Kɔ i nun ndɛ'n su trele

Kɔ like ng'ɔ o fluwa'n nun'n su trele

SRAN WIE’M BE SU NDƐ

“Aniaan’m be kleli min like kaka”

“Aniaan’m be kleli min like kaka”

KƐ Ń káci sonja nn n te yo gbanflɛn kan. Yɛ n wo Aflansi sonja’m be nun. Be kpali e kɛ e ko kun alɛ Alzeri i okaoka lika wie’m be nun. Alɛ’n kpili lɔ kpa. Cɛn kun kɔnguɛ mɔ ń dí gladi’n, n la bajɛ wie mɔ aunɲan o be nun’n be sin lɛ ɔ nin min sa nun tui. Kpɛkun n tili like kun ngan. Srɛ kunnin min dan kpa. N usu sa tututu. N kunndɛman kɛ be kun min, kusu n kunndɛman kɛ ń kún sran. Yɛ n kpan flɛli Ɲanmiɛn kɛ ɔ de min.

Sa sɔ’n ti’n, n ma kunndɛli kɛ ń sí e Yifuɛ’n i kpa. Sanngɛ kwlaa naan m’an gua min ndɛ’n bo’n, maan n kan sa wie mɔ be juli min su min kaan nun’n be ndɛ n kle amun. Sa sɔ’m be ti’n, n kunndɛli kɛ ń sí Ɲanmiɛn kpa.

MIN BABA KLELI MIN LIKE KAKA

Be wuli min afuɛ 1937 nun Aflansi i nglo lɔ lika’n i klɔ kun mɔ be flɛ i kɛ Gɛsnɛn’n su. Klɔ sɔ’n sufuɛ’m be fufu asiɛ’n be yi saabɔn. I sɔ junman’n wie yɛ min baba dili-ɔ. Ɔ kleli min kɛ ɔ ti cinnjin kɛ n di junman kekle. Asa’n, ɔ kleli min kɛ sran lufle bulɛ’n timan kpa mlɔnmlɔn. Kɛ ɔ wun i kɛ be yo i wiengu junman difuɛ’m be tɛtɛ mɔ kɛ bé dí junman’n be nguan o wie nuan’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ úka be. I sɔ’n ti’n, ɔ fɛli i wun wlali anuannzɛ nga be kpli saabɔn yifuɛ’m be ti’n be nun. Asa ekun’n, kɛ ɔ wun i kɛ plɛti nga be o lɔ’n, be bu sran’m be lufle’n i sɔ’n yoli i ya dan. Plɛti sɔ’m be tran pɔɔ nun. Sanngɛ be kunndɛ kɛ saabɔn yifuɛ mɔ be leman like fi’n, be man be aliɛ nin sika. Plɛti sɔ’m be ayeliɛ’n ti’n, min baba w’a kanman Ɲanmiɛn ndɛ w’a kleman min le. I kpa bɔbɔ’n, e kanman Ɲanmiɛn ndɛ awlo lɔ.

Kɛ ń ɲín’n, n kusu n ma kpɔli sran lufle bulɛ’n wie. Kɛ n wun i kɛ e mantanfuɛ’m be nun sunman be yo aofuɛ nga be o Aflansi’n be tɛtɛ’n, i sɔ’n yo min ya dan. E nin aofuɛ sɔ’m be mma mun e to balɔn likawlɛ yɛ ɔ yo min fɛ kpa. Min manmin fin Polɔɲin, nán Aflansi bla-ɔ. I sɔ’n ti’n, n kunndɛli kpa kɛ sran wafawafa kwlaa be bo yo kun be tran likawlɛ, yɛ nán be bu be wiengu lufle kun.

N MA BULI LIKE NGA TI YƐ E O NGUAN NUN’N I AKUNNDAN KPA

I nun mɔ n te di sonja’n.

Afuɛ 1957 nun’n awa’n waan n ko di sonja. I sɔ’n ti yɛ n ɔli Alzeri lɔ okaoka lika’m be nun alɛ dilɛ wie’n niɔn. Kɛ n kpan flɛli Ɲanmiɛn kɛ ɔ de min’n, ń nían-o blo aflunmun kun yɛ ɔ́ bá yɛ. Kannzu nán sran-ɔn. Kɛ ɔ yoli sɔ’n min wla guali ase. Sa sɔ’n nin alɛ’n be ti’n, n ma buli like nga ti yɛ e o nguan nun’n i akunndan kpa. N usali min wun kɛ: ‘?Ngue ti yɛ e o asiɛ’n su wa-ɔ? ?E ndɛ lo Ɲanmiɛn? ?Cɛn kun’n fɔundi trán asiɛ’n su?’

