1. Juu ya ki balupua balumendo ni ba mana mu kilonghaano?

MWE balupua balumendo, muli ni bingi bya kukita mu kilonghaano. Bengi pakati keenu balumine, kabili bali ni maka engi. (Tus Maf. 20:29) Muli mukukita bintu bingi eevi kukwasia balupua ni bankazi. Kabili, paange mutonene kwaluka babombi bali babombela. Inzi paange, mumwene nangue bange bamimwene kuya mwali banike saana, kabili temunaaluke na kibeelezio eevi mupeelue miilo ikata. Anzia kine mukili balumendo, kuli bintu bimuli kuviinda kukita leenu eevi muswapilue ni kukindikua na balupua ni bankazi ba mu kilonghaano.

2. Tuli kulondoluela ki mu leeli lyasi?

² Mu leeli lyasi, tuli kulondoluela saana palua buikazi bwakue Likolo Daudi. Kabili, tuli kulondoluela mu kifupi bintu byaakitikile mu buikazi bwa ba makolo babili ba ku Yuda​—Asa ni Yehoshafati. Tuli kulondoluela maavia aasaakeene na babo balalume batatu, bintu bibaakitile eevi kuluisia maavia azo, ni belia bili kuviinda kusambilila balupua balumendo kupitila mifuano ya babo balalume.

3. Zimbula nzila imo ili kuviinda kubombia balumendo eevi kukwasia balupua ni bankazi bakotele mu kilonghaano.

³ Lwaali wakili mulumendo, Daudi waasambiliile bufundi bwaamwenue na bange kuya bwali bwa mana. Kakiine, abanga wali muntu wa kimupasi, kabili waasambiliile bufundi bwa komba miziki eevi kumukwasia Sauli waali wasaakuilue na Leeza. (1 Sam. 16:16, 23) Mwe balumendo, eba muli ni bufundi buli kuviinda kukwasia bange mu kilonghaano? Bengi pakati keenu bali naabo. Kwa mufuano, kunti wainika nangue bange balupua ni bankazi bakotele bali batasia saana, musita ubali balangililua vya kubombia ma tablete ao biombo binge bya kielektronike,  eevi kukita lisambililo lya bunke ao kuteania kulonghaana. Kunti wabakwasia babo balupua ni bankazi bakotele paantu umanine vya kubombia biombo bebio.

4. Ni mibeele ki ipalile kukuzia balupua balumendo, nga vyaakitile Daudi? (Mona foto ili ku ntendeko ya kazeeti.)

⁴ Mu buikazi bwakue, Daudi waailangiliile nangue abanga muntu aswapiilue. Kwa mufuano, musita lwaali mulumendo, waasuungile mikooko yakue baba wakue wapoozeleko saana maano. Ezio miilo ibanga yaaviizie. Musita umo, Daudi waamulandile eevi Likolo Sauli: “Mubombi obe waalukile musuungi wa libumba lyakue baba wakue, kisia nkalamu waaizile kabili ni kimbui, ni kubalua kinama kyaatweme mukooko kufuma pa libumba. Naaile nakikoonkele ni kukyuma, kisia naapokoluele mukooko kufuma mu kanua kakue.” (1 Sam. 17:34, 35) Daudi waali wamanine nangue abanga wali ni miilo ya kusuunga mikooko, pakaako waaikingiliile wasipile. Balupua balumendo kunti bamupala Daudi kupitila kubomba kwa mute miilo yonse ibali bapeelua.

5. Kukoonkana ni lileembo lya Malumbo 25:14, ni kintu ki kya mana kipalile kukita balupua balumendo?

⁵ Mulumendo Daudi waakitile bukibuza bwa peepi saana pamo ni Yehova. Bobo bukibuza i bwaali bwa mana saana kukila mibeele ya kusipa yakue Daudi ni bufundi bwakue bwa komba muziki. Yehova tabanga walisie Leeza wakue Daudi, inzi kabili abanga wali Kibuza wakue​—Kibuza wakue wa peepi. (Soma Malumbo 25:14.) Mwe balupua balumendo, kulumia bukibuza bwenu pamo ni Baba weenu wa ku muulu, i kintu kya mana saana kimupalile kukita. Kine mwakita evio, kunti mwapeelua ni miilo inge mu kilonghaano.

