1-2. Naaũ matonya kũtetheesya mũmanyĩw’a akavikĩa kũvatiswa?

AMY, ũla wĩkalaa Fiji, aĩtye atĩĩ: “Nĩnendete mũno kĩla neemanyĩasya Mbivilianĩ. Nĩneesĩ nĩĩmanyĩsya ũw’o. Ĩndĩ nesie kwĩka moalyũku ala mendekaa na navatiswa o yĩla nambĩĩe kũmbanaa vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa.” Ndeto sya Amy syĩtũmanyĩsya ũndũ ũũ wa vata: Nĩ laisi mũno mũmanyĩw’a wa Mbivilia akeka maendeeo manene nginya akesa kũvatiswa atetheew’a nĩ angĩ kĩkundinĩ.

² Kĩla mũtavany’a no atetheesye kĩkundi kĩkethĩwa na wongeleku. (Aev. 4:16) Mwĩĩtu-a-asa vainia wĩtawa Leilani, ũla wĩkalaa Vanuatu, aĩtye: “Andũ maasya mwana ti wa mũsyai ũmwe. Na no nasye ũu now’o vethĩawa wĩanĩ wa kũtw’ĩkĩthya andũ amanyĩw’a. Kĩla ũmwe kĩkundinĩ nũtetheeasya mũndũ kũlika ũw’onĩ.” Kwa ngelekany’o, asyai, andũ ma mũsyĩ, anyanya, vamwe na alimũ sukulu nĩmatetheeasya mwana akatw’ĩka mũndũ mũima. Na mekaa ũu kwa kũmwĩkĩa vinya na kũmũmanyĩsya maũndũ ma vata. O ta ũu, atavany’a no matetheesye mũmanyĩw’a akavatiswa kwa kũmwĩkĩa vinya, kũmũnenga ũtao, na kũmwiĩa ngelekany’o nzeo.—Nth. 15:22.

3. Ndeto sya Ana, Dorin, na Leilani syaũmanyĩsya kyaũ?

³ Nĩkĩ mũtavany’a waĩle kũtana yĩla mũmanyĩw’a wake watetheew’a nĩ angĩ kĩkundinĩ? Vainia wa mwanya wĩtawa Ana, ũla wĩkalaa Moldova, aĩtye, “Yĩla mũmanyĩw’a wambĩĩa kwĩka maendeeo, ethĩawa ayenda kũtetheew’a mũno, na mũndũ ũmwe ndesa kũvota kũmũtetheesya e weka.” Nake vainia ũngĩ  wa mwanya wĩtawa Dorin wĩkalaa o nthĩ ĩsu aĩtye, “Mavinda maingĩ atavany’a nĩmatavasya mũmanyĩw’a kaũndũ keũmũkiita ngoo, o na kaũndũ nyie ndeĩ nĩsa kũsũanĩa.” Nake Leilani aĩtye, “Yĩla ana-a-asa na eĩtu-a-asa moony’a mũmanyĩw’a kana nĩmamwendete na nĩmeũmũthĩnĩkĩa, kĩu nĩkĩmũtetheeasya kũmanya kana twĩ andũ ma Yeova.”—Yoa. 13:35.

4. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

⁴ Ĩndĩ no wĩkũlye-ĩ, ‘Ndonya kũtetheesya mũmanyĩw’a ata eke maendeeo na tinyie mwalimũ wake?’ Kwa ekai twone kĩla tũtonya kwĩka yĩla mũndũ watũthokya twĩthĩwe vo aimanyĩsya mũmanyĩw’a wake Mbivilia, na kĩla tũtonya kwĩka mũmanyĩw’a ũsu ambĩĩa kũka maũmbanonĩ. O na nĩtũkwona ũndũ atumĩa matonya kũtetheesya mũmanyĩw’a eke maendeeo nginya avikĩe kũvatiswa.

