Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 16

Hokohoko Atu ‘a e Hounga‘ia ‘i he Huhu‘í

Hokohoko Atu ‘a e Hounga‘ia ‘i he Huhu‘í

“[Ko e] Foha ‘o e tangatá, na‘e . . . ha‘ú . . . ke foaki ‘ene mo‘uí ko ha huhu‘i ko e fetongi ‘o e tokolahi.”​—MK. 10:45.

HIVA 149 Hounga‘ia ‘i he Huhu‘í

‘I HE KUPÚ NI *

1-2. Ko e hā ‘a e huhu‘i, pea ko e hā ‘oku tau fiema‘u ai iá?

‘I HE faiangahala ‘a e tangata haohaoa ko ‘Ātamá, na‘e mole meiate ia ‘a e faingamālie ke mo‘ui ta‘engatá ‘o ‘ikai ngata pē ‘iate ia kae pehē ki he‘ene fānau ‘i he kaha‘ú. Na‘e ‘ikai ha kalofanga ki he me‘a na‘e fai ‘e ‘Ātamá. Na‘á ne faiangahala ‘ilo‘ilo pau. Kae fēfē ‘ene fānaú? Na‘e ‘ikai ha‘anau kaunga ki he angahala ‘a ‘Ātamá. (Loma 5:12, 14) ‘E lava ke fai ha me‘a ke fakahaofi kinautolu mei he tautea mate na‘e tuha mo‘oni mo ‘Ātamá? ‘Io! Hili pē ‘a e faiangahala ‘a ‘Ātamá, na‘e kamata ke fakahaa‘i ‘e Sihova ‘a e founga ke fakahaofi ai ‘a e laui miliona ‘o e hako ‘o ‘Ātamá mei he mala‘ia ‘o e angahalá mo e maté. (Sēn. 3:15) ‘I he taimi kotofa ‘a Sihová, te ne fekau‘i mai hono ‘Aló mei hēvani “ke foaki ‘ene mo‘uí ko ha huhu‘i ko e fetongi ‘o e tokolahi.”​—Mk. 10:45; Sione 6:51.

2 Ko e hā ‘a e huhu‘i? ‘I he lave ki ai ‘a e Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Kalisi Kalisitiané, ko e huhu‘í ko e mahu‘inga ia na‘e totongi ‘e Sīsū ke fakatau mai ‘aki ‘a e me‘a na‘e fakamoleki ‘e ‘Ātamá. (1 Kol. 15:22) Ko e hā ‘oku tau fiema‘u ai ‘a e huhu‘í? Koe‘uhi ko e tu‘unga ‘a Sihova ki he fakamaau totonú hangē ko ia na‘e ‘omi ‘i he Laó na‘e fiema‘u ai ke ‘oatu ha mo‘ui ki ha mo‘ui. (‘Eki. 21:23, 24) Na‘e mole meia ‘Ātama ‘ene mo‘ui haohaoá. Ke fakahoko ‘a e fakamaau totonu ‘a e ‘Otuá, na‘e feilaulau‘i ‘e Sīsū ‘ene mo‘ui haohaoa fakaetangatá. (Loma 5:17) ‘Okú ne hoko ai ko ha “Tamai Ta‘engata” ki he fa‘ahinga kotoa ‘oku nau ngāue‘i ‘a e tui ki he huhu‘í.​—‘Ai. 9:6; Loma 3:23, 24.

3. Fakatatau ki he Sione 14:31 mo e 15:13, ko e hā na‘e loto-lelei ai ‘a Sīsū ke feilaulau‘i ‘ene mo‘ui haohaoa fakaetangatá?

