1. Saˬdaˬ shaˬ teh˗eu tsawˇ haˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu nga?

 Shaˬ teh˗eu deuˬ neh noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ jeˬ naˇ, bawˇ tsahˬ jeˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ tahˇ paꞈ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ beuˆ sehꞈ˗eu heu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ lahˇ ju gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Yawˇbaˆ˗euˬ cawˬ tiˬ gʼaˬ jiˇ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Yawˇbaˆ 18:8-10) Shaˬ teh˗eu deuˬ bawˇ tsahˬ jeˬ zaˬ tahˇ paꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, jeˬ zaˬ deuˬ aˬ gaˇ gaˇ cah˗eu nga, aˬ jeˬ˗ahˇ ya leˇ˗eu nga, aˬ jeˬ neh tahˇ naˇ paꞈ leˇ˗eu nga lehˇ maˬ siˬ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ poˆ tseˇ˗eu meh. Saˬdaˬ jiˇ shaˬ teh˗eu deuˬ˗ahˇ duˇ ni, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ dui aˬ gaˇ gaˇ iˇ˗eu nga, aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ ya leˇ˗eu nga lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw taˬ˗awˇ, aˬ dui maˬ noeˬ gahˇ ni jawˇ ngeh bi paꞈ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ lahˇ ju tahˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ dui lahˇ ju teu˗ahˇ paꞈ leˇ˗euˬ kʼawꞈ teuˆ lehˆ doˆ nya˗awˇ, lahˇ ju teu˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ paꞈ leˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ yahˇ nya˗eu nga lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.

2. Saˬdaˬ yaw kʼaˆ zmˬ˗eu lahˇ ju nyiˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

² Saˬdaˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ zmˬ˗eu lahˇ ju nyiˬ jeˬ naˇ, nui ma huiˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui kʼahˇ huiˬ˗eu jeˬ heu meh. b Saˬdaˬ lahˇ ju teu nyiˬ hmˬ˗ahˇ gʼawˬ mya heˇ kʼoꞈ geuꞈ laꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗aˬ, aˇ jiˇ˗ahˇ sehˬ toˆ neh maˬ ngeuˇ naˇ lahˇ ju neh kʼmˇ paˆ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ duˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 91:3) Aˬ dui lahˇ ju teu˗ahˇ neh dzeuˇ˗iˇ nya meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ Saˬdaˬ˗euˬ bawˬ toˆ˗ahˇ ehˇ nehˬ taˬ dzeuˇ˗euˬ miˇ neh meh.—2 Gawˇliˬtu 2:11.

3. Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ nga?

³ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma huiˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui kʼahˇ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bi yahˇ˗eu gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ haw ngeh Saˬdaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ laꞈ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ bi paꞈ leˇ nya nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Heu naˇ aˬ dui jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ  neh maˬ dzeuˇ˗iˇ nya˗a lehˇ ehˇ mawꞈ nga la? Maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ teu naˇ, aˬ dui˗ahˇ “bi yahˇ˗eu gʼaˇ duˬ” meh. (1 Gawˇliˬtu 10:11) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ Saˬdaˬ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ neh dzeuˇ˗iˇ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh.

4. Nui ma huiˬ laˇ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗iˇ nya˗eu nga?

⁴ Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma bi huiˬ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui nui ma huiˬ laˇ naˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ duˇ laˇ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ smˇ˗iˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 16:18) Teu miˇ neh gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ dui˗ahˇ nui ma huiˬ˗awˇ ‘nehꞈ sahˬ paˬ Miˬyehˇ neh yaˇ kʼaˬ daˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ ya pyeuꞈ ni’ yahˇ lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 3:6, 7) Gaˇ kawˆ heu naˇ tsawˇ shuiꞈ˗ahˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ myahˇ laꞈ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ maˬ kaˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh.

5. Dawˬtsoˆ 7:16, 20-ahˇ haw ngeh nui ma huiˬ˗eu deuˬ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁵ Nui ma huiˬ˗eu deuˬ naˇ, yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu meh. Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ yawˬ ha˗ahˇ bi noeˬ keuˆ mawꞈ˗eu meh. Shaˬ zahˬ ya puˬ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ neh bi ja bu haw maˬ laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ nawˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ nehˬ laꞈ gaˇ ya daˬ haw maˬ loˇ? Teu ngeh yamˬ˗ahˇ Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ bi taˬ mawꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ neh maˬ ngeuˇ˗eu, yawˬ ha˗euˬ bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ neh laˆ piˇ naˇ muiˬ dzehˬ meh lehˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu meh.—Dawˬtsoˆ 7:16, 20-ahˇ gui.