5. Nĩ ũndũ wĩva waĩle kwĩka yĩla mwalimũ waũthokya wĩthĩwe vo aimanyĩsya mũndũ Mbivilia?

⁵ Mwalimũ nĩwe wĩthĩawa na kĩanda kĩla kĩnene kya kũtetheesya mũmanyĩw’a aelewe Ndeto ya Ngai. Yĩla mwalimũ waũkũlya wĩthĩwe vo, lilikana kana weeka kũthokw’a. Kwoou wĩa waku no kũmũtetheesya. (Mũta. 4:9, 10) Yĩla mwalimũ waũthokya, nĩ maũndũ meva ũtonya kwĩka ũmũtetheesye kũmanyĩsya?

6. Yĩla mwalimũ waũthokya wĩthĩwe vo aimanyĩsya mũndũ Mbivilia, ũtonya kũtũmĩa ata mwolooto ũla wĩ Nthimo 20:18?

⁶ Ĩyũmbany’e nesa. Mbee, kũlya mwalimũ aũtavye maũndũ mana ĩũlũ wa mũmanyĩw’a. (Soma Nthimo 20:18.) No ũmũkũlye: “Nĩ maũndũ meva wĩsĩ ĩũlũ wa mũmanyĩw’a? Mwĩsoma ĩsomo yĩva? Nĩ maũndũ meva ũkwenda kũkindĩlĩĩla ĩsomonĩ yĩu? Yĩla mũkwĩmanyĩsya, ve maũndũ naĩle kwĩka kana ndaĩle kwĩka, kana maũndũ naĩle kũweta kana ndaĩle kũweta? Nĩ kyaũ ndonya kwĩka nĩmũtetheesye eke maendeeo?” Nĩ w’o, mwalimũ ndeũtavya maũndũ ma kĩmbithĩ ma mũmanyĩw’a wake, ĩndĩ kĩla ũkũũtavya no kĩũtetheesye mũno. Misonalĩ wĩtawa Joy nũneeneaa maũndũ asu vamwe na ala wathokya methĩwe vo aimanyĩsya amanyĩw’a make. Aĩtye, “Kũneenea kĩu nĩkũtumaa ala nathokya mendeew’a nĩ mũmanyĩw’a, na kũimatetheesya mamanye kĩla maĩle kwĩka ndimũmanyĩsya.”

7. Nĩkĩ waĩle kwĩyũmbany’a nesa yĩla wakũlw’a ũkatetheesye kũmanyĩsya mũndũ Mbivilia?

⁷ Yĩla mwalimũ waũthokya wĩthĩwe vo aimanyĩsya mũndũ Mbivilia, no ũtethye mũno woombany’a nesa kĩla kĩũneenewa. (Esa. 7:10) Ũla mwana-a-asa wĩtawa Dorin twaweta aĩtye: “Nĩnĩtanaa mũno noona ũla nathokya eyũmbanĩtye nesa. Kĩu kĩtumaa atethya mũno.” Na eka ũu, mũmanyĩw’a nũmanyaa  kana inyw’onthe nĩmwĩyũmbanĩtye nesa, na kĩu kĩtumaa enda kwĩka tenyu. O na ethĩwa ndwĩvota kũmbany’a ĩsomo yĩu nesa vyũ, osa kavinda ũsisye maũndũ ala manene maneenewe ĩsomonĩ yĩu.

8. Ũtonya kwĩka ata ũĩkĩĩthye mboya ĩla ũũvoya mũyĩmanyĩsya na mũndũ Mbivilia nĩ nzeo na nĩkũtethya?

⁸ Mboya nĩ kĩlungu kya vata mũno yĩla mũũmanyĩsya mũndũ, kwoou yĩla mwalimũ waũkũlya ũvoye, sũanĩa kwĩ tene wĩweta maũndũ meva mboyanĩ. Weeka ũu, ũkaumya mboya nzeo ĩtonya kũtethya mũno. (Sav. 141:2) Hanae, ũla wĩkalaa Japan, no ũlilikanaa mboya syaumaw’a nĩ mwĩĩtu-a-asa wathokaw’a nĩ mwalimũ wake mayĩmanyĩsya. Aĩtye atĩĩ: “Syatumaa nona ũndũ ũmwendete Yeova mũno wĩana, na kwoou nĩnendie kũmwenda o take. Na yĩla waweta ĩsyĩtwa yakwa mboyanĩ syake, atumaa nĩmanya kana nĩnendetwe.”

