Itthu yaakikhumelenle nne nihukunne yahorukunusa makhalelwaaka ni yahokiiriha wancera untotha Nluku. Kihinaaya wuuhimyeerani mananna caamalenlyaaya itthu yaakikhumelenle nne nihukunne, kimpheela wuuttonkelani vakaani caaryaaya umirawaaka. Citthu caakikhumelenle ukati waaryaaka mwanhima wahoolo cahorukunusa moopuwelelwaaka ni cahokivara nrima wiira kipheele uncuwela Nluku.

Mi kiyariye mwaakha wo 1937 u Guesnain, isittatti yankaani yo França unthipiya makhala oolipa toko maluku. Apaapa ntekwaaya waari uthipa makhala, ni yahokiitthuciha ukhala nanteko omaana. Ciicammo, apaapa yahokiitthuciha ukhala ntthu oweettela isariya; ayo yaanawaawacera ratta ananteko yaathipa makhala ni yaahuva cinene nlattu woorikarikaca ntekwaaya. Apaapa mpaka yahokela ikhurupu caatthu caapanka igreve wiira anamathipa makhala awaceriye saana. Ni apaapa waanaarusa ciicammo wootha waahooleli ottiini o wasittatti yaakhaleehu. Ayo anattiinnyaaya yaari atthu yaapuha, masi khayaahiya waalepela iyoolya ni nsurukhu amasikhini yaavara nteko woothipa makhala ni yeekurumica cinene wiira aphwanye ipooso. Ukhala wiira apaapa yaanaarusa  cinene ayo ahooleli ottiinnyaayo, khayaakiitthuciha myaha cottiini. Khweeliini, miiva ni apaapa khanooluma myaha ca Nluku.

Ukati waaviraaka koonuwaka, miiva ciicammo cahancera ukirusa citthu coohisariya caapankiya. Wootakihera, mi kaanawoona atthu yaathamenle u França yakhumaka ilapo cikhwaawe wiira yaanaathanyiya. Mi kaanaattikhanaka mphira asaana aayo atthwaayo ni wankicivela waathukana. Amaama khayaari o França; ayo yaari o Polónia. Phimaana, ukhuma nenne no khalayi mi waanaakicivela uwoona atthu yakhalakhalaka ni nnema ni woohithanyana.

Mwaakha wo 1957, ncina naka nahokikhumela wiira kirwee utoropani. Iyo phi itthu yaakipiihile mmamyaakoni co Argélia ule uhiyuule, toko cittonkacilyaaka wuupaceroni. Ukati wankhuwenlyaaka Nluku kiiraka: “Nluku! Ukaakuvele!”, kahomweemelana co ni co kahi natoropa nwanannyaaka, masi mwannama neehaniya jumento masi ontakhwani! Vano nrimaaka wahokitaphuwa! Hataa ukhalaka wiira khaari natoropa nwanannyaaka phaakikhumelenle, itthu yaakikhumelenle nno nihukunno ni ciicammo koopuwelaka ile ikhottweele, yahokiiriha wuupuwela cinene ukumi urineehu hiiva apinaatamu. Khancera upheela ucuwela, nlattuni uriihu ntuniyani mmo? Nluku khweeliini naaniwacera? Ninaahala ukhalana nnema wanihukuni?

Uvira waya mahuku vakaani, mi kahoncuwela Saahiti a Yehova mmoca kinari wapuwani waasipaapaaka ukati wofeeriya. Uyo ahokivaha Ibiiblya imoca yeehaniya La Sainte Bible; iyo yaari Ibiiblya niiluuka Francês yaapankiye niikereeca Católica. Uphiya waka u Argélia, mi kahancera usoma. Mphantte waakivanre nrima waari Apokalipise 21:3, 4. Nnyo iveerusunnyo cineera: “Inupa ya Nluku iri naapinaatamu . . . Ni Nluku naarwaa ukhala wamoca naayova. Ni naarwaa uwuta minthori, khunhala ukhala-tho ukhwa, ucukulaca, ikuttho, ni hataa yoowerya. Citthu cokhalayi cihovira.” * Ayo moolumwaayo yahokitikhiniha cinene. Mi kaanawuupuwelaka veekha co: ‘Masi yeela itthwiila ikhanle ikhweeli?’ Ule ukatyuule, mi akancuwela Nluku ni akaacuwela Ibiiblya hataa vakaani.

