Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

JISHIMIKILA JA BWIKALO

“Nafunjilako Byavula Bingi ku Bakwetu”

“Nafunjilako Byavula Bingi ku Bakwetu”

BWAJINGA bufuku kimye kyo twajinga ku mpunzha ya mitumba mu kyalo kya Algeria. Ku ino mpunzha ko kwatebelejile nzhita ya bashilikale ba ku France, kabiji nkondo mu Algeria yakosele bingi. Nalamine buta, najinga pa mpunzha ya bunke na kusopa, kabiji kwajinga ne mulumba wa mifuko ya busenga. Mukubazhimukilatu naumvwine mituutu ya maulu. Naumvwine bingi moyo. Popo nafikizhetu myaka ya kusemwa 20, kabiji kechi nakebelenga kwipayañana, nangwa kungipaya. Onkao mambo, nabijikile’mba: “Lesa wami! Lesa wami!”

Pa kikye kimye po po napimpwile bwikalo bwami, kabiji kyo kimye kyo natendekele kulanguluka pa Mulenga. Bino saka nkyangye kushimikizha byalondejilepo abwa bufuku, lekai nemushimikizheko bintu byo napichilemo saka nkiji mwanyike byapimpwile milanguluko yami ne kutendeka kukeba Lesa.

BINTU BYO NAFUNJIJILEKO KWI BATATA SAKA NKIJI MWANYIKE

Nasemekelwe mu 1937 mu muzhi wa mikochi wa Guesnain, uji ku kabeta ka ku buyeke mu kyalo kya France. Batata baingilanga ku mukochi wa mashanga, onkao mambo, nafunjijileko kwingila mingilo yakosa. Kabiji kwi batata nafunjijileko kushikwa nshiji. Kushikwa nshiji ko kwibalengejile kukwasha bakwabo bo baingilanga nabo mu mukochi bo bamanyikanga. Na mambo a kukeba kukwasha bakwabo, batata batwelele mu kabungwe kakwambilako baingilanga mu mukochi. Kabiji kibakolanga bingi ku muchima pa kumona bantangi ba bupopweshi byo baunga byubilo bya bujimbijimbi. Bantangi ba bupopweshi bavula baikalanga bwikalo bwa ntentente, bino balombanga kajo ne mali ku baingilanga mu mukochi bayandanga pa kuba’mba bekale na bya mu bwikalo. Batata bashikilwe bingi byubilo bya bantangi ba bupopweshi, onkao mambo kechi bamfunjishepo bya bupopweshi ne. Kabiji kechi twisambanga pe Lesa ne.

Byo nakomene, ne amiwa nashikilwe bantu baubanga bakwabo nshiji. Ino nshiji yavwangilemo kuba misalululo bantu bafumine ku byalo bingi baikelenga mu France. Nakayanga mpila ne kupwanañananga na baana ba bantu bafumine ku byalo bingi. Kikwabo, bamama bajinga ba ku kyalo kya Poland, kechi bajinga bena France ne. Nakebeshe bantu ba bisho ne nkomeno yapusana-pusana kwikala mu mutende ne kukwatankana.

NATENDEKELE KULANGULUKA BINGI PA BWIKALO

Kimye kyo najinga mushilikale

Kafulumende wantwezhezhe bushilikale mu 1957. Kino kyo kyalengejile kutanwa ku mpunzha ya mitumba ku Algeria kimye kya bufuku byonka byo naamba ku ntendekelo ya jino jishimikila. Byo najijile’mba “Lesa wami! Lesa wami!” namwene mbili wa mungye, kechi bajinga bashilikale ne. Kino kyandengejile kuleka kumvwa moyo. Nangwa byonkabyo, akya kyamwekele ne nkondo yajingako, byandengejile kulanguluka bingi pa bwikalo. Neshikishenga’mba, Mambo ka o twaikelako? Nanchi Lesa wituta muchima nyi? Nanchi tukekalapo na mutende wa kine nyi?