6. Neˇteuˇlehˬ˗ahˇ˗euˬ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁶ Neˇteuˇlehˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ oˇ coeˇ ni pyeuꞈ laˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ gawꞈ leˇ nya˗eu miˇ neh tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh ngaˇ ngaˬ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ yawˬ muˇ yawˬ˗ahˇ pawˇ˗iˇ ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ jw.org laꞈ kʼoeˇ 2016 kʼoꞈ, Smˇ siˬ ba la˗euˬ yawˬ siˬ na luꞈ doˆ laˇ˗eu JW tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ˗euˬ maˬ byah kuꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya oˇ dzeuˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya haw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ bi beˬ paˇ˗eu maˬ leh  jeh ni yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˇ coe ni haw˗eu loˬ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Teu siˬ˗euˬ JW tiˬ biˬ naˇ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗awˇ, aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu meh. Yeˬhawˇbaˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ siˬ nya kʼawꞈ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ jiˇ toˆ˗ehˇ bi mˇ mawꞈ˗eu meh.—1 Yoˇhaˬ 4:20.

7. Sahˬ paˬ Awˇziˇ˗ahˇ aˬ jeˬ keuˆ le˗euˬ nga?

⁷ Yuˇdaˆ˗euˬ sahˬ paˬ Awˇziˇ nui ma huiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ maˬ mˇ caw˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ mˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ maˬ jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ laˇ˗euˬ meh. Maˇ diˇ naˇ Awˇziˇ nya dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ guiˇ gʼawˬ mya poˆ deuˆ gʼaˬ˗awˇ, meuˬ gʼawˬ mya meuˬ˗ahˇ tsoˆ˗euˬ uˬ taꞈ, ka dzaˬ˗eu paw jiˇ nya˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 26:3-7, 10) Kʼoeˇ naˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ “Sahˬ paˬ Awˇziˇ baoˬ huiˬ laˇ ngeh jawˇ, aˬ yawꞈ nui ma huiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh, luˬ˗iˇ seˇ˗iˇ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ kʼoeˇ taˆ keuˆ le˗euˬ meh” lehˇ jiˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Awˇziˇ piˇ ma deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ yaw saw jeˬ maˬ lawˇ nya˗a lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ siˬ nya kʼawꞈ, aˬ yawꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ yaw saw jeˬ lawˇ˗eu lehˇ le ahˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma pehˇ dui dui˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nyawˬ bi naˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni naˇ gawˇ teu ya naˇ˗euˬ meh.—2 Laˬsaˬbaˬ 26:16-21.

8. 1 Gawˇliˬtu 4:6, 7-ahˇ haw ngeh, aˬ dui˗ahˇ nui ma maˬ bi huiˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

⁸ Aˬ dui jiˇ Awˇziˇ loꞈ˗ehˇ nui ma huiˬ˗eu lahˇ ju˗ahˇ paꞈ leˇ nya ngaˇ la? Hoˬseˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ naˇ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu paw kʼawꞈ nya dui dui˗awˇ, aˬ suˇ gʼaˬ maˬ kaˬ yaw zeu baw˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ naˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ dawˬ mehˬ ya mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ ya shaˇ gaˇ keu ˆ ni nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ yawˬ ha bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoe˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ gʼoe ni pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Ngaˇ yawˬ haˇ yawˬ ha maˬ gaˇ dui dui miˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ saˇ tiˇ biꞈ˗eu dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ ni gʼeh˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˇ nah naˇ Hoˬseˬ huiˬ dui dui˗eu iˬ baˇ mˇ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ gʼawˬ mya kʼoꞈ gʼeh˗awˇ neh hawˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ aˬ yawꞈ “Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˇ yaˬ hawˇ˗eu myaˆ pyawˬ naˇ mehˇ maˬ ngeuˇ ni aˬ yawꞈ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗eu heu pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ za taˬ˗euˬ  gaˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ noeˬ taˬ luꞈ˗uˇ. (1 Gawˇliˬtu 4:6, 7-ahˇ gui.) Aˬ dui nui ma huiˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ zmˬ˗a.

9. Saˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ nui kʼahˇ huiˬ˗eu miˇ neh aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

⁹ Nui kʼahˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗eu nehˬ˗ehˇ Saˬdaˬ˗ahˇ taˆ lehˇ noeˬ mawˇ laˇ˗eu meh. Saˬdaˬ˗aˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh huiˬ˗eu gaˇ gʼawˬ mya jeˬ za taˬ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ teu naˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ za geuˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼawꞈ za mawꞈ laˇ˗euˬ meh. Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha nya˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ ni jahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Eˇbaˆ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Eˇbaˆ hawˇ˗eu Aˬdaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ, dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ aˇ bawˇ tiˬ bawˇ˗euˬ aˇ siˬ maˬ ngeuˇ naˇ, “aˇ bawˇ aˬ geu bawˇ˗euˬ aˇ siˬ maˬ kaˬ” bi dzaˬ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 2:16) Ehˇ kʼawꞈ Saˬdaˬ Eˇbaˆ˗ahˇ taˬ dzaˬ lehˇ ehˇ˗eu aˇ bawˇ˗euˬ aˇ siˬ kʼoeˇ dzaˬ mawꞈ laˇ ni lawˬ haw˗euˬ meh. Eˇbaˆ yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ ni teu naˆ maˬ tseˇ za mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ iˬ baˇ mˇ˗awˇ, aˇ nah naˇ ya shiˇ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 3:6, 19.

10. Daˬbiˇ nui kʼahˇ huiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

¹⁰ Daˬbiˇ nui ma huiˬ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ biꞈ˗euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ hawˇ˗eu tsawˇ myahˇ doˆ˗eu jeˬ uˬ taꞈ, muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ bi deuˆ gʼaˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ, ngehˇ˗euˬ meh. Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ “kʼaˬ meh neh maˬ ja jiˇ coeˇ nya” lehˇ ehˇ gaˇ keuˆ ni aˇ poeˬ taˬ baw˗euˬ kʼawꞈ, tiˬ poˆ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˇ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 40:5) Daˬbiˇ yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ ni teu naˆ maˬ tseˇ za mawꞈ˗eu meh. Daˬbiˇ miˬ zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ jawˇ kʼawꞈ ni, aˬ yawꞈ aˬ cawˬ˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ geuꞈ mawꞈ˗eu meh. Daˬbiˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ Heˬtaˆ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu Uˬliˇyaˆ˗euˬ miˬ zaˬ Baˬsheˬba nehˬ˗ehˇ yuꞈ taꞈ˗awˇ, Baˬsheˬba zaˬ pi leˇ˗euˬ miˇ neh Uˇliˇyaˆ˗ahˇ jiˇ sehꞈ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 11:2-15) Daˬbiˇ toˆ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ peuˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ noeˬ luꞈ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ mawˇ nga lehˇ noeˬ luꞈ nga la? Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ mˇ laꞈ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ nui kʼahˇ huiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh shaˬ zahˇ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ meh. Daˬbiˇ yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ dui dui˗eu meh.—2 Saˬmeuˬlaˆ 12:7-13.

11. Eˇpeˇsu 5:3, 4-ahˇ haw ngeh, aˬ dui nui kʼahˇ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu nga?

 ¹¹ Aˬ dui Daˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ biꞈ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ huiˬ˗awˇ aˇ poeˬ taˬ baw naˇ, nui kʼahˇ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ ceh ceh nya meh lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. (Eˇpeˇsu 5:3, 4-ahˇ gui.) Aˬ dui yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ ya shiˇ meh. Aˬ dui dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ mehˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ laꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ tiˬ jeˬ na˗ahˇ noeˬ mawˇ˗awˇ, teu˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ huiˬ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu ma. Aˬ dui yawˬ nah na luꞈ tiˬ jeˬ paˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ huiˬ naˇ, aˬ dui tiˬ jaw laꞈ kʼoeˇ shiꞈ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ huiˬ nya˗eu meh. (1 Teˇsaˬloˇni 5:18) Nawˇ jiˇ toˆ˗ehˇ jahˇ luꞈ ma la? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ biꞈ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ laˇ˗awˇ aˬ dui guiˬ lahˬ huiˬ˗eu nui ma ahˇ laˇ ngeh, yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ laˇ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ naˇ, aˬ dui nui kʼahˇ maˬ paˇ huiˬ meh.

