Dui dia wɔma sɔ diakatshikitanya lɔsɛnɔ lami nɛ dia oma laasɔ mbakamatatɛ nyanga Otungi. Koko la ntondo ka dimi nyɔkɔndɔlɛ kɛnɛ kakete oma laasɔ l’otsho ɔsɔ, layanga tokonyotɛ awui wakakomɛ lo dikɛnda diami wakonge la shɛngiya lo ekanelo kami ndo wakalɔngɔsɔla otema ami dia nyanga Nzambi.

Lakotɔ lo 1937 la Guesnain, osomba wa lo nɔrdɛ ka France watshimawɔ mbɔkɔ. Lakeke ohomba w’olimu wa wolo oma le papa laki otshimi wa mbɔkɔ. Lakeke nto woho wa monga la losembwe oma le nde, nɛ dia nde akaamɛka lotshungɔ l’atshimi wa mbɔkɔ wakadiɛnɛka la wola. Diakɔ diele nde akɔtɔ l’atshunda wakalɔshaka dikambo dia lotshungɔ lele l’atshimi wa mbɔkɔ. Nde aki nto la lonyangu l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ la dungi pende lakandɛnaka laki la waa abe wa lo ngelo kawɔ. Efula kawɔ waki la lɔsɛnɔ la dimɛna, koko wakalɔmbaka atshimi wa mbɔkɔ wakadiɛnɛka dia ntana woho wa ndjasɛnya mbo ya ndɛ ndo falanga. Papa akanyangaka efula l’ɔtɛ wa dionga dia waa abe, diakɔ diele nde kombishami ndooko wetshelo wendana  l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ. Lo mɛtɛ, ndooko lushi lakandasawola la mi awui wendana la Nzambi.

Etena kakamayolaka, dimi lawɔ lakatatɛ mpetsha awui wele bu la losembwe. Dui dimɔtshi diakamɔsaka dia diɔ bu la losembwe ele woho wakahetshaka anto amɔtshi angɛndangɛnda wakadjasɛka la France. Dimi lakakɛnyaka mponde kaamɛ l’ana w’anto wakonɔ oma lo wedja ekina ndo lakangɛnangɛnaka monga kaamɛ la wɔ. Laadiko dia laasɔ, mama aki ose Pologne, koko aha ose France. Dimi lakakombolaka di’anto wele la nkoho y’alemba yotshikitanyi mbidjasɛ kaamɛ lo wɔladi ndo salanɛka akambo woho ɔtɔi.

Ewandji wa lɛɛta wakanɔmbɛ dia mbɔtɔ l’olimu w’ɔsɔlayi lo 1957. Ngasɔ mbakamayotanema l’akona wa l’Algérie l’otsho wa wodjima wa tshududu wakamatɛkɛtshi la diko. L’ɔkɔngɔ wa dimi mbida ekoko ɔnɛ: “Nzambi le, Nzambi le!” Lakatanema, aha la ntondo k’ɔsɔlayi w’ɔndɔshi, koko la ntondo ka mponda k’okonda! Ko asolo ami wakakitakita! Koko dui sɔ ndo tshondo ya ta akakonya dia nkana yimba efula lo dikambo di’oyango wele la lɔsɛnɔ. Lande na keso la nkɛtɛ? Onde Nzambi ndjakiyanyaka dikambo diaso? Onde tayonga la wɔladi wa pondjo lushi lɔmɔtshi?

L’ɔkɔngɔ diko, lam’akamakalola oma lo ta dia tembola ambutshi ami, lakahomana l’Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi. Nde akambisha La Sainte Bible, ekadimwelo ka Bible k’aseka Mupɛ ka lo Falase, ko lakatotatɛ kiada l’ɔkɔngɔ wa dimi nkalola l’Algérie. Divɛsa dimɔtshi diakaleke minandami ele Ɛnyɛlɔ 21:3, 4. Divɛsa diakɔ mbutaka ɔnɛ: “Luudu la dipɛma laki Nzambi laya kaamɛ la anto . . . Nde ayokitola asɔyi tshɛ oma lo washo awɔ, nyɔi hatoyala nto, otanda hatoyala nto, delo hatoyala nto, kaanga kandji hatoyala nto.” * Ɛtɛkɛta ɛsɔ wakamambiya. Ko lakayambola nte: ‘Onde ɛtɛkɛta ɛsɔ koka monga mɛtɛ?’ L’etena kɛsɔ, dimi kombeyaka ndooko ɛngɔ lo dikambo dia Nzambi ndo dia Bible.

