1-2. Kanaya emyatsi nga yabya yiti ekiro Yesu abugha ebinywa biwe by’omwiso by’engebe yiwe m’omundu w’ekinya-mubiri.

LYABYA ritungyi, ekiro 14 oMwisi we Nisani omwaka 33 M.W. Enyuma sy’eritsongerwa eby’amabehi n’eritwirwa olubunza l’obubi obwatakola, Yesu mwasekereribawa, mwahunzwa butsira bulighe, n’erikongomererwa oko muti. Mubakongomerera emisumali y’omo byala n’omo bisando biwe. Erihumula n’eribugha mubyamukalako. Aliye lyabya litolere iniabugha kundi iniawite emyatsi y’omughaso y’eribugha.

² Tukanaye oko binywa ebyo Yesu abugha akasond’itwa omutima oko muti w’amaghali n’esyosomo esyo twangigha omo binywa ebyo. Omo yindi nzira, nibughambu, muleke ‘tumwowe.’​—Mat. 17:5.

3. Alinga Yesu abya akalengekania oko bandu bahi omughulu abugha ati: “Tata, ubuyirebo”?

³ Yesu asondibugha atiki? Omughulu Yesu abya oko muti w’amaghali, mwasaba ati: “Tata, ubuyirebo” kutse ubaghanyire. Erighanyira abahi? Ebinywa ebikwamire bikatuwatikaya eriminya abandu abo Yesu abya akakaniako nga ni bahi. Mwabugha ati: “Sibasi ekyo bakakola.” (Luka 23:33, 34) Alinga Yesu abya akakania oko basuda b’eRoma abakongomerera emisumali y’omo byala n’omo bisando biwe. Babya isibasi kwenene iye nga nindi. Anganabya iniabya akalengekania n’oko bandu baghuma ababya omo kikumula ababugha bati itawe, abanganamwikirirye enyuma. (Emib. 2:36-38) Yesu mwataligha ati eritswera eritatunganene eryo bamukolera limuletere obuhitane n’eritendighanyira ababya bakamwaghalya. (1 Pet. 2:23) Omo mwanya w’ekyo, mwasaba Yehova ati aghanyire abamwita.

4. Twangighaki oko mutima wa Yesu w’erighanyira esyonzighu siwe syo bweghu-bweghu?

 ⁴ Ebinywa bya Yesu bikatwighisayaki? Litolere itwabya n’omutima w’erighanyira nga Yesu. (Kol. 3:13) Abandu balebe erihirako n’abatunga betu, banganatwendererya busana n’eritendimimya ekikaleka itwikirirya ebyo twikirirye n’emighendere yetu omo ngebe. Banganatulegha, erituhemula embere sy’abandi, eritulanga ebitabu byetu, kutse nibya ibatubahisya omwisonda erituhutalaya kinya-mubiri. Omo mwanya w’eribika ekinigha, twanganasaba Yehova tuti akingule ameso w’abakatwendereraya batoke erisyalangira ekwenene yo kiro kilebe. (Mat. 5:44, 45) Hanganabya endambi erighanyira iryabatulako, kutsibu-tsibu bamabya imubakatukolera eritatunganene erikalire. Aliwe, twamabika ekinigha n’erighana erighanyira, itukayihutalaya itwibene-bene. Mwali wetu mughuma mwabugha ati: “Nabiriminya ngoko erighanyira abandi si bughambu namalangira nyiti ekyo balyanyikolera kyuwene kutse namabahamulira eribya bakanyikolera muhanda. Omo kikuhi nibughambu namasombola eritendibika ekinigha.” (Esy. 37:8) Omughulu tukayisogha erighanyira, tukabya itwamasombola eritendileka amalengekania awatuwene atukune eribika ekinigha.​—Efe. 4:31, 32.