9. Kwosana na Yakovo 1:19, nĩ kyaũ ũtonya kwĩka ũkethĩwa mũtetheesya mũseo?

⁹ Tetheesya mwalimũ. Vainia wa mwanya wĩtawa Omamuyovbi wĩkalaa Nigeria aĩtye atĩĩ: “Mũtetheesya mũseo nĩ ũla ũatĩanĩaa nenyu mũendeee kwĩmanyĩsya. Nũwetaa kaũndũ kaseo oona ve vata, ĩndĩ ndaneenaa mũno nũndũ nĩwĩsĩ mwalimũ nĩwe wĩ na kĩanda kya kũmanyĩsya mũmanyĩw’a wake.” Ĩndĩ ũtonya kũmanya ata kĩla ũũweta na wĩkĩweta ĩndĩĩ? (Nth. 25:11) Ĩthukĩĩsye nesa mwalimũ na mũmanyĩw’a wake maendeee kũneena. (Soma Yakovo 1:19.) Weeka ũu, now’o ũtonya kũtetheesya saanĩ ila syaĩle. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwaĩle kũsũanĩa ũtanamba kũneena. Kwa ngelekany’o, ndwaĩle kũneena mũno, ndwaĩle kũvĩngĩĩsa kĩla mwalimũ ũkwendaa kũweta, kana wambĩĩe kũneenea ũndũ ũngĩ. Ĩndĩ no ũwete o kaũndũ kanini, ũkatũmĩa ngelekany’o, kana ũkakũlya ĩkũlyo nĩ kana ũtetheesye mũmanyĩw’a aelewe nesa kĩla ũkũmanyĩw’a. Mavinda amwe no wĩthĩwe ũte na maũndũ maingĩ ũtonya kũweta. Ĩndĩ no ũtetheesye mũmanyĩw’a akeka maendeeo wamũkatha na wamwony’a nũmwendete.

10. Mũmanyĩw’a atonya kũtetheka ata wamũtavya maũndũ ala wĩyoneete?

¹⁰ Tavya mũmanyĩw’a maũndũ ala wĩyoneete. Woona vaĩle, no ũtavye mũmanyĩw’a o kwa ũkuvĩ ũndũ weemanyĩisye ũw’o, ũndũ wasindie thĩna mũna, kana ũndũ wonete Yeova aikũtetheesya. (Sav. 78:4, 7) Kĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa nokyo mũmanyĩw’a ũkwendaa kwĩw’a. Nĩkĩtonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo wake, kana kĩkatuma aendeea kwĩka maendeeo nginya akavatiswa. Na eka ũu, no kĩtume amanya ũndũ ũtonya kũsinda ĩtatwa ĩna wĩ nayo. (1 Vet. 5:9) Mwana-a-asa vainia wĩkalaa Brazil wĩtawa Gabriel nũlilikanaa kĩla kyamũtethisye yĩla weemanyĩasya Mbivilia. Aĩtye: “Yĩla ana-a-asa mandavya maũndũ ala meeyoneete, nĩnamanyaa Yeova nĩwĩsĩ mathĩna  ala tũkomanaa namo. Na nĩnamanyaa kana ethĩwa mo nĩmamakĩlilye vinya, o nakwa no nĩmakĩlye vinya.”

11-12. Yĩla mũmanyĩw’a wambĩĩa kũka maũmbanonĩ, nĩkĩ twaĩle kũmũthokya twĩ atanu?

