Oshiningwanima osho shitilifa osha li sha lundulula onghalamwenyo yange, molwaashi okudja opo onda hovela okukonga Omushiti. Fimbo inandi mu hokololela osho sha ningwa po onguloshi oyo, nandi mu kufile ko koshimoniwa shange, osho sha nwefa mo omadiladilo ange nosha kwafela nge ndi konge Kalunga.

Onda dalwa mo 1937 moGuesnain, moshitukulwa sheemina, shokolundume laFransa. Onde lihonga okulonga noudiinini kutate, oo a li ha longo momina. Okwa li a nwefa nge mo ndi tonde okuhenouyuki. Osho oshe mu ningifa a kale a hala okukwafela ovalongi vomeemina, shaashi ohava longo monghalo ya nyika oshiponga. Tate okwa li ha kufa ombinga momahangano okupopila ovanailonga nomomakangha, opo a xwepopaleke onghalo yavo. Okwa li yo a nyematekwa koihelele yovapristeri vomoshitukulwa. Ovapristeri vahapu ova li ovadjeko, ashike ova li hava kunguda oikulya noimaliwa kovalongi vomeemina, ovo va li hava xupu shokadila. Tate okwa li e tonde elihumbato lavo, nomolwaasho ina honga nge oinima yopakalunga, ile tu popye kombinga yaKalunga.

 Eshi handi kulu, naame onda ka hovela okutonda okuhenouyuki. Okuhenouyuki oko okwa kwatela mo outondwe, oo wa li hau ningilwa eenhauki domoFransa. Onda li handi dana etanga lokeemhadi nounona veenhauki nokuhafela eendafano navo. Kakele kaasho, meme okwa li Omupolanda, ndele ke fi Omufransa. Onda li nda hala ovanhu vomihoko adishe va kale ve na ombili nokuungaungiwa navo shi fike pamwe.

Epangelo ola li la pula nge ndi ye moukwaita mo 1957. Ngaashi nda popya pehovelo, osho sha enda ngaho opo ndi kale meemhunda daAlgeria oufiku. Konima eshi nda ti, “Kalunga kange! Kwafele nge Kalunga kange!” kanda li nda mona omukwaita, oo e li omutondi wange, ndele ondongi. Kanda li tuu nda pepelelwa! Ashike oshiningwanima osho nosho yo oita, oya diladilifa nge moule kombinga yeityo longhalamwenyo. Onda kala handi lipula kutya, omolwashike tulile kombada yedu? Mbela Kalunga oku na ko ngoo nasha nafye? Mbela kombada yedu otaku ka kala ngoo ombili tai kalelele?

Lwanima, onda ka shakena nOndombwedi imwe yaJehova, eshi nda li mefudo keumbo lovadali vange. Oya li ya pa nge Ombiibeli La Sainte Bible, etoloko laKatolika lOshifrench. Onda li nda hovela oku i lesha konima eshi nda shuna koAlgeria. Eendjovo odo tadi hangwa mEhololo 21:3, 4 oda li da kuma omutima wange. Otadi ti: “Etwali laKalunga oli li povanhu. . . . Ota ka feta po omahodi aeshe momesho avo, nefyo itali ka kala po vali, ile oluhodi, okulila nouyahame itau ka kala po vali. Oinima ikulu oya xula po.” * Eendjovo odo oda li da kumwifa nge. Onde lipula nda ti: ‘Mbela eendjovo edi odoshili ngoo?’ Pefimbo opo, kanda li ndi shii sha kombinga yaKalunga nOmbiibeli.

Konima eshi nda efa po oukwaita mo 1959, onda ka shakena nOndombwedi yedina François, oyo ya honga nge oshili yOmbiibeli. Pashihopaenenwa, oya li ya ulikila nge edina laKalunga lolela, Jehova. (Eps. 83:18, NW) François okwa yelifila nge kutya Jehova ota ka eta ouyuki kombada yedu nokuninga edu oparadisa. Ota ka wanifwa po yo eendjovo odo tadi hangwa mEhololo 21:3, 4.

Omahongo oo okwa li taa ti sha neenghono nokwa kuma omutima wange. Ndele nande ongaho, onda li nda handukila neenghono ovapristeri. Onda li nda hala oku va katukila onghatu, molwaashi ihava hongo ovanhu osho Ombiibeli tai ti. Onda li nda nwefwa mo ketaleko latate nokanda li nda hala okulididimika. Onda li nda hala okukatuka onghatu meendelelo.