I sin’n kɛ n ɔli min baba nin min manmin be osu nianlɛ’n, n wunnin Zoova i Lalofuɛ kun. Ɔ fali Katoliki nga be o Aflansi’n be Biblu’n kun mannin min. Be flɛ Biblu’n sɔ’n kɛ La Sainte Bible. Kɛ n sali min sin Alzeri lɔ’n yɛ n boli i nun kannganlɛ bo-ɔ. Biblu’n nun ndɛ ng’ɔ wluwluli min wun kpa’n, yɛle ng’ɔ o Sa Nglo Yilɛ 21:3, 4 nun’n. Ɔ se kɛ: “Ɲanmiɛn i tannin sua’n wo klɔ sran’m be afiɛn. [...] Ɔ́ núnnún be ɲinmuɛn’n kwlaa, wie’n su tranman lɛ kun, be su yoman sɛ kun, be su sunman kun, be su wunman ɲrɛnnɛn kun.” Ndɛ sɔ’n boli min nuan. Ɔ maan n usali min wun kɛ: ‘?Ɔ kwla kpɛn su?’ Blɛ sɔ’n nun’n, n siman Ɲanmiɛn nin Biblu’n be su ndɛ fi.

Afuɛ 1959 nun’n kɛ n wieli sonja di’n, n wunnin Zoova i Lalofuɛ kun mɔ be flɛ i kɛ Flansua’n. Ɔ fali Biblu’n kleli min like kpanngban. I wie yɛle kɛ ɔ kleli min kɛ Ɲanmiɛn le dunman trele kun naan i dunman sɔ’n yɛle Zoova. (Jue. 83:18, NWT) Ɔ seli min ekun kɛ Zoova wá yó maan sran lufle bulɛ’n wíe asiɛ’n su. Kpɛkun asiɛ’n káci lika klanman yɛ ndɛ ng’ɔ o Sa Nglo Yilɛ 21:3, 4 nun’n, ɔ́ kpɛ́n su.

Like ng’ɔ kleli min’n ti weiin yɛ ɔ wluwluli min wun dan. Kɛ n sili ndɛ nanwlɛ’n, n fali plɛti’m be wun ya dan kpa. Afin n wunnin i kɛ like nga be kle’n ɔ takaman Biblu’n su. Ɔ maan n kunndɛli kɛ ń yíyí be bo. Sanngɛ min waan ń yó kɛ min baba sa. Yɛle kɛ n bɔbɔ ń yó naan sran lufle bulɛ’n wie. N kunndɛman kɛ ń mínndɛ lele.

Flansua nin min janvuɛ Zoova i Lalofuɛ uflɛ wie’m, be ukali min naan m’an faman ya ngboko. Be yiyili nun kleli min kɛ nán Klisifuɛ’m be junman yɛle sran’m be jɔlɛ dilɛ. Sanngɛ be kan Ɲanmiɛn i Famiɛn Dilɛ’n i ndɛ be kle sran mun naan be fa be wla be guɛ i like kpa kun su. I sɔ junman’n yɛ Zezi bɔbɔ dili-ɔ. Yɛ ɔ seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be di junman kunngba’n. (Mat. 24:14; Lik. 4:43) N ma suannin wafa nga n kwla kan ndɛ wɛtɛɛ su n kle be nga e nin be e lafiman like kunngba’n su’n. Afin Biblu’n se kɛ: “E Min’n i sran’n nin utre dilɛ fataman. Sanngɛ ɔ nin sran’m be kwlaa be tranlɛ nun’n, maan ɔ yo wɛtɛɛfuɛ.”—2 Tim. 2:24.

N ma kacili min sa ninnge wie’m be yolɛ nun. Ɔ maan afuɛ 1959 nun’n be yoli min batɛmun akpasua kun aɲia kun bo. Aɲia sɔ’n i bo’n n wunnin aniaan bla kun. Be flɛ i kɛ Anzɛli. I wun yoli min klanman kpa. I sɔ’n ti’n, i asɔnun’n nun yɛ n ɔli aɲia’m be bo siɛn’n niɔn. E jali afuɛ 1960 nun. Ɔ ti bla kpa. Nanwlɛ, n wun i wlɛ kɛ Zoova bɔbɔ yɛ ɔ fɛli i cɛli min-ɔn.—Nya. 19:14.

