Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 20

Nyia Adwenle Kpalɛ Wɔ Wɔ Daselɛlilɛ Gyima Ne Anwo

Nyia Adwenle Kpalɛ Wɔ Wɔ Daselɛlilɛ Gyima Ne Anwo

“Dua wɔ ma . . . na mmaye ɛ sa ɛfi nwo.”—NOL. 11:6.

EDWƐNE 70 Kpondɛ Menli Mɔɔ Fɛta La

MƆƆ YƐBAZUKOA *

Mɔɔ Gyisɛse ziale hɔle anwuma la, ye ɛdoavolɛma ne bɔle mɔdenle bɔle edwɛkpa ne nolo wɔ Gyɛlusalɛm nee ɛleka ngakyile (Nea ɛdendɛkpunli 1)

1. Neazo boni a Gyisɛse yɛle maanle ye ɛdoavolɛma ne a, na duzu a bɛyɛle a? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

MƆƆ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔnyianle ye ɛzonlenlɛ gyima ne anwo adwenle kpalɛ, na ɔkulo kɛ ye ɛdoavolɛma noko kɔ zo nyia ɛzonlenlɛ gyima ne anwo adwenle kpalɛ. (Dwɔn 4:35, 36) Mɔɔ Gyisɛse nee ye ɛdoavolɛma ne lua la, bɛbɔle mɔdenle bɛyɛle edwɛkɛhanlɛ gyima ne. (Luku 10:1, 5-11, 17) Noko mɔɔ bɛhyele Gyisɛse na bɛhunle ye la, ɛdoavolɛma ne asa anu dole wɔ mekɛ ekyi anu. (Dwɔn 16:32) Mɔɔ bɛdwazole Gyisɛse la, ɔmaanle bɛ anwosesebɛ kɛ bɛva bɛ adwenle bɛzie edwɛkɛhanlɛ gyima ne azo. Na mɔɔ Gyisɛse ziale hɔle anwuma la, bɛbɔle mɔdenle bɛbɔle edwɛkpa ne nolo kpalɛ ɔti bɛ agbɔvolɛ hanle kɛ: “Nea! bɛva bɛ ngilehilelɛ ne bɛkponde Gyɛlusalɛm amuala.”—Gyi. 5:28.

2. Kɛzi Gyihova ɛyila edwɛkɛhanlɛ gyima ne azo ɛ?

2 Gyisɛse hilele gyima mɔɔ alimoa Kilisienema yɛle la adenle na Gyihova yilale bɛ ɔmaanle menli dɔɔnwo diele bɛ edwɛkɛ ne. Kɛ neazo la, wɔ Pɛntekɔso 33 Y.M., bɛzɔnenle menli kɛyɛ 3,000. (Gyi. 2:41) Na ɛdoavolɛma ne dodo hɔle zo yɛle mɔnwo dɔɔnwo. (Gyi. 6:7) Noko, Gyisɛse hanle kɛ menli dɔɔnwo bɔbɔ bɛadie edwɛkpa ne wɔ awieleɛ mekɛ ne anu.—Dwɔn 14:12; Gyi. 1:8.

3-4. Duzu a ɔyɛ a ɔmaa daselɛlilɛ gyima ne yɛ se wɔ ɛleka bie mɔ a, na duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Yɛ muala yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbanyia daselɛlilɛ gyima ne anwo adwenle kpalɛ. Wɔ maanle bie mɔ anu ɔnyɛ se kɛ ɛbayɛ ɛhye. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ menli dɔɔnwo anye die nwo kɛ bɛbazukoa Baebolo ne ɔti ɔwɔ kɛ bie mɔ kendɛ kɔkpula kɛ bɛbanyia Dasevolɛ mɔɔ ɔ nee bɛ bazukoa la! Noko wɔ maanle gyɛne nu, edwɛkɛhanlɛ gyima ne yɛ se maa nolobɔlɛma ne, bɛnda bɛngɔndo menli wɔ sua nu yɛɛ menli mɔɔ bɛkɔto bɛ wɔ sua nu la noko anye ɛnlie nwo kɛ bɛbazukoa Baebolo ne.

4 Saa ɛde ɛleka mɔɔ edwɛkɛhanlɛ gyima ne yɛ se la a, bie a nzuzulɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu la baboa wɔ. Yɛbazuzu ninyɛne mɔɔ bie mɔ ɛyɛ amaa bɛanyia menli dɔɔnwo bɛali bɛ daselɛ la anwo. Eza yɛbazuzu deɛmɔti yɛbahola yɛanyia adwenle kpalɛ ɔnva nwo kɛ menli tie anzɛɛ bɛndie yɛ edwɛkɛ ne la anwo.