Mwaakha wo 1959, umaliha waka wiina itoropa, kahoncuwela Saahiti a Yehova nkhwaawe. Uyo eehaniya François ni ahokiitthuciha ikhweeli cinci co mbiiblyani. Wootakihera, uyo ahokithoonyera mbiiblyani ncina na Nluku, Yehova. (Isaa. 83:18) Uyo ciicammo ahokiitthuciha wiira Yehova naahala uwaana isariya watuninyani, naahala ukhaliha ipeephoni ituninya ni naahala wiirannyeeha moolumo ari nhina Apokalipise 21:3, 4.

Ciitthu ceetthucaaka caari cosariya ni cahokivara nrima. Masi ciicammo kahanca urusiya naahooleli ottiini. Mi kaapheela waavaanyiha wiira citthu ceetthucihaaya khacaari co mbiiblyani! Mi kaakhala khampa apaapa, wankirika wiivaraca. Koopuwela wiira kahaana kipankaka itthu woohipicapica!

François wamoca naapatthannyaaka onaanaano yaari Masaahiti a Yehova yahokimaaliha. Ayo yahokihimyera wiira ntekweehu hiiva makristau khunakhala waavaanyiha atthu, masi ukhanle waahimyeera nweherero woohoolo ihapari comaana co Umwene wa Nluku unnivahaaya. Uyo phi nteko Yesu waavaraawe ni phi nteko waahiyenryaawe attharyaawe wiira arweehele uhoolo. (Mat. 24:14; Luka 4:43) Mi ciicammo kahaana kiitthucaka uwoopana mwaha atthu ratta ni niihisima, hataa ukhalaka wiira citthu cinkupalyaaya khacikhanle cokhweeli. Ibiiblya ineera: “Ipottha ya Apwiiya ihiwanihane naatthu, masi ikhale yowaatannyaa naatthu otheene.”—2 Tim. 2:24.

 Kahorukunusa makhalelwaaka ni kahopattisiya khampa Saahiti a Yehova mwaakha wo 1959, wanthukumanoni woosirikwiitu. Nno nihuku no nthukumanonno, mi kahoncuwela nrokorihu Angèle, ni kahomoona ureera cinene. Vano mi kahancera wootola nloko nawe ni mwaakha wo 1960 hi nahothelanaca. Ni khweeliini, amwaaraka Angèle akhanle athiyana omaana, ooreera nrima ni itthuvo ivahiyaaka ni Yehova.—Miru. 19:14.

Myaakha cotheene civinre, kiheetthucihiya citthu cofayita ni mayamunna oocuwelaca venci. Itthu yuulupale yiitthucilyaaka phi ila: khula nteko unvahaceriyeehu napheelaka wiira uneettele saana, nihaana niiyevihaka ni utthara ikano iri nhina Miruku 15:22: “Nipuro nincivale atthu anvaha miruku, itthu impheela uvariya inaakhuma saana.”

Mwaakha wo 1964, mi kahancera woona wiira iyo ikhanle ikano yomaana. Ule mwaakhoole, mi kaholattuliya wancera uvara nteko wo wootola maloko. Mi kaanawootola maloko wiira kaakurumice ni kaalipihe mayamunna. Masi ule ukatyuule miiva kaarina paahi myaakha 27 ni akaacuwelaca cinene. Phimaana kahovonyaniha citthu cinci. Masi kaheekurumica wiitthucera mapankelo ratta citthu caavonyaaka ni venci-venci kaheetthucihiya citthu cofayita ni ‘naanavahaka ikano comaana’ wanlokoni ni oocuwelaca venci.

