Vinthu vo vinguchitika vingusintha umoyu wangu, chifukwa pa nyengu yeniyi ndipu ndingwamba kuja ndi mtima wakukhumba kuziŵa Mlengi. Kweni ndechendakambi vinthu vinyaki vo vinguchitika pa usiku wenuwu, agani ndikukonkhoskiyeni dankha vinthu vinyaki vo vinguchitika ndeche mwana, vo vinguchitiska kuti ndije ndi mtima wakukhumba kusambira vakukwaskana ndi Chiuta.

Ndinguwa mu chaka cha 1937 ku Guesnain. Ku tawuni yeniyi kwe mgodi ndipu ye kunkhondi kwa charu cha France. Ada agwiranga ntchitu mumgodi wa maka ndipu angundisambiza kukhumbika kwa kugwira ntchitu mwaphamphu. Ada angundisambiza so kuti nditinkhengi vinthu vambula urunji. Yiwu awonanga kuti ŵanthu anandi wo agwiranga ntchitu mumigodi, vaŵachitikiyanga vinthu vambula urunji kweniso agwiranga ntchitu mu nyengu zakusuzga ukongwa ndipu akhumbanga kuŵawovya. Mwaviyo, angusere mu magulu ngo ngakhumbanga kuti ŵanthu wo agwiranga ntchitu mumigodi ajengi ndi wanangwa, ndipu achitanga viwoneseru. Yiwu akwiyanga so ukongwa ndi chinyengu cho asembi achitanga. Chinanga kuti asembi ŵenaŵa ajanga umoyu wawofuwofu, kweni yiwu apemphanga so chakurya ndi ndalama ku ŵanthu akavu wo agwiranga  ntchitu mumigodi. Ada aserukanga so ukongwa ndi jalidu lo asembi ŵenga nalu ndipu angundisambiza cha chechosi chakukwaskana ndi chisopa. Ndichu chifukwa chaki takambiskananga cha vakukwaskana ndi Chiuta.

Ndichikuwa, nani ndingwamba kutinkha vinthu vambula urunji. Chimoza mwa vinthu vo ndawonanga kuti nkhuchita vinthu mwambula urunji, chenga chakuti ŵanthu anandi wo tajanga nawu atinkhanga ŵanthu akutuliya ku vyaru vinyaki wo ajanga ku France. Ndatchayanga bola ndi ŵana a ŵanthu wo angutuliya ku vyaru vinyaki ndipu ndakondwanga kucheza nawu. Kusazgiyapu yapa, ama ŵenga a ku Poland, ku France cha. Ndakhumbanga kuti ŵanthu a mitundu yakupambanapambana ajengi mwachimangu kweniso ŵanthu aŵachitiyengi vinthu mwakuyanana.

Boma lingundilemba usilikali mu chaka cha 1957. Venivi ndivu vinguchitiska kuti ndisaniriki ndi usiku mumapiri ngaku Algeria nge mo ndakonkhoskiyapu kali. Ndati ndadaniriza kuti “Chiuta! Chiuta!” ndinguwonana masu ndi masu ndi msilikali yo wenga murwani wangu cha, kweni ndi bulu wamudondu. Yapa mtima unguzika. Kweni vinthu vo vinguchitika pa nyengu yeniyi kweniso nkhondu, vinguchitiska kuti ndiyambi kuŵanaŵaniya ukongwa vakukwaskana ndi umoyu. Ndingujifumba kuti: Ntchifukwa wuli te ndi umoyu? Kumbi Chiuta watitiŵanaŵaniya? Kumbi yazamuŵapu nyengu yo tazamuja mwachimangu kwamuyaya?

Pavuli paki, ndati ndaluta kuchiwona apapi kumuzi, ndingukumana ndi Kaboni waku Yehova. Iyu wangundipaska Bayibolu la Chifurenchi (La Sainte Bible) lo lingufwatulika ndi Akatolika, lo ndingwamba kuliŵerenga ndati ndawere ku Algeria. Nkhani ya mu Bayibolu yo yingundikwaska ukongwa, ndi yo ye pa Chivumbuzi 21:3, 4. Lemba ili likamba kuti: “Hema laku Chiuta le pakati pa ŵanthu . . . Iyu wazamuleska masozi ngosi mumasu mwawu, ndipu nyifwa yazamuŵaku so cha. Kwazamuŵavi kuliya, kukuta pamwenga urwirwi.” * Mazu yanga ngangundiziziswa ukongwa. Sonu ndingujifumba kuti: ‘Kumbi venivi vazamuchitika nadi?’ Pa nyengu iyi, ndaziŵanga chechosi cha chakukwaskana ndi Chiuta kweniso Bayibolu.