3 Na‘e loto-lelei ‘a Sīsū ke feilaulau‘i ‘ene mo‘uí koe‘uhi ko ‘ene ‘ofa lahi ‘i he‘ene Tamai fakahēvaní pea mo kitautolu. (Lau ‘a e Sione 14:31; 15:13.) ‘I hono ue‘i ‘e he ‘ofa ko iá, na‘á ne fakapapau‘i ke tauhi ma‘u ‘ene anga-tonú ‘o a‘u ki he ngata‘angá pea fakahoko ‘a e finangalo ‘ene Tamaí. Na‘e fai ia ‘e Sīsū ‘aki ‘ene nofo‘aki faitōnunga ‘o a‘u ki he‘ene pekia. Ko hono olá, ‘e fakahoko ai ‘a e mu‘aki taumu‘a ‘a Sihova ki he fa‘ahinga ‘o e tangatá mo e māmaní. ‘I he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he ‘uhinga na‘e faka‘atā ai ‘e he ‘Otuá ‘a Sīsū ke mātu‘aki faingata‘a‘ia ki mu‘a ke ne pekiá. Te tau toe vakai nounou ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a ha tokotaha-hiki Tohi Tapu na‘á ne hounga‘ia lahi ‘i he huhu‘í. Pea faka‘osí, te tau lāulea ki he founga ‘e lava ke tau fakahāhā ai ‘etau fakamālō koe‘uhi ko e huhu‘í pea mo e founga ‘e lava ke tau fakalahi ai ‘etau hounga‘ia ki he feilaulau na‘e tokonaki mai ‘e Sihova mo Sīsū ma‘a kitautolú.

KO E HĀ NA‘E PAU AI KE FAINGATA‘A‘IA ‘A SĪSUÚ?

Fakakaukau ki he ngaohikovia kotoa na‘e kātekina ‘e Sīsū ‘i hono tokonaki mai ‘a e huhu‘í! (Sio ki he palakalafi 4)

4. Fakamatala‘i ‘a e founga na‘e pekia ai ‘a Sīsuú.

Sioloto atu ki he me‘a na‘e hoko ‘i he ‘aho faka‘osi ‘o e mo‘ui ‘a Sīsū ‘i he māmaní. Neongo ‘oku lava ke ne ui ha kongakau ‘āngelo ke nau malu‘i ia, ‘okú ne faka‘atā ‘a e kau sōtia Lomá ke nau puke ia ‘o haha anga-fakamamahi. (Māt. 26:52-54; Sione 18:3; 19:1) ‘Oku nau ngāue‘aki ha uipi ‘o tatala ai hono kilí. Ki mui ai, ‘oku nau ‘ai ke ne fua ha ‘akau mamafa ‘i hono tu‘a kuo lavelaveá. ‘Oku kamata ke toho atu ‘e Sīsū ‘a e ‘akaú ki he feitu‘u ‘e tāmate‘i ai iá, kae taimi nounou mei ai na‘a nau kouna‘i ha tangata ke ne fua ia. (Māt. 27:32) ‘I he a‘u ‘a Sīsū ki he feitu‘u te ne pekia aí, ‘oku tutuki ‘e hono kau fakahoko tauteá hono nimá mo hono va‘é ki he ‘akaú. ‘Oku hae hifo ‘e he mamafa ‘o e sino ‘o Sīsuú ‘a e ngaahi mata kafo ‘i he fa‘ó. ‘Oku mamahi hono ngaahi kaume‘á pea tangi ‘ene fa‘eé, ka ‘oku manuki‘i ‘e he kau taki Siú ‘a Sīsū. (Luke 23:32-38; Sione 19:25) ‘Oku faingata‘a‘ia ‘a Sīsū ‘i ha ngaahi houa. ‘Oku kamata ke vaivai ‘a e tā hono mafú mo hono ma‘ama‘á, pea ‘oku faingata‘a ange ‘ene mānavá. ‘I he tau‘aki ‘ene mānavá, ‘okú ne lea‘aki ‘ene lotu faka‘osí. ‘Okú ne punou hifo leva pea tuku atu ‘ene mo‘uí. (Mk. 15:37; Luke 23:46; Sione 10:17, 18; 19:30) Ko ha mate ‘i ha founga māmālie peheni na‘e langa lahi mo fakamā mo‘oni!