Kinawuupuwela itthu yaakhumelenle ikwaha imoca ukati waavaraaka nteko wo wootola maloko. Wootolaaka nloko nimoca u Paris, u França, haavo munna ookhomaala aakilepenle ukuulumana. Ni mi kahotthuna.

Uyo munnooyo ahokikoha: “Munna Louis, meetiku arwaaka waathotola amuci wapuwani waya, nomootola ntthu nretta awula nkumi?

Mi kenre: “Nretta.”

Vano phaakiirelaawe: “Khweeli. Masi mi kihoona wiira nyuuva munna nnoviriha ukati mwinci nnari naale akhanle ookhomaala mminepani, toko humu o wanlokoni. Masi va wanlokoni wihu va ahaavo mayamunna ni miyanuunu enci ampheela ulipihiya, awile phiyaaru wanlokoni ni oomaala. Ayo wanhala waacivela venci nnakumihile ukati wiira nkhale naayo, ni uwootola mmawanuwaya wiira mwaalyane.”

Ikano yaakivahilyaawe uyo munnooyo yaari yomaana. Inanna uyo munnooyo cinaafentaawe ale akhanle ikhontwaa ca Yehova yahokivara nrima. Phimaana, mi kahohiya wiicoona waka ni woohipicapica kaheettela ikano yaakivahilyaawe. Kinansukhuru venci Yehova nlattu wookikavihera waacuwela mayamunna toko uyo.

 Mwaakha wo 1969 ni wo 1973, kahovahaceriya uwacera mphantte wookawiya iyoolya mmakonkereesuni cuulupale piili caapankiye u Colombes, Paris. Wakonkereesuni yo 1973, nahaana nivirihaka mahuku 5 naakawelaka iyoolya atthu 60 mil! Kahoova cinene uhihala ukhitiri uvara saana uyo ntekooyo. Masi toothoni itthu yaahala ukikavihera phi ile ihimiye nhina Miruku 15:22—Waalepela miruku atthu oocuwelaca. Phimaana kahaalepela miruku mayamunna ookhomaala enci yaacuwela uvara ule ntekoole, toko anamahita inama, anamalima, mayowaapyaaca ni anamathuma icoolya. Uyo waari nteko woonalyaaka urika cinene, masi nahokhitiri uvara saana nkhayi.

Mwaakha wo 1973, mi naamwaaraka naholattuliya urwaa uvara nteko u Peteli yo França. Nteko woopacera waavahaceriyaka ciicammo wahokirika cinene. Uyo ntekooyo waari waaveleelihera ilivuru cihu mayamunna o Camarões, u África. Masi iyo ilapweeyo ntekweehu woolalyeera wahokhottihiya mwaakha wo 1970 mpaka 1993. Phimaana toothoni kahoopuwela wiira akaahala ukhitiri uvara uyo ntekooyo. Munna aawacera nteko woolalyeera u França atthunaka ahocuwela inanna ciicoonaaka, phimaana ahokilipiha akiirelaka: “Mayamunneehu u Camarões anaapheela cinene iyoolya yoominepani. Nttwee naalihe!” Ni khweeliini iyo phi itthu yaapankileehu.

Ikwaha cinci mi kahorwaa ilapo caapanka mwiinano niilapo yo Camarões, phimaana kahokhitiri uwuulumana mahumu o Camarões. Ayo yaari mayamunna oolipa nrima ni ankhili omaana, ni yahokikavihera venci utthenkaca citthu cotheene caapheeliya wiira civeleelihiye ilivuru cihu u Camarões. Yehova ahocaaliha nteko waavareehu. Phimaana, myaakha 20 caavinre, mayamunneehu u Camarões khuuvo mweeri waahalenlyaaya waakhela irevista Ukhalenla ni mwaalivuru o khula mweeri eehaniya Nosso Serviço do Reino.

Ukhuma ukati waacuwelanneehu mi naamwaaraka Angèle, kahoona makhalelo omaana yaarinaaya, utepa myaakha cikhaleehu nkhayi. Nihuku naathelaneehu ikacamentu, amwaaraka yahokilepela unlompa  Yehova ninhimyeraka inanna caapheeleehu unswalela venci nkhayi. Ni Yehova haakhula nivekelo nihu.

