1-2. Ngetyi tyipopia Mateusi 5:11, oñgeni tuna okukala tyina tuna ovitateka?

SESUSI wapopilile ovalongwa vae okuti vapondola okukala nehambu. Tupu wevepopile okuti vapondola okutualako okukala noluembia namphila valambela movitateka. (Mat. 10:22, 23; Luka 6:20-23) Nonthue mokonda tuvalanduli va Kilisitu tupondola okutualeko nehambu. Tupu tupondola okuyalwa nombunga, novatumini nokuhongolinyua naava tulongeswa navo ine avaa tundapa navo. Oñgeni otyo tyipondola okutukalesa? Tyipondola okutusoyesa unene.

² Ovanthu kavetalela okuti okumoneswa ononkhumbi tyipondola okutuhambukiswa. Mahi, otyo umwe ondaka ya Huku itupopila. Mongeleka Tiaku wahoneka okuti tuna okuhambukwa tyina tukahi nokumoneswa ononkhumbi. (Tia. 1:2, 12) Sesusi wapopile okuti tupondola okutualako okukala nehambu namphila tumoneswa ononkhumbi. (Tanga Mateusi 5:11.) Oñgeni tupondola okukoleleya ovitateka nehambu? Tupondola okulilongesila konondaka Tiaku ahonekela Ovakilisitau vo potyita tyotete. Tete matutale ovitateka Ovakilisitau vo potyita tyo tete vakalele navio.

3. Etyi Tiaku akala Omukilisitau, oityi tyamonekele-po?

³ Etyi Tiaku akala Omukilisitau, Ovakilisitau mo Selusalei avahimbika okumoneswa ononkhumbi. (Ovil. 1:14; 5:17, 18) Konyima yetyi Sitevau aipawa Ovakilisitau ovanyingi “avatilila movilongo vyo Sundeia nomo Samaliya.” Iya tyipondola hamwe vamwe vaile ko Sipele noko Antiokia. (Ovil. 7:58–8:1; 11:19) Ovakilisitau ovo ankho vesukisa okukola omutima. Movilongo ankho vatilila avahimbika okuivisa onondaka onongwa,  iya amuonganekwa omawaneno omanyingi. (1 Pet. 1:1) Mahi tupu Ovakilisitau ovo vakalele novitateka ovinyingi.

4. Ovitateka patyi ovikuavo Ovakilisitau potyita tyo tete vesukisile okukoleleya?

⁴ Ovakilisitau vesukisile okukoleleya ovitateka ovinyingi. Mongeleka menima 50 P.K., omutumini wo Loma Claudiu wevepopilile opo vatunde mo Loma. Ovakilisitau vamwe ova Sundeu vataatelwe momaumbo avo avatilila movilongo ovikuavo. (Ovil. 18:1-3) Tupu menima 61 P.K., Apositolu Paulu wahonekele okuti Ovakilisitau ovanyingi vapenyenwe avapakwa mokaleya iya avapundwa ovipuka viavo. (Heb. 10:32-34) Ngovanthu ovakuavo, Ovakilisitau tupu vakoleleyile oluhepo nomauvela. — Loma 15:26; Fili. 2:25-27.

5. Omapulo patyi matulilongesa?

⁵ Etyi Tiaku ahoneka omukanda wae menima 62 P. K., ankho wii nawa ovitateka ovakuatate no nomphange vena. Siovaa watumine Tiaku okuhonekela Ovakilisitau onondaka mambuvekuatesako okutualako okukala nehambu namphila vena ovitateka. Tyina tulilongesa omukanda wa Tiaku matukumbulula omapulo aa: Ehambu patyi Tiaku ankho ekahi nokupopia? Ovipuka patyi vipondola okupola ehambu Ovakilisitau? Oñgeni ounongo, nokukola omutima, nekolelo vipondola okutukuatesako okukoleleya nehambu namphila tuna ovitateka?

