'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 23

ˈBhaa ü do ˈka toŋtoŋdhö ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ü ˈˈpiʋ̈

ˈBhaa ü do ˈka toŋtoŋdhö ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ü ˈˈpiʋ̈

«Zoova ˗yö mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwo˗ ˗dhɛ, [...] ˗an ˈˈsɔɔ.»​—PS. 145:18.

ˈˈTAN 28 Zoova, ˈde ˗dho kë ü ˈˈtɔŋdë ˈka?

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ *

1. ˈMën ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë ˈö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗kë wo do ˈka?

YI ˈBHA ˗nu ˈka, ˗yö ˗kë mɛn ꞊vadhɛ kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa kwa do ˈka, ˗a ˈdhö. ˈWɔn suu bhë ˗ya ˗da mɛn ˈbha zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈, ˗yö ˗ʒiö ˈˈvaandhö. ˈˈKɛɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗bhaa ˗gwëë ˗an ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗kë ꞊va kwa ˗züzü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa kwa do ˈka. Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˈdho ˗zlanwokɔdhi ˗dɛɛ ˈgü, ˈˈtɔŋdë ꞊slɔɔ ˗sü ˈö mü, ˗yö ˗gbɔɔn ˗an ˗ta. Mɛn ˈbha ˗nu ˈzü ˗kun ˈkɔdhi ˈö˗ ˈgümɛn ˗wo kun ˈwɔn ꞊gban kë ˗ni ˈgü wo ˈkwëë˗, ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö ˈwo dho ˗an ˈka ꞊gblɛɛn, ˗wëë ˗yö bɔ ˗an ˗ta ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wo ˗kë wo do ˈka. Mɛn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈzü, ˗an dhɔɔbhaamɛn do ˈbha ˈö ga, ˗a ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ˗an ˗bha. Kletiɛn ˈbha ˗nu ˈö ˈwo gagade dɔ ˗dɛɛ ˈgü, ˗an ˈˈtɔŋdë ˗nu ɛɛnˈˈ ˗an ˗mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ˗wa ˗gban ˗an ˗gɔ, ˗wo ˗kë wo ˗de ˈgü wo duuˈˈ ˈka ˈpö.

2. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗a ˈgü?

2 ˈWɔn ˈˈpɛpɛ ˈö ˗gban kwa ˗bha, Zoova ˗ya ˗dɔ ˈö˗ ˈgüman kwa ˗gɔ. ˈKwa kë kwa do ˈka, ˗ya ˈwɔn ˗dɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kwa ˗takun. ˈˈKɛɛ Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗a ˈka? Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa kwa ˗de ˗takun? ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˈmën ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗kë kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˈö ˈwo wo do ˈka, ˈkwa ˗an ˗takun? Dhɛɛˈˈ ˗nu bhë, kwa dho ˗an ˗yɔ bɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗a ˈgü.

ZOOVA ˈˈTƲ̈Ŋ ˗YÖ KWA ˈGÜ

Zoova ˗yö ö ˗bha ˈˈkiö do ˗bɔ kö ˗ya ˗pö Edhi ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈyaa ö do ˈka. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 3 ˈgü.)

3. Zoova ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö Edhi ˈgü?

3 Zoova ˈˈtʋ̈ŋ ꞊dede ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈgü. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö zuʋ̈niidadhe ˗yö kë ˗an ˗gɔ. ˗Yö mɛn ꞊gban kwa ˈˈsɔɔ. Kwa ˈgü ˗ya ga ɛɛnˈˈ ˗wëë ˗ya bɔ kwa ˗ta, ˗ya ˗wɔn ˗dɔ. (Ps. 145:18, 19) ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈka ö ˗wodhiʋ̈lomɛn Edhi ˈgü, ˗kwaa ˗ga. Edhi ˗kun ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha. ˗A ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˗tosɛta ˗kun ꞊gbɔɔn ˗ni ˈgü Izraɛdhönën ˗nu ˗ta ˈyö ˗tɔ ˗Zlan ˈyɔɔ˗ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗kun ˗an ˗wëëdhɛbho ˗ni ˈgü. ˈˈKɛɛ Edhi ˈnën ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗wa zë. (1 Rois 19:1, 2) ˗A ˈˈtʋ̈ŋ bhë˗ ˈka ˗yö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗yö Edhi ˈgü ˗ga. ˗A ˗bhaa ˈgü yöö dosɛnŋ ˈnën kun Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka. (1 Rois 19:10) ˈˈKɛɛ ˗Zlan ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë Edhi ˈgü ˈˈvaanvandhö. Zoova ˗yö ö ˗bha ˈˈkiö do ˗bɔ ˈö˗ pö Edhi ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈyaa ö do ˈka. ˗Ya pö ˗a ˗dhɛ ˈzü ꞊dhɛ Izraɛdhönën ˗nu ꞊va ˗wo ˗dhö, ˈö ˈwo ꞊tun ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˈpö.​—1 Rois 19:5, 18.

4. Makö 10:29, 30 ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö ˗an ˗mɛn ˗nu ˗wa ˈˈkan ˗an ˗bha, ˗an ˈgü?

4 Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ꞊dede ꞊nën mɛn ˈbha ˗nu ˈwo˗ ˗kë kwa kpö ˈgü kö ˗wa ˗dhɔkë. Mɛn ˈbha ˗nu ˈˈtɔŋdë waa ˗an ˗mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkë, ˗wo wo ˗kɔ ˗kan ˗an ˈˈdhiʋ̈. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn bhë ˗kun bɔmɛn Piɛdhö zuʋ̈dhiʋ̈tɛɛ ˗ni ˈgü bhë, ˗yö dhɛɛˈˈ ˗kpɔ Yesu ˗gɔ ˈö˗ pö: «ˈYö ˈmɛ ˈkö yi ˗zë ˈya yii˗ pë ꞊gban ˗pë ꞊gban ˈto, ˈö ˈya ˗da i ꞊keng˗ ˈsa ya ꞊wɛ, ˗më ꞊në dho kë yi ˗zë yi ˗dhɛ?» (Mat. 19:27) Yesu ˗ya ˗yɔ bɔ˗ ˗gɔ ˈö˗ pö ꞊dhɛ mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwo dho kë ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka, ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗dho kë ꞊dhɛ ˗an ˗mɛn ˗nu ˈdhö. (Makö 10:29, 30 ˗wo pö.) Zoova ˈö ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a Dë ˈka bhë, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ö ˗dho mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwo dho ˗a ˗dhɔkë, ˗an ˗takun. (Ps. 9:10) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ꞊ya kë ꞊dhɛ ü ˗bhaa ˈgü ü ü do ˈka, ˈpë ˈü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ ˗kë kö Zoova ˗yö ü ˗takun, ˗bhö ˗a ˗ga.

꞊YA KË ꞊DHƐ Ü Ü DO ˈKA, ˗MËN ˈÜ ꞊MƆƆN˗ ˗BHA ˈÜ˗ ˗KË?

5. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö ˈü ü ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova ˈö ü ˗takun ˗ni ˈgü ˗a ˈka, ˗a ˈgü?

5 ˗Bhö ü ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova ˈö ü ˗takun ˗ni ˈgü ˗a ˈka, ˗a ˈgü. (Ps. 55:22) ˗Yö ˗dho ˗a kë ˈü˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ mɛn ˗yö ü ˗gɔ. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈbha ˈwo˗ ˗dhɛ Karɔdhö * ˈö ˈyaa gwan˗ ˗bha, ˈö˗ ˗mɛn ˗nu ˈwaa gagade ˈgü ˈpö, ˗ya ˗pö: «ˈMan n ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö n ˗takun ˗a ˈka kö ˈa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˗a ˈgü, a˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈmaan n do ˈka. ˗Ya ˗zɔn n ˗dhɛ ˈzü ꞊dhɛ Zoova ˗dho kë n ˈˈpiʋ̈ ˗kpɛɛwo ˈwɔn ˗nu ˈwo dho kë dhiʋ̈ˈˈ, ˗an ˈgü.»

6. 1 Piɛdhö 5:9, 10 ˗yö mɛn ˗nu ˈwo wo do ˈka gagade ˈgü ˗an ꞊faan ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

6 ˗Bhö ü ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo kun wo do ˈka ˗an ˗takun ˗a ˈka, ˗a ˈgü. (1 Piɛdhö 5:9, 10 ˗wo pö.) Kwa ꞊dhegblü do ˈbha ˈwo˗ ˗dhɛ Iroshi, ˗yö ˗kwɛ ꞊va ꞊dede ˗kë kö yöö dosɛnŋ ˈnën Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka ö ˗bha ˈkɔdhi ˈgü. Pë ˈö˗ pö, yö ꞊nɛn: «˗Zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ꞊gban ˗wo ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗a ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ö ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗kun ö ˗bha ˈö Zoova ˗dhɔkë bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˗nu ˈwo wo do ˈka gagade ˈgü ˗an ꞊faan dɔ.»

7. Bhɛɛsü ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ü ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

7 ˗Bhö pë ˗nu ˈwo dho ü ꞊ɲɔɔn ˗Zlan ˗bha, ˗an kë. ˗A pë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈbha ˈnën ˗tɔ ü zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu ˗blɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗sü. (1 Piɛ. 5:7) ˗Dhɛ ˈö kwa ꞊dhegblünëndhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Masiɛlö ˈö ˗ya Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, kö˗ ˗mɛn ˈbha ˈyaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗yö ˗kun ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ ˈpë ˈmɛn ˈyaa˗ ˗gɔ, ˗a ˈdhö. Pë ˈö˗ pö, yö ꞊nɛn: «Pë ˗së ˈbha ˈö n ˗takun ˈö ˈa˗ yö ꞊dhɛ ˈmaan n do ˈka ˈyö ˗tɔ ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗sü. Zoova ˗kun ꞊dhɛ n Dë ꞊dede ˈdhö. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈa kun bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ yi ꞊gban ˈka, ˗gɛnɲan ˈka ꞊va kö ˗kɔ ˈa kun ˗a ˈka n ˗de ˈgü, ˈa˗ pö ˗a ˗dhɛ.»

ˈˈTʋ ˗to Biblö waa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˗bha ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˗nu ˈwo wo do ˈka, ˗an ˗takun ˈö ˈyaa kë ˗an ˈgü ˈzü ꞊dhɛ ˗wo wo do ˈka. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 8 ˈgü.) *

8. Biblö ˗wopösü waa ü ˗zota ˗a ˈgü ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ü ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

8 ˗Bhö ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗wo pö yi ꞊gban ˈka. ˗Bhö ü ˗zota ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ü ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë, ˗an ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe Bianka ˈö˗ ˗mɛn ˗nu mɛn ˈgü ga ˗wo ˗nu pö ˗a ˗dhɛ ꞊shiöŋ, ˗ya ˗pö: «Biblö ˗bha ˗kwɛzlan ˗nu waa ˈwɔn ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo bɔ ˗an ˈgü, ˈö ˈwo bhɔ n ˗maan ˗bha ˗an ˗wopösü waa n ˗zota ˗an ˈgü ˗sü ˗yö n ˗takun ꞊dedewo.» Kletiɛn ˈbha ˗nu ˗wo Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈö ˈwo mɛn ˗zogban ˈö ˗an ˈbha ˗nu ˗kë Psaume 27:10 waa Isaïe 41:10 ˗nu ˈka bhë, ˗an ˗draan. Kwa ꞊dhegblü ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈwo wo ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu baaˈˈ ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ ˈzü ˈwo Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗wo wo ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha. ˗Wa ˗pö ꞊waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈwaa kë wo do ˈka ˈzü. ˗Yö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë mɛn ˈbha ˈdhö ˗an ˈˈsɔɔ, ˗a ˈdhö.

9. ˗Kë ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ü ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

9 ˗Bhö ü ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈü kë ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta yi ꞊gban ˈka. ˈBha˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗bhɔkwëë ˈgüwɔn ˗nu ˗dho ü ꞊faan dɔ, ˈö ˈü ü ꞊dhegblü ˗nu dɔ ˗së ˈka. (Ebl. 10:24, 25) Masiɛlö ˈö ˈkwa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈsaadhö bhë, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ: «ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈwɩ ˗sü ˗kun n ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, a n ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈa ˗kë ˗bhɔkwëë ꞊gban ˗ta, ˈö ˈa ˈwɔn ˗daa do ˗kë. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö n ˗takun ˗yö ˈa ꞊ɲɔɔn n ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗an ˗bha.»

10. ˈMën ˗kë ˗nënŋ kletiɛn ˗towotasü ˗nu ˗bha ˗sü ˈdhö ˗së?

10 ˗Bhö ꞊nënŋ kletiɛn ˗towotasü ˗nu ˗bha. ˗Bhö ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈkun ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈö ˈü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ˗gleŋ sü ˗an ˗bha, ˗an ˗bha. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë ˈˈtɩtɩ ɛɛn ˈkpii˗ ˈka ü ˗ta. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë ˈpö mɛn ˗nu ˈö ka ˈgodhɛ ɛɛnˈˈ ka wɔkɔ ˗nu ˈwaa do ˗an ˈka. Biblö ˗ya ˗pö: «ˈwɔndɔdhe ˗yö ˗kwɛɛnën ˗nu ˗gɔ.» (Job 12:12) Mɛn ˈkpii˗ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo ˗gleŋ sü wlüünën ˗nu ˈö ˈwo ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha, ˗an ˗bha. Davi ˗kun ˈˈtɩtɩ Zonatan ˗ta. ˈˈKɛɛ ˗an ˗bha ˈtɔŋdëdhɛ ˗kun ˗së ꞊dedewo. (1 Sam. 18:1) Davi waa Zonatan ˗wo ˗kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈˈkɛɛ ˗wo wo ˈko ˗takun Zoova ˗dhɔkësü ˗bha. (1 Sam. 23:16-18) Kwa ꞊dhegblüdhe Irina ˈö yöö dosɛnŋ ˈnën Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka ö ˗bha ˈkɔdhi ˈgü, ˗ya ˗pö: «Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈwo ˗kë ꞊dedewo ꞊dhɛ kwa ˗mɛn ˗nu ˈdhö. Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ ˗an ˗ta ˈö ˈpë ˈkwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, ˗a nu kwa ˗dhɛ.»

11. ˈKwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˈˈtɔŋdë ˗së ꞊slɔɔ, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ ˗kë?

11 ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈˈwɩ ˗dhɔ ˈyaa kwa ˗kë, ˈˈtɔŋdë ꞊slɔɔ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊gbɔɔn kwa ˗ta. Kwa ꞊dhegblüdhe Ratna ˈö gagade dɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˗ya ˗pö: «˗A ˗wɔn ˗kun n ˈˈɲaan ꞊dhɛ n ˗bhawɔn ˗kun n ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗bha ˗takundhe ˗bha.» Kwa zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ mɛn ˗bha ˗dhɛ ˗sü kö ˈwɔn ˈkwa bɔ ˗ni ˈgü ˗a ˈgü ˈkwa˗ blɛɛˈˈ, ˈyaa ˈwɔn ˈˈplëëplë ˈka. ˈˈKɛɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa ˈˈtɔŋdë ˗së ꞊slɔɔ. Kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo kwa ˗takun, kö ˗wo kwa ꞊faan dɔ. ˈˈKɛɛ ˗an ˗bhawɔn kwa zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu dɔ ˗sü ˗bha kö ˗kɔ ˈö ˈwo dho kwa ˗takun ˗a ˈka, ˗wa dɔ ˈpö.