5. Yesu mwalagha omukola-nabi oyo waholera oho lutambi okwiye yoki, n’ekyaleka inialeta omulaghe oyo niki?

⁵ Yesu asondibugha atiki? Abakola-nabi babiri babya ibahanikire oko miti oho lutambi oko Yesu. Embere, ababiri bosi mubamutsuma. (Mat. 27:44) Aliwe oho nyuma, omughuma wa kubo mwabindula omutima. Mwahika n’okwibugha ati Yesu “syalitakola ekibi” kyosi-kyosi. (Luka 23:40, 41) Kandi mwakangania kw’ikirirye ngoko Yesu akasyalubuka n’eribya mwami kiro kighuma. Mwabwira oMulamya oyo wabya akasond’ihola ati: “Yesu, unyibuke omughulu ukasa omo Bwami bwawe.” (Luka 23:42) Omulume oyo kwene mwakangania obwikirirya bunene kundu! Erimusubirya, Yesu mwamubwira ati: “Kwenene ngabugha nawe munabwire, ukendisyabya haghuma naghe [butsira omo Bwami, aliwe] omo Paradiso.” (Luka 23:43) Ulangire ngoko Yesu mwayira omulaghe oyo m’omukania w’omo kati k’abo ibo babiri basa omwikolesya ebinywa “Ngabugha;” “nawe;” “naghe.” Kundi abya iniasi ngoko Tata wiwe ni mughanyiri, Yesu mwabugha ebinywa ebikaha omukola-nabi oyu oyo wabya hakuhi n’erihola y’amaha.​—Esy. 103:8.

6. Twamighaki omo binywa ebyo Yesu abwira omukola-nabi?

⁶ Ebinywa bya Yesu bikatwighisayaki? Yesu asosire Tata wiwe y’omo nzira eyihika-hikene. (Ebr. 1:3) Yehova anzire kutsibu eritughanyira n’eritukangania olukogho twamabiyikubya b’omo kwenene busana n’emyatsi mibi eyo twakola kera n’erikirirya ngoko twanganaghanyirwa amalolo wetu erilabira omusasi owutika wa Yesu Kristo. (1 Yoa. 1:7) Lyanganakala oko bandu balebe erikirirya ngoko Yehova anganabaghanyira amalolo awo bakola kera w’olosi. Twamabya itukanayowa tutya ngendo silebe, tulengekanaye oko kino: Katambi kake embere ahole, Yesu mwaghanyira omukola-nabi oyo wabya imwanamabitsuka erimwikirirya. Yehova anganaghanyira kulenga aho abaghombe biwe bataleghula abakayikasa kutsibu erisikya ebyalayiro biwe!​—Esy. 51:1; 1 Yoa. 2:1, 2.

7. Ngoko kiri omo Yoane 19:26, 27, Yesu mwabwira Maria na Yoane atiki, kandi busanaki?

⁷ Yesu asondibugha atiki? (Soma Yoane 19:26, 27.) Yesu abya akayihangya-hangya busana na mama wiwe, oyo kyalangirika ng’abya ini mukwirwa. Alinga abalere biwe  babya ibakamuwatikaya eribana ebyo alaghireko kinya-mubiri. Aliwe, nindi yo wangamuwatikirye eribana ebyo alaghireko atoke erikulya obwira bwiwe na Yehova? Sihali ekikakanganaya ngoko abaghala babo babya ibabiribya bigha biwe. Aliwe, Yoane abya mukwenda mutaleghula kandi mughuma w’oko bira b’oko ndungu ba Yesu. Iniakalangira ababandana naye omwiramya Yehova mo kihanda kiwe ky’abandu abakatsemera ekwenene. (Mat. 12:46-50) Neryo, Yesu mwakunwa n’olwanzo kandi n’eritsomana Maria yo kutsibu, amabwira Yoane ati amulandeko, kundi abya inianasi ngoko anganamuwatikirye erilola embere erikolera Yehova. Mwabwira mama wiwe ati: “Lebaya, mughala wawe yoyu!” Amabwira na Yoane ati: “Lebaya, koyo wawe yoyu!” N’eritsuka  ekiro ekyo Yoane mwabya nga ni mughala wa Maria n’erimutsomana nga mama wiwe. Yesu mwakangania olwanzo lunene l’oko mukali w’obughuli oyo wamulembera omo lwanzo omughulu abutawa kandi oyo wabya imene hakuhi naye omughulu ahola!

