1-2. ˈˈSanni Yesu ˗yö dhiaŋ˗ ˗kaanta zë, ˗mën ˗wɔn ˗nu ˈö kun bɔ ˗ni ˗an ˈgü?

KWA ˗kwɛ 33 ˈgü, Nisan 14 ˈka. ˈWɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˈö Yesu ˈti˗ kë, ꞊waa˗ dɔ ˗a ˗bha. ˗Wa za yaa dɔ ˗a ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Wa ꞊wɛɛ dɔ ˗a ˗bha, ꞊waa˗ ˈˈklʋʋbhɔ, ˗wa ˈdho ꞊waa˗ dɔ ˈˈdhü ˗bha. ˗Wa ˈˈpoŋtiga ˗gban ˗a ˗kɔ waa˗ ˗gɛn ˗nu ˗ta. ˗A ˈˈtëŋ ˗ya ˈsü, ꞊yaa˗ pö ˈö ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗yö ˗kë ˗a ˗bha ˈˈdhiʋ̈˗ ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ ˗yö ö ꞊faan ˗sü ˈö ˈwɔn ꞊blɛɛ, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ pë ˗wɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˈbha ˗kun ˗a ˗gɔ kö ˗ya pö.

² ˗Wo ˗nu ˈö Yesu ˗ya pö kö ˗yö dɔ ˗sü ˈka ˈˈdhü ˗bha bhë, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü, kö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗an ˈgü. ˗A ˗pö ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü ˗sü ˈka, ˗kwa kwa «ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗wo ˗bha.»​—Mat. 17:5.

3. ˗A pö ˈö Yesu ˗ya wo: «N Dë, ˗bhö ˗a ˗nu ˗mawɔn ˈto» bhë, ˗a ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ˗wɩ de ˗nu ˈka?

³ ˈMën Yesu ˗ya pö? ˈDhɛ ˈwo Yesu dɔ ˈˈdhü ˗bha, ˗yö ˗bhɛɛ ˈö˗ pö: «N Dë, ˗bhö ˗a ˗nu ˗mawɔn ˈto.» De ˗nu ˈö ˗wɩ ˗an ˈka? ˈWɔn ˗dhɛ ˈö˗ ꞊blɛɛ ˗a ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗yö kwa ˗takun kö mɛn ˗nu ˈö ˗wɩ ˗an ˈka, ˈkwa ˗an dɔ. ˗Ya ˗pö: «ˈPë ˈwo˗ kë sië bha ˈwaa˗ dɔ.» (Dhu. 23:33, 34) ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö ˗wɩ Wlɔmö ˈˈsɔdha ˗nu ˈwo ˈˈpoŋti ˗gban ˗a ˗kɔdhɛ waa˗ ˗gɛn ˗nu ˗ta bhë ˗an ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ mɛn ꞊dede ˈö Yesu kun ˗a ˈka, ˈwaa˗ dɔ. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ˗wɩ mɛn ˗nu ˈö ö zë ˗wɔn ˈˈyi ˗yö ˗kan ˗an ˗dhɛ, ˈˈkɛɛ ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo kë ˗zo ˗yö ö ˗dhɛ ˗mɛn ˗nu ˈka ꞊taabha, ˗an ˈka. (Këw. 2:36-38) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˈwɔn yaa ꞊va ˗kë Yesu ˈka, ˈwɔn ˈti ˗shiö ˗a ˗dhɛ, ɛɛnˈˈ ˗yö ˈti ˈwɔn ˈkun ö ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha. (1 Piɛ. 2:23) Pë ˈö˗ ˗kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ bhɛɛˈˈ ˈnën˗ wo Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ˗an ˗bhawɔn ˈto.

