1. Nugopipe tẹlẹ wẹ mẹmẹsunnu jọja susu do?

MẸMẸSUNNU jọja lẹ emi, nususu wẹ mì gán wà to agun mẹ. Susu mìtọn lẹ wẹ do huhlọn bo to jogún-jogún. (Howh. 20:29) Dona daho wẹ a yin na agun towe. Podọ, vlavo e nọ jlo we nado yin pipà taidi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn de. Amọ́, e gán nọ di na we dọ, mẹdevo lẹ nọ mọdọ a o whè gbau kavi dọ a ma do numimọ sọmọ nado penukundo azọngban pinpẹn de go. Dile etlẹ yindọ a gbẹ́ yin jọja, nudelẹ tin he a gán wà bẹsọn din nado jẹna jidedomẹgo po sisi mẹhe to agun towe mẹ lẹ tọn po.

2. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

² To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna gbẹzan Ahọlu Davidi tọn. Mí nasọ dọho kleun de do nujijọ he wá aimẹ to gbẹzan ahọlu Juda tọn awe delẹ tọn mẹ ji, enẹ wẹ Asa po Jehoṣafati po. Mí na gbadopọnna nuhahun he sunnu atọ̀n ehelẹ pehẹ, lee yé yinuwa do gọna nue mẹmẹsunnu jọja lẹ gán plọn sọn apajlẹ yetọn lẹ mẹ.

3. Aliho tẹ mẹ wẹ jọja lẹ gán gọalọna mẹhomẹ lẹ te to agun mẹ?

³ Whenue Davidi gbẹ́ yin jọja, e wleawuna nugopipe delẹ he mẹdevo lẹ yiwanna. E họnwun dọ gbẹtọ gbigbọnọ de wẹ e yin,  podọ e wleawuna nugopipe hànjiji tọn bosọ yí i zan nado wà dagbe na Sauli he yin ahọlu dide Jiwheyẹwhe tọn. (1 Sam. 16:16, 23) Jọja lẹ emi, be mì do nugopipe de he gán wà dagbe na mẹdevo lẹ to agun lọ mẹ ya? Susu mìtọn wẹ do nugopipe lẹ. Di apajlẹ, mì gán doayi e go dọ mẹhomẹ delẹ nọ yọ́n pinpẹn etọn eyin yè do lehe yé gán nọ yí tablẹti kavi nuyizan lẹtliki tọn devo lẹ zan nado bayi oplọn mẹdetiti tọn kavi wleawuna opli lẹ do hia yé. Nue mì yọnẹn gando nuyizan enẹlẹ go gán wà dagbe susu na mẹhomẹ enẹlẹ.

4. Taidi Davidi, jẹhẹnu tẹlẹ wẹ mẹmẹsunnu jọja lẹ dona wleawuna? (Pọ́n yẹdide he to wepa ji.)

⁴ To gbẹzan egbesọegbesọ tọn etọn mẹ, Davidi do ede hia taidi mẹhe whèwhín bọ yè gán dejidego. Di apajlẹ, taidi jọja de, e jẹtukla susu nado penukundo lẹngbọ baba etọn tọn lẹ go. Azọ́ndenamẹ enẹ wá ze ogbẹ̀ etọn do owù mẹ. To nukọn mẹ, Davidi bayi zẹẹmẹ na Ahọlu Sauli dọmọ: “Lẹngbọhọtọ de wẹ devizọnwatọ towe yin na lẹngbọpa otọ́ etọn tọn, bọ kinnikinni de wá podọ beali de ga, dopodopo yetọn sọ wle lẹngbọ de sọn lẹngbọpa lọ mẹ. Yẹn sọ dómọna ẹn bo linú in bosọ whlẹn lẹngbọ lọ sọn onù etọn mẹ.” (1 Sam. 17:34, 35) Davidi mọdọ azọngban emitọn wẹ nado penukundo dagbemẹninọ lẹngbọ lẹ tọn go, podọ e yí adọgbigbo do hoavùn do ota yetọn mẹ. Mẹmẹsunnu jọja lẹ gán hodo apajlẹ Davidi tọn eyin yé nọ wazọ́n sinsinyẹn nado penukundo azọ́n depope he yin didena yé go.