6. Bantu bange baali ni malanga ki asiweeme palwakue Daudi?

⁶ Daudi waasaakeene na buavia bwa kumonua kuya wali mwanike kabili nangue tali na buviinde bwa kufikilizia miilo ibali kumupeela. Kwa mufuano, musita Daudi lwaaipeele eevi aluane ni Goliati, Likolo Sauli waamukaniizie wamulanda eevi: “Ukilisie mwanike.” (1 Sam. 17:31-33) Ntaanzi ya paapo, mukulube kwa Daudi waamulandile Daudi nangue waabutukile kukita miilo ibaamupeele. (1 Sam. 17:26-30) Inzi, Yehova weene taamumwene Daudi nangue ni mwanike saana ao muntu ali wabutuka miilo ibali bamupeela. Waali wamumanine buino ozo mulumendo. Kabili paantu waamuswapiile Yehova Kibuza wakue eevi amupeele maka, Daudi waamwipaile Goliati.​—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Kunti wasambilila ki kupitila keelia kyaamusaangile Daudi?

 ⁷ Weewe, wasambilila ki kupitila bintu byaamusaangile Daudi? Upalile kulangilila mibeele ya kupembelela. Kunti kyatwama musita pakuti baalia baakumanine wakili mwanike, batendeke kukumona nangue wakula. Inzi, uye wali ni kisinka nangue Yehova teezi kumonasie aali yobe ya panze. Akumanine buino kabili amanine ni keelia kiuli kuviinda kukita. (1 Sam. 16:7) Kosia bukibuza bobe pamo ni Leeza. Daudi waakitile evio kupitila kukentesia saana bintu byaabumbile Yehova. Daudi waatontonkaniizie saana palua bintu bebio ni kusambilila masomo a mana palwakue Kabumba. (Malum. 8:3, 4; 139:14; Bar. 1:20) Kintu kinge kiupalile kukita ni kumuloomba Yehova akupeele maka aukabiile. Kwa mufuano, eba bantu bawasoma naabo bali bakuseka paantu uli Kasininkizia Wakue Yehova? Kine i vikili, pepa kuli Yehova eevi akukwasie kusipikizia buezio bobo. Kabili, bombia masoke ali akwasia auli kusaanga mu Bibilia ni mu mpapulo yeetu iswapiile Bibilia pamo ni ma viideo. Lyonse luuli kuya wamona Yehova wakukwasia kwanzia meezio, uli kukila kumuswapila. Kabili, musita bange lubali kumona nangue umuswapiile Yehova, bakaba kukuswapila.

8-9. Ni kiki kyaamukwasiizie Daudi kupembelela wasipikiziizie mpaka lwaafikiile kwaluka likolo, kabili balupua balumendo kunti basambilila ki kupitila mufuano wakue?

⁸ Mona buavia bunge bwaasaakeene na Daudi. Kisia kubiikuwa mafuta eevi aaluke likolo, Daudi waali wapalile kupembelela miaka ingi ntaanzi atendeke kuteeka wali likolo wa Yuda. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Mu ozo musita onse, ni kiki kyaamukwasiizie kupembelela wasipikiziizie? Kuliko kutioka saana mutima, Daudi waapoozele maano ku bintu byabanga wali ni buviinde bwa kukita. Kwa mufuano, musita lwaali mu kazonga ka Bafilisti wabutukile, Daudi waabombiizie ozo musita eevi kuluisia baluani ba Baisraeli. Lwaakitile evio, waakwasiizie kukingilila mipaka ya kazonga ka Yuda.​—1 Sam. 27:1-12.

⁹ Balupua balumendo, kunti basambilila ki kupitila mufuano wakue Daudi? Kita keelia kiuli kuviinda eevi kubombela balupua bobe. Tontonkania kintu kyaamusaangile lupua ali wakuutua Ricardo. * Lwaali ni miaka likumi eevi, waali watonene saana kwaluka painia wa loonse. Inzi, waali tanaiteanie. Kuliko kutioka mutima ni kufiitua, Ricardo waakiziizie mute wakue mu miilo ya kusimikila. Walanda eevi: “Lundi natontonkania palua nsita yaapitile, ndi nainika nangue naali nakabiile kukita buyantanzi. Naatendekele kusininkizia nangue nabuelela kila muntu atonene kunvua mpunda iweeme ni kwiteania buino ntaanzi ya kumubuelela. Kabili napatile muntu waalukile lisambililo lyane lya Bibilia lya kuanza. Lunaali naya naaluka ni kibeelezio, ni muenzo waali waya wakeepa.” Loonu, Ricardo ali wabomba wali painia wa loonse ali ni bufundi kabili wali mubombi ali wabombela.

