Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 9

Aqeye kuʼxun, ¿tzeʼn jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj txqantl kyiʼje?

Aqeye kuʼxun, ¿tzeʼn jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj txqantl kyiʼje?

«Che onil nim kuʼxun tiʼja ik tzeʼn taʼl cheʼw in qoptzʼaj aj tetz tqan Qʼij» (SAL. 110:3TNM).

BʼITZ 39 Jun tbʼanel qbʼi twitz Dios

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1. ¿Tiʼ jaku bʼant kyuʼn kuʼxun ateʼ toj ttnam Jehová?

AQEYE kuʼxun, nim aqʼuntl jaku bʼant kyuʼne tuʼnju at nim kyipune (Prov. 20:29). Nim jaku che onine toj kʼloj okslal. Qʼuqli qkʼuʼje tiʼj qa nim kyeye kyaj tuʼn kyok te onil kye ansyan. Noqtzun tuʼnj, jaku kubʼ kynaʼne qa in kubʼ kyximen txqantl qa tzma kuʼxun qeye ex qa mlay txi qʼoʼn junjun aqʼuntl nim toklen kyeye. ¿Ape jlu in bʼaj tiʼja? Qa ikju, at junjun tiʼchaq jaku bʼant tuʼna tuʼntzun tok qeʼ kykʼuʼj erman tiʼja ex tuʼn tok qʼoʼn toklena kyuʼn.

2. ¿Tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

2 Toj xnaqʼtzbʼil lu, qo yolil tiʼj tanqʼibʼil aj kawil David. Ax ikx, qo xnaqʼtzal kyiʼj junjun tiʼchaq ikʼ toj kyanqʼibʼil kabʼe aj kawil e ten toj tnam Judá, Asá ex Jehosafat. Ex kʼelel qnikʼ kyiʼj nya bʼaʼn e ok weʼ twitz, alkye kymod kubʼ kyyekʼin ex tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel kyiʼn kuʼxun kyiʼj.

AJU TECHEL KYAJ TQʼOʼN AJ KAWIL DAVID

3. ¿Tzeʼn jaku che onin kuʼxun kyiʼj erman toj kʼloj okslal?

3 Tej tzmatoq kuʼxun David, bʼant junjun tiʼchaq tuʼn ex tbʼanel ela toj kywitz txqantl. Ten jun tbʼanel tamiwbʼil tukʼil Jehová. Ex ok tilil tuʼn tuʼn tbʼant tchimbʼan tiʼj arpa ex ajbʼen jlu tuʼn tuʼn tonin tiʼj aj kawil Saúl (1 Sam. 16:16, 23). Chʼixme ax jlu jaku bʼant kyuʼn kuʼxun toj ambʼil jaʼlo, jaku che onin kyiʼj erman toj kʼloj okslal tuʼnju at kyojtzqibʼil kyiʼj junjun tiʼchaq. Jun techel, ateʼ junjun erman kyaj onbʼil tzeʼn tuʼn tajbʼen tableta kyuʼn toj chmabʼil ex aj kyxnaqʼtzan kyjunalx. Jaku che tzalaj erman qa ma tzʼonina kyiʼj.

Tej t-xqʼuqin David kyiʼj t-ẍneʼl tman, kubʼ tyekʼin qa jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj txqantl tiʼj. Jun maj, e klet qe ẍneʼl tuʼn toj ttzi jun oso. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 4).

4. ¿Tzeʼn jaku tzʼel kykanoʼn kuʼxun tiʼj David? (Qʼonka twitza tiʼj tilbʼilal tok tiʼj t-xkʼomil).