KƆ ZO NYIA ADWENLE KPALƐ SAA BƆBƆ ƆYƐ SE KƐ ƐBANYIA MENLI A

5. Ngyegyelɛ boni mɔ a Alasevolɛ dɔɔnwo yia a?

5 Ɔlɛyɛ se kpalɛ yeamaa Alasevolɛ dɔɔnwo kɛ bɛbado menli wɔ bɛ azua nu bɛali bɛ daselɛ. Nolobɔlɛma bie mɔ de ɛleka mɔɔ bɛdo awuke ne mɔ anwo bane na ɛkɛ ne ɛwololɛ ɛnla aze la. Bie a awie sinza ɛkɛ, ɔti saa bɛtɛtole ɛsalɛ bɛtɛfɛlɛle wɔ a, ɔnrɛmaa wɔ adenle ɔnrɛmaa ɛnrɛwolo ɛkɛ. Nolobɔlɛma bie mɔ noko kola wolo awuke biala anu, noko bɛndo menli dɔɔnwo wɔ sua nu. Nolobɔlɛma bie mɔ noko di daselɛ wɔ namunamu nu anzɛɛ ɛleka mɔɔ wɔ moa kpalɛ mɔɔ menli ekyi bie ala a de ɛkɛ la. Bie a ɔwɔ kɛ nolobɔlɛma pɛ adenle tendenle kpalɛ kɛ bɛkali awie daselɛ, noko bɛkadwu la bie bɔbɔ a ɛnee ɔnle sua nu! Saa yɛyia ngyegyelɛ ɛhye mɔ a, ɔnle kɛ yɛmaa yɛ sa nu to. Duzu a yɛbahola yɛayɛ yɛali ngyegyelɛ ɛhye mɔ azo na yɛanyia menli dɔɔnwo yɛali bɛ daselɛ a?

6. Kɛzi edwɛkpakavolɛma le kɛ fɛlɛkyevoma ɛ?

6 Gyisɛse vale edwɛkɛhanlɛ gyima ne totole fɛlɛkyevoma gyima nwo. (Maake 1:17) Ɔyɛ a fɛlɛkyevoma bie mɔ kɔ gyima kɛyɛ kenle nyɛ noko bɛngye ɛhwee. Noko bɛmmaa bɛ sa nu ɛndo; bɛyɛ nzenzaleɛ. Bɛkakyi mekɛ ne, ɛleka mɔɔ bɛkɔ la anzɛɛ adenle mɔɔ bɛdua zo bɛkye fɛlɛ ne la. Yɛbahola yɛayɛ nzenzaleɛ ko ne ala bie wɔ yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu. Yɛbazuzu ninyɛne mɔɔ yɛbahola yɛayɛ la bie mɔ anwo.

Saa ɛlɛka edwɛkɛ ne wɔ ɛleka mɔɔ ɛnda ɛngɔndo menli wɔ sua nu la a, bɔ mɔdenle kɛ ɛbahɔ bɛ ɛkɛ wɔ mekɛ ngakyile nu, ɛbayia bɛ wɔ ɛleka ngakyile anzɛɛ ɛbalua ndenle ngakyile zo ɛ sa aha bɛ (Nea ɛdendɛkpunli 7-10) *

7. Saa yɛka edwɛkɛ ne wɔ mekɛ ngakyile nu a, duzu a bahola avi nu ara a?

7 Bɔ mɔdenle kɛ ɛbali menli daselɛ wɔ mekɛ gyɛne. Saa yɛdi daselɛ wɔ mekɛ mɔɔ menli wɔ sua nu la a, ɔbamaa yeanyia menli dɔɔnwo. Ɛyɛ ye biala a, bɛkɔ dedee a bɛbara sua nu! Mediema dɔɔnwo ɛnwu kɛ saa bɛkɔ ewiazo anzɛɛ nɔsolɛ nu a, bɛnyia menli dɔɔnwo bɛdi bɛ daselɛ. Eza bie a suamenlema bie mɔ anye balie nwo kɛ bɛ nee yɛ badendɛ wɔ mekɛ ɛhye mɔ anu. Anzɛɛ bie a ɛbahola wɔayɛ mɔɔ asafo nu kpanyinli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye David yɛ la bie. Ɔhanle kɛ saa bɛdi daselɛ wɔ azɛlɛsinli bie anu bɛwie a, ɔ nee adiema ne mɔɔ ɔ nee ye lua la eza sia kɔ menli mɔɔ bɛangɔndo bɛ wɔ sua nu la ɛkɛ. Ɔhanle kɛ: “Saa yɛsia yɛkɔ a, menli mɔɔ yɛkɔto bɛ wɔ sua nu la si me nwo.” *

