'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 20

Kwa ˈgü ˈya ˗dho ga ˗zlanwopösü ˈka

Kwa ˈgü ˈya ˗dho ga ˗zlanwopösü ˈka

«˗Bhö ü ˗bha pë ˗ta [...] ü ˈgü ˈya ˗dho ga.»​—ECCL. 11:6.

ˈˈTAN 70 ˗Kwa zuʋ̈sëmɛn ˗nu mɛɛnˈˈ

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ *

ˈDhɛ Yesu ˗yö dho dhaŋ˗ ˈgü, ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ˗zlanwo ˗pö wo faan ˈka Zedhizadhɛmö waa ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈgü. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 1 ˈgü.)

1. ˈWɔnzuan ˗mɛɛn ˈö Yesu ˗ya to ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗gɔ? ˈYö ˈwo to ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

ˈˈTƲ̈Ŋ ˈö Yesu kun ˗a ˈka ˈˈsɛ ˗ta yö, ˗yö ˗zlanwopösü ˈwɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ˗kplawo. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˗wa kë ꞊dhɛ ö ˈdhö. (Zan 4:35, 36) ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗kun ˗zlanwo pö ˗ni ˈgü wo ꞊faan ꞊dede ˈka. (Dhu. 10:1, 5-11, 17) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo Yesu kun ˈwo˗ zë, ˈyö ˗an ˗kɔ ˗yö ꞊zɔɔ ˗zlanwopösü ˗bha. (Zan 16:32) ˈDhɛ Yesu go ga ˈgü, ˗yö ˗an ꞊faanmën kö yö ˈö bhë ˗wa ˗wɔn ˈkun ˈˈgbɩɩ˗. ꞊Taabha, kö ˗ya dho dhaŋ˗ ˈgü, ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ˗zlanwo ˗pö wo ꞊faan ˈka ꞊dedewo. ˗A ˈwɔn ˈgü, ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wa ˗pö ˗an ˗bha ꞊dhɛ: ‹Ka ˗bha mɛ draan˗ ˗wʋ ꞊ya ꞊mɔɔ Zedhizadhɛmö ˗dhɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈgü.›​—Këw. 5:28.

2. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˈka ˗zlanwopösü ˗bha?

2 Yesu ˗kun ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü bhë ˗an ˗bha ˗zlanwopösü ˈka, ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗takun ˈö mɛn ꞊va ˗wo ˗wɩ ˗a ˗bha. ˗Kwɛ 33 Pantekɔtö yi ˈka, mɛn 3.000 ˈnën ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. (Këw. 2:41) ˈYö Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈˈdhi ˗yö ˗dadhiʋ̈ ꞊dedewo. (Këw. 6:7) ˈˈKɛɛ Yesu ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈgü, mɛn ꞊va ꞊dede ˗dho ˈˈwɩ ˗zlanwo ˗bha.​—Zan 14:12; Këw. 1:8.

3-4. ˈMën ˗kë ˈö ˗zlanwopösü ˗kë mɛn ˈbha ˗nu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗? ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

3 Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˗zlanwo pö kwa ꞊faan ˈka. ˈˈSɛ ˈbha ˗nu ˈgü, ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo Biblö draanˈˈ, ˗wo ꞊va. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, mɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo wo ˈˈɲan ˈto kö mɛn waa˗ ˗nu ˈwo ˗dho Biblö draanˈˈ, ˈwo˗ ꞊slɔɔ. ˈˈKɛɛ ˈˈsɛ ˈbha ˗nu ˈgü, ˗zlanwopösü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈwaa ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ ꞊shiö ꞊shiö. ˗A mɛn ˗nu ˈwo ˈkɔɔ, ˈˈdoodɔ Biblö ˗ta ˗sü ˗dhɔ ˈyaa ˗an kë.

4 ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗zlanwopösü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ka ˗bha ˈˈsɛ ˈgü, ˗gleŋ ˗nu ˈwo ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗wo ˗dho ka ˗takun. Pë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗kë kö ˈwo ˗zlanwo pö mɛn ꞊vadhɛ ˗dhɛ, kwa ˗dho ˗a yö. ˗Ya ˈgo mü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wo wo ˈˈtʋ ˗to ɛɛnˈˈ ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto, ˈpë ˈkwa ˗dho ˗a kë kö ˈkwa ˗zlanwo pö kwa ꞊faan ˈka, kwa ˗dho a yö ˈpö.

