A ciyimo leco co tshisa ci cicile wutomi ga mina, hakuva kuve kwalaho ndzi nga sangula kona ku lava ku tiva Nungungulu. Kanilezvi, na ndzi nga se mu hlawutela lezvi zvi nga guma zvi maheka ka wusiku lego ga munyama, nyimani ndzi mu tshandzela lezvi ndzi nga zvi hanya na ndza hi n’wanana, lezvi zvi nga maha ku ndzi lava ku tiva Nungungulu.

Ndzi pswalilwe hi 1937 le Guesnain, gi nga dhoropa gi nga ni migodhi le n’walungu wa França. Papayi i wa tira mugodhini wa makhala. A ka yena ndzi gondzile lisima la ku tira hi ku ti karata. Papayi kambe i ndzi gondzisile ku randza kululama. I wa wona lezvaku a vatiri vo tala va lomu mugodhini va wa kalavelwa va tlhela va tira ka wutshamu ga mhango nguvhu, makunu i wa lava ku va lwela. Kasi ku va lwela, i no ti patsa ni ntlawa wu nga lwela tifanelo ta vatiri va migodhini. I wa nga tsaki kambe hi ku wona wufarisi ga vafundisa va lomu ka hina. A kutala kabye va wa hanya lomu ko chandza. Kanilezvi va wa koxa timali ka lava va nga tira lomu migodhini, lava va nga kari va ti kakatlulela kasi ku kuma zvo ti hanyisa basi. I swirekile nguvhu hi mahanyela lawo ya vafundisa laha ka kuza a nga ndzi gondzisi nchumu hi ta wukhongeli. Hi lisine, ne hi wa nga tshuki hi wulawula hi Nungungulu.

 Laha ndzi ngaya ndzi kula, minawu ndzi no sangula ku venga zvilo zvo kala ku lulama. A cin’we ca lezvi ndzi nga zvi wona na zvi nga lulamangi hi lezvi a vanhu vo tala va nga nyenya vanhu vo kala va nga hi va lomu França. Ndzi wa bela bhola ni vanana-kuloni va midhawuko yin’wani. Ndzi wa tsaka nguvhu hi ku hlakana navo. Ahandle ka lezvo, mamani i wa nga hi wa lomu França; i wa hi wa le Polônia. Ndzi wa zvi lava nguvhu a ku wona vanhu va midhawuko yo hambanahambana na va hanya hi kurula.

A mufumo wu no ndzi vitana ku ndziya wusochweni hi 1957. Hi ceco ci nga maha ku ndziza ndziva ka zvitsungeni zva Argélia ni wusiku ga munyama, ka ciyimo leci ndzi nga ci wula kusanguleni. Loku ndzi ketile ndziku: “Yowee, Nungungulu. Nungungulu, ndzi vhuni!”, ndzi no guma ndzi ku gwagwagwa ni mbongola ya khwati! Ku wa nga hi masochwa ya valala. Ndzi no hefu! Hambulezvo, lezvi zvi nga maheka ka wusiku lego — ni yimpi yona ha yoce — zvi ndzi mahile ndzi ehleketa hi leci ndzi hanyelako cona, ndzi sangula ku ti wutisa ku: Kasi hi hanyela yini? Kona Nungungulu wa khatala hi hina? Hi ta tshuka hi hanya kuruleni ke?

Ka siku go kari makunu na ndzi hi ka maferiya, na ndzi hi laha kaya ka vapswali va mina, ku nota Kustumunyu ya Jehovha. I no ndzi nyika a Bhibhiliya ga Katolika hi ciFrancês gi nge La Sainte Bible. A cikhati ndzi nga tlhela Argélia, ndzi no sangula ku gi lera. A bhuku gi nga ndzi khumba nguvhu Kuvhululelwa 21:3, 4, gi wulako lezvi: “A tabhernakeli ga Nungungulu gi cikari ka vanhu. . . . I ta kulula mihloti yontlhe matihlweni yabye, ku nga ta hava ni kufa, hambu ni hlomulo, kutani kurila, ni kubayisa, hakuva a zvilo zva kale zvi hundzile.” * A magezu lawa ma ndzi hlamalisile nguvhu, ndzi ti wutisa ku: ‘Lisine zvezvo?’ Ka cikhati leco, ndzi wa nga tivi nchumu hi ta Nungungulu ni Bhibhiliya.