5. Ko e hā ‘a e me‘a na‘e fakalilifu ange kia Sīsū ‘i he founga na‘e tāmate‘i ai iá?

5 Kia Sīsū, ko e founga na‘e tāmate‘i ai iá na‘e ‘ikai ko e konga fakalilifu taha ia ‘ene faingata‘a‘iá. Na‘á ne loto-mamahi ange ‘i he tukuaki‘i na‘e makatu‘unga ai hono tāmate‘i iá. Na‘e tukuaki‘i loi ia ko ha tokotaha lea fie‘otua​—ko ha tokotaha na‘e ‘ikai ke ne faka‘apa‘apa‘i ‘a e ‘Otuá pe ko e huafa ‘o e ‘Otuá. (Māt. 26:64-66) Ko e fakakaukau atu ki he tukuaki‘i ko iá na‘e fakamamahi‘i ai ‘a Sīsū ‘o ne ‘amanaki he‘ikai tuku ‘e he‘ene Tamaí ke fakamaa‘i ia ‘i he foungá ni. (Māt. 26:38, 39, 42) Ko e hā na‘e faka‘atā ai ‘e Sihova hono ‘Alo ‘ofa‘angá ke faingata‘a‘ia pea pekiá? Tau lāulea angé ki ha ‘uhinga ‘e tolu.

6. Ko e hā na‘e pau ai ke tautau ‘a Sīsū ‘i ha ‘akau fakamamahí?

6 ‘Uluakí, na‘e pau ke tautau ‘a Sīsū ‘i ha ‘akau ke fakatau‘atāina‘i ai ‘a e kau Siú mei hano fakamala‘ia‘i. (Kal. 3:10, 13) Na‘a nau loto-lelei ke tauhi ‘a e Lao ‘a e ‘Otuá ka na‘e ‘ikai ke nau tauhi ia. Ko hono olá, ko e mala‘ia ko ení na‘e toe tānaki atu ia ki honau fakahalaia‘i ko e hako angahala‘ia ‘o ‘Ātamá. (Loma 5:12) Ko e Lao ‘a e ‘Otuá ki ‘Isilelí na‘e fakahaa‘i ai ko ha tangata na‘á ne fai ha angahala ‘oku tuha mo e maté na‘e totonu ke tāmate‘i. Hili iá, ko hono sino kuo maté ‘e tautau nai ia ‘i ha ‘akau. * (Teu. 21:22, 23; 27:26) Ko ia ‘i hono tautau ‘o Sīsū ‘i he ‘akaú, na‘á ne ‘ai ai ke malava ‘a e pule‘anga ko eni na‘a nau si‘aki iá ‘o ma‘u ‘aonga mei he‘ene feilaulaú.

7. Ko e hā ‘a e ‘uhinga hono ua na‘e faka‘atā ai ‘e he ‘Otuá hono ‘Aló ke faingata‘a‘iá?

7 Fakakaukau ki he ‘uhinga hono ua na‘e faka‘atā ai ‘e he ‘Otuá hono ‘Aló ke faingata‘a‘iá. Na‘á ne ako‘i ‘a Sīsū ki hono ngafa ‘i he kaha‘ú ko hotau Taula‘eiki Lahí. Na‘e hokosia ‘e Sīsū ‘a e faingata‘a ko ia ke talangofua ki he ‘Otuá ‘i he malumalu ‘o e ‘ahi‘ahi lahí. Na‘á ne ongo‘i ‘a e tenge lahi ‘o ne lotu ki ha tokoni “fakataha mo e ngaahi kalanga le‘o-lahi mo e lo‘imata‘ia.” Ko hono mo‘oní, ‘i hono foua ‘a e mamahi lahi fakaeongó, ‘oku mahino‘i ‘e Sīsū ‘etau ngaahi fiema‘ú pea ‘oku “malava ai ke tokoni mai” ‘i he taimi ‘oku “‘ahi‘ahi‘i” ai kitautolú. He hounga‘ia ē ko kitautolu kia Sihova ‘i hono fakanofo ha Taula‘eiki Lahi mohu meesi ma‘atautolu ‘oku malava ke ne “kaungāongo‘i mai ki he‘etau ngaahi vaivai‘angá”!​—Hep. 2:17, 18; 4:14-16; 5:7-10.