ˈKÖ ˗KË ꞊DHƐ ˈKWAA ˗KPAN MƐN ˗NU ˗BHA, ˗KWA KWA ˈGÜ DƆ ˈˈGBƖƖ˗

5. ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˗zlanwopömɛn ꞊vadhɛ ˗wo bɔ ˗an ˈgü?

5 ˗Kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ kö ˈkwa ˗zlanwo pö ˗an ˗dhɛ bhë, ˗ya kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. Mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗an ˗bha ˗zlanwopödhɛ ˈgü, ˈkɔ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗wo mü, ˈö ˈˈglaadhiʋ̈sümɛn ˗nu ˈdhö ˗an ˈˈkpandhiʋ̈, mɛn ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗da mü kö ˈkɔdë ˈyii˗ ˗mɛn ˗dhɛ. ˗Dhɛ ˈbha ˈgü ˈzü, ˗zlanwopömɛn ˗nu ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗da ˈkɔ ˗nu ˈgü, ˈˈkɛɛ ˈwaa ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha mü ꞊va. Mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗zlanwo ˗pö ˈpödhɛ ɛɛnˈˈ ˗dhɛ ˗nu ˈwo mü ꞊gblɛɛn ˈö mɛn ˗nu ˈwaa˗ ˗bha ˈgbɛ, ˗an ˈgü. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˈˈtasü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˈˈpiʋ̈ mɛn do ˈˈkpaan ˗wɔn ˈgü, ˈö ˗wa ˗lo ˗a ˗dhɛ ˈgü, kö ˗a ˗mɛn ˈyaa ˈkɔɔ. ˈKwa kë ˗zlanwopödhɛ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˈgü ˈyaa ˗dho ga. ˈMën ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗zlanwo pö kwa ꞊faan ˈka?

6. ˗Zlanwopömɛn ˗nu ˗wo ˗kë ꞊dhɛ piʋ̈damɛn ˗nu ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

6 Yesu ˗yö ˗zlanwopösü ˗zɔn piʋ̈dasü ˈka. (Mak. 1:17) Piʋ̈damɛn ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗dhɛkpaɔyi ꞊va ˗kë kö ˗wo ˈti ˈyuö˗ ˈsü ꞊köŋ. ˈˈKɛɛ ˗an ˈgü ˈyaa ga, ˗wa ˈˈslö ˗mɛɛn ˗kplawo. ˗Wo ˈˈtʋ̈ŋ ˈwo ˗dho piʋ̈ˈˈ ˗da ˗a ˈka, ˗dhɛ ˈwo ˗dho ˗a ˗da ˗a ˗bha waa˗ ˈˈslö ˗nu ˗bho ˈˈgblʋʋ. ˗Kɔ do ˈö bhë˗ ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗bha ˗zlanwo pö ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ. ˈˈSlö ˗nu ˈwo yö, ˗kwa ˗an ˈgüdan.

Kwa ˗zlanwo pö ˗ni ˈgü ˗dhɛ ˈö ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˈgü, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa nu ˈlɛlɛ ˈˈwɛɛ ˈka, ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈgü ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˈkwa ˗zlanwo pö ˈˈslö ˈˈwɛɛ kë. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 7-10 ˗bha, ˗a ˈgü.) *

7. ˈKwa ˗zlanwo pö ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˈka, ꞊trɔɔn ˗mɛɛn ˈkwa ˗dho ˗a ꞊slɔɔ?