E aja cɛn’n nun.

ANIAAN MƆ B’A TIN ƝANMIƐN SULƐ NUN’N BE KLELI MIN LIKE KAKA

Kɛ afuɛ’m bé sín’n, aniaan wie mɔ b’a tin Ɲanmiɛn sulɛ nun’n be ukali min kpa. Like cinnjin kpa kun mɔ be kleli min’n yɛle kɛ sɛ be man e junman kun naan i dilɛ’n ti kekle’n, ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ yɛ e nanti afɔtuɛ ng’ɔ o Nyanndra Mun 15:22 nun’n su. Ndɛ mma sɔ’n se kɛ: “Like nga bé yó-ɔ [...] afɔtuɛ manfuɛ’m be ti yiɛ i wun kpanngban’n, ɔ yo ye.”

Afuɛ 1965 nun’n, i nun mɔ n te yo akpasua nianfuɛ’n.

Afuɛ 1964 nun yɛ n ma wunnin i wlɛ kpa kɛ ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ-ɔ. Afin afuɛ sɔ’n nun’n, n kacili akpasua sunianfuɛ. Ɔ maan n sinsin asɔnun’m be su n wla aniaan’m be fanngan naan be su Ɲanmiɛn kpa. Sanngɛ blɛ sɔ’n nun’n, nn n le afuɛ 27. Yɛ kɛ mɔ n siman like kaka yo’n ti’n, n fɔnnin kpɛ sunman. Sanngɛ kɛ n fɔn’n, n fa tu min wun fɔ. Asa kusu’n, aniaan kpanngban mɔ be ti “afɔtuɛ manfuɛ” kpa’n be ukali min.

Min wla kpɛn sa kun m’ɔ juli i nun mɔ n kacili akpasua sunianfuɛ uflɛuflɛ’n i su. Kɛ n ɔli aniaan nga be o Pari lɔ’n be osu nianlɛ’n, aniaan bian kun m’ɔ wa tin Ɲanmiɛn sulɛ nun’n seli min kɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ wún min wun aamiɛn. Yɛ n seli i kɛ: “N tili.”

Aniaan’n usali min kɛ: “?Lui, wan mun yɛ dɔɔtrɔfuɛ’m be nian be lika-ɔ? ?Be nga be ti juejue’n annzɛ tukpacifuɛ mun-ɔn?”

Yɛ n tɛli i su kɛ: “Tukpacifuɛ mun-ɔn.”

Kpɛkun ɔ seli min kɛ: “Ɔ ndɛ yo fɛ. Sanngɛ n sieli i nzɔliɛ kɛ kɛ a ba’n be nga be su Zoova kpa’n be yɛ a nin be yo ninnge mun likawlɛ dan-ɔn. I li asɔnun kpɛnngbɛn’m be lika siesiefuɛ’n yɛ a nin i be o nun dan-ɔn. E asɔnun nun’n aniaan kpanngban be sa sin w’a bubu be, wie’m be kusu be kacili Zoova i Lalofuɛ ɔ nin-a cɛman yɛ wie’m be sa ɲan. Sɛ a nin be yo ninnge mun likawlɛ’n, ɔ́ yó be fɛ dan. I li sɛ a kɔ be awlo lɔ naan amun wla asa’n, ɔ́ wlá be fanngan kpa.”

Kɛ aniaan’n mannin min afɔtuɛ sɔ’n ɔ yoli min fɛ kpa. N wunnin i wlɛ kɛ ɔ klo Zoova i sufuɛ’m be kpa yɛ i sɔ’n yoli min ɲɛnmɛn. Kannzɛ afɔtuɛ sɔ’n i nun sɔlɛ w’a yoman pɔpɔ min sa nun’n, sanngɛ n ka lɛ n nantili su. Kɛ Zoova maan e le aniaan kɛ ngalɛ sa mun’n, i sɔ’n yo min fɛ dan. Ɔ maan ń lɛ́ i ase lele.