L’ɔkɔngɔ wa dimi ntshika olimu ami w’ɔsɔlayi lo 1959, lakɛnana l’Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi wakawelɛka François, ɔnɛ lakambetsha akambo wa mɛtɛ efula w’oma lo Bible. Ɛnyɛlɔ, nde akamɛnya lo Bible dia Nzambi ekɔ la lokombo l’oshika, lokombo lakɔ ko Jehowa. (Os. 83:18) François akanembetshiya nto dia Jehowa ayela losembwe la nkɛtɛ, ayokadimola nkɛtɛ paradiso ndo ayokotsha ɛtɛkɛta wa lo Ɛnyɛlɔ 21:3, 4.

Wetshelo ɛsɔ wakokɛmaka hwe mɛtɛ ndo vɔ wakananda otema ami. Koko laki la nkɛlɛ k’efula nto otsha le waa abe ndo lakalangaka mbawanya l’ɔtɛ wa wetshelo wakawetshaka wahatombi oma lo Bible. Aki oko lakasɛngiyamaka la tokanyi ta papa ndo lakoke wolo nkonga. Lakalangaka nsala dui dimɔtshi aha la ntshimbatshimba!

François l’angɛnyi ami akina w’eyoyo w’Ɛmɛnyi wakakimanyiya dia ntutsha nkɛlɛ kami. Vɔ wakanembetshiya ɔnɛ olimu w’Okristo bu wa nombosha, koko wa nkimanyiya anto dia monga la elongamelo lo mbaewoya lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo dia Nzambi. Olimu ɔsɔ mbakakambe Yeso ndo olimu akɔ mbakandasha ambeki ande dia nkamba. (Mat. 24:14; Luka 4:43) Lakahombe nto mbeka woho wa sawolaka l’anto la ngandji ndo l’ɔkɔmi,  oyadi dietawɔ diakɔna diele la wɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Okambi wa Nkumadiɔndjɔ hahombe ndɔ ta, koko nde pombaka monga la memakana otsha le anto tshɛ.”​—2 Tim. 2:24.

Lakasale etshikitanu wahombama ndo lakabatizama dia monga Ɔmɛnyi wa Jehowa lo 1959 lo losanganya lɔmɔtshi l’otshimbedi. Lo losanganya lakɔ mbakamatohomana la kadiyɛso Angèle, ko lakɔngɛnangɛna efula. Lakatatɛ ntshɔ l’etshumanelo kawɔ dia towaenda, ndo takayotshukana lo 1960. Nde ekɔ womoto l’ɔlɔlɔ efula, womoto a lokombo, ndo woshasha w’oma le Jehowa.​—Tok. 19:14.

L’edja k’ɛnɔnyi efula, lakakondja wetshelo efula w’ohomba oma le anangɛso waki la tomba ndo wambohokɔ akambo. Wetshelo ɔmɔtshi l’atei awɔ vɔ ɔnɛ: Dia ntondoya l’olimu tshɛ wa wolo, sho pombaka monga l’okitshakitsha ndo nkamba l’alako wa lomba wa lo Tokedi 15:22, divɛsa diata ɔnɛ: “Dikambo ndowanaka lam’ele andaki efula.”

Lo 1964, lakatatɛ mɛna mɛtɛ k’ɛtɛkɛta wakasambiyama ɛsɔ. L’ɔnɔnyi ɔsɔ, lakatatɛ nkamba oko omendji w’otshimbedi. Lakembolaka tshumanelo dia nkeketsha anangɛso lo nyuma. Koko, dimi laki l’ɛnɔnyi 27 l’etena kɛsɔ ndo laki latahokɔ akambo. Diakɔ diele, lakasalaka wandja amɔtshi. Koko lakasale la wolo dia nkondja wetshelo oma lo wandja asɔ. Laadiko di’akambo asɔ tshɛ, lakakondja wetshelo efula w’ohomba oma le “andaki” waki l’akoka ndo wambohokɔ akambo.

Ɛnyɛlɔ ka ntondo kandjɛ lo yimba ele: L’ɔkɔngɔ wa dimi membola etshumanelo kɛmɔtshi la Paris, ɔnangɛso ɔmɔtshi lambotshunda lo nyuma akamimbola dia kana nde kokaka nsawola la mi lo sheke. Lakawotɛ nte: “Eelo.”