7 ˗Kwa mɛn ˗nu mɛɛnˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa ˗dho ˗kpan ˗a ˈka ˗an ˗bha, ˗a ˈka. ˈKwa ˗zlanwo pö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö mɛn ˗nu ˗dho ˗a ˈka ˈkɔɔ ˗a ˈka, ˈyö ˈkwa ˗dho ˗kpan ˗an ˗bha. ˈKö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë, ˗wo ˗dho nu ˈkɔɔ. Kwa ꞊dhegblü ꞊vadhɛ ˗wo ˗zlanwo ˗pö ˈɲënŋ ˈgü ɛɛnˈˈ ˈˈdooka ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ bhë˗ ˈka, ˈyö ˈwo ˗kpan mɛn ꞊va ˗bha. ˗A ˈbha ˗ya kë, ˈkɔɔmɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha ˗së ˈka. Ɛɛnˈˈ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü Davi ˈö mɛn zii ˈka, ˗a ˈdhö. ˗Ya ˗pö ˈwa ˈdho ˗zlanwo pö, ˗wa ˈwo bo wo ˗bha ˈˈyasa ˈka, waa ö ˗zlanwopö ˈˈyoo wo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë mɛn ˗nu ˈö wo ˈti ˗kpan ˗an ˗bha, ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈzü. ˈYö˗ pö: «ˈYa nu ˗dɛɛ ˈbha wo, yi ˗kpan mɛn ꞊va ˗bha.» *

Kwa ˗zlanwo pö ˗ni ˈgü ˗dhɛ ˈö ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˈgü, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa nu ˈˈlɛlɛ ˈˈwɛɛ ˈka. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 7-8 ˗bha, ˗an ˈgü.)

8. Kwa ˗dho Ecclésiaste 11:6 ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˗zlanwopösü ˈgü?

8 ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ. ˗Kɔ ˈkwa ˗dho ˈwɔn ˗nu kë ˗a ˈka, ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˗bha Biblö ˈˈɲan ˗yö kwa ˗zokpɔɔ ˗a ˈka. (Ecclésiaste 11:6 ˗wo pö.) Davi ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö yö, ˗a ˈgü ˈti ga. ˈDhɛ ˗ya ö ˗gɛn dɔ ꞊va ˈkɔ do ˈgü, ˗yö ˗dho ꞊taabha ˈö ˗kpan ˈkɔɔmɛn do ˗bha. ˗Yö ˗wɩ Biblö draansü ˗bha, ˈö˗ pö: «A ˈdhɛ yö ˗a ˈgü ˗a ˗kwɛ ˗ya ˗mɔn ˈˈsaaga ˗bha, ˈˈkɛɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö gbɛ˗ ˈti n ˗man ˈˈkwɛɛ ˗ta ˗man do.» Davi ˗ya ˗pö: «A ˗dho ˈa˗ yö ꞊dhɛ ˈbha ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ, ˗wo wo ˈˈtʋ ˗to ü ˗bha.»

Kwa ˗zlanwo pö ˗ni ˈgü ˗dhɛ ˈö ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˈgü, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗kpan ˗a ˗bha ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈgü. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 9 ˈgü.)

9. ˈMën ˗zlanwopömɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗kë kö ˈwo ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ?

9 ˗Kwa ˗zlanwo pö ˗dhɛ ꞊va ˈgü. Mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗zlanwo ˗pö ˗dhɛ ꞊va ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˗nu ˈö ˗wo ˈti ˗kpan ˗an ˗bha ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ, ˈwo ˗kpan ˗an ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˗nu ˗tɔ ˗zlanwo ˗pö ˈˈdhɛɛtasü waa gɔnën ˗nu ˈka ˗sü ˗wa ˗kë, ˈö mɛn ˗nu ˈwo ˈkɔ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈgü, ˈö ˈwaa ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˈkwa ˗da ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ bhë, ˈkwa ˗kpan ˗an ˗bha. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö, kwa ˗zlanwo ˗pö mɛn ˗nu ˈö ˗kpan ˗an ˗bha ˗dhɛ ˈyaa ˗së ˗an ˗dhɛ. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˗zlanwopömɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wo wo ˈˈtʋ ˗to, ɛɛnˈˈ ˗wo kwa ˗bha ˈˈsëëdhɛ ˗nu ˗sü ˈˈtɛɛpadhɛ, waa ˈˈdhookwëëdhɛ ˗nu ˈgü. Flolan ˈö ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˈka Bodhivi ˗ya ˗pö: «ˈÖ go ˈlɛlɛ 13 ˗bha ˈö yö˗ ˈka ˈlɛlɛ 15 ˗bha, yi ˗dho ˈˈdhookwëëdhɛ ˗nu ˈgü, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ bhë˗ ˈka, kö ˈˈdhoodɔmɛn ˗nu ˗bha yö ˗ya ˈˈkan ˈˈpiʋ̈. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, yi ˈˈdoodɔ mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗ya Biblö draansü ˗bha.»