Afuɛ 1969 nin 1973 be afiɛn nun’n, e yoli aɲia dandan nɲɔn Kolɔnbu m’ɔ ti Pari i akpasua kun’n i su. Aɲia sɔ’m be bo’n, be seli min kɛ n nian aniaan nga be man aniaan’m be aliɛ’n be su. Aɲia nga e yoli i afuɛ 1973 nun’n i bo’n, ɔ fata kɛ e man sran kɔe 60.000 be aliɛ lele cɛn nnun. Nanwlɛ ti kpa, n siman wafa nga é yó naan y’a kwla man sran kaka sɔ’m be aliɛ’n. Sanngɛ blɛ sɔ’n nun’n, ndɛ ng’ɔ o Nyanndra Mun 15:22 nun yɛ ɔ ukali min-ɔn. Ndɛ sɔ’n wla e fanngan kɛ e usa ngwlɛlɛ afɛ. Ɔ maan n usali aniaan wie mɔ be si ninnge nga be fa tɔn aliɛ’n i nun ndɛ kpa’n be ngwlɛlɛ afɛ. Wie’m be yo nnɛn atɛ, wie’m be yo tro mma’m be atɛ, wie’m be tɔn aliɛ be yo i atɛ yɛ wie’m be di gua be man susute dandan mun. E nin aniaan sɔ mun e bo yoli kun e dili junman likawlɛ. Ɔ maan e kwla dili junman dan sɔ’n.

Afuɛ 1973 nun’n, be seli e kɛ e ko di junman Betɛli ng’ɔ o Aflansi’n i nun. Junman klikli nga be fa mannin min’n, i dilɛ w’a yoman pɔpɔ min sa nun. Yɛle kɛ be seli min kɛ n yo like kwlaa nga n kwla yo naan aniaan nga be tran Kamerunun lɔ’n b’a ɲan e fluwa mun. Nvle sɔ’n wo Sran ble mɛn’n nun. Kusu afuɛ 1970 nin 1993 be afiɛn nun’n, be seli aniaan nga be o lɔ’n be kɛ nán be su Zoova kun. N seli min wun kɛ n su kwláman junman sɔ’n i di. Kɔlɛ’n aniaan ng’ɔ nian Betɛli ng’ɔ o Aflansi’n su’n, ɔ sieli i sɔ liɛ’n i nzɔliɛ. Afin ɔ seli min kɛ: “E niaan nga be o Kamerunun lɔ’n be mian fluwa sɔ’m be wun kpa. Ɔ fata kɛ e uka be.” Ɔ maan i sɔ yɛ e yoli-ɔ.

Afuɛ 1973 nun’n, e nin aniaan nga be fin Kamerunun’n e yoli aɲia ngunmin kun Nizeria lɔ.

N tuli ajalɛ n ɔli nvle nga be o Kamerunun i nvɛnwunnvɛnwun lɛ’n be nun naan e nin asɔnun kpɛnngbɛn nga be fin Kamerunun’n y’a kwla wun e wun. Aniaan sɔ’m be ti yakpafuɛ yɛ be yo ninnge mun ngwlɛlɛ su. Be ukali min naan m’an wun wafa nga é yó naan y’a fa fluwa mun y’a man aniaan nga be o Kamerunun lɔ tikatika’n. Zoova yrali e ɲin mɔ e miannin’n su. Yɛle kɛ lele m’ɔ́ fá dí afuɛ 20 aniaan nga be o lɔ’n, be ɲannin fluwa Sasafuɛ Tranwlɛ’n nin Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ junman nga be fiteli’n be kwlaa.

Afuɛ 1977 nun’n, e nin Anzɛli e ɔli Nizeria lɔ. E ɔli akpasua sunianfuɛ nin be yi mɔ be fin Kamerunun’n be fanngan wlalɛ.

MIN YI’N UKALI MIN KPA

Kɛ e nin Anzɛli e boli e wiengu nzuɛn nianlɛ bo’n, n sieli i nzɔliɛ kɛ ɔ nin Zoova be afiɛn mantan kpa. Kɛ e jali’n yɛ i sɔ’n i ɲin wa fiteli kpa-ɔ. I wie yɛle kɛ cɛn nga e jali’n i kɔnguɛ nun’n, ɔ seli min kɛ n srɛ Zoova naan ɔ uka e naan e su i likawlɛ titi. Zoova kusu tɛli e srɛlɛ’n su.