10. Musita umo, Daudi waakitile ki ntaanzi ya kukwata bupinguzi bwa mana?

¹⁰ Mona kintu kinge kyaakitikile mu buikazi bwakue Daudi. Weene pamo ni balalume bakue baali wabutukile naabo, kila umo waasiile lupua lwakue ku nsesi ni kuya ku kuluana. Babo balalume lubaali basyaile, baluani bamo baaizile kwingilila bantu baali basyele ku masesi a babo balalume ni kubatwamina lupua lwabo. Paantu Daudi abanga fundi wa kuluana vita, paange nga waatontonkaniizie nangue apalilesie kwipaanga eevi kupokolola bantu bakue. Inzi, waamuloombele Yehova amutungulule. Kupitila koani ali wakuutua Abiatari, Daudi waamwipuziizie eevi Yehova: “Eba, mpalile kukoonka keeki kikundi kya babipondo?” Yehova waalandile nangue Daudi apalile  kubakoonka ni kumusininkiziizia nangue ali kubaviinda. (1 Sam. 30:7-10) Kunti wasambilila ki kupitila keekio kintu kyaakitikile?

11. Upalile kukita siani ntaanzi ya kukwata bupinguzi?

¹¹ Keba masoke ntaanzi ya kukwata bupinguzi. Londolola ni baviazi bobe. Kabili, kunti wapata masoke aweeme kine walondolola ni bakote ba mu kilonghaano bali ni kibeelezio. Yehova abaswapiile babo balalume basaakwilue, ni weewe kunti wabaswapila. Yehova abamwene kuya baali “bupe” bwa kilonghaano. (Baef. 4:8, NWT) Kine wapala kiketekelo kyabo ni kutuilizia masoke abo a mulangue, wakaba kunoonkelamo. Loonu, tulondoluele beelia bituli kuviinda kusambilila kupitila mufuano wakue Likolo Asa.

12. Ni mibeele ki ibanga yali na Likolo Asa musita lwaatendekele kuteeka?

¹² Lwaali wakili mulumendo, Likolo Asa waali waikefiizie kabili wasipile. Kwa mufuano, kisia kufua kwakue Abiya, baba wakue, Asa waalukile likolo ni kutendeka kufumia lupupo lwa mikisi mu kyalo kyabo. Kabili, “waalandile bekazi ba Yuda bamukebe Yehova Leeza wa bikolue byabo, kabili bakoonke Muzilo ni malaizio.” (2 Mil Nsi. 14:1-7) Kabili musita Zera, Mwetiopia, lwaaizile kwingilila Yuda waali ni kisepe kya balukale milioni imo (1 000 000), Asa waalangiliile mulangue kupitila kumuloomba Yehova amukwasie. Waalandile eevi: “We Yehova, te kantu kuli weewe ibe baalia bawakwasia ni bengi ao te bali na maka. We Yehova Leeza weetu, tukwasie, paantu tukuswapiile.” Eezi milandu iweeme saana yalangilila nangue Asa waali waketekeele saana nangue Yehova ali kumupususia weene pamo ni bantu bakue. Asa waamuswapiile Baba wakue wa ku muulu, kabili “Yehova waabanziizie Baetiopia.”​—2 Mil Nsi. 14:8-12.

13. Ni kiki kyaamusaangile Asa kisia kupata buavia bunge, kabili juu ya ki?

¹³ Kakiine, kunti waitabila nangue kyaviizie saana kuluana na kisepe kya balukale milioni imo (1000000). Inzi, paantu Asa waamuswapiile Yehova, waabanziizie. Kya bulanda, musita lwaasaakeene ni buavia bunge busyali bwatanine saana, Asa taamuswapiile kabili Yehova. Likolo Baasha wa Israeli lwaamukitiile kintu kya kumututumia, Asa waaile kumuloomba likolo wa ku Siria amukwasie. Bobo bupinguzi bwaamwingiziizie mu buavia bukata! Kupitila kabika Hanani, Yehova waamwanine eevi Asa: “Paantu waakiswapila likolo wa Siria  kabili te wakimuswapila Yehova Leeza obe, kisepe kyakue likolo wa Siria kyaifompola mu minue yobe.” Kakiine kutendekela paapo, lyonse Asa waalukilesie mu bului. (2 Mil Nsi. 16:7, 9; 1 Mak. 15:32) Weewe, wasambililapo ki?

14. Kunti wamuswapila siani Yehova, kabili kukoonkana ni lileembo lya 1 Timoteo 4:12, kine wakita evio kunti kwaaluka ki?

¹⁴ Twalilila kuya wali ni mibeele ya kwikeefia ni kumuswapila Yehova. Musita luwaabatiziiziwe waalangiliile nangue uli ni kiketekelo kikata kabili nangue umuswapiile Yehova. Kabili, Yehova waasaansamukile saana kukupokelela mu lupua lwakue. Kutwalilila kumuswapila Yehova i kintu kiupalile kukita. Kunti kyaya kyaleengele kumuswapila Yehova musita luukebele kukwata bupinguzi bwa mana. Inzi kunti wakita siani mu nsita inge? Ni kintu kya mana saana kumuswapila Yehova musita luwakwata bupinguzi, kubiika mukati ni bupinguzi palua kwisaansamusia, miilo ya kimubili yupalile kubomba, ni palua mipaango yobe ya mu buikazi! Te kuswapila maano obe we muine. Inzi, keba mafunde a Bibilia aupalile kubombia mu aali yobe ni kukoonka butunguluzi bwa azo mafunde. (Tus Maf. 3:5, 6) Kine wakita evio, uli kumusaansamusia saana Yehova kabili uli kukindikua na balupua ni bankazi mu kilonghaano kyobe.​—Soma 1 Timoteo 4:12.