Ndati ndaweku ku usilikali mu 1959, ndingukumana ndi Kaboni munyaki zina laki François, yo wangundisambiza vinandi vakukwaskana ndi uneneska wa mu Bayibolu. Mwakuyeruzgiyapu, iyu wangundilongo mu Bayibolu kuti Chiuta we ndi zina lakuti Yehova. (Salimo 83:18) François wangundikonkhoske so kuti Yehova wazamuchitiska kuti pacharu chapasi pazije urunji, wazamusintha charu kuja paradayisu kweniso mazu nga pa Chivumbuzi 21:3, 4, ngazamufiskika.

Vinthu vo ndasambiranga vavwikanga umampha ndipu vingundifika pamtima. Nge mo ve nge ndi Ada, nani ndinguŵakwiyiya asembi ndipu ndakhumbanga kuŵasuska chifukwa chakusambiza vinthu vo mulivi mu Bayibolu. Viwoneka kuti nani ndawonanga vinthu nge ada ndipu ndengavi jalidu lakuzikira. Ndakhumbanga kuchitapu kanthu nyengu yeniyo.

François kweniso Akaboni anyaki wo ŵenga anyangu, angundiwovya kuti ndilekengi kukwiya liŵi. Yiwu angundiwovya kuziŵa kuti ntchitu ya Akhristu nkhuyeruzga cha kweni nkhuwovya ŵanthu kuja ndi chilindizga kuziya mu ntchitu yakupharazga uthenga wamampha wa Ufumu waku Chiuta. Ntchitu yeniyi ndiyu Yesu wachitanga kweniso ndiyu wakupaska akusambira ŵaki kuti achitengi. (Mate. 24:14; Luka 4:43) Ndakhumbikanga so kusambira kukambiskana ndi ŵanthu mwaulemu kweniso mwalusu, chinanga kuti ndakoliyananga cha ndi vo agomezganga. Bayibolu likamba kuti: “Kapolu wa Ambuya wakhumbika cha kuchita ndewu,  kweni wakhumbika kuja wakuzika ku ŵanthu wosi.”—2 Timo. 2:24.

Ndingusintha nkharu yangu ndipu pa unganu wadera wo unguchitika mu 1959, ndingubatizika kuja yumoza wa Akaboni aku Yehova. Pa unganu wenuwu, ndingukumana ndi mzichi munyaki wachisungwana zina laki Angèle yo ndingumuyanja. Ndingwamba kulutaku ku mpingu wo Angèle wawungananga ndipu tingutorana mu 1960. Iyu ndi munthukazi wamampha, wazeru kweniso ndi mphasu yapade yakutuliya kwaku Yehova.—Nthanthi 19:14.

Kwa vyaka vinandi, ndasambira vinthu vinandi vakukhumbika kutuliya kwa abali azeru kweniso akuziŵa vinandi. Chinthu chakukhumbika ukongwa cho ndasambira pa vosi ndi ichi: Kuti munthu ufiski uteŵeti wakusuzga wo wapaskika, ukhumbika kuja wakujiyuyuwa kweniso kugwiriskiya ntchitu ulongozgi wa pa Nthanthi 15:22 po pakamba kuti: “Vinthu . . . vifiskika asani pe ŵanthu anandi akupereka ulongozgi.”

Mu 1964, ndingwamba kuwona mo mazu nga pa lemba ili ngangundiwovye. Mu chaka chenichi, ndingwamba kuteŵete nge wakuwonere dera, kucheze mipingu kuti ndichiski abali ndi azichi ndi kuŵazenga mwauzimu. Kweni pa nyengu iyi ndenga ndi vyaka 27 pe ndipu ndaziŵanga vinandi cha. Mwaviyo, ndanangisanga vinthu vinyaki. Kweni ndasambirangapu kanthu pa vinthu vo ndanangisanga. Kuluska vosi, ndingusambira vinandi kutuliya kwa abali alusu kweniso akuziŵa vinandi wo andipaskanga “ulongozgi.”