Ni amwaaraka Angèle anaakikavihera khula ukati unkhuluvela Yehova. Wootakihera: ukati waalattuliyeehu urwaa uvara nteko u Peteli, mwaakha wo 1973, mi kahoova vakaani kontha wankicivela nteko wo wootola maloko. Masi amwaaraka Angèle yahokuupusera itthu yuulupale, waakiirenlyaaya: ‘Hiiva nivaherenre ukumiihu mmatatani wa Yehova. Khannoona wiira phataari upanka itthu innilepelaaya mphwinkwaawe?’ (Mabere. 13:17) Ni mi kahokupali iyo. Phimaana nahorwaa uvara nteko u Peteli. Myaakha cotheene nikhanleehu nivaraka nteko nkhayi, unaakitteela nrima woona wiira amwaaraka akhanle athiyana ankhili omaana, ooreera nrima ni ahaana upatthani woolipa ni Yehova. Makhalelo otheene ayo anaalipihaca uthelanaca wihu ni anaanikavihera ulakela citthu comaana.

Nna va nuuluvanleehu, amwaaraka Angèle nanlelo akhanle athiyana omaana ni anaakikavihera venci. Wootakihera, icikola co Umwene cinci cimpankiya niiluuka Inglês. Wiira nisome nnyo icikolannyo, mi naamwaaraka naheekurumica wiitthuca Inglês. Mpaka naholakela uthamela nloko ninoolumiya iluuka inglês, hataa ukhalaka wiira uyo ukatyuuyo naarina myaakha coovikana 70. Nlattu woovara nteko nhina ikhurupu yo mahumu inhooleli ipeteli yo França, kihovaceriya mirintti cinci co wanlokoni; phimaana wiitthuca iluuka ikhanle itthu inkirika. Masi mi naamwaaraka Angèle ninaakaviherana. Nna va urineehu myaakha coovikana 80, nanlelo nintthenkaca mikutthaano niiluuka ifrancês ni ciicammo inglês. Ninawiikurumica ukomentari mmikutthaanoni ni ulalyeera wamoca ni mayamunna o wanlokoni nihu. Yehova ri moocaaliha wiikurumica wihu wiira niitthuce inglês.

Mwaakha wo 2017 nahaakhela iparakha yuulupale. Mi naamwaaraka Angèle naholattuliya urwaa usoma icikola yo mahumu anhoolela ipeteli wamoca naasaaraya, insomiya u Centro Educacional da Torre de Vigia, u Patterson, Nova York.

Yehova khweeliini khanle Mwiitthucihi Muulupale (Isai. 30:20) Phimaana ale anonswalela, akhale amirawo awula owuuluvala, otheene anawiitthucihiya citthu cofayita cinene coohilikananiya ni citthu cineetthucihiya mmacikolani cikhwaawe! (Deut. 4:5-8) Mi kihooneeha wiira amirawo ammwiiwelela Yehova ni anwiiwelela mayamunna ni miyaanuunu oocuwelaca, anaalakela upanka citthu comaana muukumini waya ni anaakhala atthu ookhuluvelya. Miruku 9:9 ineera: “Unlakihere ule khanle oocuwelaca, ni uyo naahala utepa ucuwelaca. Umwiitthucihe nasariya, ni uyo naahala wuncerera wiitthuca wawe.”

Uhaavo ukati unoopuwelakaaka itthu yaakikhumelenle ule uhiyu wooripela ni wo woopihoole mmamyaakoni co Argélia, myaakha 60 uttuli. Mi akaacuwela mena vakaani citthu comaana caahala ukikhumelela. Mi kihowiitthucera cinene mayamunna akhwaawe! Yehova hokivaha miiva wamoca naamwaaraka ukumi womaana ni woonitteeliha nrima. Phimaana ooyeeli niholakela wiira khaninhala uhiya uwiitthucera Apaapeehu o wiirimu, ni mayamunna oocuwelaca venci anonfenta Nluku.