8. Ko e hā ‘a e ‘uhinga hono tolu na‘e faka‘atā ai ‘e he ‘Otuá ‘a Sīsū ke ‘ahi‘ahi lahí?

8 Tolú, na‘e faka‘atā ‘e Sihova ‘a Sīsū ke faingata‘a‘ia lahi koe‘uhi ke tali ai ha fehu‘i mahu‘inga: ‘E lava ke fakahāhā ‘e he fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘a e anga-lī‘oa faka‘otuá na‘a mo e ‘i he ‘ahi‘ahi kakahá? ‘Oku pehē ‘e Sētane ‘ikai! ‘Okú ne taukave‘i ‘oku tauhi pē ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá ki he ‘Otuá ‘i ha ngaahi ‘uhinga siokita. Pea ‘okú ne tui​—hangē ko ‘enau kui ko ‘Ātamá​—‘oku ‘ikai ke nau lī‘oa kia Sihova. (Siope 1:9-11; 2:4, 5) ‘I he falala pau ‘a Sihova ki he mateaki ‘a hono ‘Aló, na‘á ne faka‘atā ‘a Sīsū ke ‘ahi‘ahi‘i ki he taupotu taha ‘o e kātaki ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá. Na‘e tauhi ma‘u ‘e Sīsū ‘ene anga-tonú pea fakamo‘oni‘i ko ha tokotaha loi ‘a Sētane.

TOKOTAHA-HIKI TOHI TAPU NA‘Á NE HOUNGA‘IA LAHI ‘I HE HUHU‘Í

9. Ko e hā ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga na‘e fokotu‘u mai ‘e he ‘apositolo ko Sioné?

9 Ko e tui ‘a e kau Kalisitiane tokolahi kuo fakaivimālohi‘i ‘e he akonaki fekau‘aki mo e huhu‘í. Kuo nau hanganaki malanga neongo ‘a e fakafepakí pea kuo nau kātekina ‘a e fa‘ahinga ‘ahi‘ahi kotoa ‘o a‘u ki he‘enau ta‘umotu‘á. Fakakaukau ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a e ‘apositolo ko Sioné. Na‘á ne malanga‘i mateaki ‘a e mo‘oni fekau‘aki mo Kalaisí mo e huhu‘í, ‘o ngalingali ‘i he ta‘u ‘e 60 tupu. ‘I he‘ene meimei ta‘u 100, ‘oku ngalingali na‘e vakai ‘a e ‘Emipaea Lomá kiate ia ko ha tokotaha fakatu‘utāmaki ‘o nau tuku pōpula ia ‘i he motu ko Pātimosí. Ko e hā ‘a e hia na‘á ne faí? Ko e “lea fekau‘aki mo e ‘Otuá mo [‘ene] fakamo‘oni fekau‘aki mo Sīsuú.” (Fkh. 1:9) He fa‘ifa‘itaki‘anga tu‘u-ki-mu‘a ē ‘o e tuí mo e kātakí!

10. ‘Oku anga-fēfē hono fakahaa‘i ‘e he ngaahi tohi ‘a Sioné na‘á ne hounga‘ia ‘i he huhu‘í?

10 ‘Oku fakahaa‘i ‘e Sione ‘ene ‘ofa lahi kia Sīsuú mo ‘ene hounga‘ia ‘i he huhu‘í ‘i he‘ene ngaahi tohi fakamānava‘í. ‘Oku laka hake ‘i he tu‘o 100 ‘ene lave ai ki he huhu‘í pe ko e ‘aonga ‘oku ala ma‘u ‘i he huhu‘í. Ko e fakatātaá, na‘e hiki ‘e Sione: “Kapau ‘oku fai ‘e ha taha ha angahala, ‘oku ‘i ai hotau tokotaha tokoni ‘i he ‘ao ‘o e Tamaí, ko Sīsū Kalaisi, ko ha tokotaha mā‘oni‘oni.” (1 Sio. 2:1, 2) ‘Oku toe fakamamafa‘i ‘i he ngaahi tohi ‘a Sioné ‘a e mahu‘inga ‘o e “faifakamo‘oni fekau‘aki mo Sīsuú.” (Fkh. 19:10) ‘Oku hā mahino, na‘e hounga‘ia lahi ‘a Sione ‘i he huhu‘í. ‘E lava fēfē ke tau fakahaa‘i ‘oku tau pehē foki mo kitautolu?