Saa ɛlɛka edwɛkɛ ne wɔ ɛleka mɔɔ ɛnda ɛngɔndo menli wɔ sua nu la a, bɔ mɔdenle kɛ ɛbahɔ bɛ ɛkɛ wɔ mekɛ ngakyile nu (Nea ɛdendɛkpunli 7-8)

8. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛava Nolobɔvo 11:6 yɛali gyima wɔ yɛ daselɛlilɛ gyima ne anu ɛ?

8 Ɔnle kɛ yɛmaa yɛ sa nu to. Yɛ edwɛkɛtile tɛkese ne maa yɛkakye subane mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛnyia la. (Kenga Nolobɔvo 11:6.) David mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la ammaa ɔ sa nu ando. Ɔhɔle awuke bie anu fane dɔɔnwo mɔɔ ɛnee ɔngɔndo awie, noko kenle ko ɔhɔdole suamenle ne. Nrenyia ne anye liele nwo kɛ ɔbazukoa Baebolo ne na ɔhanle kɛ: “Medɛnla ɛke ɛvolɛ kɛyɛ mɔtwɛ na metɛyiale Gyihova Alasevolɛ ne mɔ ko bɔbɔ wɔ ɛke ɛlɛ.” David hanle kɛ: “Saa nzinlii ɛkɔto menli wɔ sua nu a, fane dɔɔnwo ne ala bɛtie edwɛkɛ ne.”

Saa ɛlɛka edwɛkɛ ne wɔ ɛleka mɔɔ ɛnda ɛngɔndo menli wɔ sua nu la a, bɔ mɔdenle kɛ ɛbayia bɛ wɔ ɛleka ngakyile (Nea ɛdendɛkpunli 9)

9. Kɛzi Alasevolɛ bie mɔ ɛhola ɛli menli mɔɔ ɔyɛ se kɛ bɛbado bɛ wɔ sua nu la daselɛ ɛ?

9 Di daselɛ wɔ ɛleka gyɛne. Amaa nolobɔlɛma bie mɔ asa aha menli mɔɔ ɔyɛ se kɛ bɛbado bɛ wɔ sua nu la, bɛhakyi ɛleka mɔɔ bɛdi daselɛ la. Kɛ neazo la, awɔdenle zo nee bagua nu daselɛlilɛ ne ɛboa ɛmaa bɛha edwɛkɛ ne bie bɛhile menli mɔɔ de azua mgbole nu mɔɔ bɛmmaa yɛ adenle bɛmmaa yɛnyɛ azua nu daselɛlilɛ ne wɔ ɛkɛ la. Ɔlua adenle ɛhye azo, nolobɔlɛma kola nee menli mɔɔ de ɛleka zɛhae mɔ la tendɛ. Eza nolobɔlɛma dɔɔnwo ɛnwu kɛ, saa ɛyia menli wɔ paake zo, gua nu yɛɛ ɛleka mɔɔ gyima gyima wɔ la a, ɔnyɛ se kɛ bɛ nee wɔ badendɛ anzɛɛ bɛbalie buluku. Maangyebakyi zo neavolɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Floiran mɔɔ wɔ Bolivia la hanle kɛ: “Ɔvi ewiazo 1:00 mɔɔ kɔdwu 3:00 la yɛkɔ gua nu nee ɛleka mɔɔ gyima gyima wɔ la. Mekɛ zɔhane ɛnee menli mɔɔ ɛlɛtɔne ninyɛne la lɛ alagye ekyi ɔluakɛ menli dɔɔnwo ɛnle ɛkɛ. Yɛta yɛ nee bɛ di adwelie kpalɛ na yɛbɔ Baebolo ɛzukoalɛ bo bɔbɔ.”