Kwa ˗zlanwo pö ˗ni ˈgü ˗dhɛ ˈö ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˈgü, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗zlanwo pö ˈˈslö ˈˈwɛɛ kë. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 10 ˈgü.)

10. ˈMën ˈˈwɛɛ ˈbha ˈkwa ˗dho ˗a kë kö ˈkwa ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha?

10 ˗Kwa ˈˈslö ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈgüdan. ˗Ka ka ˗zota kö ˈka ka ˗gɛn dɔ mɛn ˈbha ˈˈpiʋ̈ ˈkota ꞊va, ˈˈkɛɛ ˈkaa ˗kpan ˗a ˗bha. Ka ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈka ˗kpan ˗a ˗bha? Katalina ˗ya ˗pö: «Mɛn ˗nu ˈö n ˈti ˗kpan ˗an ˗bha ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ do, ˗a ˈsëëdhɛ ˗bɔ ˗an ˗dhɛ, ˈyö ˈa˗ pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ a˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa ˗kpan ˗an ˗bha kö ˈyi ˗zlanwo ˈˈdoodɔ.» ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Kwa ˗zlanwo pö ˗ni ˈgü , ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˗kpan mɛn ꞊gban ˗bha.

ˈKÖ ˗KË ꞊DHƐ MƐN ˗NU ˈWAA WO ˈˈTƲ ˈTO, ˗KWA ˗ZLANWO PÖ KWA ꞊FAAN ˈKA

11. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha?

11 Mɛn ˈbha ˗nu ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha. ˗An ˗bha ˈgü, wo ˗bhawɔn ˈyaa ˗Zlan ɛɛnˈˈ Biblö dɔ ˗sü ˈbha. ˈWaa ˈdhaŋ˗ bho ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ saanˈˈ ˗ya kë ꞊va ˈˈkpɔnŋ ꞊taa. ˗An ˈˈtʋ ˈyaa Biblö ˗bha, ˈyö ˈsü ꞊dhɛ ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˈö ˈwo˗ pö wo ˗de ˗dhɛ wo Biblö ˗wo ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗wo ˈwɔn yaa ꞊va ˗kë. Mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗an ˗bha yö ˗wɔn, ˈkɔdhi ˈgü ˗wɔn, ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo bɔ ˗ni ˗an ˈgü, ˗wa ˗kë ˈö ˈwaa ˈdhaŋ˗ bho ꞊dhɛ Biblö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗an ˗takun. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwaa kwa ˗bha ˗zlanwopösü ꞊bhlëë dɔ, kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗kplawo?

12. Fidhipö 2:4 ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˗zlanwopösü ˈgü?

12 ˗Kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë mɛn ˗nu ˈgü. Mɛn ˗nu ˈö ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha ˗a zübhodhɛ ˈgü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa wo ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü, ˗wo ˗dho ꞊taabha ˈwo ˗wɩ ˗a ˗bha. (Fidhipö 2:4 ˗wo pö.) Davi ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö yö, ˗ya ˗pö: «ˈMɛn ˈbha ꞊yaa˗ pö ö ˈˈtʋ ˈyaa Biblö ˗bha, yi yi ˗bha Biblö ɛɛnˈˈ ˈsëëdhɛ ˗nu ˗da ˈˈkpɔɔ ˈgü, ˈyö ˈa˗ pö ˗a ˗dhɛ: ‹ˈMën ˗kë ˈü˗ pö ˈˈdhʋ̈?›» Kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˈgü, ˗wa ˈsuaan˗ ˗bho. ˈPë ˈkwa˗ pö ˗an ˗dhɛ ˗an ˗zo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bhɔ ˗a ˈka, ˈˈkɛɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa ˗an kun ˗a ˗bha, ˗yö ˗to ˗an ˈˈɲaan. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈkwa ˈwɔn blɛɛˈˈ wo ˗dhɛ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü.

13. ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a kë kö kwa ˗bha dhiaŋ ˗yö kë mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗së?