4. Mɛn ˗nu ˈwo ˗gban Yesu ˗gɔ, ˗yö ˗an ˗bhawɔn ˗to. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

⁴ ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto zuʋ̈ga ˗yö kë kwa ˗gɔ ꞊dhɛ Yesu ˈdhö.  (Kodh. 3:13) Mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu, ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗gban kwa ˗gɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈwaa kwa ˗bha ˗zlanwo waa kwa ˈˈtakɔ ˗nu ˈgüman. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ꞊sua ˗ya kwa ˗bha, ˈwo ꞊bhlëë bho kwa ˗bha, ˈwo kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ꞊shiʋ̈, ɛɛnˈˈ ˈwo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë kwa ˈka. ꞊Waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈya ˗dho ˗shiö kwa ˗dhɛ ˈö ˈkwa ˈwɔn kun kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha. ˗Kwa bhɛɛˈˈ kö Zoova ˗yö ˗an ˈˈɲan ˈˈpʋ, ˗wo gagade dɔ. (Mat. 5:44, 45) ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗an ˗bhawɔn ˈto ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKɛɛ kö ˈkwa ˈto ˗naandhe ˈgü ˗kplawo, ˈkwa ˈwɔn ˈkun kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha, kwa ˗dho pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë kwa ˗de ˈka. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˗ya ˗pö: «N ˗bha ˈka, mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈyaa ˈnën ˗tɔ ˈwɔn yaa ˈwo˗ ˗kë n ˈka bhë ˗a yö ˗sü ˈö ꞊dhɛ pë ˗së ˈdhö, ɛɛnˈˈ a ˗wɩ ˗a ˗bha kö ˗wo ˈwɔn yaa kë n ˈka. ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊ʒiaan ꞊dhɛ ˈmaan˗ ˈˈpiʋ̈ ˈa ˈwɔn ˈkun n ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha.» (Ps. 37:8) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˈˈwɩ mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗bha, kö ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo˗ ˗kë kwa ˈka bhë, ˈkwa ˗an bho kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈.​—Efɛ. 4:31, 32.

5. ˗Mën ˈö Yesu ˗ya ˈˈplüün bho mɛnzëmɛn ˈö kun ˈˈdhü ˗bha ˗a ˈˈsuee bhë, ˗a ˗dhɛ? ˈYö ˈmën ˗kë?

⁵ ˗Mën ˈö Yesu ˗ya pö? Yesu waa mɛnzëmɛn ˗nu ꞊plɛ ˈnën ˈwo ˗an zë wo ˈˈkwöö. ˗A züdɔdhɛ ˈgü, ˗an ꞊gban ꞊plɛ ˗wo ˗wɩ Yesu ˗dhɛ. (Mat. 27:44) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo ꞊ɲɔɔn mü, ˗a mɛn do ˗ya ˈgüman ꞊dhɛ Yesu ˈti «pë yaa gbɛ kë.» (Dhu. 23:40, 41, NWT) ˗Yö ˗to mü ˈzü ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ö ö ˗zo ˗yö ꞊dhɛ Yesu ˗dho ˈgo ga ˈgü, ˈö ˗gbludëdhɛ ˗kë yi do ˈka. ˈYö˗ pö Yesu ˗dhɛ: «N Dëmɛ, yi ˈü dho nu˗ ˈka ü ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈgü, dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ü ˗zo ˗yö ˗bö n ˈka.» (Dhu. 23:42) ˗Zoyödhe ꞊dede ˗kun ˗a ˗gɔ. Yesu ˗ya ˗yɔ ˗bɔ ˈö˗ pö: «A˗ ˗pö ü ˗dhɛ gagade ˈka ꞊dhɛ, ü ˗dho kë n ꞊kee˗ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta. [˗Yö ˈti˗ pö ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈgü.]» (Dhu. 23:43) Yesu ˈti˗ pö ˈpö ꞊dhɛ mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dho kë ö ꞊kee˗ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta. ˗Ya ˗pö: «Ü ˗dho kë n ꞊kee˗ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta.» Yesu ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈˈplüün ˗bho mɛnzëmɛn ˈö bhë ˗a ˗dhɛ, ˈyö ˗tɔ ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗wëë ˗yö ö Dë ˗kë.​—Ps. 103:8.

6. ˈWɔn ˈö Yesu ˗ya ꞊blɛɛ mɛnzëmɛn ˗dhɛ bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

⁶ ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Yesu ˗yö ö Dë ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗sü ˈkpakpadhö. (Ebl. 1:3) Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto, kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗wëë ˗yö ö ˗kë. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë, ˈkwa kwa ˗kɔ bho ˗an ˈgü. ˈGo mü, kwa kwa ˗zo ˗yö Yesu ˗bha ˈˈsaa˗ ˈö˗ bho kwa ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗dhɛ. (1 Zn. 1:7) Mɛn ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗ga ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho wo ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo˗ ˗kë zii ˈka ˗be, ˗an ˗bhawɔn ˈto. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ka ˈka, ˗ka ka ˗zota ˈwɔn ˈö yö ˗a ˈgü. ˈDhɛ Yesu ˈdho˗ ga, mɛnzëmɛn ˈö ö ˗zo yö ˗a ˗dhɛ ˈö˗ ˗dhɛ ˈti ꞊gwëë ꞊köŋ bhë, ˗a ˗wëë ˗ya ˗kë. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha, ˈwo pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˈwo˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëëgü bhë, ˗an ˗wëë ˈti ˗dho ˗a kë ˈpö ˗ee?​—Ps. 51:1; 1 Zn. 2:1, 2.

7. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zan 19:26, 27 ˈgü, ˗mën ˈö Yesu ˗ya pö Madhi waa Zan ˗an ˗dhɛ? ˈYö ˈmën ˗kë?

⁷ ˗Mën ˈö Yesu ˗ya pö? (Zan 19:26, 27 ˗wo pö.) Yesu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˈbha ˗yö ö ˗zokë ö dhe ꞊gɛɛndhe ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗de ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo wo ˗zokë ˗an dhe ˈˈpiʋ̈, ˗wo ˗dhö. ˈˈKɛɛ ˈde ˗dho ˗a ˗takun ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈgü? Pë ˈbha ˈö ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗kun ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˗a ˈka, ˈyaa ˈdhö. ˈˈKɛɛ Zan ˗zë ˗yö ˗kun bɔmɛn ˈö ˗klu Yesu  ˗bha ˗a ˈka, ˈö kun ˗a ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ do ˈka. Yesu ˗yö mɛn ˗nu ˈö waa˗ ˗nu ˈwo kun Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü, ˗an ˗sü ꞊dhɛ ö ˗de ꞊dhegblü ˗nu ˈdhö. (Mat. 12:46-50) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ö dhe Madhi ˈˈklɔɔn ˗bho Zan ˗bha, ˈyö ˗tɔ ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zan ˗dho ˗a ˗takun Zoova ˗dhɔkësü ˗bha. ˗Ya ˗pö ö dhe ˗dhɛ: «I gbö ꞊nën dɔ i ˈˈsɔɔ bha.» ˈYö˗ pö Zan ˗dhɛ: «I dhe ꞊nën dɔ bha.» ˈÖ sü yi ˈö bhë ˗a ˗bha, Zan ˗yö Madhi ˗sü ꞊dhɛ ö ˗de dhe ˈdhö, ˈö ö ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ dhebɔ ˈö ö ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗dhɔ ˈgü, ˈö sü ˗a bhɔ ˗yi ˗bha, ˈö yö˗ ˈka ˗a ga ˗yi ˗bha bhë, ˗a ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo.

8. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö Zan waa Madhi ˗an ˗dhɛ bhë, ˗a ˈgü?

⁸ ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ꞊Dhegblüdhɛ ˈö kletiɛn ˗nu  ꞊zinŋgü ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˈkɔdhi do ˈgümɛn ˗nu ˗bha ˗ta. Kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗gban kwa ˗gɔ, ˈwo ˗kan kwa ˗bha ˗ʒiaanwo. ˈˈKɛɛ Yesu ˗ya ˈˈplüün ˗bho ꞊dhɛ, ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova waa˗ ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗bha, pë ˈˈpɛpɛ ˈö dha kwa ˗gɔ, kwa ˗dho ˗an «˗gaɔ këŋ do ꞊slɔɔ.» Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˗dho ˗dhɔ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa gbö ˗nu, kwa ˈdhu ˗nu, kwa dhe waa kwa dë ˗nu ˈdhö. (Mak. 10:29, 30) Kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö kwa ˗kɔ ˗kë ˈwɔn do ˗bha, ˈˈkɛɛ Zoova waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗an ˗dhɔ ˈnën kwa ˗kë mɛn do ˈka. ˈYaa ˈdhuëë˗ ꞊dede ˈka kwa ˗bha ˈka ˗ee?​—Kodh. 3:14; 1 Piɛ. 2:17.

9. ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö Matiö 27:46 ˈgü bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