Saa ɛlɛka edwɛkɛ ne wɔ ɛleka mɔɔ ɛnda ɛngɔndo menli wɔ sua nu la a, bɔ mɔdenle kɛ ɛbalua ndenle ngakyile zo ɛ sa aha bɛ (Nea ɛdendɛkpunli 10)

10. Duzu bieko a ɛbahola wɔayɛ na ɛ sa aha menli a?

10 Sɔ adenle fofolɛ nea. Fa ye kɛ wɔbɔ mɔdenle fane dɔɔnwo kɛ ɛbayia awie bie. Wɔhɔ mekɛ ngakyile nu noko ɛngɔndo ye wɔ sua nu. Duzu bieko a ɛbahola wɔayɛ na ɛ sa aha ye a? Katarína hanle kɛ: “Mekɛlɛ ngɛlata mekɔmaa menli mɔɔ mengɔndo bɛ wɔ sua nu la. Edwɛkɛ mɔɔ saa menyiale bɛ a anrɛɛ mebaha la a mekɛlɛ ye wɔ nu a.” Duzu a yɛsukoa yɛfi ye edwɛkɛ ne anu a? Bɔ mɔdenle dua ndenle ngakyile zo di awie biala mɔɔ wɔ wɔ azɛlɛsinli ne anu la daselɛ.

KƆ ZO NYIA ADWENLE KPALƐ SAA BƆBƆ MENLI ƐNDIE WƆ A

11. Duzu ati a menli bie mɔ ɛndie yɛ edwɛkɛ ne a?

11 Menli bie mɔ ɛndie yɛ edwɛkɛ ne. Bɛnnwu ye kɛ bɛhyia Nyamenle anwo anzɛɛ ɔwɔ kɛ bɛsukoa Baebolo ne. Bɛnlie Nyamenle bɛnli ɔluakɛ bɛnwu kɛ amaneɛnwunlɛ ɛbu ewiade. Bɛ nye ɛnlie Baebolo ne anwo ɔluakɛ bɛnwu kɛ ɛzonlenlɛ nu mgbanyima mɔɔ bɛse bɛfa Baebolo ne bɛbɔ bɛ ɛbɛla la le nabalabama. Bie mɔ noko, bɛ gyima, bɛ abusua anzɛɛ ngyegyelɛ mɔɔ bɛlɛyia la ala a bɛdwenle nwo a na bɛnnwu kɛzi Baebolo ne bahola aboa bɛ la. Saa menli mɔɔ yɛdi bɛ daselɛ la ɛnnwu nvasoɛ mɔɔ wɔ yɛ edwɛkɛ ne azo la a, kɛ ɔkɛyɛ na yɛahɔ zo yɛamaa yɛ nye alie ɛ?

12. Saa yɛfa edwɛkɛ mɔɔ wɔ Felepaema 2:4 la yɛdi gyima a, kɛzi ɔbaboa yɛ wɔ daselɛlilɛ nu ɛ?

12 Kile kɛ ɛdwenle menli nwo. Menli dɔɔnwo mɔɔ ɛnee bɛndie yɛ edwɛkɛ la nzinlii anye raliele edwɛkpa ne anwo wɔ mekɛ mɔɔ adiema bie maanle bɛnwunle kɛ ɔdwenle bɛ nwo kpalɛ la. (Kenga Felepaema 2:4.) Kɛ neazo la, David mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la hanle kɛ: “Saa awie ka kɛ ɔ nye ɛnlie nwo a, yɛfa yɛ Baebolo ne nee yɛ mbuluku ne mɔ yɛsie ahane na yɛka kɛ: ‘Mekulo kɛ menwu deɛmɔti ɛte nganeɛ zɔhane la.’” Saa ɛdwenle awie anwo a, ɔbanwu ye. Bie a bɛ rɛle bavi mɔɔ ɛhanle ɛhilele bɛ la, noko bɛbahakye kɛzi ɛmaanle bɛdele nganeɛ la. Saa suamenlema ne ammaa yɛ adenle bɛammaa yɛandendɛ bɔbɔ a, yɛbahola yɛava yɛ subane nee yɛ nyunlu maanle ne yɛahile kɛ yɛdwenle bɛ nwo.

13. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahakyi yɛ edwɛkɛ ne anu yɛamaa yeavale suamenle ko biala anwo ɛ?