‘E LAVA FĒFĒ KE KE FAKAHĀHĀ HO‘O FAKAMĀLŌ KI HE HUHU‘Í?

Kapau ‘oku tau hounga‘ia mo‘oni ‘i he huhu‘í, te tau taliteke‘i ‘a e fakatauele ke faiangahalá (Sio ki he palakalafi 11) *

11. Ko e hā ‘e lava ke ne tokoni‘i kitautolu ke taliteke‘i ‘a e ‘ahi‘ahí?

11 Taliteke‘i ‘a e fakatauele ke faiangahalá. Kapau ‘oku tau hounga‘ia mo‘oni ‘i he huhu‘í, he‘ikai ke tau fakakaukau: ‘‘Oku ‘ikai ha fiema‘u ia kiate au ke u feinga lahi ke taliteke‘i ‘a e fakatauelé. ‘E lava ke u faiangahala peá u toki kole leva ki ha fakamolemole.’ ‘I hono kehé, ‘i he taimi ‘oku fakatauele‘i ai kitautolu ke fai ha me‘a ‘oku hala, te tau tali: ‘‘Ikai! ‘E lava fēfē ke u fai ha me‘a pehē hili ‘a e me‘a kotoa kuo fai ‘e Sihova mo Sīsū ma‘akú?’ Fakatatau ki he me‘a ko iá, ‘e lava ke tau kole kia Sihova ki ha mālohi, ‘o kōlenga kiate ia: ‘‘Oua na‘a tuku au ke u tō ‘i he ‘ahi‘ahí.’​—Māt. 6:13.

12. ‘E lava fēfē ke tau ngāue‘aki ‘a e fale‘i ‘i he 1 Sione 3:16-18?

12 ‘Ofa ‘i ho fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. ‘I he‘etau fakahāhā ‘a e ‘ofa ko iá, ‘oku tau toe fakahāhā ai ‘etau hounga‘ia ‘i he huhu‘í. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhí na‘e foaki ‘e Sīsū ‘ene mo‘uí ‘o ‘ikai ma‘a kitautolu pē kae pehē foki ki hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Kapau na‘á ne mateuteu ke pekia ma‘a kinautolu, ‘oku hā mahino ‘oku nau mahu‘inga lahi ‘i he‘ene vakaí. (Lau ‘a e 1 Sione 3:16-18.) ‘Oku tau fakahāhā ‘etau ‘ofa ‘i hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ‘i he anga ‘etau fakafeangai kiate kinautolú. (‘Ef. 4:29, 31–5:2) Ko e fakatātaá, ‘oku tau tokoni kiate kinautolu ‘i he taimi ‘oku nau puke aí pe ‘i he taimi ‘oku nau kātekina ai ha ‘ahi‘ahi kakaha, kau ai ‘a e ngaahi fakatamaki fakanatulá. Ka ko e hā ‘oku totonu ke tau fai ‘i he taimi ‘oku fai pe lea‘aki ai ‘e ha kaungātui ha me‘a ‘okú ne fakalotomamahi‘i kitautolu?

