Nanchi Mwayuka Nyi?
Nanchi bantu baingijishanga mambanga pa kulenga maato mu kimye kya kala nyi?
Mambanga
BANTU bavula bayuka’mba bantu baikalanga mu Ijipita kala, bangijishanga mapepala o balenganga kufuma ku mambanga kunembapo. Bangiliki ne bena Loma banembanga pa mambanga. * Bino bantu bachechetu bo bayuka’mba mambanga beengijishanga pa kulenga maato.
Maato abiji o balengele na mambanga o bataaine mu kilende kya bena Ijipita
Myaka kukila pa 2,500 yapitapo, ngauzhi Isaya wanembele’mba bantu baikalanga “mu mpunzha ya mikola ya mu Etiopya” batumanga “bantomesha pa kalunga ka mema, kwabuka na maato a mambanga.” Kabiji palutwe kacheche, ngauzhi Yelemiya naye waambile’mba kimye muzhi wa Babilona kyo bamulukukile ku bena Meda ne bena Pelisha, basokele “maato a mambanga” pa kuba’mba bena Babilona bakankalwe kunyema.—Isa. 18:1, 2; Yele. 51:32.
Baibolo wanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa. Onkao mambo, bantu babena kufunda Baibolo kechi bakonsha kukumya pa kuyuka’mba bashayuka ba bya kupoyapoya bataana amba mambanga beengijishanga kulengelako maato mu kimye kya kala ne. (2 Timo. 3:16) Ñanyi bintu byo batuluka? Bapoya bya kupoyapoya bataana bishinka bimwesha kuba’mba maato a mambanga bealenganga mu Ijipita.
MAATO A MAMBANGA BEALENGANGA BYEPI?
Mu bilende bya bena Ijipita, mwajinga byambo byo banembele, ne byo bapokwele ku bibumbulu bimwasha kuba’mba baingijishanga mambanga kulengelako maato. Banabalume batemanga nenge ya mambanga, kwiakasa bikuta pa kuba’mba balenga bwato. Nenge ya mambanga iji na mimbamimba. Onkao mambo, inge beakashila pamo, alamankana bulongo ne kukosa. Kwesakana na byaamba buku wa A Companion to Ancient Egypt, maato o balenganga na mambanga alepanga mamita 17, kabiji lubaji lumo kwaikalanga bilapo 10 nangwa 12.
Pa lubumbulu bamweshapo maato o balenganga na mambanga bena Ijipita
MAMBO KA BANTU O BAINGIJISHANGA MAMBANGA KULENGELAKO MAATO?
Mambanga avujile bingi mu musanza uji ku mukola wa Nile. Kabiji kyapelele bingi kulenga maato a mambanga. Nangwatu kimye bantu kyo batendekele kwingijisha bichi kulenga maato akatampe, kyamweka bantu baipayanga masabi ne babibinda ba nyama batwajijile kwingijisha mambanga kulenga maato acheche.
Pa myaka yavula, bantu batwajijile kwingijisha maato o balenganga na mambanga. Kwesakana na byaambile nnembi Mungiliki aye Plutarch wajingako mu kimye kya batumwa ne myaka kitota kya bubiji, waambile’mba bantu bajingako mu kimye kyanji batwajijile kwingijisha maato o balenganga na mambanga.
^ jifu. 3 Mambanga amena bulongo mu misanza ya mema ne mu mikola mema mo abula kupita lubilo. Mambanga alepa mamita atanu, kabiji lunenge lwa mambanga ujita masentimita 15 kunshi.