¹¹ Nĩ kana mũmanyĩw’a eke maendeeo nginya avatiswe, no nginya aendae maũmbanonĩ ateũtĩĩa na aitetheka nĩmo. (Aevl. 10:24, 25) Mavinda maingĩ wĩthĩaa mwalimũ nĩwe ũmũthokisye maũmbanonĩ. Ĩndĩ ithyonthe no tũmũthangaasye aendeee kũkaa Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ. Nĩ maũndũ meva tũtonya kwĩka tũmũthangaasye?

¹² Mũthokye wĩ mũtanu. (Alo. 15:7) Yĩla mũmanyĩw’a wathokw’a nesa maũmbanonĩ maitũ, nĩvatonyeka akenda kũendeea kũkaa Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ. Mũkethye wĩ mũtanu na ũimũmanyĩthany’a na ala angĩ, ĩndĩ ũyĩsũvĩa ndũkamũthangaaĩe mũno nginya ew’e ate mwĩanĩe. Ndũkavange ve ũla wĩ nake; mwalimũ wake no ethĩwe atanavika ũmbanonĩ, kana akethĩwa akwatanĩte o vau Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ. Mwĩthukĩĩsye nesa aineena na ũimwony’a nũmwendete. Nĩ maũndũ meva maseo matonya kwĩthĩwa wamũthokya nesa? Kwasũanĩa ngelekany’o ya mwana-a-asa wĩtawa Dmitrii. Dmitrii avatisiwe myaka kauta mĩvĩtu, na ũmũnthĩ nĩ mũtetheesya wa kĩkundi. Aililikana mũthenya wa mbee yĩla waendie maũmbanonĩ, aĩtye atĩĩ: “Ve mwana-a-asa wambonie nĩũngamĩte vandũ ũtee wa Nyũmba ya Ũsumbĩ nde mwĩanĩe na eeyumya tũlikany’e nthĩnĩ. Twalika, nakethiw’e nĩ andũ aingĩ mũno. Naseng’ie mũno. Kĩu kyangiitie ngoo mũno nginya nambĩĩa kwĩkũlya keka maũmbano asu nĩmekwa kĩla mũthenya. Kĩla neeyoneie, ndyaĩ naakyona vandũ vangĩ.”

13. Ngelekany’o yaku ĩtonya kũtetheesya mũmanyĩw’a ata?

¹³ Ĩthĩwa wĩ ngelekany’o nzeo. Mwĩkalĩle waku no ũtume mũmanyĩw’a amanya vyũ kana nũkwatĩte ũw’o. (Mt. 5:16) Vainia wĩtawa Vitalii, ũla wĩkalaa Moldova, aĩtye: “Nĩnasiasya ũndũ ala angĩ kĩkundinĩ mekwĩka maũndũ, ũndũ meũsũanĩa, na mwĩkalĩle woo. Ũu nĩwatumie nĩmanya vyũ kana Ngũsĩ sya Yeova nĩsyo athũkũmi ma Ngai.”

14. Ngelekany’o yaku ĩtonya kũtetheesya mũmanyĩw’a ata aendeee kwĩka maendeeo?

¹⁴ Nĩ kana mũmanyĩw’a avikĩe kũvatiswa, no nginya aatĩĩe maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya. Ĩndĩ ti laisi kwĩka ũu. Ĩndĩ yĩla mũmanyĩw’a woona ũndũ we mwene ũtethekete waatĩĩa myolooto ya Mbivilia, no ende kwĩyĩelekany’a naku. (1 Ako. 11:1) Kwasũanĩa ndeto sya ũla Hanae tũwetie. Aĩtye atĩĩ: “Ana-a-asa na eĩtu-a-asa nĩmaatĩĩaa maũndũ ala naendeee kwĩmanyĩsya. Kĩu kyatumie  nĩmanya ũndũ ndonya kwĩkĩa andũ angĩ vinya, kũmaekea, na ũndũ ndonya kũmony’a nĩnĩmendete. Kĩla ĩvinda maneenaa maũndũ maseo ĩũlũ wa ala angĩ. Na nũndũ wa ũu, nĩnendie kũatĩĩa ngelekany’o yoo.”