13 Saa yɛkakyi yɛ edwɛkɛ ne anu yɛmaa ɔfale suamenle ko biala anwo a, ɔkile kɛ yɛdwenle bɛ nwo. Kɛ neazo la, yɛnwu ninyɛne mɔɔ kile kɛ ngakula wɔ sua nu ɛkɛ ɔ? Bie a awovolɛ ne mɔ anye balie Baebolo ne anu folɛdulɛ mɔɔ fale ngakula ɛtetelɛ anzɛɛ kɛzi abusua bahola anyia anyelielɛ la anwo. Apipi dɔɔnwo hendɛhenda bɛ nlenkɛ ne mɔ ɔ? Bie a yɛbaha ɛtanelilɛ nee kɛzi ɔka menli ɛzulolɛ wɔ ewiade anu la anwo edwɛkɛ. Akee suamenle ne anye balie nwo kɛ ɔbade kɛ saa ɛtanelilɛ bara awieleɛ a. Mekɛ biala mɔɔ ɛbayia menli mɔɔ bɛkulo kɛ bɛtie wɔ la, bɔ mɔdenle maa bɛnwu kɛ Baebolo ne anu folɛdulɛ bahola aboa bɛ. Katarína mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la hanle kɛ, “Mekakye kɛzi Baebolo ne ɛboa me la.” Ɔlua ɛhye ati, Katarína fa anwodozo tendɛ na menli mɔɔ ɔdi bɛ daselɛ la noko kola nwu ye zɔ.

14. Kɛ mɔɔ Mrɛlɛbulɛ 27:17 kile la, kɛzi menli mɔɔ lua daselɛlilɛ nu la bahola aboa bɛ nwo ɛ?

14 Maa awie mɔ ɛboa wɔ. Wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, Pɔɔlo hilele Timote kɛzi ɔbaha edwɛkɛ ne na yeahilehile la, na ɔmaanle ye anwosesebɛ kɛ ɔboa awie mɔ noko. (1 Kɔl. 4:17) Kɛ mɔɔ Timote yɛle la, yɛbahola yɛazukoa debie yɛavi mediema mɔɔ wɔ yɛ asafo ne anu mɔɔ lɛ anwubielɛ la ɛkɛ. (Kenga Mrɛlɛbulɛ 27:17.) Suzu adiema nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ Shawn la neazo ne anwo nea. Wɔ mekɛ bie anu, ɔyɛle adekpakyelɛ gyima ne wɔ sua ekyi bie mɔɔ menli dɔɔnwo ɛngulo kɛ bɛbavi ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛwɔ nu la anu la azo. Duzu a maanle ɔ nye hɔle zo liele a? Ɔhanle kɛ: “Mekɛ biala mɔɔ nwolɛ adenle ne bara la, me nee awie kɔ daselɛlilɛ. Saa yɛlɛfi awuke ko anu yɛahɔ fofolɛ nu a, yɛfa zɔhane mekɛ ne yɛboa yɛ nwo wɔ kɛzi yɛbanyia anyuhɔlɛ wɔ yɛ ngilehilelɛ nu la anu. Kɛ neazo la, yɛka edwɛkɛ mɔɔ suamenle ne hanle nee kɛzi yɛlile nwolɛ gyima la anwo edwɛkɛ. Akee yɛsuzu kɛzi yɛkɔyia tɛnlabelɛ ko ne ala bie a yɛbalua adenle gyɛne zo yɛali nwolɛ gyima la anwo.”

15. Duzu ati a asɔneyɛlɛ nwo hyia wɔ yɛ daselɛlilɛ gyima ne anu a?

15 Sɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa wɔ. Mekɛ biala mɔɔ ɛlɛkɔ daselɛlilɛ la, sɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa wɔ. Saa tɛ ye sunsum nwuanzanwuanza ne mɔɔ ɔfa ɔboa yɛ la a, anrɛɛ yɛ nuhua biala ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ ɛhwee. (Edw. 127:1; Luku 11:13) Ka debie fɔɔnwo mɔɔ ɛkulo kɛ Gyihova yɛ boa wɔ la wɔ wɔ asɔneyɛlɛ ne anu. Kɛ neazo la, sɛlɛ ye kɛ ɔhile wɔ awie mɔɔ anye balie edwɛkɛ ne anwo na ɔkulo kɛ ɔtie la. Akee bɔ mɔdenle kɛ ɛbali awie biala mɔɔ ɛbayia ye la daselɛ.