6. Ngetyi tyipopia Luka 6:22, 23, omokonda yatyi Ovakilisitau vatuailako nehambu tyina vamoneswa ononkhumbi?

⁶ Ovanthu ovanyingi vasoka okuti opo vakale nehambu vena okukala nekongoko ewa, no nombongo ononyingi, nokulivila nombunga. Mahi ehambu Tiaku apopia,  lituka kononkhono mba Huku, kalitei kovitateka omunthu ena. Opo omuumbili wa Huku akale nehambu wesukisa okutualako okunoñgonoka Huku nokumuhambukiswa. (Gal. 5:22) Tupu una okuhetekela ongeleka ya Sesusi. (Tanga Luka 6:22, 23; Kolo. 1:10, 11) Mongeleka eiho liolamba, likala kohi mahi otyo otyimimi tyimoneka. Okavitulu kolamba katyilika omaande okunyingila mokati. Nehambu Liomukilisitau otyo likahi ngotyo kalitepuluka tyina avela ine tyina ehena onombongo. Ehambu liae lili kohi. Tupu kalitepuluka tyina eyelwe nombunga, na tyina amoneswa ononkhumbi novanthu ovakuavo. Tyina alingwa ovipuka ovio, ehambu liae liliyawisa vali. Tupu tutyii okuti, tumoneswa tupu ononkhumbi, omokonda tuvalanduli votyotyili va Sesusi. (Mat. 10:22; 24:9; Suau 15:20) Otyo Tiaku ahonekela okuti: “Vakuatate vange, hambukwei unene tyina mukala novitateka ovinyingi.” — Tia. 1:2.

7-8. Omokonda yatyi ekolelo lietu lipondola okupama tyina tumona ononkhumbi?

⁷ Tiaku wapopia vali otyipuka otyikuavo tyikuatesako Ovakilisitau okukala nehambu namphila vamoneswa ononkhumbi wati: “Mokonda mutyii okuti tyina ekolelo lienyi liamalolwa monkhalelo ngo oyo, tyipameka vali ononkhono mbenyi mbokukoleleya.” (Tia. 1:3) Ovitateka tupondola okuvieleka notupia tuyoka otyivela opo tyinthilwe omutunga. Tyina otyivela tyamayokwa, opo pahe tyitavela okutyityopa tyinthilwe omutunga. Nga tyapola tyikola vali. Tyelifwa notyo tyina tuna ovitateka ekolelo lietu lipama vali. Otyo Tiaku ahonekela okuti: “Ngotyo, yekei okukoleleya kuenyi kufuisepo otyilinga tyako, opo mukale tyafuapo amuhavelwa onombei mononkhalelo ambuho, tyihakambela natyike.” (Tia. 1:4) Ovitateka vipondola okupameka ekolelo lietu, atyitukuatesako okukoleleya nehambu.

⁸ Momukanda Tiaku ahoneka, wapopia ovipuka ovikuavo vipondola okutupola ehambu. Ovipi ovipuka ovio? Oñgeni tupondola okuvikoleleya?

9. Omokonda yatyi tuesukisila ounongo?

⁹ Etyi tyipondola okutupola ehambu: Okuhei etyi matulingi: Tyina tuna ovitateka tyipondola okutupuiya okunoñgonoka etyi matulingi. Otyipuka otyo tyipondola okutusoyesa, ehambu lietu alitepuluka. Opo, opo tuesukisa okuita ku Siovaa etukuateseko okulinga ovipuka mavimuhambukiswa, mavikuatesako ovakuatate nonomphange, tupu vipondola okutukuatesako. (Jer. 10:23) Tuesukisa ounongo opo tunoñgonoke oityi matulingi, tupu opo tutyivile okukumbulula vana vetukuela.

10. Ngetyi tyipopia Tiaku 1:5 opo tukale nounongo, oityi tuesukisa okulinga?

 ¹⁰ Etyi tuna okulinga: Okuita ounongo ku Siovaa. Inkha tuhanda okukoleleya nehambu tuna okuita ounongo ku Siovaa opo tulinge omatokolo ekahi nawa. (Tanga Tiaku 1:5.) Oityi tuna okulinga inkha Siovaa kakumbulula liwa-liwa omalikuambelo etu? Tiaku wapopia okuti tuesukisa “okutualako okuita” ku Huku. Mokonda Tate yetu Siovaa “metuavela ounongo” tyina tumuita-o, opo tutyivile okukoleleya movitateka. Siovaa kamanumana inkha tutualako okumuita ounongo. (Sal. 25:12, 13) Siovaa umona ovitateka vietu, una okankhenda iya metukuatesako. Otyo tyituhambukiswa unene! Oñgeni Siovaa apondola okutuavela ounongo?