4 Tuʼn tkyaqilju bʼant tuʼn David, kubʼ tyekʼin qa jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj txqantl tiʼj. Jun techel, tej tzmatoq kʼwalx xi qʼoʼn taqʼun tuʼn t-xqʼuqin kyiʼj t-ẍneʼl tman. Ex ok tilil tuʼn David tuʼn tbʼant aqʼuntl lu tuʼn maske jakutoq tzaj nya bʼaʼn tiʼj. Tej tikʼ ambʼil, xi tchikʼbʼaʼn jlu te aj kawil Saúl: «Aya Tat Rey, tej in chin pastorintoqe kyiʼj qe t-ẍneʼl nmane, qa at jun bʼalun ex qa jun oso in pon tuʼn t-xi tiʼn jun ẍneʼl, in chinx lpeʼye tiʼj ex nneʼl nxkʼayine tuj ttziʼ» (1 Sam. 17:34, 35). El tnikʼ David tiʼj qa iltoq tiʼj tuʼn t-xqʼuqin kyiʼj ẍneʼl ex tuʼn tkolin kyiʼj. Jaku tzʼel kykanoʼn kuʼxun tiʼj David qa ma tzʼok tilil kyuʼn tuʼn t-xi kybʼinchaʼn tbʼanel kyaqʼun.

5. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼin Salmo 25:14, ¿alkye mas nim toklen tuʼn tbʼant kyuʼn kuʼxun?

5 Tej tzmatoq kuʼxun David, ok tilil tuʼn tuʼn tten jun tbʼanel tamiwbʼil tukʼil Jehová. Mas nimtoq toklen jlu twitzju tuʼn miʼn ttzaj xobʼ ex tuʼn tbʼant tchimbʼan tiʼj arpa. Nya oʼkx ok tqʼoʼn David Jehová te Tdios, sino ax ikx ok tqʼoʼn te tbʼanel tamiw (kjawil uʼjit Salmo 25:14). Ax ikx kyeye kuʼxun, kyqʼonke toklen kyamiwbʼile tukʼil Jehová. Qa ma bʼant jlu kyuʼne, jakulo txi qʼoʼn mas oklenj kyeye toj kʼloj okslal.

6. ¿Tiʼ kyximbʼetz junjun xjal ten tiʼj David?

6 Ok weʼ David twitz nya bʼaʼn tej kyyolin txqantl nya bʼaʼn tiʼj. Jun techel, tej t-xi tqʼamaʼn qa tajtoq tuʼn tqʼojin tukʼil Goliat, xi tqʼamaʼn Saúl jlu te: «Ma tal kuʼxuna» (1 Sam. 17:31-33). Tej naʼmxtoq tbʼaj jlu, otoq tqʼama ttzik te qa naʼmxtoq tok tnabʼil (1 Sam. 17:26-30). Atzunte Jehová mintiʼ kubʼ t-ximen qa naʼmxtoq tok tnabʼil David tuʼnju ojtzqiʼntoq tuʼn. Ex tuʼnju qʼuqlitoq tkʼuʼj David tiʼj Jehová, onin tiʼj tuʼn tkubʼ tiʼj Goliat tuʼn (1 Sam. 17:45, 48-51).

7. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel tiʼna tiʼjju bʼaj tiʼj David?

7 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel tiʼna tiʼjju bʼaj tiʼj David? Tnejel, qa il tiʼj tuʼn tten tpasensa. Qa ma kyil erman tzeʼn xjaw chʼiya, bʼalo kxel tiʼn ambʼil tuʼn tkubʼ kyximen qa ya ma tzʼok tnabʼla. Pero jaku tzʼok qeʼ tkʼuʼja tiʼj qa ojtzqiʼn tuʼn Jehová tiʼ tkuʼx toj tanmiya. Ojtzqiʼn tuʼn tiʼ jaku bʼant tuʼna (1 Sam. 16:7). Tkabʼin, qʼonka tilil tuʼn tchʼiy tamiwbʼila tukʼil. Atzun jlu bʼant tuʼn David tej tok tqʼoʼn twitz tiʼj tbʼinchbʼen Jehová ex tej t-ximen tiʼj tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel tiʼn tiʼj (Sal. 8:3, 4; 139:14; Rom. 1:20). Ex toxin, qaninxa tipumala te Jehová. Jun techel, qa ma che ok ten tukʼila toj tja xnaqʼtzbʼil xmayil tiʼja tuʼnju in najbʼena te Jehová, qaninxa tipumala te tuʼn tikʼx tuʼna. Ex bʼinxa qe nabʼil in che kanet tuʼna toj Tyol Dios, kyoj quʼj ex kyoj video. Ex aj tok tqʼoʼn twitza tiʼj tzeʼn in nonin Jehová tiʼja tuʼn texa twitz jun nya bʼaʼn, mas kʼokel qeʼ tkʼuʼja tiʼj. Aj tok kykeʼyin txqantl qa in nok qeʼ tkʼuʼja tiʼj Jehová, ax ikx kye kʼokel qeʼ kykʼuʼj tiʼja.

