¿Mi anaʼoj xa?
¿Mi ta papiro toʼox tspasik li varkoetik ta voʼnee?
Steʼel papiro.
EP BUCHʼUTIK snaʼojik ti tstunesik toʼox papiro li j-ejiptoetik sventa spasik-o ti bu xuʼ stsʼibajike. Jaʼ toʼox jech tstunesik ek li jgresiaetik xchiʼuk li jromaetike. * Pe jutuk buchʼu snaʼojik ti tstunesik papiro sventa tsmeltsanik varkoetik xtoke.
Li ta smukinal j-ejiptoetike laj yichʼ tael chaʼkot uni varkoetik ti chakʼ ta ilel kʼu toʼox yelan li varkoetik ta papiroe.
Leʼ xa van ta 2,500 jabile, li j-alkʼop Isaiase laj yal ti buchʼutik te nakalik ta «yosilal ukʼumetik ta Etiopiae» la stakik «batel j-almantaletik ta nab ti echʼ xtuchʼik voʼ ta varko ti pasbil ta papiroe». Ta tsʼakale, li j-alkʼop Jeremiase laj yal ti kʼalal chbat stsakik ta kʼop Babilonia li jmediaetik xchiʼuk jpersiaetike, chchikʼik li varkoetik ti pasbilik ta papiro sventa mu xjatavik li jbabiloniaetike (Is. 18:1, 2; Jer. 51:32).
Li buchʼu chchanbeik skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lum (arqueólogos) oy kʼusitik staojik ti chak’ ta ilel ti tstunesik li papiro sventa tsmeltsanik varko li ta voʼnee. Taje jech onoʼox chal li ta Vivliae, jaʼ yuʼun li buchʼutik chchanik Vivliae mu labaluk sba chaʼiik (2 Tim. 3:16). Jkʼeltik batel jutuk ti kʼu yelan chichʼ meltsanel li varkoetik ta papiro ti te laj yichʼ tael ta Ejiptoe.
¿KʼU TOʼOX YELAN TSPASIK LI VARKOETIK TA PAPIROE?
Li ta junantik smukinal j-ejiptoetike yichʼoj tael lokʼoletik ti chakʼ ta ilel kʼu yelan tstsʼunik papiro xchiʼuk kʼu yelan tsmeltsanik-o varkoetik. Li viniketike chtuchʼik li papiroe xchiʼuk chchukik ta jujuyom. Vaʼun, tstsobik li jujuyome sventa jmoj ta xchukik. Lek napʼajtik xchiʼuk lek tsots chkom ta skoj ti oxjot xokon li jujutel papiroe. Jlik livroe chal ti te van 17 metro snatil li junantik varko ti meltsanbil ta papiroe xchiʼuk ti te van 10 o 12 xlechuobil voʼ ta jujujot (A Companion to Ancient Egypt).
Jun lokʼol ti jaʼ la spas j-ejiptoetik ti chakʼ ta ilel kʼu toʼox yelan tsmeltsanik li varkoetik ta papiroe.
¿KʼU YUʼUN TSPASIK TOʼOX VARKOETIK TA PAPIRO?
Li papiroe toj lek toʼox xchʼi li ta stenlejaltik Niloe. Jech xtok, toj kʼun ta meltsanel li varkoetik ta papiroe. Akʼo mi jaʼ xa ox lik yichʼ tunesel li teʼ sventa xichʼ vaʼanel li mukʼtik varkoetike, li jtsakchoyetik xchiʼuk li jnutsoletike jaʼ tstunesik-o papiro sventa smeltsanik li chʼin varkoetike.
Li varkoetik ta papiroe jech-o la stunesik tal epal jabil. Li j-al-loʼil ti Plutarco sbi ti jaʼ jgresia vinik xchiʼuk ti jaʼo kuxi kʼalal kuxiik li jtakboletike laj yal ti jech-o tstunesik chʼin varkoetik ta papiro li vaʼ orae.
^ par. 3 Li steʼel papiroe te chchʼi ti bu tsʼanajtik voʼ ti muʼyuk mas xyukʼlajete. Xuʼ sta te van 5 metro staylej xchiʼuk li yoke te van 15 sentimetro sjamlej.