Byo natambwile moba a kukookoloka, nayile kumonapo bansemi. Byo najinga kokwa, namonañene na Kamonyi wa Yehoba. Wampele Baibolo wa mu mulaka wa Kifulenchi (La Sainte Bible), watuntulwile Bakatolika. Kinembelo kyandengejile kulanguluka bingi pa bwikalo bwami kyajinga kya Lumwekesho 21:3, 4. Kyaamba’mba: “Tente wa Lesa uji na bantu . . . Kabiji ukashimuna mipolo yonse ku meso abo, ne lufu, mabingo, kujila ne misongo kechi bikekalako jibiji ne.” * Nakuminye bingi pa kutanga bino byambo. Neipwizhe’mba, ‘Nanchi bino byambo bya kine nyi?’ Pa kyokya kimye, kafwapo byo nayukile pe Lesa nangwa pa Baibolo ne.

Byo nalekele mwingilo wa bushilikale mu 1959, namonañene na Kamonyi wa jizhina ja François, wamfunjishe bukine bwavula bwa mu Baibolo. Wammwesheshe mu Baibolo kuba’mba Lesa uji jizhina, ko kuba’mba Yehoba. (Sala. 83:18) Kabiji François wamfunjishe kuba’mba Yehoba ukaleta bunchibambo bwaoloka pano pa ntanda, ukalula ino ntanda kwikala paladisa, kabiji ukafikizha byambo biji pa Lumwekesho 21:3, 4.

Ano mafunjisho awamine bingi kabiji amfikile pa muchima. Bino kyanzhingijishe bingi pa kuyuka’mba bantangi ba bupopweshi bafunjishenga bintu bya bubela byabula mu Baibolo kabiji nakebeshe kwibasanzamo. Kyamweka nalondejilengatu suka batata bashikilwe bantangi ba bupopweshi kabiji kechi nakebelenga kwikalatu kwa kubula kubapo kimo ne.

Ba François ne balunda nami bakatataka bajinga Bakamonyi, bankwashishe kwikala muntu watekanya. Bambuujile’mba mwingilo wetu wa bwina Kilishitu kechi wa kuzhachisha bantu ne, bino ke wa kukwasha bantu kwikala na luketekelo mu mambo awama a Bufumu bwa Lesa. Uno ye mwingilo Yesu ye aingijile, kabiji ye mwingilo ye apele baana banji ba bwanga kwingila. (Mat. 24:14; Luka 4:43) Kabiji nafunjile bya kwisamba na bantu bulongo saka natekanya, nangwa kya kuba bintu byo baitabijilemo byapusane na byami. Baibolo waamba’mba: “Kalume wa Nkambo kechi wafwainwa kutoboka ne, kana kwikala wa lusa ku bonse.”—2 Timo. 2:24.

Napimpwile byubilo byami kabiji nabatizhiwe mu 1959 pa kubuñana kwa mwanzo ne kwikala Kamonyi wa kwa Yehoba. Pa kuno kubuñana kwa mwanzo namonañene na nyenga wa jizhina Angèle wajinga nsongwakazhi ye nafwalamine. Natendekele kumufwakesha ku kipwilo ko apwilanga, kabiji namusongwele mu 1960. Uno mwanamukazhi uji na byubilo byawama bingi, wanemeka masongola kabiji ke bupe bwanema bwampa Yehoba.—Maana 19:14.

Juba ja masongola etu

NAFUNJILAKO BYAVULA KU BALONGO BAMILANGWE KABIJI BABANDA MU BUKINE

Pa myaka yapitapo, nafunjilako bintu byanema bingi ku balongo bamilangwe kabiji babanda mu bukine. Bintu byo nafunjilako ke bino: Pa kuba’mba tutwajijile kwingila mwingilo wakatazha, twafwainwa kwikala bantu bepelula ne kulondela byambo byawama biji mu Byambo bya Maana 15:22, bya kuba’mba: “Paji babulañana maana bavula, bintu bilumbuluka.”

Mu mwingilo wa bukalama bwa mwanzo mu France mu 1965

Mu 1964, natendekele kumona’mba bino byambo bya kine. Mu yenka uno mwaka, bantongwele kwikala kalama wa mwanzo ne kutendeka kufwakesha bipwilo na kutundaika balongo ne kwibakosesha. Nangwa byonkabyo, najinga na myaka ya kusemwa 27 kabiji kechi nayukile byavula ne. Onkao mambo, mingilo imo kechi neingilanga bulongo ne. Bino nafunjilangako ku byo nalubankanyanga. Kyakila pa byonse, nafunjijileko bintu bavula ku balongo bengila bulongo baingijila Lesa pa myaka yavula kabiji “babuulañana maana.”