Nde akamimbola ate: “Louis, etena katshɔ dɔkɔtɛlɛ dia tenda onto ɔmɔtshi lakande, nde tshɔka dia tenda na?”

Lakokadimola nte: “Ose hemɔ.”

Ko nde akate ate: “Ekɔ ngasɔ. Koko lekɔ lo mɛna oko wɛ ekɔ lo ndeka mbetsha wenya kaamɛ l’anto wele bu l’ekakatanu lo nyuma, ɛnyɛlɔ oko omendji wa l’etshumanelo. Etshumanelo kaso kekɔ l’anangɛso ndo l’akadiyɛso efula wambɔkɔmɔ, weke eyoyo kana wele ɛsɔnyi. Vɔ wayɔngɛnɔngɛna efula naka wɛ mbetsha wenya kaamɛ la wɔ, kana ntshɔ lawakawɔ dia tɔlɛ lawɔ yangɔ.”

Dako di’ɔnangɛso la ngandji sɔ diaki dimɛna ndo ohomba efula. Ngandji kakandokaka ɛkɔkɔ wa Jehowa kakananda otema ami. Laasɔ, lakanya lotamanya  lami ndo lakatatɛ nkamba la kɛnɛ kakandambitɛ aha la ntshimbatshimba. Dimi mbishaka Jehowa losaka lo dikambo di’anangɛso wa ngasɔ.

L’ɔnɔnyi 1969 ndo 1973, lakasɔnama dia monga omendji wa Departɛma diendana l’awui w’olelo lo nsanganya hiende ya wedja efula yakasalema la Colombes, la Paris. Lo losanganya la woke lakasalema lo 1973, anto oko 60 000 mbakɔtɔ ndo mbakahombe ndeshama l’edja ka nshi tshanu. Dui sɔ diakambotsha wɔma. Koko ndo laasɔ nto kɛnɛ kakakimanyiya dia ntondoya ele Tokedi 15:22, mbuta ate lakalɔmbɛ kanyi oma le akanga wa tomba. Lakalɔmbɛ tokanyi oma le anangɛso wambotshunda lo nyuma waki la diewo l’awui wendana la mbo ya ndɛ. Ɛnyɛlɔ wanɛ weya ɔsɛsɛlɔ wa nyama, wanɛ weya awui wendana la akatshikatshi, akatshi wa mbo ya ndɛ ndo asombi wa diangɔ dia ndɛ. Sho tshɛ kaamɛ, takonge l’akoka wa nkotsha olimu wa wolo ɔsɔ.

Lo 1973, dimi la wadɛmi takelamɛ dia tokamba lo Bɛtɛlɛ ka la France. Olimu wa ntondo wakawambisha lɛkɔ akonge nto wolo efula. Lakahombaka tomɛ anangɛso wa lo wodja ɔmɔtshi wa l’Afrikɛ welɛwɔ Cameroun ekanda aso, nɛ dia lɛkɔ olimu aso wakashimbama lam’asa 1970 la 1993. Ondo lam’akandɛnyi dui sɔ, ɔnangɛso laki ɔnɔmbɔdi wa kɔmite ka filialɛ la France l’etena kɛsɔ akakeketsha lo mbuta ate: “Anangɛso wa la Cameroun wekɔ l’ohomba efula wa mbo ya ndɛ ya lo nyuma. Sho pombaka mbalesha!” Ndo takalesha mɛtɛ.

Lakande nkɛndɔ efula otsha lo wedja wakasukana la Cameroun dia tohomana la dikumanyi di’oma lo wodja ɔsɔ. Dikumanyi diaki la dihonga ndo la yewo sɔ diakakimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ t’ohomba tendana la woho wakatahombaka tomaka mbo ya ndɛ ya lo nyuma mbala la mbala lo Cameroun. Jehowa akatshɔkɔla welo aso. Diakɔ diele, l’edja k’ɛnɔnyi oko 20, ekambi ande wa lo wodja ɔsɔ kopomba kaanga numɛlɔ ɔtɔi ka Tshoto y’Etangelo ndo ka Olimu aso wa Diolelo wakatombaka mbala ɔtɔi lo ngɔndɔ.