15. Nga vilandile 2 Milandu ya Nsiku 18:1-3; 19:2, Likolo Yehoshafati waakitile bilubo ki?

¹⁵ Kakiine, nga vili bantu bonse, ni weewe te upuililikile kabili nsita inge kunti wakita bilubo. Anzia evio, keekio te kipalile kukwanzia kukita maka eevi ubombe miilo yakue Yehova. Tontonkania mufuano wakue Likolo Yehoshafati. Abanga wali ni mibeele ingi iweeme. Lwaali mulumendo, “waamukebele Leeza wakue baba wakue ni kukoonka malaizio akue.” Kukila pa kaako, waatumine bakulu bakue ba mu buteeko mu mizi ya mu Yuda eevi basambilizie bantu palwakue Yehova. (2 Mil Nsi. 17:4, 7) Anzia kine waali wa kisinka, nsita inge Yehoshafati waali wakwata bupinguzi bubiipile. Lunge lwakwete bupinguzi bubiipile, waasokelue na umo pakati ka bakenzi bakue Yehova. (Soma 2 Milandu ya Nsiku 18:1-3; 19:2.) Kunti wasambilila ki kupitila leeli lyasi?

16. Kunti wasambilila ki kupitila bintu byaamusaangile Rajeev?

¹⁶ Itabila musoko ni kuubombia. Nga balumendo bange, paange umwene kyakolele kubiika miilo yakue Yehova pa ntaanzi mu buikazi  bobe. Te kutioka mutima. Mona kintu kyaamusaangile lupua mulumendo ali wakuutua Rajeev. Walandila palua musita lwali wakili mulumendo muniini. Walanda eevi: “Musita kampanda, nsyali namanine kintu kimpalile kukita mu buikazi bwane. Nga vili vyakita balumendo bange, naapoozele saana maano ku misaapo ni ku kwisaansamusia kuliko kuya ku kulonghaana ni kuya mu kusimikila.” Ni kiki kyaamukwasiizie Rajeev? Mukote umo aweeme waamusokele. Rajeev walanda eevi: “Waankwasiizie kutontonkania palua lifunde lili mu 1 Timoteo 4:8.” Rajeev waabombiizie musoko ozo ni kutontonkania palua kintu kya mana saana kyaali wapalile kukita mu buikazi bwakue. Walanda eevi: “Naapinguile kubiika mipaango ya kimupasi pa ntaanzi.” Ni kiki kyaafuminemo? Rajeev walanda eevi: “Miaka iniinisie kisia kubombia ozo musoko unaapeelue, naalukile mubombi ali wabombela.”

17. Balupua ni bankazi bakotele bali mu kilonghaano, bali baiunvua siani palua balumendo bali bamubombela Yehova?

¹⁷ Balupua ni bankazi bakotele ba mu kilonghaano kyenu, bali mukumitasia saana mwe balumendo bali mukumubombela Yehova “kikoope kwa kikoope” pamo naabo! (Zef. 3:9) Bali batona saana mute umuli nao pamo ni maka amuli mwabombia eevi kukita miilo imupeelue. Muli ba mana saana pa menso abo.​—1 Yoan. 2:14.

18. Nga vilandile Tuswalo ni Mafunde 27:11, Yehova ali waiunvua siani palua balumendo bali bamubombela?

¹⁸ Mwe balupua balumendo, te kulabe nangue Yehova amitonene kabili amiswapiile. Waalandile ntaanzi nangue mu nsiku ya mpeleezio kwakaba kwali kisepe kya bamisepuka bakepeela bo beene mukwitonena. (Malum. 110:1-3) Amanine nangue mumutonene kabili nangue mutonene kumubombela kukoonkana ni buviinde bumuli naabo. Kansi, balangilile bange mibeele ya kupembelela kabili uye wateekameene. Musita luuli waluvia, itabila kubeleziiwa ni kulapiziiwa kuuli wapeelua, wainikile nangue kufumine kuli Yehova. (Baeb. 12:6) Bomba miilo yonse yupeelue wapoozeleko saana maano. Kabili kukila pa byonse, mu kila kintu kiuli wakita musaansamusie Baba obe wa ku muulu.​—Soma Tuswalo ni Mafunde 27:11.