Qa ma kubʼ kyin kyibʼ kuʼxun, jaku che onin toj nimku tten kyiʼj txqantl. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 8 ex 9).

8, 9. a) ¿Tiʼ onin tiʼj David tuʼn tten tpasens akux pon ambʼil tuʼn tkawin? b) ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel kyiʼn kuʼxun tiʼj aj kawil David?

8 Qo xnaqʼtzan tiʼj juntl nya bʼaʼn ok weʼ David twitz. Tej otoq jaw skʼoʼn tuʼn tok te aj kawil, ayon nim ambʼil tuʼn t-xi tzyet tuʼn tkawin (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4). ¿Tiʼ onin tiʼj David tuʼn tten tpasens? Mintiʼ xi tqʼoʼn ambʼil tuʼn tkubʼ numj tuʼn bʼis, sino ok tqʼoʼn twiʼ tiʼjju jakutoq bʼant tuʼn. Jun techel, akux in ewintoq tibʼ toj kytxʼotxʼ aj Filisteo, ok tilil tuʼn tuʼn tkubʼ kyiʼj aj qʼoj tiʼj tnam Israel. Iktzun tten ok t-xqʼuqin jatumel pon bʼaj tmojonil tnam Judá (1 Sam. 27:1-12).

9 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel tiʼna tiʼjju bʼant tuʼn David? Qa jaku tzʼajbʼen ambʼil tuʼna tuʼn tajbʼena te Jehová ex tuʼn tonina kyiʼj erman. Ximana tiʼjju bʼant tuʼn jun ermano Ricardo tbʼi. * Tej tzmatoq kʼwalx tajtoq tuʼn tok te precursor regular, pero naʼmxtoq tbʼant tten. Mintiʼ tzaj bʼaj tkʼuʼj ex mintiʼ tzaj tqʼoj, sino ok tilil tuʼn tuʼn tpakbʼan mas ambʼil. Tqʼama jlu: «Jaʼlo in nel nnikʼe tiʼj qa toj tumel tej t-xi nqʼoʼne ambʼil tuʼn nchʼiye toj wokslabʼile. Ok tilil wuʼne tuʼn wonine kyiʼj xjal kyaj tuʼn tel kynikʼ tiʼj Tyol Dios ex tuʼn tbʼaj nbʼinchaʼne ntene tuʼn nmeltzʼaje kyukʼil. Axpe ikx, xi tzyet tuʼn t-xi nqʼoʼne xnaqʼtzbʼil te jun xjal. Tej npakbʼane mas ambʼil, ya mintiʼxix in tzaj xobʼe». Toj ambʼil jaʼlo, in najbʼen Ricardo te onil kye ansyan ex te precursor regular.

10. ¿Tiʼ bʼant tuʼn David tej ttzaj nya bʼaʼn kyiʼj toj tja?

10 Qo xnaqʼtzan tiʼj juntl tiʼ bʼaj tiʼj David. Jun maj, tej tel oq David kyukʼil xjal e bʼet tukʼil twitz Saúl, kyaj kyqʼoʼn toj kyja tuʼntzun kyxiʼ toj qʼoj. Akux in bʼaj jlu, e ok tzoqpaj aj qʼoj kyiʼj toj kyja ex i ex qʼiʼn kyuʼn. Tuʼnju attoq tojtzqibʼil David tuʼn tqʼojin, jakutoq kubʼ t-ximen tiʼ tuʼn tbʼant tuʼn tuʼntzun kyklet toj tja ex toj kyja qe xjal e bʼet tukʼil. Pero mintiʼ bʼant jlu tuʼn, sino jyon onbʼil tukʼil Jehová. Xi tqanin jlu te jun pal Abiatar tbʼi: «¿Bʼaʼnpe tuʼn wok lpeʼye kyiʼj qe eleqʼ lu?». Xi tqʼamaʼn Jehová te qa jakutoq txi lepeʼ kyiʼj xjal lu ex qa kkambʼal kyiʼj (1 Sam. 30:7-10). ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel tiʼna tiʼj jlu?