16. Saa yɛbahola yɛali daselɛ kpalɛ a, duzu ati a bɛtianwo debiezukoalɛ nwo hyia a?

16 Nyia mekɛ yɛ ɛ ti anwo debiezukoalɛ. Nyamenle edwɛkɛ ne ka kɛ: “Amaa bɛazɔ bɛanlea na bɛanwu Nyamenle ɛhulolɛdeɛ ne mɔɔ le kpalɛ na ɔsɔ ɛnyelɛ na ɔdi munli la.” (Wlo. 12:2) Saa yɛdie yɛdi bɔkɔɔ kɛ yɛze nɔhalɛ ne mɔɔ fale Nyamenle anwo la a, ɔbamaa yɛava anwodozo kpole yɛaha nwolɛ edwɛkɛ yɛahile awie mɔ wɔ daselɛlilɛ nu. Katarína mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la hanle kɛ: “Mekɛ ekyi mɔɔ ɛze ɛhɔ la, menwunle kɛ ɔhyia kɛ memaa diedi mɔɔ melɛ ye wɔ Baebolo ne anu mɔlebɛbo ngilehilelɛ bie mɔ anwo la anu yɛ se. Ɔti menzukoale daselɛ mɔɔ kile kɛ Bɔvolɛ bie wɔ ɛkɛ, amgba Baebolo ne le Nyamenle Edwɛkɛ yɛɛ Nyamenle lɛ ahyehyɛdeɛ bie mɔɔ gyi ɔ gyakɛ anu ɛnɛ la anwo ninyɛne dɔɔnwo.” Katarína hanle kɛ ɔ ti anwo debiezukoalɛ ne maanle ye diedi ne anu yɛle se na ɔ nye liele wɔ daselɛlilɛ gyima ne anu.

DEƐMƆTI YƐNYIA ADWENLE KPALƐ WƆ YƐ DASELƐLILƐ GYIMA NE ANWO LA

17. Duzu ati a Gyisɛse hɔle zo nyianle adwenle kpalɛ wɔ ye daselɛlilɛ gyima ne anwo a?

17 Gyisɛse nyianle adwenle kpalɛ na ɔhɔle zo ɔhanle edwɛkɛ ne ɔnva nwo kɛ menli bie mɔ andie ye edwɛkɛ ne la. Duzu ati ɔ? Ɛnee ɔze kɛzi ɔhyia kɛ menli ne nwu nɔhalɛ ne la, na ɛnee ɔkulo kɛ menli dɔɔnwo nyia adenle tie Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne. Ɛnee eza ɔze kɛ menli mɔɔ mɔlebɛbo ne andie ye edwɛkɛ ne la badie ye nzinlii. Nea mɔɔ zile ɔdaye mumua ne ye abusua nu la. Wɔ ɛvolɛ nsa nee foa ne mɔɔ Gyisɛse vale yɛle ye ɛzonlenlɛ gyima ne la anu, ɔ mediema ne mɔ anu biala anyɛ ye ɛdoavolɛ. (Dwɔn 7:5) Noko, wɔ ye ewudwazo ne anzi bɛrayɛle Kilisienema.—Gyi. 1:14.

18. Duzu ati a yɛkɔ zo yɛka edwɛkɛ ne a?

18 Yɛnze awie mɔɔ nzinlii ɔbalie Baebolo nu nɔhalɛ ne mɔɔ yɛkilehile la yeali a. Ɔkyɛ na bie mɔ azukoa nɔhalɛ ne. Bɛdabɛ mɔɔ bɛngulo kɛ bɛtie yɛ edwɛkɛ ne bɔbɔ la nwu yɛ subane kpalɛ nee adwenle kpalɛ mɔɔ yɛlɛ la na bie a awieleɛ bɔkɔɔ ne, bɛbabɔ ɔ bo “bɛawula Nyamenle anyunlunyia.”—1 Pita 2:12.

19. Duzu a 1 Kɔlentema 3:6, 7 maa yɛnwu ye wɔ yɛ daselɛlilɛ gyima ne anwo a?

19 Yɛdua ma ne na yɛgugua zolɛ nzule, noko ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ Nyamenle a maa ɔnyi a. (Kenga 1 Kɔlentema 3:6, 7.) Adiema nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Getahun mɔɔ sonle wɔ Ethiopia la hanle kɛ: “Wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo 20 la anu, ɛnee me ngomekye a mele Dasevolɛ wɔ ɛleka mɔɔ mede la a. Noko kɛkala nolobɔlɛma 14 a wɔ ɛke a. Bɛzɔne bɛ nuhua 13 na me ye nee me mra nsa boka nwo. Saa yɛkɔ debiezukoalɛ a, yeanyɛ boɛ fee la menli 32 a ba a.” Getahun anye ɛlie kɛ ɔhɔle zo ɔhanle edwɛkɛ ne na ɔnyianle abotane ɔhendɛle Gyihova ɔmaanle ɔhwenle menli mɔɔ lɛ ahonle kpalɛ la ɔrale ye ahyehyɛdeɛ ne anu la.—Dwɔn 6:44.