Nkivuluka kintu kyamwekele kimye kyo natendekele bukalama bwa mwanzo. Byo nafwakashijile kipwilo kya mu Paris, mulongo wakoma mu lwitabilo wangipwizhe inge kyakonshekele kwisambako ne amiwa kwa bunke. Naswile’mba, “Kijitu bulongo.”

Wangipwizhe’mba, “Ba Louis, umvwe dokotala waiya pa nzubo, bañanyi bo eya na kumona?”

Nakumbwile’mba, “bantu bakolwa.”

Uno mulongo waambile’mba: “Mwakumbula bulongo. Bino nataana kuba’mba anweba mubena kwisamba kimye kyabaya na balongo ne banyenga bakosa mu lwitabilo, nabiji bakulumpe mu kipwilo. Kipwilo kyetu kiji na balongo ne banyenga bavula balefulwa, ba katataka, ne baji na bumvu. Bakonsha kumvwa bingi bulongo umvwe mwamonapo kimye kya kwisamba nabo, nangwatu kwibafwakesha ku mazubo abo ne kujila pamo kajo.”

Namusanchijile uno mulongo pa kumvululamo kino kishinka kyanema bingi. Natundaikilwe bingi pa kumona byo atemenwe mikooko ya Yehoba. Onkao mambo, nepelwile ne kutendeka kuba byambuujileko uno mulongo. Nsanchila Yehoba pa kwikala na balongo ba uno mutundu.

Mu mwaka wa 1969 ne wa 1973, bansajile kutangijila Dipatimenti wa Kajo pa kukonkana kwa byalo kubiji kwaikejile mu muzhi wa Colombes, Paris. Ku kukonkana kwa byalo kwajingako mu 1973, bantu nobe 60,000 bobo twafwainwe kujisha pa moba atanu. Kwambatu kine, naakaminwe pa kwingila uno mwingilo. Pano bino, kintu kyankwashishe ke byambo bitaanwa pa Byambo bya Maana 15:22 bya kuba’mba twafwainwa kulomba maana ku bakwetu. Nesambile na balongo babanda mu bukine baingilapo kala mwingilo wa kunengezha kajo. Bamo baingijilanga mu bishimikwa mo bapotesha nyama, bajima bishu, bayuka bya kuteka, ne bengila mwingilo wa kupota bintu. Kwingijila pamo na bano balongo kwalengejile mwingilo wamwekelenga kukatazha kupeela.

Mu 1973, amiwa ne mwinakwami betwichile kuya na kwingijila pa Betele mu France. Mwingilo mutanshi ye bampele wamwekele kukatazha. Uno mwingilo wajinga wa kumona mashinda mwakutumina mabuku ku balongo mu kyalo kya mu Africa kya Cameroon, mo balekeshe mwingilo wetu mu myaka pakachi ka 1970 ne 1993. Pa kikye kimye, napo naakaminwe inge kya kuba kakonsha kwingila uno mwingilo. Mukulumpe watangijilenga mwingilo pa musampi wa mu France kyamweka wamwene byo naakaminwe. Pa kuba’mba antundaike, waambile’mba: “Balongo betu baji mu kyalo kya Cameroon babena kukeba bingi kajo ka ku mupashi. Twayai twingile na ngovu kwibajiisha.” Kabiji byo byo twaubile.

Pa kupwila kwiikajila mu Nigeria na Bakamonyi bafumine ku Cameroon mu 1973

Nayanga bimye byavula mu byalo byaabana mupaka na kyalo kya Cameroon na kumonañana na bakulumpe mu kipwilo ba mu kyokya kyalo. Bano balongo babujile moyo kabiji banabalume ba maana bankwashishe kunengezha mashinda a kumona kuba’mba balongo ba mu kyalo kya Cameroon babena kutambwila kajo ka ku mupashi kimye kyonse. Yehoba wapesheshe mwingilo ye twaingijilenga. Pa myaka 20 yapichilepo, bantu ba Lesa baikalanga mu kino kyalo batambwilanga Kyamba kya Usopa ne Mwingilo wa Bufumu pa ñondo pa ñondo.