15. Ĩandĩko ya Nthimo 27:17 yĩtũtetheesye ata kwona vata wa kũtuma ndũũ na mũmanyĩw’a yĩla wambĩĩa kũka maũmbanonĩ?

¹⁵ Tuma ndũũ na mũmanyĩw’a. O ũndũ mũmanyĩw’a waendeea kũka maũmbanonĩ, now’o waĩle kũendeea kũmwonasya nũmwendete. (Avi. 2:4) Wĩona ata ũkamantha ĩvinda ũee ngewa nake? No ũmũkathe nũndũ wa maũndũ maseo ala wĩkĩte, na ũimũkũlya ũndũ ũendeee kwĩmanyĩsya, ĩũlũ wa mũsyĩ wake, kana ĩũlũ wa wĩa wake, ĩndĩ ũyĩsũvĩa ndũkamũlikĩlĩĩle mũno. Kĩu no kĩtume mũtuma ndũũ. Nenyu mwatuma ndũũ, wĩthĩawa ũimũtetheesya avikĩe kũvatiswa. (Soma Nthimo 27:17.) Ũmũnthĩ Hanae nĩ vainia wa kĩla ĩvinda. Nũlilikanaa ya mbee ambĩĩa kũthi maũmbanonĩ, na aĩtye: “Yĩla natumie ndũũ na ala me kĩkundinĩ, nĩnambĩĩie kwendaa mũno kwĩthĩawa maũmbanonĩ, na nĩnaendaa maũmbanonĩ o na yĩla ngwĩw’a nĩnoete. Nĩnatanĩaa mũno kũtindany’a na anyanya asu, na kĩu nĩkyandetheeisye kũtila kĩtindo na ala matamũthaithaa Yeova. Nĩnendaa kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo yakwa na Yeova na ana-a-asa na eĩtu-a-asa. Na kĩu nĩkyatumie nĩtw’a kũvatiswa.”

16. Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva ũtonya kwĩka ũtetheesye mũmanyĩw’a wa Mbivilia ew’ae e wa vata mũno kĩkundinĩ?

¹⁶ O ũndũ mũmanyĩw’a ũendeee kwĩka maendeeo na kwĩka moalyũku, mũtetheesye ew’ae e wa vata kĩkundinĩ. No wĩke ũu kwa kũmũthokasya mwĩtanĩthye. (Aevl. 13:2) Denis, ũla wĩkalaa Moldova, aĩtye ũũ aililikana mĩthenya ĩla waĩ mũmanyĩw’a wa Mbivilia: “Mavinda maingĩ nyie na kĩveti kyakwa nĩtwathokaw’a nĩ ana-a-asa tũketanĩthye. Tũyĩtanĩthya, nĩmatũtavasya ũndũ Yeova wamatetheetye. Kĩu nĩkyatwĩkĩaa vinya. Mavinda ta asu nĩmo matumie twenda kũmũthũkũma Yeova, na matũĩkĩĩthya kana ve moathimo maingĩ matweteele.” O na ĩngĩ, yĩla mũmanyĩw’a watw’ĩka mũtavany’a, no ũmũthokye mũkatavany’e ĩmwe. Mwana-a-asa wĩtawa Diego wĩkalaa Brazil aĩtye: “Ana-a-asa aingĩ nĩmanthokasya tũkatavany’e. Kĩu nĩkyatumie nĩmamanya nesa. Nũndũ wa ũu, nĩneemanyĩisye maũndũ maingĩ, na nĩnalũlũmĩĩilye ngwatanĩo yakwa na Yeova na Yesũ.”

