IBADỊ olegheri ni mọ ikuurọ kụ idị olhemọm ghan rinyạ dị ogeọm ghan raraạr iḍiodi phọ epẹ Ijipt. Abuọ aGrik r’aRom ugeọm ghan ni idọ arinyạ phọ iphẹn phọ. * Kuolọ ibadị awe u/legheri mọ ukaạm ghan ni ikuurọ rughuugh umuụm.

Dị repel li 2,500 asiạ epẹ omhạn, oyil phọ Aizaya agẹ mọ abuphẹ orugh bọ epẹ “eḅeenyọm ariphiịny phọ Etiopia” urom “butelhedom dị oogo ophiịny, uḍiku rughuugh dị oḍighinhom ikuurọ.” Onyebel roten, oyil phọ Jerimaya aḅẹm mọ mem dị abuọ Medes r’aPersia phọ kozuom bọ egbogh emhạ phọ aBabilọn, mọ bidị kosuughị ni niạn “rughuugh ikuurọ” abuọ aBabilọn phọ obọ bidị kosumughu ghan bọ.—Isa. 18:1, 2; Jer. 51:32.

Enhaạn kụ iphum we kụ ogẹ bọ Baibul phọ, kụ iḍighi kụ i/ḍighi iikia esi abuẹn rotuughạ bọ Baibul phọ dị abuphẹ roguphoph ghan bọ ude owaaghị araraạr komiịn raraạr dị eḍeenhaan mọ usighẹ ghan ni ikuurọ okaạm rughuugh umuụm simem aBaibul phọ. (2 Tim. 3:16) Eeghe kụ idị mowaaghị omhiịn? Abuphẹ roguphogh ghan bọ ude owaaghị araraạr momhiịn raraạr dị eḍeenhaan mọ ukaạm ghan ni ikuurọ rughuugh umuụm epẹ Ijipt.

Idoronheẹn r’araraạr dị omakạ loor iikpe dị omhiịn ilhoghi iiḍi epẹ Ijipt eḍeenhaan ipẹ ogbo ghan bọ ikuurọ phọ okaạm rughuugh. Awe phọ uugbo ghan igboku phọ, kụ okoroghị rokọl, kụ oḅạr oomo arokọl phọ okạgh, opiph okparamhị. Ikuurọ phọ etẹgh eniin agạ, kụ ekom eniin agạ. Mem dị okuamhị okạgh igboku phọ okparamhị, reḅarạn ghan kụ emaạr ekpạr. Aḍinyạ dị oghol mọ, A Companion to Ancient Egypt, iḅẹm mọ arughuugh ikuurọ phọ idoọny ghan ni epel 17 m, eḅilhẹ erẹgh ghan dị 10 obobọ 12 abuọ izoghị kotue ni otọl eniin agạ.

Ikuurọ phọ kụ araraạr okaạm dị edugh oteẹny, loor iduọn emuza ghan bọ eḍiiny phọ etuman bọ ophiịny aNile phọ. Idị epelhom siẹn, oghuugh phọ okaạm ghan bọ ikuurọ phọ adugh ghan ni okạ. Ghalhamọ r’iduọn awe omhiigh bọ osighẹ ireeny kụ okaạm ghan igbogh arughuugh, ekịgh mudị abukoniọm akonị r’abuọ itayạ ughiọm ni ghisigh oḍighinhom ghan igbaanheẹn r’ibạm arughuugh dị okaạm ghan ikuurọ.

Awe ughiọm ni ghisigh oḍighinhom ghan rughuugh dị okaạm ikuurọ esi ibadị asiạ. Ogeọm arinyạ olọ aGrik dị oghol mọ Plutarch, dị arọl li mem abutelhedom mọ aḅẹm mọ, awe uḍighinhom ghan ni rughuugh phọ okaạm ghan bọ ikuurọ phọ siḍio phọ odị.