8. Twangighaki omo binywa ebyo Yesu abwira Maria na Yoane?

⁸ Ebinywa bya Yesu bikatwighisayaki? Obwira bwetu haghuma n’abaghala n’abali betu bwanganuwana kutsibu kulenga obwira bwetu haghuma n’abatunga betu. Abatunga betu banganatwendererya kutse nibya ibatusighania, aliwe ngoko Yesu alagha, twamabiyitsinga eribya hakuhi na Yehova n’endondeko Yiwe, itukendisyasubuliribwa “ngendo ighana” kulenga ebyo twaheraya. Abangyi bakendibya okwitwe ng’abaghala, abali, abo koyo, kutse abo tata ab’olwanzo. (Mar. 10:29, 30) Ukayowa wuti eribya omo kihanda ky’abandu abanzire ekwenene abali omo bughuma busana n’obwikirirya n’olwanzo ni bughambu olwanzo oko Yehova n’oghundi oko oghundi?​—Kol. 3:14; 1 Pet. 2:17.

9. Ebinywa bya Yesu ebiri omo Matayo 27:46 bikatwighisayaki?

⁹ Yesu asondibugha atiki? Katambi kake embere sy’erihola, Yesu mwabugha omo mulenge muli ati: ‘Mungu waghe, Mungu waghe, busanaki ukanyisighanaya kwehi?’ (Mat. 27:46) EBiblia siyirikanganaya ekyaleka Yesu iniabugha ebinywa ebyo. Aliwe, ulangire ekyo twangigha omo binywa ebyo. Omwatsi mughuma owo tukigha w’ono, omwibugha atya, Yesu abya akaberererya obuminyereri obuli omo Esyonyimbo 22:1. * Kandi, ebinywa ebyo bikakanganaya ndeke-ndeke ngoko Yehova mwatatimbya oko Mughala wiwe “kw’ekikunda” kutse oluba. (Yobu 1:10) Yesu mwaminya ngoko Tata wiwe angamulekerenie omo byala by’esyonzighu siwe obutaleghula bwiwe butoke erilengwako kulenga obw’abandu bosi, erihika oko luholo. Eritomeka okw’ekyo, ebinywa ebyo mubyakangania ngoko mwatakola ekibi kyosi-kyosi ekitolere oluholo.

10. Twangighaki omo binywa ebyo Yesu abwira Tata wiwe?

¹⁰ Ebinywa bya Yesu bikatwighisayaki? Esomo nguma eyo twangigha, isitwalengekanaya tuti Yehova akendituteya oko myatsi eyikalire eyikalenga oko bwikirirya bwetu. Ngoko Yesu alengawako erihika okwihola, netu kutya litolere itwayiteghekania eribya bataleghula erihika okwihola kyamatolera. (Mat. 16:24, 25) Aliwe, twikirirye ndeke-ndeke ngoko oMungu syangaleka ati tulengaweko kwilaba amaka wetu. (1 Kor. 10:13) Eyindi somo eyo twamigha y’eno, ngoko byabya omo mwatsi wa Yesu netu twanganakolerwa omo nzira eyitatunganene. (1 Pet. 2:19, 20) Abakatwendereraya bakakola batya si busana mutukakola omwatsi mubi, aliwe busana situli b’ekihugho kandi tukatula omwatsi w’ekwenene. (Yoa. 17:14; 1 Pet. 4:15, 16) Yesu mwaminya ekyaleka Yehova inialeka ati aghalawe. Aliwe, oko sindi ndambi abandi baramya b’oMungu abalaba omo myatsi eyikalire mubayibuya busanaki Yehova mwaleka emyatsi milebe yikoleke. (Hab. 1:3) OMungu wetu omughanyiri kandi ow’omutima w’erilindirira asi ndeke ngoko sibughambu abaramya abakayibulaya batya sibawite obwikirirya; balaghire oko buwatikya obo iye musa yuwite obutoki bw’eribahabo.​—2 Kor. 1:3, 4.