Nim toklen tuʼn t-xi kyqanin kuʼxun kyconsej kye ansyan. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 11).

11. ¿Tiʼ jaku bʼant tuʼna naʼmxtoq txi tbʼinchaʼna jun tiʼ?

11 Naʼmxtoq txi tbʼinchaʼna jun tiʼ, qaninxa tnabʼila te juntl xjal at tojtzqibʼil. Jaku txi tqanina tnabʼila kye tmana ex kye ansyan, kxel kyqʼoʼn tbʼanel consej teya. O txi tqʼoʼn Jehová kyoklen ansyan ex in nok qeʼ tkʼuʼj kyiʼj, ax jlu jaku bʼant tuʼna. O che tzaj tqʼoʼn Jehová qe ansyan te oyaj toj kʼloj okslal (Efes. 4:8). Qa ma tzʼel tkanoʼna qʼuqbʼil kykʼuʼj ex qa ma txi tbʼiʼna nabʼil in xi kyqʼoʼn teya, kjawil tjyoʼna aju mas tbʼanel. Atzun jaʼlo, qo xnaqʼtzan tiʼj tanqʼibʼil aj kawil Asá.

AJU TECHEL KYAJ TQʼOʼN AJ KAWIL ASÁ

12. ¿Alkyeqe tmod Asá kubʼ tyekʼin tej t-xi tzyet tuʼn tkawin?

12 Tej tzmatoq kuʼxun aj kawil Asá, mintiʼ jaw tnimsan tibʼ ex mintiʼ tzaj xobʼ. Jun techel, tej tkyim Abías aju tman, xi tzyet tuʼn tkawin ex ok tilil tuʼn tuʼn tkubʼ tnajsaʼn nya ax tok okslabʼil. Ax ikx, «xi tmaʼn kye aj Judá tuʼn kyok lpeʼ tiʼj Qman aju Kydios qtzan kyxeʼchel, ex tuʼn kyjapun qe tley ex qe tmandamyent kyuʼn» (2 Crón. 14:1-7). Ex tej tok tzoqpaj Zérah, aju aj Etiopía tukʼil jun millón soldad tiʼj Judá, ten tnabʼil Asá ex jyon onbʼil tukʼil Jehová. Xi tqʼamaʼn Asá jlu te Jehová: «Aya Nman, junx taʼ te teya tuʼn tonina tiʼj ju xjal mintiʼ tipun ex qa tiʼj ju xjal at nim tipun. Kyjaʼtzun qo tonintza, porke tiʼja ma tzʼok qeʼ qkʼuʼje». Kyuʼn yol lu, kubʼ tyekʼin Asá qa qʼuqlitoq tkʼuʼj tiʼj qa che kletel tuʼn Jehová. Ok qeʼ tkʼuʼj Asá tiʼj Jehová «ex noq tuʼn tipumal [...] kubʼ kyiʼj aj Etiopía tuʼn» (2 Crón. 14:8-12).

13. ¿Tiʼ bʼaj tiʼj Asá ex tiquʼn?

13 Jaku txi qqʼamaʼn qa kwest ela te Asá tej tqʼojin kyukʼil jun millón soldad. Pero kambʼan kyiʼj aj qʼoj tuʼnju ok qeʼ tkʼuʼj tiʼj Jehová. Tej tikʼ ambʼil, ok tzoqpaj aj kawil Baasá te tnam Israel tiʼj. Maske nya nimtoq kybʼet soldad lu, mintiʼ jyon Asá onbʼil tukʼil Jehová, sino tukʼil aj kawil te Siria. Tuʼn jlu tzaj nim nya bʼaʼn kyiʼj. Ajbʼen profeta Hananí tuʼn Jehová tuʼn t-xi tqʼamaʼn jlu te: «Tuʼnju ma tzʼok qeʼ tkʼuʼja tiʼj rey kye aj Siria ex mya tiʼj Qman aju Tdiosa ma tzʼok qeʼ tkʼuʼja, kyjaʼtzun ma che tzoqpaj qe t-soldad rey te Siria tuj tqʼabʼa». Atxix toj ambʼil aju, kukx e qʼojin xjal tiʼj tkawbʼil Asá (2 Crón. 16:7, 9; 1 Rey. 15:32).