11. Oityi tuesukisa okulinga opo tukale nehambu?

¹¹ Siovaa utuavela ounongo pokati Kondaka yae Ombimbiliya. (Pro. 2:6) Opo tukale nounogo tuesukisa okutanga Ombimbiliya nomikanda viapolwa mo Mbimbiliya. Hakuvitanga vala, mahi tuesukisa okulilongesa-vio nawa. Tuesukisa okuendela mounongo wa Huku, movipuka aviho tulinga momuenyo wetu. Otyo Tiaku ahonekela okuti: “Kalei ovafuisipo vondaka amuhakala vala ovateheleli amuliyondyo nomalusoke omatutu.” (Tia. 1:22) Tyina tuendela muetyi Siovaa etupopila matukala nombembwa, atutyivili okupola pokati nokukala nokankhenda. (Tia. 3:17) Ovituwa ovio mavitukuatesako okukoleleya atutualako nehambu.

12. Omokonda yatyi tuesukisila okunoñgonoka nawa Ombimbiliya?

¹² Tiaku wapopia okuti okutanga Ondaka ya Huku, tyikahi ngokulitalela motyilivandyelo. Tyipondola okutukuatesako okutala apa tuesukisa okuliviukisa. (Tia. 1:23-25) Mongeleka, okulilongesa Ondaka ya Huku tyipondola okutukuatesako okutula omutima. Tyina tukuatesuako na Siovaa, opo vala matutyivili  okukoleleya tyina tumoneswa ononkhumbi na tyina tuna ovitateka. Okutula omutima tyipondola okutukuatesako okukoleleya tyina tuna ovitateka. Tupu matyitukuatesako okusoka vali nawa nokulinga omatokolo ekahi nawa. (Tia. 3:13) Naina okunoñgonoka nawa Ombimbiliya tyitukuatesako unene!

13. Omokonda yatyi otyiwa okulilongesila konongeleka mbovanthu vapopiwa Mombimbiliya?

¹³ Pamwe tulilongesa vala okulinga etyi tyaviuka tyina tuapengesa-le. Okulinga ngotyo tyapenga, katyikahi nawa. Onkhalelo yaviuka yokukala ovanongo okulilongesila koviponyo vya vakuetu. Otyo Tiaku etupopila tulilongesile kongeleka ya Ambalaiau na Laabe, na Sombe na Eliya. (Tia. 2:21-26; 5:10, 11, 17, 18) Ovaumbili ovo va Siovaa vakoleleyile, avahayeke natyike tyivepole ehambu. Onongeleka mbavo mbutulongesa okuti nonthue tupondola okukala nehambu namphila tulambela movitateka.

14-15. Omokonda yatyi tuesukisila okulityilika okukala nondima?

¹⁴ Otyitateka: Okukala Nondima. Hapeho matunoñgonoka nawa etyi tukahi nokulilongesa Mondaka ya Huku. Pamwe matulikuambela ku Siovaa mahi ahakumbulula ngetyi ankho tuhanda. Ovipuka ovio vipondola okutusoyesa, atusoko okuti etyi tukahi nokulilongesa hatyili-ko. Inkha tuna ondima atuahalingi na tyike ekolelo lietu malitende, atunyono oupanga wetu na Siovaa. (Tia. 1:7, 8) Atee umwe tupondola okusoka okuti etyi Siovaa alaa akukalinga kumutwe wandyila hatyili-ko.

¹⁵ Mombapolo muna elienge muakuatilwa ohako. Ohako oyo Paulu weyeeleka nekevelelo lietu. (Heb. 6:19) Omokonda yatyi? Omokonda tyina melunga muna epuku-puku, ohako oyo veiyumba melunga aiiki pohi opo ombapolo yahatenge-tenge. Mahi inkha elienge liakuta ohako kaliakolele, opo vetupu-ale etyi valinga. Ngetyi ofelusi ipondola okulingisisa elienge okutipuka tupu okukala nondima atuahalingi na tyike tyipondola okutendesa ekolelo lietu. Omunthu wokuna ondima, tyina amoneswa ononkhumbi usoka okuti ovipuka Siovaa alaa okukalinga komutwe wandyila otyikembo vala. Inkha ekolelo lietu litenda kamatutyivili okukala nonthumbi movipuka Siovaa etulaa okuketulingila. Iya otyipuka otyo, Tiaku wetyipopia nawa etyi ati: “Omunthu wokuna ondima ukala ngomanyonda elunga atahua-tahua nomphepo.” (Tia. 1:6) Okuti omunthu ngoo, uhambukwa umwe?