⁹ ˗Mën ˈö Yesu ˗ya pö? ˈˈSanni Yesu ˗yö ga, ˗yö ˗gbla ˈö˗ pö: ‹Ma ˗Zlan, ma ˗Zlan, ˗më ꞊në ˗kë ˈyö ˈi i ˗kɔ ˗kan n ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhʋ̈?› (Mat. 27:46) ˈPë ˗kë ˈö˗ pö ˈˈdhʋ̈ Biblö ˈti˗ blɛɛˈˈ. ˈˈKɛɛ ˗gleŋ ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗da kwa ˗bha, ˗kwaa ˗ga. ˗A pö ˈö Yesu ˗ya wo ˈˈdhʋ̈ bhë, ˗yö ˗kun Psaume 22:1 * ˗yökodhiʋ̈sü ˈka. ˗Ya ˗zɔn ˈzü ꞊dhɛ Zoova ˈti «ˈˈsaan ꞊klënŋ» ö Gbö ˗zü. (Job 1:10) Yesu ˗ya ˈgüman ꞊dhɛ Zoova ˗ya ö ˈto ö ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗gɔ, kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö mɛn ˈbha ˈti bɔ ˗an ˈgü do, ˗wo ˗an wɔ ö ˗ta. ˗Ya ˈgo mü, Yesu ˗wo ˈö bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ˈti ˈwɔn yaa ˈbha kë kö ˗wa zë ˗a ˗wɔn ˈgü.

10. ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö ö Dë ˗dhɛ bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

¹⁰ ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ˈgüdandhe ˈˈpɛpɛ ˈwo nu kwa ˗ta, ˈyaa ˈnën Zoova kwa dha ˗an ˗gɔ. ˈKö ˈkwa ˗kë ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈, kwa dua ˗mü ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˗ta ꞊dhɛ Yesu ˈdhö. (Mat. 16:24, 25) ˗Yö ga kwa ˈgü ˈpö ꞊dhɛ Zoova ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ö ꞊kwaa ˈgüdandhe ˈö ˗ʒiö kwa ꞊faan ˗ta ˗a ˗zü, kö ˗yö nu kwa ˗ta. (1 Ko. 10:13) ˗Gleŋ do ˈbha ˈö go ˗a ˈgü ˈzü ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˈˈklʋʋbhɔ ˈpë kwa ˈti˗ kë ˗a ˗wɔn ˈgü. (1 Piɛ. 2:19, 20) ˈWɔn yaa ˈyaa ˈnën ˈkwa˗ ˗kë ˈyö mɛn ˗nu ˗wo ˗gban kwa ˗gɔ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈkwaa ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, gagade ˈnën ˈkwa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ bhë, ˈyö˗ ˗wɔn ˈgü ˈwo ˗gban kwa ˗gɔ. (Zan 17:14; 1 Piɛ. 4:15, 16) ˈPë ˗kë ˈö Zoova ˗yö ö ꞊kwaa˗ ˗zü ˈö saanˈˈ sü, Yesu ˗ya ˗dɔ. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈbha ˗nu ˗wo wo ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ pë ˈö ˗kë ˈwo saanˈˈ sü, ˗a ˗wɔn ˈka. (Hab. 1:3) ˈˈKɛɛ ˗Zlan zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗saa, ˈö mɛn ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗zogbandhe ˈö go ö ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗an ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, ˗yö ˈti kë ꞊dhɛ ˗zoyödhe ˈnën ˈyaa ˗an ˗gɔ.​—2 Ko. 1:3, 4.

11. ˗Wo ˈö Zan 19:28 ˈgü bhë, ˈmën ˗kë ˈö Yesu ˗ya pö?

¹¹ ˗Mën ˈö Yesu ˗ya pö? (Zan 19:28 ˗wo pö.) ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗ya pö: «ˈˈYi mü ˗dhɔ ꞊ya n ˈkun»? ˗Ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ ‹kö ˈwɔn ˈö ˗Zlan ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö›, ˈö ˗bɛnzë ˗sü ˈka Psaume 22:15 ˈgü, ˗yö yö ˈko ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya ˗pö: «N ꞊faan ˗ya ɲën n ˈgü ꞊dhɛ ˈˈsɛ gbɔ ˈˈpɛn ˈdhö. N ˈnɛɛnŋga ˗yö ꞊nënŋ ˗ni ˈgü n ˈˈdhiëŋ ˈgü.» ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈˈpɛpɛ ˈö kun bɔ ˗ni ˗a ˈgü ˈˈdhü ˗bha bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˈˈyi mü ˗dhɔ ꞊dede ˗kë ˗a ˗bha. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˈbha ˗yö ˈˈyi nu ö ˗dhɛ.