A cikhati ndzi nga mbheta ntiro wa wusochwa hi 1959, ndzi no kumana ni Kustumunyu ya ku hi François, loyi a nga ndzi gondzisa lisine la Bhibhiliya — i ndzi gondzisile zvilo zvo tala nguvhu. Hi cikombiso, i ndzi kombile lomu ka Bhibhiliya lezvaku Nungungulu i na ni vito, gaku hi Jehovha. (Lis. 83:18) François i tlhelile a ndzi tlhamusela ku Jehovha i ta maha ku laha misaveni vontlhe va khomiwa khwatsi, a cica misava yiva paradhise a tlhela a maha lezvi zvi tsalilweko ka Kuvhululelwa 21:3, 4.

Lezvi a nga ndzi gondzisa zvi wa zwisiseka khwatsi niku zvi khumbile mbilu ya mina. Hambulezvo, ndzi no swireka nguvhu hi wukanganyisi ga vafundisa va lomu ka hina. Makunu ndzi wa lava ku vhuna vanhu a ku va tiva ku lezvi a vafundisa lavo va nga gondzisa a hi zva lomu ka Bhibhiliya. Ko khwatsi ndzi wa ha hi ni mawonela ya papayi. Ndzi wa lava kulwa kasi ndzi mbheta cihlawulela. Ndzi wa nga lavi ku rindzela; ndzi wa lava ku zvi tekela ku fuva!

François ni vanghana va mina van’wani va Vakustumunyu va no ndzi vhuna ku ndzi renga zanga ya mina, ndzi ti khoma. Va no ndzi tlhamusela lezvaku a ntiro wa hina kota maKristu a hi ku lamula. Kanilezvi, ku vhuna vanhu a ku va tiva mahungu ya ma nene kasi va rindzela zvilo zva zvi nene lezvi a Mufumo wa Nungungulu wu to hi mahela. Hi zvezvo Jesu a nga maha niku lava va mu landzelako i va nyikile ntiro walowo. (Mat. 24:14; Luka 4:43) Zvi lavile ku ndzi gondza ku wulawula ni vanhu hi ndlela ya yi nene  ni yo rula kambe, ku nga khataliseki lezvi va zvi kholwako. A Bhibhiliya gi wula lezvi: “A nandza ga Hosi a gi faneli kulwa, kanilezvi gi fanele kuva munhu wa mu nene ka vontlhe.” — 2 Tim. 2:24.

Ndzi no cica lezvi zvi nga laveka ndzi bhabhatiswa kota Kustumunyu ya Jehovha hi 1959 ka mutlhangano wa cipandze. Ka mutlhangano lowo, ndzi no tiva makabye wa cisati wa ku hi Angèle, ndzi se mu navela. Ndzi no sangula kuta na ndziya bandleni gakwe, hi guma hi chadha hi 1960. Angèle wasati wa mu nene nguvhu, wo saseka, niku cinyikiwo ci tako hi ka Jehovha ka mina. — Mav. 19:14.

Hi malembe yo tala, ndzi gondzile zvilo zva lisima ka vamakabye vo buvha ni va wutlhari. Ka zvontlhe ndzi gondzileko, a ca hombe ka zvontlhe ku kasi zvi hi fambela khwatsi ni ka cihi ciavelo co karata hi nyikiwako, zvi lava ku hi tiva ku ti koramisa hi tirisa wutlhari gi nga ka ma Mavingu 15:22, gi nge: ‘A zvikungo . . . zva tiya hi kutala ka masungukati.’

Hi 1964 ndzi no sangula ku zvi wona khwatsi ku a magezu lawo ya Jehovha lisine. Ka lembe lego, ndzi no sangula ku tira kota muwoneleli wa cipandze, ndzi endzela mabandla kasi ku ma tiyisa, ni ku tiyisa vamakabye hi tlhelo ga moya. Ka cikhati leco, ndzi wova ni 27 wa malembe basi ne ndzi wa nga hi na wutlhari. Hikwalaho, ndzi mahile zvilo zvo kala zvi nga hi zvona. Kanilezvi, ndzi zamile ku gondza hi zvihoxo zva mina. Hambulezvo, ndzi gondzile zvotala nguvhu hi ka “masungukati” yo buvha ni ya wutlhari.

