qkʼuʼj. Bʼalo at maj kwest tuʼn tel qnikʼ tiʼj jun xnaqʼtzbʼil in jaw quʼjin toj Tyol Dios. Moqa mintiʼ in tzaj ttzaqʼweʼn Jehová qnaʼj Dios ik tzeʼn otoq txi qqanin te. Jakulo jawje qkʼuʼj tuʼn jlu. Qa mintiʼ ma qo jyon tqanil ex qa mintiʼ ma qo ximen, jaku tzaj kyiʼn nya bʼaʼn tiʼj qʼuqbʼil qkʼuʼj ex tiʼj qamiwbʼil tukʼil Jehová (Sant. 1:7, 8). Ex tuʼn jlu jaku naj qʼuqbil qkʼuʼj tiʼj ambʼil tzul.

15 Ok tmojbʼaʼn apóstol Pablo qʼuqbʼil qkʼuʼj tukʼil jun kʼuxbʼil in kux qʼoʼn t-xe mar te tzyubʼil bark (Heb. 6:19). In nonin kʼuxbʼil lu tiʼj bark tuʼn miʼn tyukch aj ttzaj jun kyqʼiqʼ jbʼal ex tuʼn miʼn tkux mulqʼaj toj aʼ. Pero oʼkx jaku tzʼonin kʼuxbʼil lu tiʼj bark qa mintiʼ ma tzʼel laqj kaden tok tiʼj. Ik tzeʼn in naj jun kaden tuʼn óxido, ax ikx qe jaku chewix qokslabʼil qa ma jawje qkʼuʼj. Qa mintiʼ in nok qeʼ qkʼuʼj tiʼjju nimen quʼn, aj qok weʼ twitz ikʼbʼil, mlay txi qnimen qa ax tok kjapunel kywi ttziybʼil Jehová. Ex qa mintiʼ qokslabʼil, mintiʼ qʼuqbʼil qkʼuʼj. In tzaj tqʼamaʼn Santiago jlu: «Aju xjal mintiʼ in qeʼ tkʼuʼj tiʼj Dios, ik tten ik tzaʼn twitz mar in yukch tuʼn kyqʼiqʼ ex in xtulqʼin» (Sant. 1:6). ¿Alkye jun jaku tzalaj qa in bʼaj jlu tiʼj?

16. ¿Tiʼ kbʼantel quʼn qa mintiʼ in nok qeʼ qkʼuʼj tiʼj jun xnaqʼtzbʼil?

16 Aju jaku bʼant quʼn: qjyonx tqanil tiʼjju nya qʼuqli qkʼuʼj tiʼj ex qchʼiysam qʼuqbʼil qkʼuʼj. Qa mintiʼ in nok qeʼ qkʼuʼj tiʼ jun xnaqʼtzbʼil, qjyonx naj tqanil tiʼj. Toj tqʼijlalil Elías, mintiʼ ok qeʼ kykʼuʼj tmajen Jehová tiʼj tiʼtoq tuʼn tbʼant kyuʼn. Tuʼntzunju xi tqʼamaʼn Elías jlu kye: «¿Jtoj txi kykoline tuʼn tten kabʼe kyximbʼetze? Qa a Qman aju Dios axix tok, che lpeʼke tiʼj, ex qatzun a Baal, che lpextzune tiʼj» (1 Rey. 18:21). Ax jlu jaku bʼaj qiʼj toj ambʼil jaʼlo, tuʼntzunju, bʼaʼn tuʼn t-xi qjyoʼn tqanil tuʼntzun tel qnikʼ tiʼj qa a Jehová aju Dios axix tok, qa ax tok aju tkuʼx toj Tyol ex qa aʼye testigos de Jehová in che ajbʼen te (1 Tes. 5:21). Qa ma bʼant jlu quʼn, kchʼiyil qʼuqbʼil qkʼuʼj. Qa at jun tiʼ mintiʼ in nel qnikʼ tiʼj, qqaninx onbʼil kye ansyan. Tuʼn kukx qtzalaj aj qajbʼen te Jehová, nim toklen tuʼn tbʼant naj jun tiʼ quʼn.

17. ¿Tiʼ jaku bʼaj qa ma naj qipumal?

17 Aju nya bʼaʼn: aj ttzaj bʼaj qkʼuʼj. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «Qa ma tzaj bʼaj tkʼuʼja ok ttzaj yajbʼil tiʼja, myatzun nim tipuna at ikju» (Prov. 24:10). Aju yol hebreo ajbʼen tiʼjju tuʼn ttzaj bʼaj qkʼuʼj, ax ikx jaku txi qʼamet in bʼaj qipumal. Qa ma bʼaj qipumal, ya mlay qo tzalaj.