14. a) ¿Tzeʼn jaku kubʼ tyekʼina qa in nok qeʼ tkʼuʼja tiʼj Jehová? b) Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn 1 Timoteo 4:12, ¿tiʼ kbʼajel qa ma bʼant jlu tuʼna?

14 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel tiʼna tiʼjju bʼaj tiʼj aj kawil Asá? Qa il tiʼj tuʼn tkubʼ tin tibʼa toj tkyaqil ambʼil ex tuʼn tok qeʼ tkʼuʼja tiʼj Jehová. Tej tjaw aʼ twiʼya, kubʼ tyekʼina qa qʼuqli tkʼuʼja tiʼj Jehová ex xi tqʼoʼn ambʼil teya tuʼn ttena kyxol toj tja. ¡Jun tbʼanelxix oklenj jlu! Noqtzun tuʼnj, nim toklen tuʼn kukx tjyona onbʼil tukʼil Jehová. Mas nya kwest jaku tzʼela jlu toj twitza aj tjaw tjyoʼna jun tiʼ nim toklen. Pero ax ikx nim toklen tuʼn tjyona onbʼil tukʼil Jehová aj tjaw tjyoʼna jun taqʼuna, jun tiʼ tuʼn tbʼant tuʼna moqa aj tjaw tjyoʼna jun tiʼ tuʼn ttzalaja tiʼj. Miʼn tzʼok qeʼ tkʼuʼja tiʼj tnabʼila, sino lepeʼka kyiʼj nabʼil in tzaj tqʼoʼn Tyol Dios (Prov. 3:5, 6). Iktzun tten ktzalajel tanmi Jehová tuʼna ex kʼokel qʼoʼn toklena kyuʼn erman (kjawil uʼjit 1 Timoteo 4:12).

AJU TECHEL KYAJ TQʼOʼN AJ KAWIL JEHOSAFAT

15. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn 2 Crónicas 18:1 a 3 ex 19:2, ¿alkyeqe tiʼchaq el txalpaj aj kawil Jehosafat tiʼj?

15 Ax tok, qkyaqilx aj il qoʼ ex at maj in qo el txalpaj, pero nya tuʼn jlu mlay tzʼok tilil tuʼna toj tajbʼebʼila te Jehová. Ximana tiʼj tbʼanel techel kyaj tqʼoʼn Jehosafat. Ateʼtoq tbʼanel tmod. Tej tzmatoq kuʼxun, «oʼkx ajbʼen te Dios aju Tdios qtzan tman, ex e japun qe tmandamyent tuʼn». Ax ikx «e jeʼx t-samaʼn qe xjal maʼ kyoklen» tuʼn kyxiʼ toj tnam Judá tuʼntzun t-xi kyqʼoʼn xnaqʼtzbʼil kye xjal tiʼj Jehová (2 Crón. 17:4, 7). Maske attoq jun tbʼanel tanmi Jehosafat, at maj el txalpaj. Tuʼntzunju, xi kawin jun maj tuʼn jun tmajen Jehová (kjawil uʼjit 2 Crónicas 18:1-3; 19:2). Qo xnaqʼtzan tiʼj tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel tiʼna tiʼj txʼolbʼabʼil lu.

Qa in bʼant tbʼanel aqʼuntl kyuʼn kuʼxun ex qa in nok qeʼ kykʼuʼj txqantl kyiʼj, in che yolin erman bʼaʼn kyiʼj. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 16).

16. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel tiʼna tiʼjju bʼaj tiʼj Rajeev?