Ndzi alakanya zvokari zvi nga humelela na ndza ha sangula ku tira kota muwoneleli wa cipandze. Loku ndzi endzele bandla go kari le Paris, a makabye wo kari wo buvha i no ndzi wutisa ku hi nga bhulanyana cihundleni ke. Ndzi se, “ina”.

A ya ndzi wutisa lezvi: “Louis, loku a dhokodhela aya ka muti wokari, i yela mani khwatsi-khwatsi?”

Ndzi hlamula ndziku: “Loyi a babyako.”

Aku: “Hi zvona! Kanilezvi, ndzi wonile ku u mbhela cikhati co leha ni lava va nga va nene hi tlhelo ga moya, vo kota muwoneleli wa bandla. Laha ka bandla ga hina ku na ni vamakabye vo tala va nga ni gome, va vaswa, kutani va tingana. Va wa ta tsaka nguvhu loku u wo tshamanyana cikhati cokari navo, hambu ku yaga le kaya kabye futsi.”

A wusungukati ga makabye loye wo randzeka gi wa laveka niku give ga lisima nguvhu ka mina. A lirandzo lakwe hi tiyivhu ta Jehovha li ndzi khumbile nguvhu mbilu. Hambu lezvi zvi nga karata ku vhumela cihoxo ca mina, ndzi no ti koramisa ndzi sangula ku maha lezvi a nga wula. Ndza mu bonga nguvhu Jehovha hi vamakabye vo fana ni loyi.

 Hi 1969 ni 1973, ndzi no nyikiwa ciavelo ca ku wonelela a Departamento ya Zvakuga ka migotsovanyano ya matiko manyingi le Colombes, a Paris. Ka gotsovanyano wa 1973, zvi lavile ku a cipimo ca 60 000 wa vanhu va kuma zvakuga hi 5 wa masiku! Ne ndzi wa nga zvi tivi a ku hi ta zvi mahisa kuyini. Ka khati legi kambe, leci ci nga ndzi vhuna ku tirisa wutlhari ga Mavingu 15:22 — ku nga ku lava wusungukati ka van’wani. Ndzi no kombela vamakabye vo buvha va nga hi ni wutlhari kasi va ndzi vhuna. Ndzi kombele ku vhuniwa hi lava va nga hi ni wutlhari ga ku xavisa tinyama, ga ku bhika, ga ku xavisa, ni ga ku rima matsawu ya tixakaxaka, ni van’wani. Mina na vona, hi mahile ntiro lowo wu nga wonekisa ku khwatsi a wu koteki.

Hi 1973, mina ni sati wa mina hi no vitaniwa ku ya tira Bheteli kwalomu França. A ntiro wo sangula ndzi nga ya nyikwa seyo wonawu wu wa karata zva cima. Ndzi wa fanele ku hlota tindlela ta ku a vamakabye le Camarões, a Afrika, va kuma mabhuku ya hina, lomu a ntiro wa hina wu nga betelwa kusukela hi 1970 kala 1993. Ka khati legi kambe, ndzi no hohlo, hi ku nga zvi tivi ni ku ndzi ta zvi mahisa kuyini. Kani va no zvi wona ahati, kanilezvi a vamakabye lava va nga rangela le Bheteli ya França va no ndzi tiyisa, vaku: “A vamakabye va hina le Camarões vo xoka hi ndlala hi tlhelo ga moya. Zvi lava ku hi va nyika zvakuga zva moya!” Hi zvalezvo hi nga maha futsi.

Ndzi endzile makhati yo tala ka matiko lawa ma nga tsemelana ni Camarões, kasi ndzi ya tlhangana ni madhota ya le Camarões. A vavanuna lavo vo tiya hlanha ni vo tlhariha, va ndzi vhunile ku ndzi maha malulamiselo ya ku a mabhuku ya hina ma nghena lomu Camarões hi kukhandzakanya. Jehovha i katekisile kutikarata ka hina. Hi cipimo ca 20 wa malembe, a vanhu va Jehovha le Camarões a va zangi va vhumala ne Murindzeli mun’we ne cibhukwana ci nga humesiwa hweti ni hweti, hi nga ci vitana ku i Nosso Serviço do Reino.

Kusukela loku hi sangulile ku gangisana, ndzi wa wona matshamela ya moya ya Angèle. A matshamela lawo ma simamile ku woneka ni loko hi chadhile. Hi cikombiso, ni gambo ga siku legi hi nga chadha hi  gona, i no ndzi kombela ku hi khongela xungetano hi mixuvo ya hina ya ku tirela Jehovha hi cikhati contlhe kota nuna ni sati. Jehovha i no hlamula mukhongelo lowo.