5. Sọgbe hẹ Salmu lẹ 25:14, etẹwẹ yin onú titengbe hugan he mẹmẹsunnu jọja lẹ gán wà?

⁵ Whenue Davidi gbẹ́ yin jọja, e wleawuna haṣinṣan mẹdetiti tọn pẹkipẹki de hẹ Jehovah. Haṣinṣan enẹ yin nujọnu na Davidi hugan adọgbigbo etọn kavi nugopipe etọn nado nọ hò ajalẹn. Gbọnvona dọ Jehovah yin Jiwheyẹwhe Davidi tọn, e sọ yin Họntọn etọn ga, yèdọ Họntọn vivẹ́ etọn. (Hia Salmu lẹ 25:14.) Mẹmẹsunnu jọja lẹ emi, onú titengbe hugan he mì gán wà wẹ nado hẹn haṣinṣan mìtọn hẹ Otọ́ olọn mẹ tọn mìtọn lodo, podọ ehe gán zọ́n bọ mì na mọ lẹblanulọkẹyi lẹ yí dogọ to agun mẹ.

6. Linlẹn agọ̀ tẹlẹ wẹ mẹdelẹ do gando Davidi go?

⁶ Davidi dona duto pọndohlan agọ̀ he mẹdevo lẹ do gandego lẹ ji. Di apajlẹ, to whenue e ze ede jo nado hoavùn hẹ Goliati, Ahọlu Sauli tẹnpọn nado hù awàkan mẹ na ẹn bo dọmọ: “Yọpọ sunnu de poun wẹ hiẹ.”  (1 Sam. 17:31-33) Jẹnukọnna enẹ, mẹdaho Davidi tọn titi ko sawhẹdokọna ẹn dọ e dovọ́na azọ́ndenamẹ etọn. (1 Sam. 17:26-30) Amọ́, Jehovah ma pọ́n Davidi hlan taidi yọpọvu kavi vọdonanutọ. E yọ́n Davidi ganji. Podọ, na Davidi ganjẹ Họntọn etọn Jehovah go nado mọ huhlọn wutu, e penugo bo hù Goliati.—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Etẹwẹ a gán plọn sọn apajlẹ Davidi tọn mẹ?

⁷ Etẹwẹ a gán plọn sọn apajlẹ Davidi tọn mẹ? Mí plọn dọ mí dona nọ fahomẹ. E gán yí whenu to mẹhe yọ́n we taidi yọpọvu lẹ si nado jẹ mimọ ji dọ a ko whẹ́n. Amọ́, a gán deji dọ Jehovah nọ mọnú zẹ̀ awusọhia gbonu tọn towe go. E yọ́n mẹhe a yin po nugopipe towe lẹ po. (1 Sam. 16:7) Nọ hẹn haṣinṣan towe hẹ Jiwheyẹwhe lodo. Davidi wà ehe gbọn sọwhiwhe yíyí do pọ́n azọ́n nudida tọn Jehovah tọn lẹ dali. Davidi nọ lẹnnupọndo nuhe nudida enẹlẹ dohia gando Mẹdatọ lọ go ji. (Salm. 8:3, 4; 139:14; Lom. 1:20) Nudevo he a gán wà wẹ nado nọ lẹhlan Jehovah nado mọ huhlọn yí. Di apajlẹ, be klasigbẹ́ towe delẹ nọ ṣàn we kò, na a yin Kunnudetọ Jehovah tọn de wutu wẹ ya? Eyin mọ wẹ, biọ alọgọ Jehovah tọn to odẹ̀ mẹ nado duto nuhahun ehe ji. Podọ, yí ayinamẹ dagbe he to Ohó etọn, owe sinai do Biblu ji lẹ po video mítọn lẹ po mẹ do yizan mẹ. Whedepopenu he a mọdọ Jehovah gọalọna we nado duto nuhahun de ji, jidide towe to ewọ mẹ na jideji. Humọ, eyin mẹdevo lẹ mọdọ a nọ ganjẹ Jehovah go, yé na nọ dejido gowe.

8, 9. Etẹwẹ gọalọna Davidi nado yí homẹfa do nọte kakajẹ whenue e lẹzun ahọlu, podọ etẹwẹ mẹmẹsunnu jọja lẹ gán plọn sọn apajlẹ etọn mẹ?

⁸ Lẹnnupọndo nuhahun devo he Davidi pehẹ ji. To whenue Davidi ko yin dide taidi ahọlu godo, e dona nọte na owhe susu lẹ whẹpo do yin zizedo ofìn ji taidi ahọlu Juda tọn. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) To ojlẹ enẹlẹ gblamẹ, etẹwẹ gọalọna ẹn nado yí homẹfa do nọte? Kakati Davidi ni gbọjọ petepete, e ze ayiha do nue e gán wà ji. Di apajlẹ, to whenue e họnyi aigba Filistinu lẹ tọn ji, Davidi yí dotẹnmẹ enẹ zan nado hoavùn sọta kẹntọ Islaeli tọn lẹ. Enẹ zọ́n bọ e penugo nado bayi hihọ́na dogbó ahọluduta Juda tọn lẹ tọn.—1 Sam. 27:1-12.