Mu 1977, amiwa ne ba Angèle twajinga na lusekelo kufwakesha kyalo kya Nigeria pamo na bakalama ba mwanzo ne benakwabo bafumine ku Cameroon

NAFUNJILAKO BYAVULA KU MWINAKWAMI

Kufumatu kimye kyo twatendekele kwisamba, namwene’mba ba Angèle bamweshanga bipangwa bya mupashi. Byo twatwelele mu masongola, abino byubilo byawama po po byamwekeshe. Pa juba ja masongola mabanga, banekwami bambuujile’mba ndombe kwi Yehoba kuba’mba etukwashe kwingijila Yehoba na muchima yense. Yehoba wakumbwile uno mulombelo wetu.

Kabiji ba Angèle bankwasha kuketekela mwi Yehoba na muchima yense. Monai ene mambo o naambila bino: Byo betwichile 1973 kuya na kwingijila pa Betele, nakankazhamine mambo natemenwe mwingilo wa bukalama bwa mwanzo. Bino ba Angèle bamvulwilemo kuba’mba twapaine bumi bwetu kwi Yehoba. Nanchi kechi twakonsha kuswa kwingila mwingilo yense witupa jibumba janji nenyi? (Hebe. 13:17) Naswile bino byambo, kabiji twayile ku Betele. Pa myaka yonse yo twaikala pamo mu masongola, maana a mwinakwami, kufuukula bintu bulongo, ne kumwena bintu mumwena Lesa kwakosesha bingi masongola etu kabiji kwitukwasha kifuukula bintu bulongo.

Amiwa ne ba Angèle mu mashamba pa Betele mu France

Luno pano twakoma, nangwa byonkabyo, ba Angèle batwajijila kwikala mwanamukazhi wawama kabiji untundaika. Pa kuba’mba tutanwe ku masukulu a mu jibumba ja Lesa, javula ekala mu mulaka wa Kizungu, amiwa ne ba Angèle twibikileko pa kuba’mba tuyuke uno mulaka. Kino kyavwangilemo kuvilukila ku kipwilo kingijisha mulaka wa Kizungu, nangwa kya kuba twajinga mu myaka ya mu ma 70. Na mambo a mingilo yo nji nayo byonji mu Kavoto ka Musampi mu France, kufunda mulaka mukwabo lwajinga lukatazho lwabaya. Bino amiwa ne ba Angèle twikwashanga. Luno tuji mu myaka ya mu ma 80, twatwajijila kunengezha kupwila mu milaka yonse ibiji, ko kuba’mba Kizungu ne Kifulenchi. Kabiji twibikako kwivwangamo mu kupwila ne kusapwila pamo na kipwilo. Yehoba witukwasha kufunda mulaka wa Kizungu.

Kintu kimo kyawama kyaubiwe mu 2017. Amiwa ne ba Angèle betwichile kuya na kutanwa ku Sukulu wa Baji mu Kavoto ka Musampi ne Bakazhi Babo, ku Watchtower Educational Center ku Patterson, New York.

Yehoba ye Mufunjishi Mukatampe. (Isa. 30:20) Onkao mambo, kechi tukumya kuba’mba bantu banji, ko kuba’mba bakulumpe ne banyike batanwa ku sukulu wanema bingi ne. (Mpitu. 4:5-8) Kya kine, nataana kuba’mba banyike bateleka kwi Yehoba ne kufunjilako ku balongo ne banyenga baingijila Lesa pa myaka yavula, bafuukula bulongo bintu mu bwikalo kabiji bekala bakalume ba Yehoba ba kishinka. Byambo bya Maana 9:9 bituvululamo amba: “Funjisha muntu wa maana, ne aye ukekala na maana avula. Funjisha muntu waoloka, ne aye ukafunjilapo bikwabo.”

Kimye kimo, mvuluka kimye kyo najinga ku mpunzha ya mitumba bufuku ku Algeria papita ne myaka 60. Kechi nayukilepo amba nkekalapo bwikalo bwa lusekelo ne. Nafunjilako byavula ku bakwetu. Yehoba witupa amiwa ne ba Angèle bwikalo bwa lusekelo. Onkao mambo, twafuukulapo kutwajijila kufunda kwi Shetu wa mwiulu ne kufunjila ku balongo ne banyenga bamwingijila pa myaka yavula kabiji bamutemwa.

^ jifu. 11 Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya.