Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

Ana Akumanyilila?

Ana Akumanyilila?

Ana ŵandu ŵa mundaŵi ja Baibulo ŵakamulichisyaga masengo milulu pakupanganya maboti?

Mwajikusawonechela milulu

YILI yakumanyika mnope kuti kalakala ku Iguputo ŵakamulichisyaga masengo milulu pakupanganya yipepala yakuti alembeje. Nombenawo Agiliki soni Aloma ŵakamulichisyaga masengo yipepala yeleyi pakulemba. * Nambo ŵandu ŵajinji ŵangamanyililaga kuti miluluji ŵajikamulichisyagasoni masengo pakupanganya maboti.

Maboti gaŵili gagapanganyidwe pakamulichisya masengo milulu, gagasimanikwe mmalembe gakala ga ku Iguputo

Mu yaka 2,500 yipiteyo, jwakulochesya Yesaya jwalembile kuti ŵandu ŵaŵatamaga “mchilambo chapesi pa sulo sya chilambo cha Ifiyopiya, ŵatumisye ŵandu ŵakwimilila chilambo mmawato gakupanganya ni [milulu].” Kaneko jwakulochesya Yelemiya jwasasile kuti pandaŵi jele msinda wa Babulo wajimuchilidwe ni Amedi soni Apelesi, ‘ŵajonasile mawato ga Ababulo’ gaŵagapanganyisye ni milulu. Ŵatesile yeleyi pakusaka kuti jemanjaji akatila.—Yes. 18:1, 2; Yel. 51:32.

Baibulo jasalilidwe ni Mlungu, myoyo ŵandu ŵakusalijiganya Baibulo ngakusasimonga ni yaŵapatile ŵandu ŵakuwukula ya mmasameŵa, yayikulosya kuti ŵandu ŵa mundaŵi ja Baibulo ŵakamulichisyaga masengo milulu pakupanganya maboti. (2 Tim. 3:16) Ana ŵandu ŵakuwungunyaŵa apatile yamtuli? Jemanjaji apatile maumboni gakulosya kuti ŵandu ŵa ku Iguputo ŵakamulichisyaga masengo milulu pakupanganya maboti.

ANA ŴATENDAGA ULI KUTI APANGANYE LIBOTI PAKAMULICHISYA MASENGO MILULU?

Mmalembe gagakusasimanikwa ku Iguputo mwana yiwulili yaŵayilembile mmapupa, yayikusalosya mwaŵalinganyichisyaga maboti pakamulichisya masengo milulu. Achalume ŵakataga miluluji ni kujitaŵa mtumatita twamwanamwana. Kaneko ŵajigalaga tumatitatu nikututaŵa pampepe. Chitimatima cha milulu chikwete makona gatatu. Myoyo matitaga pagapwatikenye pampepe, yatendekasyaga kuti yitimatima yila yikamulane chenene pampepe nikuŵa chilitita. Chilititachi ni chichaŵaga liboti soni chaliji chakulimba mnope. Mwakamulana ni buku jine jajikusalondesya ya mbili ja ŵandu ŵa ku Iguputo (A Companion to Ancient Egypt), jikusalosya kuti mabotiga ulewu wakwe waŵaga mamita 17. Mbali jilijose ja libotili jakolaga yakupalasila yakuwoneka mpela mtiko yakwana 10 kapena 12.

Yiwulili yaŵajambwile ŵandu ŵa ku Iguputo, ali mkulosya muŵalinganyichisya maboti pakamulichisya masengo milulu

LIGONGO CHICHI ŴANDU ŴAKUPANGANYA MABOTI ŴAKAMULICHISYA MASENGO MILULU?

Milulu jasimanikwaga mwangasawusya cha mungulugulu lusulo lwa Nayilo. Konjechesya pelepa, maboti ga milulu gaŵaga gangasawusya kupanganya. Atamose kuti masiku agano ŵandu akusanonyela kukamulichisya masengo matabwa pakupanganya maboti, nambope yikuwoneka kuti ŵakuwulaga somba ni yinyama yine akusakamulichisya masengo miluluji pakupanganya tumaboti twamwanamwana soni yindu yine.

Kwandaŵi jelewu ŵandu aŵele ali mkupanganya maboti pakamulichisya masengo milulu. Yajwasasile jwakulemba jwine jwa Chigiliki (Plutarch), juŵatemi mundaŵi ja ŵandumetume, yalosisye kuti ŵandu ŵajinji pandaŵiji, maboti gakupanganya pakamulichisya masengo milulu, nganigaŵa gachilendo kwa jemanjajo.

^ ndime 3 Miluluji jikusamelaga kumalambo soni pamalo pagali mesi gakwenda mwapanandipanandi. Pane mlulu umo ukusalewupa mpaka kwika mamita 5, soni chitimatima chakwe chikusakula mpaka kwika masentimita 15.