⁹ Etẹwẹ mẹmẹsunnu jọja lẹ gán plọn sọn apajlẹ Davidi tọn mẹ? Nọ yí dotẹnmẹ he hundote na we lẹ zan nado wadevizọn na mẹmẹsunnu towe lẹ. Lẹnnupọndo apajlẹ mẹmẹsunnu Ricardo * tọn ji. Sọn whenue e to aflanmẹ gbọ́n wẹ e nọ jlo e dọ ni yin gbehosọnalitọ whepoponu tọn. Amọ́, mẹho lẹ dọna ẹn dọ e ma ko pegan. Kakati Ricardo ni hònúpla kavi duadi, e nọ yí whenu susu zan dogọ to lizọnyizọn lọ mẹ. E dọmọ: “Eyin n’lẹnnupọndo ojlẹ he wayi lẹ ji, n’nọ mọdọ e biọ dọ ma yinukọn to adà delẹ mẹ dogọ. N’nọ hẹn ẹn diun dọ n’doafọna mẹdepope he do ojlo hia bosọ nọ wleawu nado bayi gọyìpọn kọdetọn dagbenọ lẹ. N’tlẹ penugo bo deanana plọnmẹ Biblu de whla tintan. Dile n’to numimọ do, jidide ṣie jideji.” Ricardo to sinsẹ̀n todin taidi gbehosọnalitọ whepoponu tọn kọdetọn dagbenọ de, podọ taidi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn.

10. To ninọmẹ de mẹ, etẹwẹ Davidi wà whẹpo do bayi nudide titengbe de?

¹⁰ Lẹnnupọndo kandai devo ji to gbẹzan Davidi tọn mẹ. To ojlẹ he mẹ Davidi po sunnu etọn lẹ po họ̀njẹgbé, yé jo whẹndo yetọn lẹ do bo yì funawhàn. Whenue sunnu lọ lẹ ma to whé, kẹntọ lẹ wá bo bẹ whẹndo yetọn lẹ yì di kanlinmọ. Davidi gán o mọdọ po numimọ he emi do taidi awhànfuntọ de po, emi gán  kàn ayiha de nado whlẹn mẹhe yin bibẹ yì di kanlinmọ lẹ. Kakatimọ, Davidi lẹhlan Jehovah nado mọ anademẹ. Po alọgọ yẹwhenọ de he nọ yin Abiatali tọn po, Davidi kanse Jehovah dọ: “Ma dómọna ogbẹ́ jaguda tọn ehe ya?” Jehovah dọna Davidi dọ e dona wàmọ, bosọ hẹn ẹn deji dọ e na pà ẹ. (1 Sam. 30:7-10) Etẹwẹ a gán plọn sọn nujijọ ehe mẹ?

11. Etẹwẹ a gán nọ wà whẹpo do bayi nudide lẹ?

¹¹ Nọ dín ayinamẹ whẹpo do bayi nudide lẹ. Nọ dọho hẹ mẹjitọ towe lẹ. A gán sọ mọ ayinamẹ dagbe lẹ yí eyin a dọho hẹ mẹho agun tọn numimọnọ lẹ. Jehovah nọ dejido sunnu he yin dide ehelẹ go, podọ hiẹ lọsu gán wàmọ. Jehovah nọ pọ́n yé hlan di ‘nunina lẹ’ na agun lọ. (Efe. 4:8) A gán mọaleyi eyin a nọ hodo apajlẹ yise yetọn tọn, bo nọ dotoaina ayinamẹ dagbe he yé nọ na lẹ. Din, mì gbọ mí ni dọhodo nue mí gán plọn sọn Ahọlu Asa dè ji.