20. Adenle boni azo a yɛle kɛ menli mɔɔ kpondɛ menli mɔɔ ɛminli wɔ esiane mekɛ nu la ɛ?

20 Gyihova bu menli kɔsɔɔti ngoane kɛ ɔsonle bolɛ. Yemaa yɛ nwolɛ adenle kɛ yɛ nee ɔ Ra ne ɛyɛ gyima na yɛboɔboa menli mɔɔ wɔ maanle maanle kɔsɔɔti anu la anloa kolaa na ewiade ɛhye awieleɛ ara. (Hagae 2:7) Yɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne le kɛ menli mɔɔ kpondɛ menli mɔɔ ɛminli wɔ esiane mekɛ nu la gyima ne. Yɛɛ yɛle kɛ menli mɔɔ bɛzoa bɛ kɛ bɛhɔye menli mɔɔ kuma ɛbu ɛgua bɛ nwo zo la. Bie a menli mɔɔ kuma ne ɛbu ɛgua bɛ nwo zo la anu ekyi bie a bɛbanwu bɛ kɛ bɛtɛwule a, noko gyima mɔɔ menli mɔ bɛzoa bɛ la amuala yɛ la anwo hyia. Zɔhane ala a yɛ daselɛlilɛ gyima ne noko de a. Yɛnze menli dodo mɔɔ ɛha mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛdie bɛ bɛfi Seetan ewiade ne anu a. Noko Gyihova bahola ava yɛ nuhua ko biala ali gyima yeamaa yeaboa bɛ. Andreas mɔɔ de Bolivia la hanle kɛ, “Saa awie sukoa Baebolo ne anu nɔhalɛ ne na bɛsɔne ye a, menwu kɛ menli ekpunli a boale ye a.” Bɛmaa yɛnyia adwenle kpalɛ zɛhae bie wɔ yɛ daselɛlilɛ gyima ne anwo. Saa yɛyɛ zɔ a, Gyihova bayila yɛ na yɛ nye balie kpole wɔ yɛ daselɛlilɛ gyima ne anu.

EDWƐNE 66 Bɔ Edwɛkpa Ne Nolo

^ ɛden. 5 Saa yɛngɔndo menli dɔɔnwo wɔ sua nu anzɛɛ bɛndie yɛ edwɛkɛ ne a, kɛ ɔkɛyɛ na yɛahɔ zo yɛanyia adwenle kpalɛ wɔ daselɛlilɛ gyima ne anwo ɛ? Edwɛkɛ ɛhye bava nzuzulɛ mɔɔ bahola aboa yɛ yeamaa yɛanyia daselɛlilɛ gyima ne anwo adwenle kpalɛ la yeamaa.

^ ɛden. 7 Ɔwɔ kɛ nolobɔlɛma fa nzuzulɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu la yɛ bɛ ɛzonlenlɛ gyima ne wɔ adenle mɔɔ ɔ nee mɛla biala mɔɔ fale kɛzi bɛfa maanlema anwo edwɛkɛ bɛdi gyima la yia la azo.

^ ɛden. 60 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: (ɔvi anwuma ɔkɔdwu aze): Kunli bie nee ɔ ye ɛlɛka edwɛkɛ ne wɔ ɛleka mɔɔ ɔyɛ se kɛ bɛbado menli wɔ sua nu la. Suamenle mɔɔ limoa la wɔ gyima nu, mɔɔ tɔ zo nwiɔ la ɛhɔ asopiti yɛɛ mɔɔ tɔ zo nsa la ɛlɛdi gua. Bɛziale bɛhɔle suamenle mɔɔ limoa la ɛkɛ wɔ nɔsolɛ nu na bɛhɔdole ye. Bɛyiale mɔɔ tɔ zo nwiɔ la wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛyɛ bagua nu daselɛlilɛ wɔ asopiti ne anwo ɛkɛ la. Yɛɛ bɛvɛlɛle mɔɔ tɔ zo nsa la wɔ fonu zo.