12. ˗A pö ˈö Yesu ˗ya wo «ˈˈyi mü ˗dhɔ ˗ya n ˈkun» bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

 ¹² ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈPë ˈö˗ ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha, ˗a ˗pö mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈyaa kun Yesu ˈgü ꞊dhɛ ö ˗de ˗kë ˗bhaasü ˗sü ˈdhö. Kwa ˗de ˈpö ˗kwaa kë ˈˈdhʋ̈. ˗A ˈbha ˗ya kë, kö pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha ˈkwaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ, ˈö ˈkwa˗ ˈgü ˗a yi ˗ya ꞊gwëë. ˈˈKɛɛ kwa ˗bhawɔn ˗ya yö ˗takundhe ˗bha, kwa zuʋ̈ˈˈ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˈto ˈzlöö ˗a ˗dhɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗gɔ ˗sü ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈtɔ, ˗ya kë ꞊dhɛ ˈkwa kë zii ɛɛnˈˈ ˈkwaa kwa ˈflëëgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö kwa ˈˈtɔŋdë do ˗dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ kwa dɔ pë ˈbha ˈdhɔ ɛɛnˈˈ ˗dhɔtrɔɔ ꞊plöö. ˗Ya kë ˈzü ꞊dhɛ ˈgügadhe ˗ya nu kwa ˗ta, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ mɛn zii ɛɛnˈˈ kletiɛn do ˈö ˗ya ˗kian ˗a ˗dhɛ, kö ˗yö «kwa ꞊faan ˈmën.» (Prov. 12:25) ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗kë, ˈö ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo kwa ˗takun «ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü.» (Prov. 17:17) ˈˈKɛɛ ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo ˗dhɛ yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü. ˈPë kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kwa ˈti˗ pö ˗an ˗dhɛ, ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wa dɔ.

13. ˗A kë ˗sü kö Yesu ˗yö ˈto ö ˗wo ˗ta, ˗yö ˈdho ˗yö ga˗ ˈka bhë, ˗mën ˈö˗ yö ˈko ˈˈdhiʋ̈?

¹³ ˗Mën ˈö Yesu ˗ya pö? ˈDhɛ ˈkwa dɔ ˈˈdooka kö ˈˈlɛlɛ ˗ya kë ˗yaaga, Yesu ˗yö ˗gbla ˈö˗ pö: «Pë ˈplɛ ˈdhiö ꞊ya ˗mɔ ˈkuë» (Zan 19:30, NTBL) ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya pö ˈö˗ kë, ya˗ ꞊gban kë. ˗A ˗bha ˗towotasü ˈö ga˗ ˈka bhë, ˗yö ˈwɔn ꞊va ˗yö ˈko ˈˈdhiʋ̈. ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ Sɔtraan bhë, ꞊suamɛn ˗mü. Mɛnbhɩɩdhe ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈyaa˗ ˗bha, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗gban ˗a ˗bha ˈgüdandhe ˈˈpɛpɛ ˗gɔ. ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ, Yesu ˗yö ö ˗de ˗nu kwa ˗gɔtadhɔpë ˈka. ˗A ˗bha ga ˗yö ˗mlɛɛn ˗da kwaa ˗Zlan kwa ꞊zinŋgü, ˈö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˈˈkwee ˗pʋ kwa ˗gɔ. ˗A ˗yaaga ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ, Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova yöö dosɛnŋ ˈnën˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ꞊kɔɔn. ˈGo mü, ˗yö ˗dhii ˗bho ö Dë ˈtɔ ˗bha.

14. ˗Dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, kwa dua ˗mü ˈkwa ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

¹⁴ ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˗ta ˗dhɛkpaɔyi ꞊gban ˈka. Kwa ꞊dhegblü Maswɛlö Flɛndö ˈö kun Gadhaadö ꞊klaŋgɔmɛn do ˈka bhë, pë ˈö˗ pö ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ do ˈgü ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ do ˗ta, ˗kwaa ˗ga. ˗A ˗bha ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˗kun ˗gban ˗sü ˈka ˗zoyödhe ˗bha. ˗Ya ˗pö: «ˈPë ˈka ˗mɔn ˗a kë ˗sü ɛɛnˈˈ ˗a pö ˗sü ˗bha ꞊dɛɛ, ˈka ˗dho ˗a ˗ya dhiʋ̈ˈˈ ˗gɔ. ˈPë ˗dho kë dhiʋ̈ˈˈ ˈde ˈö˗ dɔ? ˗Kwa ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈsü ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔyi ˗kaanta ˈö ˈkwa dho ˗a ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ, ˗a ˈdhö. ˗Kwa ˗tosɛta kë ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka ꞊dhɛ ˈpë kwa ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˈˈtʋ̈ŋ ˗totabhaasü ˈnën bhë, ˗a ˈdhö.» ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ga ˗kan kwa ˈgü, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö: «ˈAa Zoova, pë ˈˈpɛpɛ ˈa ˗mɔn ˗a ˗bha ˈman˗ kë kö ˈa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ü ˗bha, kö ˈa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Sɔtraan bhë ꞊suamɛn ˗mü, kö ˈa ˗dhii bho ü ˈtɔ ˗bha, ˈa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ n ˗kɔ ˗yö ü ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔ.»