16. Ovipuka patyi tuesukisa okulinga tyina tuna ondima?

¹⁶ Etyi tuna okulinga: Lipola ondima; Pameka ekolelo liove. Tyina utala okuti una ondima notyili, uhaumphame vala, linga tyimwe. Pononthiki mbomuuli Eliya, ovanthu va Huku ankho vatoka omatala evali. Eliya evepopila okuti: “Ateepi mamutoko omatala evali? Inkha Siovaa o Huku yotyotyili mulandulei, ankho oo Mbaale mulandulei!” (1 Reis 18:21) Nonthue hono otyo tuesukisa okulinga. Onthue tuekusisa okulilongesa opo tunoñgonoke okuti Siovaa o Huku, Ombimbiliya Ondaka yae, onombangi mba Siovaa ovanthu vae. (1 Tes. 5:21) Inkha tulilongesa nawa kamatukala nondima, mahi matupameka ekolelo lietu. Inkha utala okuti wesukisa okukuatesuako, kapopie novakulu vewaneno, mavekukuatesako. Etyi tuhanda okupopia okuti, tuesukisa okulinga ononkhono opo tuumbile Siovaa nehambu!

17. Oityi tyipondola okumoneka inkha katukolo omutima?

¹⁷ Otyitateka: Okusoya. Ondaka ya Huku yati: “Ankho ukala tyasoya tyina una ovitateka, kumokala nononkhono.” (Prov. 24:10) Ondaka yo Hebeleu yapitiwa okuti “inkha ukala tyasoya” o ngokuti “inkha kukolo omutima.”  Inkha kukolo omutima tupu kumakala nehambu.

18. Oityi tyihangununa okukoleleya?

¹⁸ Etyi tuna okulinga: Yumba onthumbi mu Siovaa opo ukole omutima otualako okukoleleya. Tuesukisa okukola omutima opo tukoleleya movitateka. (Tia. 5:11) Ondaka okukoleleya Tiaku apopia, ilekesa omunthu “utualako lutai.” Tupondola okusoka kefualali liakola omutima litai komutwe wanondyale mbalio, liafuapo opo limbuluise.

19. Oityi tulilongesila ku Apositolu Paulu?

¹⁹ Apositolu Paulu ankho wakola omutima iya tupu ankho ukoleleya movitateka. Pamwe ankho ukala tyasoya. Mahi tyemukuatesileko, okukala nonthumbi yokuti Siovaa memuavela ononkhono esukisa opo akoleleye. (2 Kol. 12:8-10; Fili. 4: 13) Nga Paulu, nonthue tupondola okukola omutima nokukala nononkhono inkha tunoñgonoka okuti tutei ku Siovaa opo tukoleleleye. — Tia. 4:10.

20-21. Onthumbi patyi tupondola okukala nayo?

²⁰ Tyina tuna ovitateka tuhasokei okuti viatunda ku Siovaa. Tyetyi Tiaku wapopia okuti: “Putyina omunthu ekahi movitateka ahapopie okuti: ‘Ndyikahi nokulolwa na Huku.’ Mokonda Huku kalolwa novipuka ovivi, tupu kalolo navio omunthu nawike.” (Tia. 1:13) Okunoñgonoka otyipuka otyo tyitufueneka vali ku Tate yetu woluembia Wokeulu. — Tia. 4:8.

²¹ Siovaa ‘kapilauluka ngokahi.’ (Tia. 1:17) Ngetyi akuatesileko Ovakilisitau vo potyita tyo tete, nonthue hono metukuatesako. Tuitei ku Siovaa ounongo, nekolelo, nomutima wakola. Ngwe makumbulula omalikuambelo etu. Kala nonthumbi yokuti Siovaa mekukuatesako okutualako nehambu nokukoleleya movitateka!