Ntatɛ oma lam’akatatatɛ membɔna dikambo dia diwala, lakɛnyi waonga wa lo nyuma waki Angèle. Waonga asɔ wakayoleka mɛnama lo lɔsɛnɔ laso oko atshukanyi. La dikɔlɔ dia lushi laso la diwala, nde akanɔmbɛ dia nɔmba dikambo dia nsaki kaki laso ka kambɛ Jehowa efula oko atshukanyi. Jehowa akakadimola dɔmbɛlɔ sɔ.

Angèle akakimanyiya nto dia ndeka ndjaɛkɛ le Jehowa. Ɛnyɛlɔ, lam’akatelamɛ lo Bɛtɛlɛ 1973, dimi lakengengaka nɛ dia lakalangakaka olimu w’otshimbedi. Koko Angèle akambohola dia takalambola nsɛnɔ yaso le Jehowa. Shi sho pombaka nsala kɛnɛ tshɛ katɔlɔmba okongamelo ande dia nsala? (Hɛb. 13:17) Dimi kokoka mbidja taamu lo dikambo sɔ. Ko takatshu lo Bɛtɛlɛ. L’edja tshɛ kambotɔsɛna kaamɛ oko wadi l’omi, wadɛmi ekɔ la lomba ndo l’ekanelo k’ɔlɔlɔ. Waonga asɔ wambokeketsha diwala diaso ndo wambotokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna.

Etena kɛnɛ kambototshunda esombe, Angèle ekɔ lo ntetemala monga womoto l’ɔlɔlɔ ndo lasukɛ. Ɛnyɛlɔ, dia mbɔtɔ lo kalasa y’okongamelo, yele efula kayɔ nɔmbwamaka l’Angɛlɛ, dimi la Angèle takasale la wolo dia ndowanya diewo diaso di’Angɛlɛ. Diakɔ diele takatshu l’etshumanelo kakasalaka nsanganya l’Angɛlɛ, kaanga mbakiso l’ɛnɔnyi 70 l’ɛmɔtshi l’etena kɛsɔ. L’ɔtɛ w’ɛkɛndɛ wele lami oko ose kɔmite ka filialɛ ka la France, aki okakatanu dia mbeka ɔtɛkɛta okina. Koko dimi l’Angèle takakimanyiyana lam’asaso. Etena kɛnɛ kayaso l’ɛnɔnyi 80 l’ɛmɔtshi, tekɔ lo ntetemala nɔngɔsɔla nsanganya ya l’etshumanelo lo Angɛlɛ ndo lo Falase. Sho salaka nto la wolo dia mbisha kɔmatɛrɛ lo nsanganya ndo sho sambishaka kaamɛ la etshumanelo lo yɛdikɔ yɛdimi l’akoka aso. Jehowa ambɔtshɔkɔla welo wadjaso dia mbeka Angɛlɛ.

Lo 2017, takakondja ɔtshɔkɔ ɔmɔtshi wa laande. Dimi la Angèle takakondja diɛsɛ dia mbɔtɔ lo Kalasa k’ase kɔmite ka filialɛ la wadiɛwɔ, lo dihole diasalema kalasa y’okongamelo la Patterson, New York.

Jehowa ekɔ mɛtɛ Ombetsha wa Woke. (Isa. 30:20) Laasɔ, bu dui dia diambo di’ekambi ande oyadi w’esombe kana w’akɛnda nongola wetshelo woleki dimɛna! (Eoh. 4:5-8) Lo mɛtɛ, lambɛna di’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wahokamɛ Jehowa ndo anangɛso l’akadiyɛso wambohokɔ akambo pamaka dimɛna lo nyuma ndo mongaka ekambi wa kɔlamelo wa Jehowa. Tokedi 9:9 mbutaka ɔnɛ: “Etsha kanga lomba, ko nde ayoleka monga la lomba. Etsha onto ɔlɔlɔ, ko nde ayofudia ewo kande.”

Lo tena dimɔtshi, dimi kanyiyaka kɛnɛ kakete l’otsho ɔmɔtshi wa wodjima wa tshududu l’akona wa l’Algérie ambeta ɛnɔnyi oko 60. L’otsho ɔsɔ, dimi kombeyaka dia layonga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ la nganɛ. Lakeke awui efula oma le anto akina! Jehowa akambisha mɛtɛ dimi la Angèle lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo loludi l’ɛtshɔkɔ. Laasɔ, tamboyashikikɛ diaha ntshika pondjo dia mbeka oma le Shɛso lele l’olongo ndo oma le anangɛso l’akadiyɛso wele la tomba, wambohokɔ akambo ndo wawoka ngandji.