13. Ko e hā ‘oku totonu ai ke tau fa‘a fakamolemolé?

13 ‘Okú ke hehema ke tukuloto‘i ha ‘ita ‘i ha kaungātui? (Liv. 19:18) Kapau ko ia, muimui ‘i he akonaki ko ení: “Hokohoko atu ‘a e fekātaki‘aki mo e fefakamolemole‘aki loto-lelei neongo ai pē ‘o kapau ‘oku ‘i ai ha taha ‘okú ne ma‘u ha ‘uhinga ke lāunga ai fekau‘aki mo ha taha. Hangē tofu pē ko ia ne fakamolemole‘i loto-lelei kimoutolu ‘e Sihová, kuo pau foki ke mou fai ‘a e me‘a tatau.” (Kol. 3:13) ‘I he taimi kotoa ‘oku tau fakamolemole‘i ai hotau tokouá pe tuofefiné, ‘oku tau fakamo‘oni‘i ai ki he‘etau Tamai fakahēvaní ‘oku tau hounga‘ia mo‘oni ‘i he huhu‘í. ‘E lava fēfē ke hokohoko atu ‘etau fakalahi ‘etau hounga‘ia ‘i he me‘a‘ofa ko eni mei he ‘Otuá?

‘E LAVA FĒFĒ KE KE FAKALAHI HO‘O HOUNGA‘IA ‘I HE HUHU‘Í?

14. Ko e hā ‘a e founga ‘e taha ‘e lava ke tau fakalahi ai ‘etau hounga‘ia ‘i he huhu‘í?

14 Fakamālō kia Sihova ki he huhu‘í. “‘Oku ou fakakaukau ‘oku mahu‘inga ke lave ki he huhu‘í ‘i he ‘aho taki taha ‘i he‘eku ngaahi lotú pea fakamālō kia Sihova fekau‘aki mo ia,” ko e lea ia ‘a ha tuofefine ta‘u 83 ko Joanna, ‘oku nofo ‘i ‘Initia. ‘I ho‘o ngaahi lotu fakafo‘ituituí, fakakaukau fekau‘aki mo ha‘o ngaahi fehālaaki pau na‘e fai lolotonga ‘a e ‘ahó, pea kole leva ki he fakamolemole ‘a Sihová. Ko e mo‘oni, kapau kuó ke fai ha angahala mamafa, ‘e fiema‘u foki kiate koe ‘a e tokoni ‘a e kau mātu‘á. Te nau fanongo atu kiate koe pea ‘oatu ‘a e fale‘i anga-‘ofa mei he Folofola ‘a e ‘Otuá. Te nau lotu fakataha mo koe, ‘o kole kia Sihova ke hokohoko atu ‘ene fakamolemole‘i koe fakafou ‘i he mahu‘inga ‘o e feilaulau ‘a Sīsuú “ke hoko ai ‘o fakamo‘ui” fakalaumālie koe.​—Sēm. 5:14-16.

15. Ko e hā ‘oku totonu ai ke tau vahe‘i ‘a e taimi ke lau fekau‘aki mo e huhu‘í pea fakalaulauloto ki aí?

15 Fakalaulauloto ki he huhu‘í. “‘I he‘eku lau fekau‘aki mo e faingata‘a‘ia ‘a Sīsuú ‘oku ou fakatē-lo‘imata,” ko e lau ia ‘a ha tuofefine ta‘u 73 ko Rajamani. Te ke ongo‘i mamahi foki mo koe ‘i he fakakaukau atu fekau‘aki mo e faingata‘a‘ia lahi ‘a e ‘Alo ‘o e ‘Otuá. Ka ko e lahi ange ho‘o fakalaulauloto fekau‘aki mo e feilaulau na‘e fai ‘e Sīsuú, ko e lahi ange ia ho‘o ‘ofa kiate ia mo ‘ene Tamaí. Ke tokoni‘i koe ke fakalaulauloto ki he huhu‘í, ko e hā ‘oku ‘ikai ke ke fai ai ha ako makehe ‘i he kaveinga ko ení?

Fakafou ‘i ha houa kai ma‘ama‘a, na‘e fakahaa‘i ‘e Sīsū ki he‘ene kau ākongá ‘a e founga ke manatua ai ‘ene feilaulaú (Sio ki he palakalafi 16)

16. ‘E lava fēfē ke tau ma‘u ‘aonga mei hono ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé fekau‘aki mo e huhu‘í? (Sio ki he tā ‘i he takafí.)