12. ˗Zlanwopösü ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtɔŋdë ˗së ꞊slɔɔ ˗sü ˗bha?

12 ˈˈTɔŋdë ˗së ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗së do ˈbha ˈö ˈdhö, ˈyö ˈtɔɔ˗ ˗zlanwo ˗pö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü. Karɔdhö ˈö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈsaadhö bhë ˗ya ˗pö ꞊dhɛ: «˗Zlanwo ˗pö n ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü waa n ˗kɔ ˗da Zoova ˗bha yö ˈˈwɛɛ ˗nu ˈgü ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈa ˈˈtɔŋdë ˗së ˗nu ꞊slɔɔ. Zoova ˗yö ˗bɔ ˗an ˗ta ˈö n ˗takun ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈.» ˗Nënŋ kletiɛn ˗towotasü ˗nu ˗bha ˗sü ˗yö ˗së yi ꞊gban ˈka. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ˈgü ꞊ya ga ɛɛnˈˈ kwa ˗bhaa ˈgü kwa kwa do ˈka, Zoova ˗yö ˗bɔ ˗an ˗ta ˈö kwa ˗takun.​—Prov. 17:17.

˗KWA MƐN ˈˈWƐƐ ˗NU ˗TAKUN KÖ ˗WO ˗ZLANWOKƆDHIGÜMƐN ˗NU YÖ ꞊DHƐ ˗AN ˗MƐN ˗NU ˈDHÖ?

13. ˗Mën ˈö ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ dua ˈdhö ˗mü kö ˗wa kë?

13 ˗Zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ dua ˗mü kö ˗wa ˗kë kö ˗zlanwokɔdhi ˗yö ˈwaannu, kö ˗dhɔ ˗yö kë ˗a ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˈbha ˈya ˈdho kë ö ˗de ˈgü ö duuˈˈ ˈka toŋtoŋdhö. (Zan 13:35) Kwa këwɔn ˗nu waa kwa ˈˈdhiwo ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faan dɔ ꞊dedewo! Pë ˈö kwa ꞊dhegblüdhe do ˗ya pö, ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «˗Dhɛ ˈa gagade dɔ, ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗kë ꞊dhɛ n ˗mɛn ˗nu ˈdhö. ˈYii kë ˗an ˗bha ˗takundhe ˈka ˗be, kö ˈmaan Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka.» Kwa ˗dho kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗an ˗mɛn ˗nu ˈwaa Zoova ˗dhɔkë bhë, ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu yö ꞊dhɛ wo ˗mɛn ˗nu ˈdhö?

14. Kwa ˗dho ˗a kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö mɛn ˗dɛɛ ˗nu ˗wo kë kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka?

14 ˗Kwa ꞊ɲɔɔn mɛn ˗dɛɛ ˗nu ˗bha kö ˗wo kë kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. Mɛn ˗dɛɛ ˗nu ˗wa nu ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗kwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗an ˗gɔ ˈˈwowosü ˈka. (Wlɔ. 15:7) ˈˈKɛɛ ꞊ya ˈgo ˗an ꞊tuabhosü ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa pë ˈˈwɛɛ ˈbha kë. ˗Kwaa kë kö ˗wo kë kwa ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈka, kö kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗yö ꞊gwëë. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ˈˈgblü ˗yö kë ˗së mɛn ˗dɛɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗Kwaa ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗an ˈgü. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗an dɔ. ˈˈKɛɛ ˈkwa ˈdho kwa ˈˈdhi ˗da ˗an ˗bha ˈwɔn ˈö ˈyaa ˗gban kwa ˗bha, ˗a ˈgü. Wo zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë mɛn ˗dɛɛ ˈbha ˗nu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˈdho ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ ˗an ˗ta kö ˗wo ˈwɔn blɛɛˈˈ. ˗Kwa dhɛɛˈˈ ˗së ˗nu ˈwo dho ˗an ˗takun kö ˗wo wo zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ kwa ˗dhɛ ꞊nën ˗an ˈkpɔ ˗ʒiaan. ˈWo kwa ˗bha dhɛɛˈˈ ˗nu ˗yɔ bɔ ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha zuʋ̈saadhɛ ˈka. Dhɛɛˈˈ ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈkpɔ ˗an ˗gɔ ˗a ˈwɔnzuan do ꞊nɛn: «Ü gagade ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?»

15. Kletiɛn ˗zogbansü ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

15 ꞊Ya ꞊kë ꞊dhɛ kletiɛn ˗zogbansü ˗nu ꞊ii, ˈˈkɛɛ mɛn zii ˗nu ˗wa wo ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈgü, mɛn ꞊gban ˗gɛn ˗dho ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗Zlan ˗bha ʒian ˗ta. ˗Dhɛ ˈö Melisa ˗yö bhɔ, ˗a dhe dosɛnŋ ˈnën kun Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka. Pë ˈö˗ pö, yö ꞊nɛn: «A kwa ꞊dhegblü ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwo ˗kë n ˈˈsɔɔ ꞊dhɛ n dë ˗nu ˈdhö, ˈö ˈwo wo ˗zokë n ˈˈpiʋ̈ ˗Zlan ˗bha ʒian ˗ta ˗kwɛ ꞊va ˈka bhë, ˗an ˈˈnuɛ ˗bho ꞊dedewo. A ˗kun mɛn ˈbha ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü yi ꞊gban ˈka kö ˈwɔn ˈö n ˗bha ˈa˗ blɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ.» ˗Dhɛ ˈö mɛn ˈö Biblö ˗zɔn kwa ꞊dhegblünën Morisio ˗dhɛ ˈö ˗kan gagade ˗bha, ˗yö ˗kun Morisio ˈgü ꞊dhɛ ˗ya ˈto ö do ˈka. ˈˈKɛɛ pë ˈö˗ pö ꞊taabha, yö ꞊nɛn: «Mɛn zii ˗nu ˗wo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ꞊dedewo n ˈgü. ˗A kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö n ˗takun. ˗Wo ˗kun ˈˈdoo dɔ ˗ni ˈgü n ˈˈpiʋ̈ yi ꞊gban ˈka. ˗Wo kun n ˈsü ˗ni ˈgü ˈö ˈyi dho ˗zlanwopö. Pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈwo kun ˗an ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü Biblö ˈgü, ˗wo ˗kun ˗an ˗zɔn ˗ni ˈgü n ˗dhɛ ˈpö. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, yi kun ˗löŋkpö ˗zuö ˗ni ˈgü yi ˈˈkwëë ˗ʒianwo.» ꞊Dɛɛ, Melisa waa Morisio ˗wo yö ˗kë Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü.

Mɛn ˈbha ˗yö ˗dhö kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˈö kwa ˗bha ˈˈgblüsëdhɛ waa ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˈˈpiʋ̈, ˈwo ˈwɔn ˗së ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗ee? (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 16-19 ˗bha, ˗an ˈgü.) *

16-17. ˗Mën ˈˈwɛɛ ˈbha ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗kë kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun?