15. ˈKwa ˗dhɛga Dhukö 23:46 ˈgü, ˗mën ö˗ ˗wɔn kun ga ˗sü ˈka Yesu ˈgü?

¹⁵ ˗Mën ˈbha ˈö Yesu ˗ya pö? (Dhukö 23:46, NWT ˗wo pö.) Yesu ˗ya ˗pö ˗zogbandhe ˈka ꞊dhɛ: «N Dë, ˈman n ˗bha ˗këdhösü ˗lo ü ꞊kwɛɛ˗.» ˗Yö ˗kun Yesu ˈˈɲaan ꞊dhɛ ö ˗bha ˗këdhösü ˈö ꞊taabha, ˗yö ˗dho  ˈsü Zoova ˗bha. ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ꞊dhɛ ö Dë ˗zo ˈti ˗dho bhɔ ö ˈka.

16. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa˗ sü kwa ꞊dhegblü Ʒoshua ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü?

¹⁶ ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˗Kwa kwa ˗bha ˗tosɛta ˗lo Zoova ꞊kwɛɛ˗ ꞊dhɛ Yesu ˈdhö. ˈKwa˗ pö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü ‹ˈkwa kwa ˗zo yö Zoova ˗dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka.› (Prov. 3:5) Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒoshua ˈö˗ ˗kwɛ kun 15, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈˈYua ˈˈgbɩɩ˗ do ˗kun ˗a ꞊sëëbho ˗ni ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈyaa kun ˈˈwɩ ˗ni ˗a ˗bha kö mɛn ˈˈdhɛkë ˗kɔ ˈö ˈyaa ˗bɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha, ˈö˗ kë. ˈˈSanni ˗yö ga, ˗ya ˗pö ö dhe ˗dhɛ: «˗Maanˈˈ, a Zoova ˗kɔ ˗ta. ˗Yö ga ˗sü ˈka n ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho n bho ga ˈgü, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗dhɛ ˗yö n zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˈö˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˗yö n ˗kë ꞊dedewo.» * ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, mɛn ˈö ˈdhö ˗yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «ˈMan dɔ ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈ n ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗dho n ˗bha ˗tosɛta ˗lo Zoova ꞊kwɛɛ˗, ˈa n ˗zo yö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho n bho ga ˈgü ˗ee?»

17-18. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈwo go ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën ˈö˗ ˗gɔ ˗kë: « ˗Gleŋ ˗nu ˈö Yesu ˗wo ˗kaanta ˗nu ˗wa ˗da kwa ˗bha» ˈka bhë, ˗a bha.)

¹⁷ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗an sü ˗wo ˗kaanta ˈö Yesu ˗ya pö ˗an ˈgü? Kwa dua ˗mü ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bhawɔn ˈto, kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho kwa ˗bhawɔn ˈto ˈpö. ˗Wa ˗zɔn ˈzü ꞊dhɛ kwa ˈkɔdhi do ˗tiaandhö ˈgü, ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo mü ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo kwa ˗takun. Kwa ˗bhawɔn ˗ya yö ˗takundhe ˗bha, ˗kwaa pö ˗an ˗dhɛ. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗dho kwa ˗takun kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ ˈwo nu kwa ˗ta, ˈkwa bɔ ˗an ˈgü. Kwa˗ ˗yö ˈzü ꞊dhɛ kwa dua ˗mü ˈkwa ˗dhɛkpaɔyi ˈdhɛ ˈö ˈdhö ˗a ˈsü ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˗dhɛkpaɔyi ˗kaanta ˈdhö, kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗këdhösü ˗yö Zoova ꞊kwɛɛ˗.

¹⁸ ˗Wo ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an pö kö ˗yö ꞊kun ga ˈˈdhü ˗bha bhë, ˗wo ˗gleŋ ꞊va ꞊dede ˗da kwa ˗bha. ˈKwa ˗an ˗ya ꞊bhlëëgü, kö ˗a pö ˈö Zoova ˗ya wo ꞊dhɛ: «˗Ka ˈpë ˈö˗ pö ka ˗dhɛ ˗kaa kë» bhë, kwa˗ kë ˗ni ˈgü.​—Mat. 17:5.