12. Jẹhẹnu tẹlẹ wẹ Ahọlu Asa do whenue e jẹ gandu ji?

¹² To whenue e gbẹ́ yin jọja, Ahọlu Asa yin whiwhẹnọ bosọ yin adọgbotọ. Di apajlẹ, to whenue e ko jẹ otẹn otọ́ etọn he nọ yin Abija tọn mẹ godo, e jẹ nuyiwa ji nado de boṣiọ sinsẹ̀n sọn otò lọ mẹ. E sọ “dọna omẹ Juda tọn lẹ nado dín Jehovah Jiwheyẹwhe tọgbo yetọn lẹ tọn bo payi Osẹ́n po gbedide lọ po go.” (2 Otàn. 14:1-7) Podọ, to whenue Zela Etiopianu lọ tọ́nawhàn Juda po awhànfuntọ 1 000 000 po, Asa yinuwa po nuyọnẹn po bo biọ alọgọ Jehovah tọn. E dọmọ: “Jehovah E, e ma nọ di nude na we eyin mẹhe a to alọgọna lẹ sù kavi ma tindo huhlọn. Gọalọna mí, Jehovah Jiwheyẹwhe mítọn E, na hiẹ go wẹ mí ganjẹ.” Hogbe dagbedagbe Asa tọn ehelẹ do obá he mẹ e dejido nugopipe Jehovah tọn nado whlẹn ewọ po omẹ etọn lẹ po go jẹ hia. Asa dejido Otọ́ olọn mẹ tọn etọn go, podọ “Jehovah gbawhàn Etiopianu lẹ tọn.”—2 Otàn. 14:8-12.

13. Etẹwẹ wá jọ do Asa go to godo mẹ, podọ etẹwutu?

¹³ Ayihaawe ma tin dọ a na kọngbedopọ dọ avùnnukundiọsọmẹnu daho de wẹ e yin nado pehẹ awhànpa de he bẹ awhànfuntọ 1 000 000 hẹn, ṣogan Asa duto awhànpa mọnkọ ji. Amọ́ e blawu dọ, whenue Asa pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu he ma sinyẹn sọmọ de, e ma dín ayinamẹ sọn Jehovah dè. Whenue ahọlu kanylantọ Islaeli tọn Baaṣa tọ́nawhàn Asa, e lẹhlan ahọlu Silia tọn  na alọgọ. Nudide enẹ hẹn nugbajẹmẹji wá! Gbọn yẹwhegán etọn Hanani gblamẹ, Jehovah dọna Asa dọmọ: “Na hiẹ ganjẹ ahọlu Silia tọn go bo ma ganjẹ Jehovah Jiwheyẹwhe towe go wutu, awhànpa ahọlu Silia tọn ko họ̀ngán sọn alọ towe mẹ.” Na nugbo tọn, sọn whenẹnu sọyi, awhàn mẹ janwẹ Asa nọ gbọ do. (2 Otàn. 16:7, 9; 1 Ahọ. 15:32) Etẹwẹ yin nuplọnmẹ lọ?

14. Nawẹ a gán nọ dejido Jehovah go gbọn, podọ sọgbe hẹ 1 Timoti 4:12, ale tẹwẹ mọwiwà na hẹnwa na we?

¹⁴ Zindonukọn nado to whiwhẹnọ yin bosọ nọ ganjẹ Jehovah go. To whenue a yí baptẹm, a do yise ayidego tọn po jide po hia to Jehovah mẹ. Podọ, po homẹhunhun po wẹ Jehovah na we lẹblanulọkẹyi lọ nado lẹzun hagbẹ whẹndo etọn tọn. Nue yin nujọnu todin wẹ nado zindonukọn nado nọ ganjẹ Jehovah go. E gán taidi nue bọawu nado dejido Jehovah go whenue mí pannukọn nudide sinsinyẹn lẹ, amọ́ nawẹ mí nọ yinuwa gbọn to ojlẹ devo lẹ mẹ? Lehe e yin nujọnu do sọ nado nọ ganjẹ Jehovah go whenue mí to nudide lẹ bayi, etlẹ yin dehe gando ayidedai, agbasazọ́n po yanwle mítọn lẹ po go lẹ! Ma nọ ganjẹ nuyọnẹn towe titi go blo. Amọ́, nọ dín nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn he gando ninọmẹ towe go lẹ, podọ enẹgodo, nọ yinuwa sọgbe hẹ anademẹ enẹ. (Howh. 3:5, 6) Eyin a wàmọ, a na hẹn homẹ Jehovah tọn hùn podọ a na jẹna sisi mẹhe to agun towe mẹ lẹ tọn.—Hia 1 Timoti 4:12.