16 Ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé fekau‘aki mo e huhu‘í. ‘I he taimi taki taha ‘oku tau talanoa ai ki he ni‘ihi kehé fekau‘aki mo e huhu‘í, ‘e tupulekina ai ‘etau hounga‘iá. ‘Oku tau ma‘u ‘a e ngaahi me‘angāue lelei ‘aupito ke ako‘i‘aki ‘a e ni‘ihi kehé fekau‘aki mo e ‘uhinga na‘e pekia ai ‘a Sīsū ma‘a kitautolú. Ko e fakatātaá, ‘e lava ke tau ngāue‘aki ‘a e lēsoni 4 ‘o e polosiua Ongoongo Lelei mei he ‘Otuá! ‘Oku fakakaveinga ‘a e lēsoni ko iá “Ko Hai ‘a Sīsū Kalaisi?” Pe ‘e lava ke tau lave ki he vahe 5 ‘o e tohi Ko e Hā ‘Oku Lava ke Ako‘i Mai ‘e he Tohi Tapú? ‘Oku fakakaveinga ‘a e vahe ko iá “Huhu‘í​—Me‘a‘ofa Lahi Taha ‘a e ‘Otuá.” Pea ‘i he ta‘u taki taha ‘e lava ke tau fakalahi ‘etau hounga‘ia ‘i he huhu‘í ‘aki ‘etau ma‘u ‘a e Fakamanatu ‘o e pekia ‘a Sīsuú pea tau faivelenga ‘i hono fakaafe‘i ‘a e ni‘ihi kehé ke kau fakataha mo kitautolu. Ko ha monū ē kuo ‘omai ‘e Sihova kiate kitautolu ke ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé fekau‘aki mo hono ‘Aló!

17. Ko e hā ‘oku hoko ai ‘a e huhu‘í ko e me‘a‘ofa lahi taha ‘a e ‘Otuá ki he fa‘ahinga ‘o e tangatá?

17 ‘Oku ‘ikai ha veiveiua, ‘oku tau ma‘u ‘a e ‘uhinga lelei ke fakatupulekina mo tauhi ma‘u ‘a e hounga‘ia lahi ‘i he huhu‘í. Koe‘uhi ko e huhu‘í, ‘oku lava ai ke tau kaume‘a ofi mo Sihova neongo ‘etau ta‘ehaohaoá. Koe‘uhi ko e huhu‘í, ‘e veteki faka‘aufuli ai ‘a e ngaahi ngāue ‘a e Tēvoló. (1 Sio. 3:8) Koe‘uhi ko e huhu‘í, ‘e fakahoko ai ‘a e mu‘aki taumu‘a ‘a Sihova ki he māmaní. Ko e māmaní kotoa ‘e hoko ko ha palataisi. Ko e tokotaha kotoa ‘okú ke fetaulaki mo iá ‘e ‘ofa kia Sihova pea tauhi kiate ia. ‘I he ‘aho taki taha, ‘ofa ke tau kumi ki ha founga ke fakahāhā ai ‘etau hounga‘ia ‘i he huhu‘í​—‘a e me‘a‘ofa lahi taha ‘a e ‘Otuá ki he fa‘ahinga ‘o e tangatá!

HIVA 2 ‘Oku Mau Fakamālō Kiate Koe, Sihova

^ pal. 5 Ko e hā na‘e faingata‘a‘ia ai ‘a Sīsū ‘i ha pekia fakamamahí? ‘E tali ‘i he kupu ko ení ‘a e fehu‘i ko iá. ‘E toe tokoni‘i ai kitautolu ke fakaivimālohi‘i ‘etau hounga‘ia ‘i he huhu‘í.

^ pal. 6 Na‘e anga‘aki ‘e he kau Lomá ke tutuki pe ha‘i ‘a e fa‘ahinga kuo fakahalaia‘í ‘i ha ‘akau lolotonga ‘enau kei mo‘uí, pea na‘e faka‘atā ‘e Sihova ‘a hono ‘Aló ke tāmate‘i ‘i he founga ko iá.

^ pal. 55 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: ‘Oku taliteke‘i ‘e he tokoua taki taha ha fakatauele​—ke sio ki ha ‘ata fakalielia, ifi tapaka pe tali ha totongi fufū.