11. Ekyaleka Yesu iniabugha ebinywa ebiri omo Yoane 19:28 niki?

¹¹ Yesu asondibugha atiki? (Soma Yoane 19:28.) Ekyaleka Yesu iniabugha ati: “Nyikwire  enyota” niki? Mwakola atya “atoke eriberererya erisako”​—ni bughambu obuminyereri obuli omo Esyonyimbo 22:15, obubughire buti: “Akaghala kaghe kakuma ng’oluyo, n’olulimi lwaghe lukakamata omo buno bwaghe.” Kandi, enyuma sy’emyatsi mingyi eyikalire eyo Yesu abya iniabirilabamo, erihirako n’eryaghalwa oko muti w’amaghali, anganakwire enyota nene. Mwalagha oko buwatikya atoke eribugha enyota yiwe.

12. Ebinywa bya Yesu, “Nyikwire enyota” bikatwighisayaki?

¹² Ebinywa bya Yesu bikatwighisayaki? Yesu isyalilengekanaya ati eribwira abandi ngoko akayowa ni kangania ngoko syawite akaghala, netu litolere itwabya tukabwira abandi ngoko tukayowa. Omo ngebe yetu, twanganabya itwabiritsemera eritendibya tukabwira abandi ngoko tulaghire oko myatsi milebe. Aliwe, twamalagha oko buwatikya, siritolere itwayikakirya erisaba obuwatikya bw’abandi. Eky’erileberyako, twamabya itukekeluhire kutse itulehemire twanganasaba omwira wetu y’eriyatughulira ebindu bilebe kutse y’eritukwamanisya tuyasungane n’omunganga. Twamabya itubunikire mutima twanganasaba omusyakulu w’endeko kutse oghundi mwira wetu Mukristo oyukulire bunya-kirimu tuti atuhulikirire n’eritusubya mutima omonda. (Emi. 12:25) Twibuke ngoko abaghala n’abali betu batwanzire, kandi banzire erituwatikya omughulu ‘w’obulighe.’ (Emi. 17:17) Aliwe, sibangaminyerera ebiri omo mutima wetu. Sibangaminya ngoko tulaghire oko buwatikya tutetababwira.

13. Yesu mwaberererya emyatsi yahi busana n’erisighala mutaleghula erihika oko luholo?

¹³ Yesu asondibugha atiki? Yabya hakuhi saa tisa omw’itungyi ly’ekiro kye 14 Omwisi we Nisani, Yesu mwabirikira omo mulenge muli ati: “Byamahwa!” (Yoa. 19:30) Ebinywa bya Yesu byamatukangania ngoko katambi kake embere ahole, Yesu mwaminya ngoko abirikola ebyosi ebyo Yehova abya anzire iniakola. Busana n’erisighala mutaleghula erihika oko luholo, Yesu mwaberererya emyatsi mingyi. Ow’erimbere, mwakangania ngoko Sitani ni mubehi. Yesu mwakangania ngoko omundu oyuhika-hikene angasighala mutaleghula n’omo Sitani angakolaki. Ow’akabiri, Yesu mwaha engebe yiwe mo mbanulo. Oluholo lwiwe lwabirileka ikyatokekana oko bandu abatahika-hikene eribya n’obwira obuwene haghuma n’oMungu n’eribya n’amaha w’engebe y’erikota. Ow’akasatu, Yesu mwakangania ngoko Yehova ni mutabali oyutunganene, kandi mwerya erina rya Tata wiwe.