12. Yuˇdaˆ Iˇsaˬgaˬliˬoˆ nui kʼahˇ huiˬ laˇ ngeh aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

¹² Yuˇdaˆ Iˇsaˬgaˬliˬoˆ nui kʼahˇ huiˬ laˇ˗awˇ puiˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Dahˬ beh ngeh aˬ yawꞈ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗a. (Luˇkaꞈ 6:13, 16) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ bi geuꞈ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ aˬ yawꞈ pyuˇ daˬ bahˬ keuˆ˗ahˇ ya haw saˆ gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ naˇ bym˗eu byehˆ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ nui ma jiˇ taˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ hawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ pyuˇ teu˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ ngeh zmˬ˗eu meh. Pyuˇ teu naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ miˇ kʼahˬ doe ni˗euˬ gaˇ gʼaˇ duˬ pyuˇ damˬ dawˆ˗eu heu nehˬ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ, Yuˇdaˆ smˇ kʼoeˬ kʼoeˬ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ smˇ kʼoeˬ kʼoeˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ gʼawˬ mya poˆ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maˬ naˇ haˬ˗a. —Maˬkuˆ 7:22, 23; Luˇkaꞈ 11:39; 12:15.

13. Yuˇdaˆ nui kʼahˇ huiˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ geu ngeh siˬ laˇ˗eu nga?

¹³ Yeˬsuˇ maˬ shiˇ mi naˆ˗ehˇ Yuˇdaˆ nui kʼahˇ huiˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Coiˬ doi naˇ˗eu Siˇmoˬ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ hawˬ kuˇ dzaˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ Maˬliˇ hawˇ˗eu Maˬta jiˇ jawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ hawˬ jawˬ jawˬ luꞈ ngeh, Maˬliˇ aˇ poeˬ kʼaˆ dui dui˗eu tsiˇ yaw saw jeˬ Yeˬsuˇ˗euˬ uˬ duˬ˗ahˇ shehˆ daˆ˗euˬ meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ gaˇ ya mawˇ ngeh Yuˇdaˆ hawˇ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ nui ma pehˇ dui dui˗eu meh. Zaˬ lahˇ deuˬ tsiˇ teu˗ahˇ ahˬ za˗euˬ pyuˇ teu˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ zmˬ naˇ muiˬ dzehˬ ngaˇ lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yuˇdaˆ naˇ toˆ˗ehˇ maˬ noeˬ˗a. “Aˬ yawꞈ smˇ kʼoeˬ tiˬ gʼaˬ miˇ neh” pyuˇ teu˗ahˇ kʼoeˬ mawꞈ˗eu meh. Aˇ nah naˇ Yuˇdaˆ nui kʼahˇ huiˬ laˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ˗euˬ aˇ poeˬ myaˆ ni tehꞈ˗ehˇ ahˬ˗awˇ puiˬ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 12:2-6; Maꞈtehˬ 26:6-16; Luˇkaꞈ 22:3-6.

14. Miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gu Luˇkaꞈ 16:13-ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw˗euˬ nga?

¹⁴ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ hawˇ˗eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ, nyiˬ jeˬ luꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ maˬ geuꞈ nya˗a” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 16:13-ahˇ gui.) Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ Loˬmeˇniˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gu aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw˗euˬ nga lehˇ haw ma. Aˬ yawꞈ nyaꞈ smˇ muiˬ muiˬ˗eu miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ˗ahˇ gaˇ tiˬ kʼehˬ mˇ laˇ lehˇ bi kuˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ “Nga nyaꞈ dziˇ dzoˆ gʼawˬ mya ni ya tsoeˬ˗eu miˇ neh dahˬ beh ngeh gaˇ heu˗ahˇ za˗euˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ nga lehˇ noeˬ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ gaˇ teu˗ahˇ mˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ 2008 kʼoꞈ, Yehꞈ siˬ ba la 15 nah˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ laꞈ kʼoeˇ “Mehˬ bawˬ gm˗eu laꞈ kʼoeˇ saˇ jaˇ ziꞈ” lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gui˗euˬ taꞈ naˇ noeˬ tsehˆ nya˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ “Nga nyaꞈ aˬ cawˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gaˇ mˇ iˇ˗eu teu naˇ, pyuˇ gʼawˬ mya ni za˗eu gʼaˇ duˬ pyeuꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ naˬ ba nyiꞈ taˬ gaˇ duˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ cawˆ˗iˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ nyaꞈ gaˇ teu˗ahˇ maˬ mˇ˗iˇ˗aˬ. Teu gaˇ neh naˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?Aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ pyuˇ zmˬ loꞈ nya˗eu gaˇ tiˬ hmˬ  poˆ mawˇ˗euˬ meh. Miˬ zaˬ gʼaˬ “Yeˬhawˇbaˬ aˬ myah luꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ caw ba ni maˬ gʼeh˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ dzeˇ zaˬ pyuˇ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗awˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ luꞈ˗eu meh.