16 ˗Kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗kɔ ꞊dede kë. (Ga. 6:10) Kwa ꞊dhegblü Leo ˈö bɔmɛn ˈka ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgü ö ˗mɛn ˗nu ˈka ꞊gblɛɛn ˗ya ˗pö: «Yi ˈbha ˗nu ˈka pë dosɛnŋ ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈyö ˗tɔ ˈˈgblüsëdhɛ ˈö mɛn ˈbha dho˗ kë kwa ˈka, ˗a ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊dede ˗bha.» ˗Yö ˗dho ö ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö: «Yi do ˈka, ˈyö man gɔ ˗yö ˗gban pë ˗bha. ˗Dhɛ ˈa ˗lo ˈkɔɔ kö n zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˈˈtɛɛ ˗ni ˈgü. ˗A yi ˈö bhë˗ ˈka, ˈkosümɛn ˗nu do ˗wo n ˗dhɛ kö ˈyi yi ˗kɔ ˗da ˈkwëë˗. Pë ˈyi˗ bhö yi ˈö bhë˗ ˈka ˈyaa n ˈˈɲaan ˈzü, ˈˈkɛɛ n ˗zo ˈyi ˈdho bhɔ ˗an ˗bha ˈˈgblüsëdhɛ waa wo ˈˈtʋ ˈwo˗ to n ˗bha bhë, ˗an ˈka. ˗Dhɛ ˈö ˈyi yi bo, ꞊faan ꞊dede ˗yö ˗da n ˈgü.»

17 Kwa ˗bha ˗bha ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗nu ˗dhɔ ˗yö mɛn ꞊gban kwa ˗kë, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkwa ˗kë ˗an ˗ta, kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ˈˈdoo ˈˈnɛɛnnɛn ˗nu ˈwo ˗gban ˗an ˈgüwɔn ˗nu ˗bha ˗an dɔ kwa ˈko ꞊bhaa. ˈˈKɛɛ kwa ꞊dhegblü Karɔdhö ˈö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈsaadhö bhë, ˗ya ˗pö: «ˈMan kë kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗nu ˗ta, ˈmaan kë n ˗de ˈgü ˗së.» ˈMën ˗kë ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈? ˗Ya ˗yɔ ˗bɔ ˈö˗ pö: «ˈWɔn ˈa˗ ˈsuan˗ bho ˈyö ˗tɔ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü këŋ ɛɛnˈˈ ˈˈgblü ꞊va ˗wo ˗kë n ˗züzü, ˗an ꞊vadhɛ ˗wo ˗kë ˈkɔdhidogümɛn ˗nu ꞊nën ˗an ˈka. ˈMan ˗kpan ˗an ˗bha ˈˈdhʋ̈, ˗wëë ˗yö ˗bɔ n ˗ta ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˈa kë n ˗de ˈgü n duuˈˈ ˈka.» Kwa ꞊dhegblü ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈö ˗an ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ˗an ˗bha dhebɔ ꞊ya ga, ˗a yi ˗blɛɛsü ˗nu ˈwo ˗kë ˗a ˈka kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗nu ˗ta, ˗yö ꞊gbɔɔn ˗an ˗ta. Kwa mɛn ˈbha ˗dɔ ˈö bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗a ˈgü ˗ee? ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa˗ ˗dhɛ kö ˗yö kpa kwa ˗bha kö ˈkwa kë kwa ˈkwëë˗ ˗bhɔkwëë ˗nu ˈwo bhë, ˗an ˗ta.

18. ˈKwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa 2 Kodhɛngtö 6:11-13 ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗dhɛ kwa ˗gɔ ˈkɔɔ?

18 ˗Kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˈKwa trʋʋˈˈ ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈˈwɛɛ ˈbha kë ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo wo do ˈka, ˗an kpa kwa ˗bha. ꞊Ii, ˗kwa kwa «zuëˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈpʋ» ˗an ˗dhɛ. (2 Kodhɛngtö 6:11-13 ˗wo pö.) Melisa ˈö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈsaadhö bhë, ˗ya ˗pö: «Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa kwa ˗dhɛ ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ˗ kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈnënbha kë ˗an ˈˈpiʋ̈ ɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˈdho ˈˈta ˈgü, ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë kwa ˗dhɛ.» Kwa mɛn ˈbha ˗dɔ kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗dhɛ kwa ˗gɔ ˈkɔɔ kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈnënbha ˗kë, ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗ee?

19. ˈˈTʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈbha ˗nu ˈka ˈö ˗kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈö ˗dho kë ˗an ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo?

19 ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhö ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa kë kwa ˈˈpiʋ̈, ˈö dho kë ˗an ˗dhɛ ˗së ˈzü. ˈˈKpɔnŋtaamɛn ˗nu ɛɛnˈˈ ꞊sua ˗zlanwo ˗nu ˗bha ˈwlaan˗ yi ˈka, kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗wa kë ˗an ˗mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ˗an kpö ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ˗an ˗gɔ. Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗wo mü ˈpö ˈö ˗dhɛkpɔɔyi ꞊dede ˈö ˗an dhɔɔbhaamɛn ˈbha ˗yö ga ˗a ˈka ˗ya ˗wo, ˈö ˗wëë ˗yö bɔ ˗an ˗ta. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo bhë, ˈkwa kë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu bhë ˗an ˈka, kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa «˗ya [˗an] ˗wɔn zuën ˗ta ꞊dedewo.»​—Fdh. 2:20.

20. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bhaa ˈgü kwa kwa do ˈka, pë ˈö Yesu ˗ya ꞊blɛɛ Matiö 12:48-50 ˈgü bhë ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

20 ˈWɔn ꞊va ˈnën ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë ˈö kletiɛn ˈbha ˗nu ˗wo kë wo do ˈka. ˈˈKɛɛ ˈkwa kë ˈwɔn suu bhë˗ ˈgü, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗a ˗wɔn ˗yö Zoova ˈˈɲaan ˈkpakpadhö. ˗Yö ˗bɔ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta ˈö ˈpë ˈkwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ. (Matiö 12:48-50 ˗wo pö.) ˈˈKɛɛ kwa ˗de ˈpö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, kwa˗ ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗sü ˈˈdhia ˗yö kwa ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa kë kwa ˗de ˈgü ˗kɔ ˈˈʋʋ ˗kɔ ˈgü, ˗a ˗wɔn kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈkwaa kwa do ˈka toŋtoŋdhö. Zoova ˗yö kwa ˈˈpiʋ̈ yi ꞊gban ˈka.

ˈˈTAN 46 Zoova ü ˈˈnuɛ ˈgbɛ

^ -Wo -bhüöö kpö 5 Yi ˈbha ˗nu ˈka, ˗yö ˗kë ü ˈgü ꞊dhɛ ü ü do ˈka ˗ee? ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, kö ˗bhö ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈwɔn ˈü bɔ ˗ni ˈgü˗ ˈgü bhë Zoova ˗ya ˗dɔ. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˗yö ü ˗takun. Pë ˈü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ ˗kë ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka ˈnën ˈkwa dho ˗a yö kwa ˗bha ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü. Kwa ˗dho ˗kɔ ˈö ˈkwa dho kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˈwo wo do ˈka ˗an ˗takun ˗a ˈka, ˗a yö ˈpö.

^ -Wo -bhüöö kpö 5 ˈYa ˈtɔ ˈbha ˗nu bho ˈˈgblʋʋ.

^ -Wo -bhüöö kpö 60 PË ˈˈBIN ˗NU ˈKLƆƆ˗: Kwa ꞊dhegblü do ˈö˗ ˗bha dhebɔ ꞊ya ga, ö ˈˈtʋ ˗to Biblö waa kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˈgüwɔn ˗nu ˗bha ˗sü ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗a ˗dhɛ.

^ -Wo -bhüöö kpö 62 PË ˈˈBIN ˗NU ˈKLƆƆ˗: Kwa ꞊dhegblü do waa ö ˈdhu ˗wa ˈdho ˗wo ˗an ꞊dhegblü do ˈö ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˈö ꞊ya kë zii, ˗a ˗dhɛ. ˗Wa nu ˗a ꞊saan ˈka.