14. Litolere itwayisogha kundu eribyaho tuti omo buli kiro ky’eribyaho lyetu? Kanaya.

¹⁴ Ebinywa bya Yesu bikatwighisayaki? Litolere itwayisogha kundu erilola embere omwibya bataleghula obuli kiro. Ulebaye ebinywa bya mughala wetu Maxwell Friend, oyo wabya mukangirirya oko Kalasi ke Gileadi. Oko muhindano munene w’ebihugho bingyi, omo mukania owabya alebirye obutaleghula, mughala wetu Friend mwabugha ati: “Isiwabika busana n’omungya ebyo wanganabugha n’erikola munabwire. Unasi engyakya nga yinemwendibya kwehi? Ubye ukalangira obuli kiro ky’eribyaho lyaghu, nga k’akanya kaghu k’omwiso k’erikangania ngoko unatolere eribyaho kera na kera.” Ngambe itwabya tukalangira obuli kiro ky’eribyaho lyetu nga k’akanya ketu k’omwiso k’erikangania obutaleghula! Neryo, n’omo twangabya embere sy’oluholo, itwanganatoka eribugha tuti, “Yehova, nabirikola ebyo nangatoka busana n’erikangania obutaleghula, erikangania ngoko Sitani ni mubehi, n’erilwira oko rina lyaghu n’oko Hamuli yaghu y’eribya Mutabali mukulu!”

15. Erikwamana ne Luka 23:46, Yesu mwakangania eriyiketera lyahi?

¹⁵ Yesu asondibugha atiki? (Soma Luka 23:46.) N’eriyiketera rinene, Yesu mwabugha ati: “Tata, ngahira [engebe] yaghe y’omo byala byawe.” Yesu mwaminya ngoko Yehova yo wasi engebe yiwe y’omo biro ebikasa, kandi abya ikirirye ngoko Tata wiwe syangamwibirirwa.

16. Wamighaki omo ebyo Omwimiri wa Yehova w’emyaka 15 alabamo?

¹⁶ Ebinywa bya Yesu bikatwighisayaki? Isiwatika-tika erihira engebe yaghu y’omo byala bya Yehova. Eritoka erikola utya litolere ‘iwikirirya Yehova n’omutima waghu wosi.’ (Emi. 3:5) Ulebaye eky’erileberyako kya Joshua, Omwimiri wa Yehova w’emyaka 15 oyo wabya akwire obukoni obukalire kutsibu. Mwaghana obubalya obutahambene n’ebyalayiro by’oMungu. Ndambi nge embere ahole, mwabwira mama wiwe ati: “Mama, nyiri omo byala bya Yehova. . . . Mama, nanganakubwira n’erikirirya lyosi nyiti: Ninasi ngoko Yehova syendisyabula erinilubukya. Abirimya omutima waghe, kandi kwenene nimwanzire.” * Kyanganatolera obuli mughuma w’okwitwe iniayibulya ati, ‘Obwikirirya bwaghe bwamabilengwako n’omwatsi owangananikolya oko luholo, ininemwenditoka erisighala mutaleghula oko Yehova n’erikirirya ngoko syanganibirirwa?’

17-18. Twamigha esyosomo syahi? (Ulebaye n’akasanduku “ Ebinywa bya Yesu ebyo mwiso-mwiso bikatwighisayaki?”)

¹⁷ Twanganigha esyosomo sy’omughaso sy’omo binywa by’omwiso bya Yesu! Tukibukibawa ngoko litolere itwabya tukaghanyira abandi n’erikirirya ngoko Yehova akenditughanyira. Tuwite olusunzo lw’eribya n’abaghala n’abali betu abatwanzire kandi abayiteghekire erituwatikya. Aliwe omughulu tulaghire oko buwatikya siritolere itwasagha erisababo. Tunasi ngoko Yehova akendituwatikya eriyiyinia omo myatsi yosi-yosi eyikalire eyangatuhikira. Kandi tukalangira omughaso w’eribyaho lyetu ly’obuli kiro nga k’akanya ketu k’omwiso k’erikangania obutaleghula bwetu, itunikirirye ngoko nomo twangahola Yehova iniakendisyatulubukya.

¹⁸ Kwenene, ebinywa ebyo Yesu abugha iniane oko muti w’amaghali byanganatwighisya esyosomo nyingyi! Omwikolesya esyosomo esyo twamigha, tukendibya itukakwama ebinywa bino ebyo Yehova abugha oko Mughala wiwe: “Mumwowe.”​—Mat. 17:5.