Asa kusu’n, Anzɛli ukali min naan m’an lafi Zoova su kpa ekun. I wie yɛle kɛ kɛ afuɛ 1973 nun’n be seli e kɛ e ko di junman Betɛli lɔ’n, n sisili min bo. Afin n klo akpasua sunianlɛ junman’n i kpa. Sanngɛ Anzɛli kpɛnnin min wla kɛ e fali e wun mannin Zoova. Ɔ maan like kwlaa nga i anuannzɛ’n se e kɛ e yo’n, ɔ fata kɛ e yo. (Ebr. 13:17) Nanwlɛ i ndɛ yo fɛ. Ɔ maan e ɔli Betɛli. Min yi’n si ngwlɛlɛ, yɛ i like yolɛ yoman ya. Asa kusu’n ɔ klo Zoova dan. I sɔ’n ti’n, e nin i e afiɛn mantan kpa yɛ e fa ajalɛ kpa kusu.

E nin Anzɛli e cili foto nga Betɛli ng’ɔ o Aflansi’n i nun.

Y’a yo kpɛnngbɛn sanngɛ Anzɛli te suan min bo kpa yɛ ɔ te yo bla kpa. I wie yɛle kɛ kɛ ɔ ko yo naan y’a di anuannzɛ’n i suklu’m be wie’n, e miannin e ɲin e suannin Angle’n i kpa. Afin be yo suklu sɔ’m be dan lika Angle nun. Kannzɛ bɔbɔ blɛ sɔ’n nun e le afuɛ 70 tra su’n, sanngɛ e ɔli asɔnun bo kun mɔ i nunfuɛ’m be kan Angle’n i nun. Kɛ mɔ n wo Aflansi Betɛli i komite’n nun wie’n ti’n, n ɲanman min ti naan m’an suan aniɛn uflɛ. Sanngɛ e nin Anzɛli e ukauka e wun. Dɔ nga su’n, e le afuɛ 80 tra su. Sanngɛ kwlaa naan y’a wɔ aɲia’m be bo’n e siesie e wun Angle nin Blɔfuɛ nun. Asa’n e yo aɲia mun Angle’n nun yɛ e bo jasin fɛ’n Angle nun wie. Nanwlɛ, Zoova yrali e ɲin mɔ e mian e suan Angle’n i su kpa.

Sa ng’ɔ juli afuɛ 2017 nun’n kle sɔ weiin. Yɛle kɛ be yiali e Betɛli i komite’n nunfuɛ mun nin be yi’m be suklu’n i bo. E yoli suklu sɔ’n Niyɔki i klɔ nga be flɛ i kɛ Patɛɛsɔnun’n i su lɔ.

Zoova yɛ ɔ ti Like Klefuɛ Dan’n niɔn. (Eza. 30:20) Ɔ maan sɛ be kle i sufuɛ mun, i kpɛnngbɛn-o, i gbanflɛn nin talua-o be like kpa’n, ɔ ti su. (Mml. 4:5-8) Asa ekun’n, n sieli i nzɔliɛ kɛ gbanflɛn nin talua nga be fa afɔtuɛ nga Zoova nin be nga b’a tin i sulɛ nun’n be man be’n su’n, be fa ajalɛ kpa yɛ be su Zoova kpa. Ndɛ ng’ɔ o Nyanndra Mun 9:9 nun’n kpɛn su be lika. Ndɛ sɔ’n se kɛ: “Man ngwlɛlɛfuɛ’n i akunndan, mɛn i akunndan maan ɔ si wie ekun tra su. Kle sran kpa’n i ngwlɛlɛ. Kle i ngwlɛlɛ man ɔ si sa uka laa liɛ’n su.”

Ɔ ju wie’n, min ɲin kpɛnkpɛn sa ng’ɔ juli min su i nun mɔ n wo Alzeri lɔ okaoka lika’m be nun’n i su. Kɛ sa sɔ’n juli’n i afuɛ kɔe 60 yɛ. Kɔnguɛ sɔ’n nun’n, n siman kɛ cɛn wie lele’n ń má dí aklunjɔɛ kɛ nga sa. Nanwlɛ, aniaan’m be kleli min like kaka. Zoova fanngan nun’n e nin Anzɛli e dili i junman’n i kpa, yɛ e ɲannin su ye kpanngban. Ɔ maan y’a fua kpa kɛ é yáci e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n nin aniaan nga b’a tin Ɲanmiɛn sulɛ nun’n mɔ be klo Ɲanmiɛn’n, be nun naan be kle e like titi.