Ndikumbuka chinthu chinyaki cho chinguchitika ndati ndayamba ŵaka ntchitu yakuwonere dera. Ndati ndacheze mpingu ku Paris, mubali munyaki wakukhwima mwauzimu wangundipempha kuti wakambiskani nani pamphepeti. Ndingumukambiya kuti, “veumampha.”

Mubali uyu wangundifumba kuti: “Louis, asani dokotala wafika panyumba kumbi wapenja kuwonana ndiyani?”

Ndingumumuka kuti, “Munthu yo watama.”

Iyu wangukamba kuti: “Uneneska nadi. Kweni ndawona kuti yimwi mubali, mutanja kucheza ukongwa ndi ŵanthu wo achita umampha mwauzimu. Mwakuyeruzgiyapu, mucheza ukongwa ndi yo wawonere mpingu. Mumpingu widu, mwe abali ndi azichi anandi wo mbakuguŵa, mbasonu pamwenga wo achita soni. Yiwu angachiskika ukongwa kucheza namwi kweniso kuluta namwi kunyumba zawu kuti akaryi namwi chakurya.”

Ulongozgi wo mubali wakwanjiwa uyu wangukamba, wenga wa uneneska kweniso wakukhumbika ukongwa. Mo mubali uyu wayanjiyanga mbereri zaku Yehova,  vingundikwaska ukongwa. Chinanga kuti venga vakusuzga kulonde ulongozgi uwu, kweni ndingwamba kuwugwiriskiya ntchitu nyengu yeniyo. Nditimuwonga ukongwa Yehova chifukwa cha abali nge ŵenaŵa.

Mu 1969 kweniso mu 1973, ndingusankhika kuti ndiwoneriyengi Dipatimenti Yakuwonere Vakurya pa maunganu ngaŵi nga vyaru ngo nganguchitikiya muchigaŵa cha Colombes ku Paris. Pa unganu wo unguchitika mu 1973, takhumbikanga kuti tiŵapaski chakurya abali pafufupi 60,000, kwa mazuŵa 5. Ndaziŵanga cha mo tatingi tifiskiyengi kuchita venivi. Yapa napu, ndinguwona kuti vinthu vingayenda umampha asani ndingalondo ulongozgi wa pa Nthanthi 15:22, kung’anamuwa kufumba ulongozgi ku ŵanthu azeru. Ndingupempha ulongozgi kwa abali akukhwima mwauzimu wo akugwirapu ntchitu ya vakurya. Anyaki mwa abali ŵenaŵa, wenga wo agulisa nyama mubutchala, wo alima mphangwi, wo agwira ntchitu za kubika kweniso wo agula katundu. Chifukwa chakovyana, tingufiska kugwira ntchitu yo yawonekanga nge phiri.

Mu 1973, ini ndi muwolu wangu angutidana kuti tikateŵetiyengi ku Beteli ya ku France. Uteŵeti wo ndingupaskika ndati ndafika ŵaka, nawu wenga wakusuzga ukongwa. Ndakhumbikanga kusaniya nthowa zakutumiziya mabuku kwa abali ŵidu mu charu cha Cameroon ku Africa, ko ntchitu yidu yingujalika kwambiya mu 1970 mpaka mu 1993. Yapa napu, ndaziŵanga cha asani ndingafiska kugwira ntchitu iyi. Kweni mubali yo wawoneriyanga ofesi ya nthambi pa nyengu iyi ku France, wanguziŵa mo ndavwiyanga ndipu wangundichiska. Iyu wangukamba kuti: “Abali ŵidu ku Cameroon akhumbika ukongwa chakurya chauzimu, tiyeni tiŵaryiski.” Ndipu venivi ndivu tinguchita nadi.

Ndingwenda maulendu nganandi kuluta ku vyaru vo ve kufupi ndi charu cha Cameroon kuti nkhakumani ndi abali ŵara a mucharu ichi. Abali ŵenaŵa ŵenga achiganga kweniso azeru. Yiwu angundiwovya kusaniya nthowa zakutumiziya mabuku ku Cameroon, kuti abali alondiyengi nyengu zosi. Yehova wangutumbika phamphu lidu. Ndichu chifukwa chaki kwa vyaka 20, ŵanthu aku Yehova a mucharu ichi, akutondekapu cha kulonde Chigongwi cha Alinda kweniso Uteŵeti Widu wa Ufumu wo wazanga kamoza pa mwezi.