13 ˈKwa kwa ˗bha dhiaŋ ˗bɛ mɛn ˗nu ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˗bha, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü. ˈKwa ˗da ˈkɔ ˗nu ˈgü, pë ˈbha ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ˗wo mü, kwa˗ ˈsuaan˗ ˗bho ˗ee? ˗Dhioo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü, ˈwo ˗gban ˈnën ˗nu ˗to ˗kɔ waa ˈpë ˗dho ˈkɔdhi ˈwaannu ˗an ˗bha bhë, ˗wo ˈnënmɛn ˈbha ˗nu ˗dhɛ ˗së. ˈˈGbʋyʋkɔ ꞊va ˗wo ˈˈkwee ˗nu ˗bha ˗ee? ˗Kwa ˈwɔnyaakësü waa ˈˈsuʋ̈ ˈö mɛn ˗nu kë ni ˈgü ꞊dɛɛ ˈˈkpɔnŋ ꞊taa, ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˈwo mü ˗an ˗dhɛ. ˗A ˈbha ˗ya kë, ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗go ˈˈshia˗ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗së. ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈka, ˗kwaa kë kö mɛn ˗nu ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü kwa ˗bha bhë, ˗wa yö ꞊dhɛ ˗dhioo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü, ˗wo ˗së ˗an ˗bha ˈka. Katalina ˗ya ˗pö: «˗Kɔ ˈö Biblö ˗yö n ˗takun ˗a ˈka, n ˗zo ꞊kun ˗a ˈˈpiʋ̈.» Katalina ˗yö ˗zlanwo ˗pö ˗zogbandhe ˈka, ˈö mɛn ˗nu ˗wa ˗dhɛ yö.

14. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Proverbes 27:17 ˈgü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun ˗zlanwopösü ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

14 ˗Kwa ˈˈwɩ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˗takundhe ˗bha. ˗Kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, Pɔdhö ˗yö ˗zlanwo pö ˗kɔ waa mɛn ˗nu ꞊klaŋ kë ˗kɔ ˗zɔn Timote ˗dhɛ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˈpö. (1 Ko. 4:17) ꞊Dhɛ Timote ˈdhö, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗takundhe ꞊slɔɔ kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˈˈpiʋ̈. (Proverbes 27:17 ˗wo pö.) Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Shɔnö ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Dhɛ ˈö kun ˗yödhiʋ̈ ˈka ˗a ˗bha bhë, mɛn ˗nu ˈwo mü ˗an ˗bha ˗zlanwo ˗yö ˗an ˗dhɛ ˗së. ˗Mën ˈö˗ ˗kë kö ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü yö dhi ˗kplawo? ˗Ya ˗pö: «Yaa n ˗zlanwopö ˈˈyoo, ˈya ˗wo ˈkɔ ꞊plɛ ꞊zinŋgü, yi yi ˗bha ˗zlanwo pö ˗kɔ ˈˈdoo ˗dɔ. Yi ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒiaanwo ˈyi ˗kɔ ˈö mɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗nu ˗daakë ˗a ˈka waa ˈpë ˈyi˗ pö ˗an ˗dhɛ, ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ.»

15. ˈMën ˗kë ˈö bhɛɛsü ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗zlanwopösü ˈgü?

15 ˗Kwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ. Kwa ˗zlanwo pö ˗ni ˈgü, ˗kwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ. ˈWɔn ˈˈpɛpɛ ˈkwa ˗dho ˗a kë, ˗kwaa ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ. (Ps. 127:1; Dhu. 11:13) Pë ꞊dede ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, ˗kwaa ˗dhɛ ˗a ˗gɔ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka mɛn ˈbha ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha kö ˗ya dɔ, ˗a ˈˈpiʋ̈. ˈKwa kwa bo ˗takundhe ˗dhɛ ˗a ˗gɔ ˗sü ˈka, ˗kwa dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˗zlanwo pö mɛn ˗nu ˈkwa ˗dho ˗kpan ˗an ˗bha, ˗an ˗dhɛ.