18. ¿Tiʼ t-xilen aju tuʼn tikʼx quʼn?

18 Aju jaku bʼant quʼn: qeʼk qkʼuʼj tiʼj Jehová qa tzul tqʼoʼn qipumal tuʼn kyikʼx nya bʼaʼn quʼn. Nim toklen tuʼn tten qipumal tuʼn kyikʼx joybʼil quʼn (Sant. 5:11). Aju yol ajbʼen tuʼn Santiago tuʼn t-xi qʼamet tuʼn tikʼx quʼn, ax ikx a t-xilen tuʼn qweʼxix. Tuʼn jlu, jakulo qo ximen tiʼj jun soldad in kubʼ weʼ kywitz aj qʼoj ex mintiʼ in nel oq.

19. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj techel kyaj tqʼoʼn apóstol Pablo?

19 Kyaj tqʼoʼn apóstol Pablo jun tbʼanel techel qwitz tuʼnju ten tipumal ex ikʼx tuʼn. At maj kubʼ tnaʼn qa mintiʼ tipun, pero ikʼx qe nya bʼaʼn tuʼn tuʼnju ok qeʼ tkʼuʼj tiʼj qa tzul tqʼoʼn Jehová tipumal (2 Cor. 12:8-10; Filip. 4:13TNM). Ax ikx qe, jaku ten qipumal qa ma tzʼel qnikʼ tiʼj qa il tiʼj tuʼn tonin Jehová qiʼj (Sant. 4:10).

KUKX QO TZALAJEL QA MA QO OK LAQʼEʼ TTXLAJ JEHOVÁ

20, 21. ¿Tiʼ jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj?

20 Jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa nya jun kastiw qe nya bʼaʼn tuʼn Jehová. In tzaj tqʼamaʼn Santiago jlu: «Qa at jun xjal ma tzʼok tuj joybʼil tiʼj tuʼn tbʼinchante aju mya bʼaʼn, miʼn tma qa tuʼn Dios ma tzʼok tuj joybʼil tiʼj; porke mlay bʼant tuʼn tok Dios tuj joybʼil tiʼj tuʼn tbʼinchante aju mya bʼaʼn, ex mi jun nnoʼk tuj joybʼil tiʼj tuʼn Dios» (Sant. 1:13). Qa ma tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj jlu, qo okel laqʼeʼ mas ttxlaj Jehová, aju Qtat at toj kyaʼj (Sant. 4:8).

21 Mintiʼ in chʼexpaj Jehová (Sant. 1:17). Kʼonil tiʼj teyele junjun qe ik tzeʼn bʼant tuʼn kyiʼj okslal te tnejel syent abʼqʼi tuʼn tikʼx nya bʼaʼn kyuʼn. Kukx qo naʼn Dios te Jehová tuʼntzun ttzaj tqʼoʼn qnabʼil, qʼuqbʼil qkʼuʼj ex qipumal. Tzul ttzaqʼweʼn Jehová qnaʼj Dios. Ex qeʼk qkʼuʼj tiʼj qa kʼonil qiʼj tuʼn kukx qtzalaj maske in qo ok weʼ kywitz nya bʼaʼn.

BʼITZ 128 Kukx tzikʼx quʼn tzmaxi aj tul xitbʼil

^ taqik' 5 In tzaj tqʼoʼn uʼj te Santiago nim nabʼil qe tiʼj tzeʼn jaku qo ex kywitz nya bʼaʼn. Toj xnaqʼtzbʼil lu, kʼelel qnikʼ kyiʼj junjun nabʼil che onil qiʼj tuʼn kyikʼx nya bʼaʼn quʼn ex tuʼn kukx qtzalaj aj qajbʼen te Jehová.

^ taqik' 59 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: In che pon polisiy tja jun erman tuʼntzun t-xi qʼiʼn toj cárcel. In keʼyin t-xuʼjil ex tmeʼjel tiʼj tzeʼn in xi qʼiʼn. Akux at ermano toj cárcel, ateʼ junjun erman kyukʼil toj tja tuʼntzun kykʼulin junx te Jehová. Atzunte t-xuʼjil tukʼil tmeʼjel, in che kubʼsan twitz Jehová tuʼn ttzaj tqʼoʼn kyipumal tuʼn tikʼx kyuʼn. In chewix kyanmi tuʼn Jehová ex in ten kyipumal. Aju in tzaj tuʼn jlu, in chʼiy qʼuqbʼil kykʼuʼj tuʼn kukx tikʼx kyuʼn ex tuʼn kukx kytzalaj.