Angèle kambe i no ndzi vhuna ku tsumba Jehovha hi kumbhelela. Hi cikombiso, hi 1973 hi no rambiwa kuya tira Bheteli, ndzi no kanakana hakuva ndzi wa wu randza nguvhu a ntiro wa mina kota muwoneleli wa cipandze. Kanilezvi Angèle i no ndzi alakanyisa lezvaku hi nyikele wutomi ga hina ka Jehovha. A ndzi wutisa ku: A hi chukwana hi maha ni cihi hi rumiwako hi hlengeletano yakwe ke? (Mah. 13:17) Ndzi no zvi wona ku i wula lisine futsi! Hi no tekela ku suka hiya Bheteli. Ndzeni ka cikhati contlhe leci ndzi hanyako ni sati wa mina, a wutlhari gakwe, ni kupima kakwe ka ku nene, ni ku wona zvilo hi wonela ga Jehovha, zva tiyisa wukati ga hina zvi tlhela zvi hi vhuna ku maha zviboho zva zvi nene.

Ni lezvi hi khosaheleko, Angèle wa ha simama kuva sati wa mu nene a tlhela a ndzi vhuna nguvhu. Hi cikombiso, kasi hi zvi kota ku ya gondza zvikola zva hlengeletano, lezvi a kutala ka zvona zvi mahiwako hi ciNgiza, mina na Angèle zvi lavile ku hi ti karata nguvhu kasi ku chukwatisa ciNgiza ca hina. A cin’we ca lezvi hi nga maha, ku cica hiya ka bandla ga ciNgiza, hambu lezvi ka cikhati leco hi nga hi kwalomo ka 70 wa malembe. Lezvi ndzi nga ciro ca Kometi ya Ravi ga França, zva karata ku kuma cikhati ca ku gondza ciNgiza ni ku maha mitiro ya mina. Kanilezvi, mina na Angèle hi no vhunana. Zvezvi hiya kwalomo ka 80 wa malembe. Ha ha simama ku longisela mitlhangano ya bandla hi ciNgiza ni ciFrancês. Hi tlhela hi zama ku hlamula mitlhanganweni ni ku chumayela hi laha hi zvi kotako hi kona. Jehovha i yi katekisile nguvhu a mizamo ya hina ya ku gondza ciNgiza.

A gin’we ga makatekwa ya hombe hi ma kumileko kuve hi 2017. Mina na Angèle hive ni thomo ga kuya Cikoleni ca zviro zva Kometi ya Ravi ni vasati vabye, ci mahilweko le Patterson, a Nova York, a tsindza ka zvikola zva hlengeletano (Centro Educacional da Torre de Vigia).

Jehovha hi yena Mugondzisi wa Hombe ka vontlhe! (Isa. 30:20) Makunu a zvi hlamalisi lezvi a vanhu vakwe — vahombe ni vatsongwani — va gondzisiwako zvilo zva zvi nene! (Deut. 4:5-8) Ka malembe wontlhe lawa, ndzi wonile lezvaku a vaswa lava va ingisako Jehovha ni vamakabye va buvhileko, va kula nguvhu hi tlhelo ga moya zvi tlhela zvi va fambela khwatsi loku va hi vahombe. Mavingu 9:9, i wula lezvi: ‘Gondzisa a tlhari, yi ta tlhariha nguvhu; gondzisa a munhu a lulamileko, i ta endzeleka gondzweni yakwe.’

Ka zvikhati zvokari, ndzata na ndzi nyima ndzi ku tse, ndzi alakanyela lezvi zvi nga maheka ka wusiku legiyani ga munyama lomu zvitsungeni zva le Argélia, ka 60 wa malembe ma hundzileko. Ka cikhati leco, ne ndzi wa nga lori ku ndzi wa ta hanya zvilo zva zvi nene nguvhu wutomini ga mina. Ndzi gondzile zvotala nguvhu ka van’wani! Jehovha i vhuna mina na Angèle a ku hi hanya wutomi ga gi nene ni go tsakisa nguvhu. Hikwalaho, hi ti yimisele ku simama hi gondza ka Papayi wa hina wa le tilweni ni ka vamakabye vo buvha ni va wutlhari va mu randzako.