16. Biblö ˗draan ö ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö kwa ˗takun ˗zlanwoposü ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

16 ˗Kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa Biblö draanˈˈ. Biblö ˗ya ˗pö: ‹˗Ka ˗Zlan dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗bho ˈkoo dɔ, kö ˈwɔn ˈö ˗së, ˈö ꞊bhlëë ˈdhö˗ ˗bha, ˈö˗ ˗zë ˈka ˗dhɛ ˈyaa˗ ˗bha, ˈka˗ kë.› (Wlɔ. 12:2) Biblö draansü ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa Zoova dɔ ˗së ˈka. Kwa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗wo ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho ˈpë ˈkwa˗ pö ˗ni bhë, ˗a ˈˈdhiʋ̈. Katalina ˗ya ˗pö: «˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˗ya ʒiö, ˈa˗ yö ꞊dhɛ n dua ˗mü kö ꞊klaŋwo ˗nu ˈwo go Biblö ˈgü ˈa˗ ˈbha ˗nu draanˈˈ ˗së ˈka. Gagade ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗Zlan ˈnën pë Damɛn ˈka, Biblö ˗ya ˗Wo ꞊dede ˈka, waa˗ ˗bha ˗kɔlokota ˗yö ˈdhö ꞊dɛɛ bhë, a ˗an ˗draan ˗së ˈka ˈpö.» Katalina ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ Biblö ˗draan ö ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö ö ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, ˈö zuʋ̈gblüdhidhe ꞊va ꞊slɔɔ ˗zlanwopösü ˈgü.

ˈMËN ˗KË ˈKWA ˗DHO ˗ZLANWO PÖ KWA ꞊FAAN ˈKA?

17. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗yö ˗zlanwo pö ö ꞊faan ˈka?

17 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwaa kun wo ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗bha, Yesu ˗yö ˗zlanwo ˗pö ö ꞊faan ˈka ˗kplawo. ˈMën ˗kë? ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˗yö gagade dɔ ˗sü ˗bha, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˗takun. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ˈzü ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˈö ˈwaa ˈˈwɩ˗ ˗bha ˗a zübhodhɛ ˈgü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ꞊taabha ˈwo ˗wɩ ˗a ˗bha. ˈWɔn ˗nu ˈwo ˗kë Yesu ˗bha ˈkɔdhi ˈgü, ˗kwa ˗an ˗ga. ˗Kwɛ ˗yaaga waa ö ˈgbu ˈö˗ ˗kë ˗zlanwopösü ˈgü bhë, ˗a ˗de ꞊dhegblü ˗nu ˈti kë ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka. (Zan 7:5) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ go ga ˈgü, ˈyö ˈwo ꞊kun kë kletiɛn ˗nu ˈka.​—Këw. 1:14.

18. ˈMën ˗kë ˈkwa ˗dho ˗zlanwo pö ˗kplawo?

18 Mɛn ˈö ˗dho kë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka, ˈkwaa˗ dɔ. Mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗kë, ˈö ˈwo ꞊kun gagade dɔ. Mɛn ˈbha ˗nu ˈö ˈwaa ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha, ꞊waa˗ yö ꞊dhɛ kwa ˈˈta ˗kɔ ˗yö ˗së, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗an ˗blü ‹˗Zlan ˈtɔ bhɔ ˗sü› ˗bha.​—1 Piɛ. 2:12.

19. ˈMën 1 Kodhɛngtö 3:6, 7 ˗ya pö kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban ˗zlanwopösü ˗bha?

19 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗zlanwo ˗pö, ˈö ˈkwa mɛn ˗nu ꞊klaŋ ˗kë, kwa ˗zo ˈyaa ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˗Zlan ˈnën˗ ˗kë ˈö ˗an ˗gɛn ˗yö dho ˈˈdhiʋ̈. (1 Kodhɛngtö 3:6, 7 ˗wo pö.) Ʒetaunö ˈö Etiopi ˗ya ˗pö: «˗Kwɛ ˈö ˗ʒiö 20 ˗ta ˗a ˈˈpiʋ̈, man do ˈnën ˗a kun Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka n ˗gɔ ˈplöö. ˈˈKɛɛ ꞊dɛɛ, ˈya kë 14. Mɛn 13 ˈnën ˗wa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. N ˗bha dhebɔ waa yi ˗bha ˈnën ˗nu ˗yaaga ˗wo ˗an ˈˈpiʋ̈. ˈMɛn ˈwo ˗mɔn 32 ˗bha ˈnën ˈwo nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta.» Ʒetaunö ˗yö ˗zlanwo ˗pö zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˈka, ˈö ö ˈˈɲan to zuʋ̈ˈˈ ˗saadhɛ ˈka, kö Zoova ˗yö mɛn ˗nu ˈˈgan ö ˗bha, kö ˗wa ˗dhɔkë.​—Zan 6:44.