Kutuliya ŵaka po tingwambiya chibwezi, ndinguwona kuti Angèle wenga munthu wauzimu. Ndipu venivi vinguwoneke ukongwa tati tatorana. Mwakuyeruzgiyapu, ndi usiku pa zuŵa lo tingutoriyana, iyu wangundipempha kuti ndipemphere vakukwaskana ndi khumbu lidu lakuchita vinandi pakuteŵete Yehova, nge ŵanthu akutorana. Yehova wangumuka pempheru lenili.

Angèle wangundiwovya so kumuthemba ukongwa Yehova. Mwakuyeruzgiyapu, mu 1973 ŵati atidana kuti tikateŵete pa Beteli, ndagongowanga chifukwa ndayiyanjanga ukongwa ntchitu yakuwonere dera. Kweni Angèle wangundikumbusa kuti tikupereka umoyu widu kwaku Yehova. Mwaviyo, tikhumbika kuchita chechosi cho gulu laku Yehova latipempha kuti tichiti. (Ahe. 13:17) Ndingukoliyana navu vo iyu wangukamba. Mwaviyo, tinguluta kuchiteŵete ku Beteli. Pa nyengu yosi yo tajaliya limoza, ndawona kuti muwolu wangu ngwazeru, waŵanaŵana umampha kweniso ndi munthu wauzimu. Ndipu venivi vatiwovya kuti tije ndi nthengwa yakukho kweniso kuti tisankhengi vinthu umampha pa umoyu widu.

Chinanga kuti sonu takota, Angèle walutirizga kuja munthukazi wazeru ndipu watindiwovya ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, kuti tikasere sukulu zo zichitika mu gulu laku Chiuta, zo kanandi zichitika mu Chingelezi, ini ndi Angèle tachitanga phamphu kuti tichiziŵi umampha chineneru chenichi. Mwaviyo, tingwamba kuwungana ndi mpingu wa Chingelezi, chinanga kuti pa nyengu iyi tenga ndi vyaka va mu ma 70. Chifukwa chakuti ndenga ndi vakuchita vinandi nge wa mu Komiti ya Nthambi ya ku France, venga vakusuzga kusaniya nyengu yakusambiriya chineneru chenichi. Kweni ini ndi Angèle tawovyananga. Chinanga kuti pasonu panu te ndi vyaka va mu ma 80, kweni tilutirizga kunozgeke maunganu nga mpingu mu Chingelezi kweniso mu Chifurenchi. Titesesa kusanirika pa maunganu kweniso kupharazga ndi mpingu widu. Yehova watumbika phamphu lidu pakusambira Chingelezi.

Mu 2017, Yehova wangutitumbika so mu nthowa yinyaki yikulu. Ini ndi Angèle, tenga ndi mwaŵi wa kuchisere Sukulu ya Abali a mu Komiti ya Nthambi ndi Awolu Ŵawu, yo yichitikiya ku Patterson, New York, ko kuchitikiya masukulu nga mu gulu laku Yehova.

Kukamba uneneska, Yehova ndi Msambizi widu Mura. (Yesa. 30:20) Mwaviyo, vakuziziswa cha kuti ŵanthu ŵaki akukota ndi achinyamata, alonde masambiru ngamampha ukongwa. (Doto. 4:5-8) Ndawona kuti achinyamata wo avwiya Yehova kweniso wo avwiya abali ndi azichi wo aziŵa vinandi, aluta panthazi mwauzimu kweniso ateŵete Yehova mwakugomezgeka. Lemba la Nthanthi 9:9 likamba kuti: “Pereka ulongozgi ku munthu wazeru ndipu wajengi wazeru ukongwa. Sambiza munthu murunji ndipu wasazgiyengeku vo wakusambira.”

Nyengu zinyaki ndiŵanaŵaniya vo vinguchitika ndi usiku mumapiri ngaku Algeria, vyaka pafufupi 60 vo vajumpha. Pa nyengu yeniyi, ndaziŵanga cha vinthu vamampha vo venga kunthazi kwangu. Ndasambira vinandi kutuliya ku ŵanthu anyaki. Kukamba uneneska, Yehova wandiwovya ini ndi Angèle kuja umoyu wamampha ukongwa. Mwaviyo, te akukhumbiskika kulutirizga kusambira kutuliya kwa Awusefwi akuchanya kweniso kutuliya kwa abali ndi azichi azeru kweniso akuziŵa vinandi wo atimuyanja Yehova.