Hihi Ũrĩ Wamenya?
Hihi marura nĩ maahũthagĩrũo gũthondeka tũtarũ mahinda-inĩ ma Bibilia?
Mũmera wa marura
ANDŨ aingĩ nĩ moĩ atĩ hĩndĩ ya Misiri ya tene, andũ kaingĩ maandĩkaga marura-inĩ. Angiriki o ũndũ ũmwe na Aroma maandĩkaga marura-inĩ. * No andũ aingĩ matiũĩ atĩ marura matiahũthagĩrũo o kwandĩkĩra tu, no ningĩ nĩ maahũthagĩrũo nginya gũthondeka tũtarũ.
Tũtarũ twĩrĩ twa mĩthemba ngũrani twa marura tũrĩa tuoonirũo mbĩrĩra-inĩ thĩinĩ wa Misiri
Makĩria ma mĩaka 2,500 mĩhĩtũku, mũnabii Isaia aandĩkire atĩ andũ arĩa maaikaraga “gĩcigo-inĩ kĩa njũũĩ cia Ethiopia” nĩ maatũmire atũmwo “magereire njĩra ya iria-inĩ, [magĩtuĩkanĩria] maĩ-inĩ makĩhũthĩra indo cia marura.” Thutha ũcio, mũnabii Jeremia nĩ aarathire atĩ, rĩrĩa Amedia na Aperisia mangĩatharĩkĩire Ababuloni nĩ mangĩacinire “tũtarũ [twao] twa marura” nĩguo Ababuloni matikore.—Isa. 18:1, 2; Jer. 51:32.
Athuthuria a matigari ma indo cia tene nĩ monete indo cionanagia atĩ marura nĩ maahũthagĩrũo gũthondeka tũtarũ mahinda-inĩ ma Bibilia, na ũndũ ũcio ti wa kũgegania tondũ Bibilia ĩtongoretio nĩ roho wa Ngai. (2 Tim. 3:16) Nĩ kĩĩ kĩonekete? Athuthuria a matigari ma indo cia tene nĩ monete ũira ũronania atĩ marura nĩ maahũthagĩrũo gũthondeka tũtarũ thĩinĩ wa Misiri.
TŨTARŨ TWA MARURA TWATHONDEKAGWO ATĨA?
Mbĩrĩra cia Misiri ya tene, nĩ ikoragwo na mĩcoro na mĩandĩko yonanagia ũrĩa andũ maatinagia marura na magathondeka namo tũtarũ. Arũme maatinagia marura makamanyitithania marĩ tũkundi tũkundi, magacoka makanyitithania tũkundi tũu hamwe. Tũmĩtĩ twa marura tũkoragwo tũrĩ twa kona ithatũ. Kwoguo rĩrĩa tuohwo tũrĩ gakundi, tũthondekaga kĩndũ kĩrũmu mũno. Ibuku rĩĩtagwo A Companion to Ancient Egypt, rĩonanagia atĩ tũtarũ twa marura twakoragwo na ũraihu wa kĩndũ fiti 55 (mita 17), na kwoguo mwena ũmwe nĩ ũngĩakorirũo na mĩiko 10 kana 12 ya gũtwarithia.
Mũcoro ũronania ũrĩa gatarũ ka marura gaathondekagwo thĩinĩ wa Misiri
ATHONDEKI A TŨTARŨ MAAHŨTHAGĨRA MARURA NĨKĨ?
Mũkuru wa Rũũĩ rwa Nailo nĩ wakũraga marura maingĩ mũno. Ningĩ warĩ ũndũ mũhũthũ gũthondeka tũtarũ twa marura. O na rĩrĩa andũ maambĩrĩirie gwaka meri nene makĩhũthĩra mbaũ, kuonekaga atĩ ategi a thamaki na ahĩti no maathiire na mbere kũhũthĩra tũtarũ tũnini twa marura.
Tũtarũ twa marura nĩ twathiire na mbere kũhũthĩka ihinda iraihu. Mwandĩki ũmwe Mũngiriki wĩtagwo Plutarch, ũrĩa watũũraga mahinda-inĩ ma atũmwo, ooigire atĩ andũ amwe hĩndĩ ĩyo, no maahũthagĩra tũtarũ tũthondeketwo na marura.
^ kĩb. 3 Mĩmera ya marura ĩkũraga wega handũ matomboya-inĩ kana handũ maĩ mataratherera na ihenya. Mũmera ũcio nĩ ũraihaga nginya fiti ta 16 (mita 5) na ũgakorũo na wariĩ wa inji ta 6 (centimita 15) gĩtina-inĩ.