20. Kwa ˗kë ꞊dhɛ ˗numɛndhɛmɛn ˗nu ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

20 Kwa ˗bha ˗këdhösü ꞊bhlëë ˗yö ꞊va Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˈˈSanni ˗yö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈgüshiʋ̈, ˗ya ˗pö ˈkwa kpa ö Gbö ˗bha kö ˈkwa ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗lo ˈko ˗ta. (Agg. 2:7) Kwa ˗bha ˗zlanwopösü ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˗numɛndhɛmɛn ˗nu ˗bha yö ˈdhö. ˈÖ ˈkwa kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˈwo ꞊nëŋ ˈˈsënŋ ˗gblüdhi ˈgü, ˗an ˗dhamɛn ˗nu ˈdhö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈwo ꞊nëŋ, ˗a mɛn ˈwo ˗dho dha ˈwaa ꞊va, ˗numɛndhɛmɛn ˗nu ˗bha yö ˈwo˗ kë ˗ni ˈgü bhë, ˗yö ˗së. ˗Zlanwopösü ˗yö ˈˈdhʋ̈ ˈpö. Mɛn ˗nu ˈwo ˗dho dha Sɔtraan ˗gɔ, ˈkwaa ˗an ˗dɔ. ˈˈKɛɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ ö ˗dhɔkëmɛn do ˗ta ˈö ˗an ˗takun. Andreasö ˈö Bodhivi ˗ya ˗pö: «A ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗ya gagade dɔ ˗ya bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, kö ˗yö ˗sü mɛn ꞊va ˗bha yö ˈwo˗ ˗kë wo ˈkwëë˗ ˗a ˗bha.» ˗Kwa kwa ˗bha ˗zlanwopösü yö ꞊dhɛ ˗kɔ bhë ˗a ˈdhö ˈpö. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ kpɔ kwa ˗bha yö ˗bha, ˈö kwa ꞊nii ˗yö ˗da ꞊dedewo.

ˈˈTAN 66 ˗Kwa ˗Zlan ˗bha nɔɔn˗ ˗së pö

^ -Wo -bhüöö kpö 5 Kwa ˈti ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ, ɛɛnˈˈ ˗wo ˈti wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha, kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˗zlanwo pö kwa ꞊faan ˈka ˗kplawo? ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗yö ˗dho pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗dho ˗an kë kö ˈkwa ˗zlanwo pö kwa ꞊faan ˈka, kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗kplawo, ˗an ˗zɔn.

^ -Wo -bhüöö kpö 7 ˗Zlanwopömɛn ˗nu ꞊waa˗ pö ˈwo ˈto ˈˈslö ˗nu ˈwo ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü bhë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha ˗zlanwopösü ˈgü, ˗an ˗dua ˗mü kö ˗wa ˗bɛ ˈˈdhɛ ˗to ˈwɔn ˗ta ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha.

^ -Wo -bhüöö kpö 60 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗ (ˈö go ˈˈdhuŋ ˈö yö˗ ˈka ˈˈshiaŋ): Dhe waa ö ꞊gɔɔn ˗wo ˗zlanwo pö ˗ni ˈgü ˗dhɛ ˈö ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˈkɔɔ ˗sü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗, ˗a ˈgü. Mɛn ˗blɛɛsü ˗yö yö ˈˈdhiʋ̈. ˗A mɛn ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˗yö ꞊dɔɔtrɔɔ˗ ꞊plöö. ˈYö ˗a mɛn ˗yaaga ˗bha ˗naan ˈdhö pë ˈdhɔ ˗ni ˈgü. ˈDhɛ ˈwo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë ˈˈdooka, ˗wo ˗kpan mɛn ˗blɛɛsü bhë ˗a ˗bha. ˈYö ˈwo ˗kpan ˗a mɛn ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˗bha kö ˗wo ˗zlanwo pö ˗ni ˈgü gɔnën ˈka. ˗Wa mɛn ˗yaaga ˗bha ˗naan ˗slɔɔ telefɔnö ˈˈdhiʋ̈.