François nosho yo ookaume kange vamwe vEendombwedi ova kwafela nge ndi pangele ehandu lange. Ova yelifila nge kutya oilonga yetu tu li Ovakriste haku tokola ovanhu, ndele oku va kwafela va kale ve na eteelelo moku va udifila onghundana iwa yOuhamba waKalunga. Jesus okwa li a longa oilonga oyo, nokwa teelela yo ovashikuli vaye va ninge sha faafana. (Mat. 24:14; Luk. 4:43) Onda li yo ndi na okulihonga okukala handi popi novanhu nonghenda nonelungi, kashi na nee mbudi kutya ova itavela shike. Ombiibeli oya ti: “Omupiya wOmwene ke na okulwa, ndele okwa pumbwa okukala e na onghenda novanhu aveshe.” — 2 Tim. 2:24.

Onda li nda ninga omalunduluko nonda ninginifwa ndi li Ondombwedi yaJehova poshoongalele  shoshikandjo mo 1959. Poshoongalele osho, onda li nda shakeneka po omumwameme omunyasha wedina Angèle, oo nda li nda hokwa. Onda li nda hovela okutalela po eongalo lavo, notwa ka hombola mo 1960. Oku li omukulukadi a denga mbada, muwa noku li oshali i na ondilo ya dja kuJehova. — Omayel. 19:14.

Oule womido, onde lihonga oilihongomwa ihapu ya fimana kovamwatate ovanawino. Oshilihongomwa shimwe shomuyo sha fimanenena oshosho kutya: Opo tu pondole moshinakuwanifwa keshe shidjuu, otu na okukala ovalininipiki nokutula moilonga Omayeletumbulo 15:22, oo taa ti: ‘Apa pe novapukululi vahapu, eemhangela tadi wanifwa.’

Mo 1964, onda li nda hovela okumona oushili weendjovo odo da nwefwa mo. Momudo oo tuu oo, onda li nda hovela okulonga ndi li omupashukilishikandjo, handi talele po omaongalo, opo ndi a twe omukumo noku a pameka pamhepo. Pefimbo opo, onda li ndi na omido 27 nokanda li ndi na owino. Onda li handi ningi omapuko. Ashike onda kendabala okulihonga kuo. Komesho yaaishe, onde lihonga oilihongomwa ihapu ya fimana ‘kovapukululi’ ovanawino.

Ohandi dimbuluka oshimoniwa shimwe eshi opo nda ningi omupashukilishikandjo. Konima eshi nda talela po eongalo limwe moParis, omumwatate umwe a pyokoka pamhepo okwa li a pula nge tu ke likunde po naye. Onda ti: “Eewa, oshi li nawa.”

Okwa pula nge ta ti: “Louis, ngeenge ndokotola ta talele po meumbo, oha yandje elitulemo kulyelye?”

Onda ti: “Okomunaudu.”

Okwa ti: “Osho naanaa, ou li mondjila. Ashike onda didilika kutya oho kala efimbo lihapu naavo tave shi endifa nawa pamhepo, ngaashi omupashukili weongalo. Meongalo letu omu na ovamwatate novamwameme vahapu ovo va teka omukumo, vape, ile ve na eehoni. Otave ke shi pandula unene ngeenge owa kala ho kala navo, tashi dulika nande okulya omusha pamwe navo komaumbo avo.”

Onda li nda pandula neenghono omayele omumwatate oo a li mawa. Ohole yaye yokuhola eedi daJehova oya li ya kuma omutima wange. Nonande osha li shidjuu okutambula ko omayele oo, onda li nde a tula moilonga diva. Ohandi pandula Jehova omolwovamwatate va tya ngaho.

Mo 1969 no 1973, onda li nda nangekwa po ndi kale omupashukili kOshikondo shOikulya poyoongalele ivali yopaiwana, oyo ya li ya ningilwa moColombes, moParis. Poshoongalele shomo 1973,  otwa li tu na okulongekidila oilya ovanhu 60 000 lwaapo, oule womafiku atano. Kanda li ndi shii nghee hatu ke shi wanifa po. Opo oupyakadi oo u kandulwe po, otwa li tu na okutula moilonga Omayeletumbulo 15:22, oo a popya kombinga yokupula omayele kuvamwe. Onda li nda pula omayele kovamwatate va pyokoka pamhepo, ovo ve na owino u na sha noikulya. Vamwe ova li hava longo moutomeno, hava kunu oikwambidi, ovateleki novalandi. Kekwafo lavo, otwa li twa dula okuwanifa po oilonga oyo ya li idjuu.

Mo 1973, fye nomukulukadi wange otwa li twa shivwa tu ka longele kObetel moFrance. Oshinakuwanifwa shange shotete, osha li shi na eshongo la kwata moiti. Onda li ndi na okukonga eenghedi dokutumina ovamwatate vokoCameroon oishangomwa, oshilongo osho shi li muAfrica, oko oilonga yetu ya li ya shilikwa pokati ko 1970 nosho yo 1993. Natango, onda li ndi udite nda wililwa po. Omumwatate, oo a li ha pashukile oilonga moFrance, otashi dulika a li e shi didilika nokwa li a twa nge omukumo. Okwa ti: “Ovamwatate vokoCameroon ove li momhumbwe inene yeendja dopamhepo. Otwa pumbwa oku va fila oshisho!” Osho osho twa li twa ninga.