16 Nim toklen tuʼn t-xi tbʼiʼna qe consej in chex qʼoʼn teya. Ateʼ nim kuʼxun kwest tuʼn tkubʼ kyqʼoʼn kyajbʼebʼil te Jehová tnejel toj kyanqʼibʼil. Bʼalo ax jlu in bʼaj tiʼja, pero miʼn tzaj bʼaj tkʼuʼja. Ximana tiʼjju bʼaj tiʼj jun erman Rajeev tbʼi. In tzaj tnaʼn tiʼ bʼaj tiʼj tej tzmatoq kuʼxun, tqʼama jlu: «Mintiʼ ojtzqiʼntoq wuʼne tiʼ tuʼn tbʼant wuʼne toj wanqʼibʼile. Ik tzeʼn in bʼant kyuʼn txqantl kuʼxun, mas ngantoqe deporte ex tuʼn ntzalaje twitzju tuʼn nxiʼye kyoj chmabʼil ex tuʼn wexe pakbʼal». ¿Tiʼ onin tiʼj Rajeev? Tqʼama qa tukʼil kʼujlabʼil xi qʼoʼn consej te tuʼn jun ansyan. Ex tqʼamatl jlu: «Onin wiʼje tuʼn nximane tiʼj nabʼil in tzaj tqʼoʼn 1 Timoteo 4:8». ¿Tiʼ bʼant tuʼn Rajeev tej t-xi qʼoʼn nabʼil lu te? Kubʼ tin tibʼ ex ximen tiʼjju in bʼanttoq tuʼn. Ax ikx tqʼama jlu: «Kubʼ nximane tuʼn tok nqʼoʼne mas toklen wajbʼebʼile te Jehová ex tuʼn tkubʼ nqʼoʼne tnejel toj wanqʼibʼile». Ex ax tzaj qʼamante tiʼ bʼaj tej tkubʼ t-ximen jlu: «Tej tikʼ junjun abʼqʼi ttzajlen qʼoʼn consej lu weye, tzaj qʼoʼn woklene te onil kye ansyan».

TZALAJX TANMI JEHOVÁ TUʼNA

17. ¿Tiʼ kyxim erman at kyiʼj kuʼxun in che ajbʼen te Jehová?

17 Aya kuʼxun, nim toklena toj kywitz erman toj kʼloj okslal tuʼnju in najbʼena te Jehová junx kyukʼil (Sof. 3:9). In che tzalaj tiʼja tuʼnju at tipumala ex in nok tilil tuʼna tuʼn t-xi tbʼinchaʼna aqʼuntl in xi qʼoʼn teya. In nok qʼoʼn toklena kyuʼn ex in nok qeʼ kykʼuʼj tiʼja (1 Juan 2:14).

18. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 27:11, ¿tiʼ t-ximbʼetz Jehová at kyiʼj kuʼxun in che ajbʼen te?

18 Miʼn tzikʼ tnaʼl tuʼna qa kʼujlaʼna tuʼn Jehová ex qa qʼuqli tkʼuʼj tiʼja. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa kyoj bʼajsbʼil tqʼijlalil, kbʼel kyximen nim kuʼxun tuʼn kyajbʼen te Jehová (Sal. 110:1-3). Ojtzqiʼn tuʼn Jehová qa kʼujlaʼn tuʼna ex qa taja tuʼn tajbʼena te. Tuʼntzunju, tenx tpasensa kyiʼj txqantl ex tenx tpasensa tiʼjxa. Aj tel txalpaja, bʼinxa qe consej ex kawbʼil in xi qʼoʼn teya. Bʼaʼn tuʼn ttzaj tnaʼna qa atz tzajni qe tukʼil Jehová (Heb. 12:6). Bʼinchanxa aqʼuntl in xi qʼoʼn teya. Ex aju mas nim toklen, qʼonka tilil tuʼn ttzalaj tanmi Jehová tuʼna (kjawil uʼjit Proverbios 27:11).

BʼITZ 135 Chi Jehová teya: «Nkʼwaʼl, toka at tnabʼla»

^ taqik' 5 Aj in che chʼiy kuʼxun toj kyokslabʼil, kyaj tuʼn kyajbʼen mas te Jehová. Tuʼn kyok te onil kye ansyan, nim toklen tuʼn tok qeʼ kykʼuʼj erman kyiʼj ex tuʼn tok qʼoʼn kyoklen. Noqtzun tuʼnj, ¿tiʼ jaku bʼant kyuʼn tuʼntzun tok qʼoʼn kyoklen?

^ taqik' 9 Ma che kubʼ chʼixpet junjun bʼibʼaj.