17. Atumĩa matonya kwĩka ata matetheesye amanyĩw’a?

¹⁷ Manthai ĩvinda mwĩthĩwe vamwe na amanyĩw’a ma Mbivilia. Atumĩa, mwoony’a amanyĩw’a kana nĩmũmendete, no meke maendeeo nginya makavatiswa. Mwĩona ata mũkaneenaa namo mooka maũmbanonĩ? O na makamanyaa nĩmũmendete yĩla mwalilikana  masyĩtwa moo, na mũno mũno yĩla mambĩĩa kumya maelesyo. Na mwĩona ata mũkamanthaa ĩvinda ya kũendanasya na atavany’a yĩla meũthi kũmanyĩsya andũ Mbivilia? Kwĩka ũu no kũtetheesye mũmanyĩw’a mũno, o na kũvĩtũka ũndũ mũũsũanĩa. Vainia wĩkalaa Nigeria wĩtawa Jackie aĩtye: “Amanyĩw’a aingĩ nĩmaseng’aa mamanya kana mwana-a-asa ũla nĩĩ nake tũyĩmanyĩsya Mbivilia nĩ mũtumĩa. Mũmanyĩw’a ũmwe wakwa ambĩie: ‘Vasita wakwa ndesa kwĩka ũu. Aendaa o kwa athwii, na ekaa ũu yĩla mamũĩva!’” Ũmũnthĩ, mũmanyĩw’a ũsu nũendaa maũmbanonĩ.

18. Atumĩa matonya kwĩanĩsya ata wĩa ũla manengetwe ĩandĩkonĩ ya Meko ma Atũmwa 20:28?

¹⁸ Manyĩsyai atavany’a na mũimekĩa vinya. Atumĩa, mwĩ na kĩanda kya vata kya kũtetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa methĩwe atavany’a aseo na alimũ aseo ma Mbivilia. (Soma Meko ma Atũmwa 20:28.) Ethĩwa mũtavany’a nũkwĩw’a wia wa kũmanyĩsya mũmanyĩw’a wake wĩ vo, ĩyumye ũmũmanyĩsye neue. Ũla Jackie twauma kũweta aĩtye: “Atumĩa nĩmangũlĩĩlasya ĩũlũ wa amanyĩw’a makwa ma Mbivilia. Nĩmanengae ũtao mũseo yĩla nakomana na mathĩna mana ngĩmanyĩsya mũndũ Mbivilia.” Atumĩa no mathangaasye atavany’a mũno na makatuma maendeea kũmĩĩsya wĩanĩ woo wa kũmanyĩsya andũ Mbivilia. (1 Ath. 5:11) Jackie ongeleele kwasya: “Nĩnĩtanaa mũno noona atumĩa maimbĩkĩa vinya na maindavya kana nĩmonaa kĩthito kyakwa kĩ kya vata. Ndeto syoo itumaa nĩw’a ta nanyw’a kalw’ũ kathithu kwĩ syũa. Yĩla mangatha, ũkũmbaũ wakwa nĩwongelekaa na nĩnĩtanĩaa mũnango kũmanyĩsya andũ Mbivilia.”—Nth. 25:25.

19. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtanĩthya?

¹⁹ O na ethĩwa tũi na mũndũ tũendeee kũmanyĩsya Mbivilia, no tũtetheesye ũngĩ akeka maendeeo nginya akavikĩa kũvatiswa. Yĩla mũmanyĩw’a ũkũmanyĩw’a, no tũtetheesye mwalimũ wake kwa kũweta kaũndũ tũsũanĩĩte nesa, ĩndĩ tũyĩsũvĩa tũikaneene mũno. Yĩla amanyĩw’a mooka Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, no tũtume ndũũ namo, na no tũmaiĩe ngelekany’o nzeo ya kũatĩĩa. Namo atumĩa no mekĩe amanyĩw’a vinya kwa kũmantha ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe namo, na no mekĩe atavany’a vinya kwa kũmamanyĩsya na kũmakatha. Vai ũtanu ũngĩ ũvĩtũkĩte kũmanya kana nĩtwatetheeisye mũndũ amwenda Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, Yeova, na ambĩĩa kũmũthũkũma, o na ethĩwa tweekie kaũndũ kaninĩvĩte ata!