Onda li handi i lwoikando keengaba doilongo oyo ya dingilila Cameroon, opo ndi ka shakeneke ovakulunhuongalo vomoshilongo osho. Ovamwatate, ovo ovaladi novanaendunge, ova kwafela nge ndi kale handi ningi omalongekido oo a pumbiwa, opo ovamwatate moCameroon va kale hava mono eendja dopamhepo pandjikilile. Jehova okwa nangeka noupuna eenghendabala detu. Doshili, oule hanga womido 20, oshiwana shaKalunga osho shi li moshilongo osho inashi pitililwa po nande okOshungonangelo, ile koshishangomwa shokomwedi, osho hashi ifanwa Oilonga yetu yOuhamba.

Okudja ashike eshi twa hovela okweendelafana, onda li nda mona kutya Angèle oku na omaukwatya mawa opamhepo. Omaukwatya oo okwe ke a ulika unene eshi tu li mohombo. Onguloshi yefiku  olo twa hombola, okwa pula nge ndi ilikane kuJehova, opo tu dule oku mu longela pauyadi tu li ovalihomboli. Jehova okwa li a nyamukula eilikano olo.

Angèle okwa kwafela nge ndi kale nde lineekela muJehova filufilu. Pashihopaenenwa, mo 1973 eshi twa shivwa tu ka longe kObetel, onda li handi ongaonga, molwaashi onda li ndi hole oilonga youpashukilishikandjo. Ndele Angèle okwa li a dimbulukifa nge kutya otwe liyapulila Jehova. Mbela katu na okulonga oshilonga keshe osho ehangano tali tu pula tu ninge? (Heb. 13:17) Onda mona kutya oku li mondjila filufilu. Opo nee otwa li twa ya kObetel. Oule wefimbo lile olo twa kala pamwe, onda mona kutya omukulukadi wange oku na eendunge, ondjele noku hole shili Jehova. Omaukwatya oo okwa pameka ekwatafano letu nokwe tu kwafela tu ninge omatokolo opandunge.

Angèle ota twikile okukala omukulukadi a denga mbada noha yambidida nge naashi a kulupa. Pashihopaenenwa, opo tu dule okukala peefikola dehangano, odo dihapu hadi ningwa mOshiingilisha, fye naAngèle ohatu longo noudiinini opo tu xwepopaleke Oshiingilisha shetu. Onghee hano, otwa li twa hovela okuwaimina eongalo olo hali popi Oshiingilisha, nonande pefimbo opo otwa li tu na omido 70 nasha. Oshi li yo eshongo kwaame okulihonga elaka limwe, molwaashi ondi na oinakuwanifwa ihapu ndi li oshilyo shOkomitiye yOshitaimbelewa shaFrance. Ashike ohatu kwafelafana fye naAngèle. Paife otu na omido 80 nasha, ndele ohatu lilongekidile okwoongala momalaka avali, mOshiingilisha nomOshifrench. Ohatu kufa yo ombinga luhapu pokwoongala nomoukalele. Jehova okwa nangeka noupuna eenghendabala detu dokulihonga Oshiingilisha.

Otwa mona yo enangeko noupuna limwe la denga mbada mo 2017. Fye naAngèle otwa li twa mona oufembanghenda wokuya kOfikola yOkudeula Oilyo yEekomitiye dOitaimbelewa nOvakulukadi vayo, oyo ya li ya ningilwa ko-Watchtower Educational Center moPatterson, moNew York.

Jehova oku li shili Omuhongi Munenenene. (Jes. 30:20) Onghee hano, itashi kumwifa eshi ovapiya vaye, kutya nee ovakulunhu, ile ovanyasha, hava hongwa ehongo la denga mbada. (Deut. 4:5-8) Onda mona kutya ovanyasha, ovo hava pwilikine kuJehova nokovamwatate novamwameme ovanawino, ohava kala va pyokoka pamhepo, hava ningi exumokomesho nohava pondola eshi tava ende tava kulu. Omayeletumbulo 9:9 otae tu dimbulukifa taa ti: “Pa omunandunge, opo eendunge daye tadi ka hapupala; longa omuyuki, opo omayele aye taa ka hapupala.”

Ohandi dimbuluka lwoikando shi na sha noshiningwanima shokeemhunda daAlgeria, nonande opa pita omido 60 lwaapo. Oufiku oo, kanda li ndi shii ngeenge onandi ka kale ngoo nonghalamwenyo ya fa ei handi hafele paife. Onde lihonga shihapu kuvamwe. Jehova okwe tu pa fye naAngèle onghalamwenyo ya denga mbada noihafifa. Onghee hano, otwa tokola toko tuha efe okulihonga kuTate yetu womeulu nosho yo kovamwatate novamwameme ovanawino, ovo ve mu hole.