Skip to content

Skip to table of contents

O SUĀGE NI?

O SUĀGE NI?

Wee luge esu papyrus kwaā fah maā bu sɔ̄ a bee lu e’ɛm Baibol ni?

Te papyrus

LU ESUĀ leere kɔ papyrus bee le gbɛnɛ le nu ɛm nu nyɔɔ bu Ijipt a dee kere. Pya Grik le pya Rom wee ɛmnage nu nyɔɔ papyrus. * Gbɛnɛkpo nɛɛ naa bee suā kɔ papyrus wee lu esu kwaā fah maā sa a naale aba ɛm nu nyɔɔ.

Baɛ ka fah maā alu esu papyrus kwaā, lo alu egbī muɛ bu kpoli li buɛ̄ Egypt

Bu nu a eeloo 2,500 zua akii adumɛ, nɛɛ mɔmanudɛɛ̄ Aisaia bee ɛm kiiloo pya nɛɛ ba “le yere dɛ̄dɛɛ̄ pɛnɛ Etiopia; lo [ba] lɛɛra pya lɛɛratam nyɔɔ pɛnɛ Nail, bu fah papyrus nyɔɔ dɛ̄dɛɛ̄ maā.” Sɔ̄ esaa nɛɛ mɔmanudɛɛ̄ Jeremia bee kɔ sɔ̄ pya Media le pya Pesia eyii bu buɛ̄ Babilɔn, e ba esu mia ɔma dɛ̄dɛɛ̄ ‘fah maā papyrus’ loo pya Babilɔn lokwa ba naa dap sibah gbeerasī.—Ais 18:1, 2; Jer 51:32.

Bee lu e’ɛm Baibol tɛ̄maloo edɔɔ̄ Bari, nyɔɔwo a naa ɔbɛ pya nɔ Baibol kɔ pya gbītɛ̄ nu muɛ nu a tɔgɛ kɔ ba bee su papyrus kwaā fah maā bu sɔ̄ a bee lu e’ɛm Baibol. (2 Tim 3:16) E na ba egbiā muɛ ani? Pya gbītɛ̄ nu emɔna nu a tɔgɛ kɔ a bee lu esu papyrus kwaā fah maā bie buɛ̄ Ijipt.

BEE LU EKWA FAH MAĀ PAPYRUS DOODOO WA?

Pya nu alu etɔ̄ le pya nu alu emuɛ bie bu kpoli bu buɛ̄ Ijipt tɔgɛ kɛ̄ a wee lu esu papyrus kwaā fah maā doo. Pya nɛɛ wee fii ekpo ekpo papyrus, sa bɔp bu nwī bɔp bɔp lɛɛ ba sikɛ̄ su dɛ̄dɛɛ̄ ɛɛ yere loo ziī gba bɔp. Ekpo papyrus wee ɛrɛ taa gah. Nyɔɔwo sɔ̄ alu ebɔp loo ziī a wee agaloo kaāna bu ye bɔp. Dookɛ̄ kpa a kura A Companion to Ancient Egypt kɔ doo, fah maā alu esu papyrus kwaā dap eeloo 55 fit (17 m), lo a doo kɔ a ɛrɛ 10 ale 12 dɔɔ̄ fah ziī ziī barasī loo.

Pya nu alu etɔ̄ kpaɛ̄ daɛ̄ li Egypt a tɔgɛ kɛ̄ a wee lu esu papyrus kwaā fah maā doo

E NA ANUA PYA KWA FAH MAĀ SU PAPYRUS KWAĀ ANI?

Papyrus bee le te a boa kɛ̄ kaāna bie Pɛɛkɛ̄ kpaɛ̄ pɛnɛ Nail. Gbaāloo wo, fah maā alu esu papyrus kwaā wee waɛ ekwa. Kere sɔ̄ ba bɔātɛ̄ esu te kwaā gbɛnɛ gbɛnɛ fah maā, a bee kɔ pya fɛ bari le pya tā kuɛ bee kiigesī lo esu fah maā alu esu papyrus kwaā le pya dɔɔ̄na esɔgɔ fah maā daānu.

Pya nɛɛ bee kiisī lo esu fah maā alu esu papyrus kwaā a dee kere daānu bu nyɔɔnyɔɔ sɔ̄. Dookɛ̄ ziī nɛɛ ɛm kpa alu Grik a kura Plutarch lo a bee tɔɔ̄ dum dee bu tua sɔ̄ o’oo tup zua mmɛ baɛ sɔ̄ o’oo tup zua C.E. kɔ doo, fah maā ba su papyrus kwaā bee lege gaa lu esu daānu bu ye dee.

^ bar. 3 Te papyrus wee dum leere kɛ̄ maā wee dɛgɛra le kɛ̄ maā aa tɛɛ̄ kina kina. Te ama dap nyim ina 16 fit (5 m) bu ye nyɔɔnyɔɔ, e ekatɛ̄ loo ye ekpo dap lu 6 inches (15 cm).