15. Dile e yin didọ do to 2 Otànnugbo lẹ 18:1-3 po 19:2 po mẹ, nuṣiwa tẹlẹ mẹ wẹ Ahọlu Jehoṣafati jai jẹ?

¹⁵ Nugbo wẹ dọ dile e yindo na mímẹpo, mapenọ wẹ a yin, podọ to whedelẹnu a gán nọ ṣinuwa. Amọ́, ehe ma dona glọnalina we nado wà nue go a pé lẹpo to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ. Lẹnnupọndo apajlẹ Ahọlu Jehoṣafati tọn ji. E do jijọ dagbe susu lẹ. To whenue e gbẹ́ yin jọja, “Jiwheyẹwhe otọ́ etọn tọn wẹ e dín bo hodo gbedide etọn.” Humọ, e sọ do ahọvi lẹ hlan tòdaho Juda tọn lẹ mẹ nado plọnnu gbẹtọ lẹ gando Jehovah go. (2 Otàn. 17:4, 7) Amọ́, dile etlẹ yindọ Jehoṣafati yin ahundoponọ, to whedelẹnu e bayi nudide delẹ he ma sọgbe. To nudide mọnkọ de godo, afọzedaitọ Jehovah tọn de gbẹnuna Jehoṣafati sinsinyẹn. (Hia 2 Otànnugbo lẹ 18:1-3; 19:2.) Etẹwẹ a gán plọn sọn apajlẹ enẹ mẹ?

16. Etẹwẹ a gán plọn sọn numimọ Rajeev tọn mẹ?

 ¹⁶ Nọ kẹalọyi ayinamẹ bosọ nọ yí i do yizan mẹ. Vlavo taidi jọja susu, e nọ vẹawuna we nado ze yanwle he sọgbe lẹ donukọnna dewe. Eyin mọ wẹ, ma gbọjọ blo. Doayi numimọ mẹmẹsunnu jọja de he nọ yin Rajeev tọn go. To whenue e lẹnnupọndo ojlẹ aflanmẹ tọn etọn lẹ ji, e dọmọ: “To whedelẹnu, n’ma nọ yọ́n nue na yí gbẹzan ṣie do wà. Taidi jọja susu devo lẹ, n’yiwanna aihundida lanmẹyiya tọn po ayidedai po hugan opli lẹ yìyì kavi tintọ́n na lizọnyizọn lọ.” Etẹwẹ gọalọna Rajeev? Mẹho agun tọn homẹdagbenọ de na ẹn ayinamẹ. Rajeev dọmọ: “E gọalọna mi nado lẹnnupọndo nunọwhinnusẹ́n he to 1 Timoti 4:8 mẹ ji.” Rajeev kẹalọyi ayinamẹ lọ po whiwhẹ po bo vọ́ nulẹnpọn do nue yin nujọnu na ẹn hugan to gbẹ̀mẹ lẹ ji. E dọmọ: “N’bayi dide nado ze yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ do otẹn tintan mẹ.” Etẹwẹ yin kọdetọn lọ? Rajeev dọ dọ, “Owhe kleun delẹ to whenue n’mọ ayinamẹ ehe yí godo, n’pegan nado sẹ̀n taidi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn.”

17. Etẹwẹ nọ yin numọtolanmẹ mẹhe ko whẹ́n mẹho lẹ tọn gando jọja sunnu he to Jehovah sẹ̀n lẹ go?

¹⁷ Mẹhe ko whẹ́n mẹho lẹ nọ yọ́n pinpẹn etọn taun dọ mìwu jọja lẹ to Jehovah sẹ̀n dopọ hẹ yé “abọ́ to abọ́ go”! (Zef. 3:9) Yé nọ yiwanna zohunhun, vivẹnu po jeje he mì nọ yí do wazọ́n he yin didena mì lẹ po. Homẹ yetọn nọ hùn do mì go.—1 Joh. 2:14.

18. Dile Howhinwhẹn lẹ 27:11 dọ do, etẹwẹ nọ yin numọtolanmẹ Jehovah tọn gando jọja sunnu he to sinsẹ̀n ẹn lẹ go?

¹⁸ Mẹmẹsunnu jọja lẹ emi, mì ma wọn gbede blo dọ Jehovah yiwanna mì bosọ nọ dejido mì go. E dọ dọdai dọ to azán godo tọn lẹ mẹ, awhànpa jọja lẹ tọn de na ze yede jo sọn ojlo mẹ wá. (Salm. 110:1-3) E yọnẹn dọ mì yiwanna emi bosọ jlo na yí nugopipe mìtọn lẹpo do sẹ̀n emi. Enẹwutu, nọ fahomẹ hẹ mẹdevo lẹ podọ hẹ dewe. Eyin a ṣinuwa, nọ kẹalọyi ayinamẹ po mẹplọnlọ he a mọyi po taidi dehe wá sọn Jehovah dè. (Heb. 12:6) Nọ vánkan nado penukundo azọ́ndenamẹ depope he yin didena we go. Podọ hú popolẹpo, to nue wà a te lẹpo mẹ, nọ hẹn homẹ Otọ́ olọn mẹ tọn towe tọn hùn.—Hia Howhinwhẹn lẹ 27:11.