15. Aˬ dui Saˬdaˬ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ neh dzeuˇ˗iˇ nya meh lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah nya˗eu nga?

¹⁵ Aˬ dui yawˬ ha nui ma huiˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui kʼahˇ huiˬ˗eu jeˬ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ paꞈ leˇ shaw miˬ˗a lehˇ siˬ laˇ shaw˗euˬ naˇ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui lahˇ ju teu˗ahˇ neh teuˆ lehˆ doˆ nya meh. Pawˇluˆ Saˬdaˬ neh “bi kʼmˇ paꞈ”˗euˬ deuˬ kʼawꞈ teuˆ lehˆ doˆ nya meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 2:26) Daˬbiˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ teuˆ lehˆ doˆ nya˗euˬ meh. Daˬbiˇ Naˬdaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ noeˬ poˆ noe paˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ muiˬ kʼoꞈ laˇ ni paˇ jahˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Saˬdaˬ taꞈ˗ehˇ baoˬ huiˬ dzehˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ taˬ ngehˇ. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ naˇ, Saˬdaˬ˗euˬ lahˇ ju aˬ geu jeˬ˗ahˇ maˬ kaˬ dzeuˇ˗iˇ nya meh.

16. Aˬ dui˗ahˇ Saˬdaˬ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ yahˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁶ Saˬdaˬ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ teuˆ lehˆ doˆ nya˗eu naˆ maˬ tseˇ, lahˇ ju teu˗ahˇ maˬ paꞈ leˇ ni yahˇ naˇ muiˬ dzehˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ neh bi caw ba naˇ, aˬ dui yahˇ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui nui ma saˇ saˇ˗ehˇ maˬ ya jawˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ myahˇ laꞈ˗euˬ gʼawˬ mya gʼaˬ kʼawꞈ, nui ma huiˬ˗awˇ nui kʼahˇ huiˬ laˇ hawˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh yawˬ nah na luꞈ yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya tahˬ shaˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 139:23, 24) Aˬ dui nui ma hawˇ˗eu nui kʼahˇ tiˬ jeˬ gʼeh nehˬ˗iˬ maˬ bi huiˬ laˇ ni yahˇ luꞈ˗uˇ.

17. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Saˬdaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ keuˆ le˗eu nga?

¹⁷ Saˬdaˬ shaˬ teh˗eu tsawˇ haˬ geuꞈ luꞈ˗eu gʼawˬ mya heˇ kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ aˬ yawꞈ bi kaꞈ lahˇ˗awˇ, bi laˆ cawˆ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 20:1-3, 10) Aˬ dui aˇ nah teu nah˗ahˇ loꞈ luꞈ˗eu ma. Aˇ nah teu nah maˬ keuˆ le mi naˆ˗ehˇ Saˬdaˬ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ yahˇ yahˇ˗ehˇ jawˇ luꞈ˗uˇ. Nui ma huiˬ˗awˇ nui kʼahˇ huiˬ˗eu tsawˇ haˬ maˬ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh luꞈ˗uˇ. Kʼoeˇ naˇ “nehꞈ sahˬ paˬ˗ahˇ muiˇ˗awˬ. Aˬ yawꞈ naw maꞈ jawˇ gaˇ neh cehˆ doˆ tehꞈ˗a.”—Yaˬkoˆ 4:7.