Unalwe wasi?
Kwenene, omughulu wa kera banabya bakakokotya amato w’omo papyrus?
Ekitina ky’epapyrus
Kyasibwe ndeke ngoko, omo Misiri ya kera ibabeghere erihandika oko biratasi ebikokotibwe omo papyrus (ebiti ebiri ng’erisesa). Abagiriki n’Abaroma nabo babya bakahandika oko papyrus. * Abandu bangyi sibasi ngoko epapyrus siyabya ikakokotibwa mw’ebyerihandikirako bisa, aliyo iyikakokotibawamo n’amato.
Emihanda ibiri y’amato awakokotibwe omo papyrus awo babana omo isinda e Misiri
Hamabilaba emyaka mingyi eyilabire oko 2 500, omuminyereri Isaya iniabirihandika ati abandu abikere “eyisirya oko syonyusi sye Etiopia” mobatuma “abakwenda omo nzira yʼengetsi, omo mato wʼemifunzo [papyrus] oko magetsi.” Enyuma syaho, omuminyereri Yeremia naye mwabugha ati omughulu omuyi w’eBabeli angatoghere omo byala bya Bamedi na Bapersi, bangatimirye ‘amato wʼemifunzo [papyrus] NWT’ w’Abababeli eribakakirya eritibita.—Isa. 18:1, 2; Yer. 51:32.
Kundi oMungu yo wasondola abahandika eBiblia, abigha b’eBiblia sibalisweka erilangira ngoko emyatsi eyikakundulawa omo kitaka mo munabwire ikakanganaya ngoko, kera e papyrus yanabya ikakokotibwa mw’amato. (2 Tim. 3:16) Habirifumbulwa myatsi yahi? Abakakwesa-kwesa ebindu bya kera by’omo kitaka babiribana mw’ebikakanganaya ngoko omo Misiri ya kera ibakanakokotaya amato w’omo papyrus.
AMATO INIAKAKOKOTIBAWA OMO PAPYRUS MW’ATI?
Esyopitsa esidesire omo rangi n’ebihandiko ebikabanika oko syisinda e Misiri bikakanganaya ngoko babya bakayatema n’erikongola esyo papyrus n’erikokotya musyo mw’amato. Abalume ibakakenzenga esyondina sy’esyopapyrus n’erisengasyo mo bitu-bitu, n’eriboherasyo haghuma. Kusangwa esyondina sy’esyo papyrus sisiyighulingire, aliwe siwite esyongonde isatu, ekyo kikaleka isyawata kutsibu syabiboherwa haghuma. Ekitabu kighuma kikabugha kiti amato awabya akakokotibwa omo syopapyrus eMisiri iniakanabya n’obuli obw’esyometere esilengire oko 17, n’emiko nga 10 kutse 12 oko buli luhande eyo bakakolesaya erighendya m’obwato.
Ebihandiko by’eMisiri ebikakanganaya obwato obwakokotibawa omo papyrus
BUSANAKI ABAHIMBI B’AMATO IBAKAKOLESAYA EPAPYRUS?
Epapyrus iyikabanika bweghubweghu oko musike wo lusi lwe Nili. Kandi alinga erikokotya obwato b’omo syo papyrus iryolobire. Nibya n’omughulu batsuka erihimba amato manene-manene w’omo miti kutse esyombagho lyo kutsibu-tsibu, alinga abasohi b’amahere n’abahiyi mobalola embere erihimba amato makemake w’omo syo papyrus.
Amato awakokotibwe omo papyrus mwakolesibwa oko mughulu muli. Ngoko bitabu by’omuhandiki mughuma Mugiriki ye Plutarch bikavugha, oyo wabyaho omo katikati y’ekarne y’erimbere n’eyakabiri M.W., amato make-make awakokotibwe omo papyrus abya inyaminyikere n’abasomi b’ebitabu b’oko mughulu wiwe.
^ par. 3 Esyo papyrus sikalasa kutsibu-tsibu omo bitota n’omo maghetse awakasenda lyololyolo. Epapyrus nguma yanganakula n’erihika oko buli bw’emetere itano n’obunene by’esyosantimetere ikumi n’itano oko ndina yayo.
