1. ¿Achkë rma ütz nqajnamaj Satanás rkʼë jun ajchapöy chköp?

JUN ajchapöy chköp yeruchäp chköp rchë yerukamsaj o rchë yerukʼwaj äl. Rchë nuʼän riʼ, kʼo mul, ryä kʼo nuyaʼ qa pa kibʼey. Jun chkë riʼ ntzjöx chpan le Biblia (Job 18:8-10). Ye kʼa, ¿achkë nuʼän ri achï riʼ rchë chë ri chköp nqä chpan ri xyaʼ qa pa rubʼey? Ryä naʼäy nunukʼuj rij ri chköp. Nutzʼët na akuchï nbʼä wä, achkë nqä chwäch y achkë más ütz xtksaj rchë kan chaq bʼaʼ xtqä pa ruqʼaʼ. Kan ke riʼ chqä nuʼän Satanás. Ryä nutzʼët achkë yeqaʼän chqä achkë yeqä chqawäch. Chrij riʼ, ryä nukanuj rubʼanik rchë nqqä pa ruqʼaʼ. Tapeʼ ke riʼ, le Biblia nuʼij chqë achkë rubʼanik ma nqqä ta pa ruqʼaʼ. Ye kʼa, we yoj qajnäq chik pa ruqʼaʼ, nuʼij chqë achkë rubʼanik nqaköl qiʼ chwäch.

2. ¿Achkë kaʼiʼ ruksan Satanás rchë nqqä pa ruqʼaʼ?

² Kaʼiʼ chkë ri yeruksaj Satanás rchë nqqä pa ruqʼaʼ ya riʼ ri nanaʼ awiʼ chqä ri yajakʼäkʼ. * Ryä kan pa mil junaʼ ütz rubʼanon pä ya riʼ chwäch. Ryä kan achiʼel jun winäq ri yeruchäp ri ajxikʼ taq chköp. Ri winäq riʼ nukanuj rubʼanik rchë ri chköp riʼ yeqä chpan jun yaʼl o chpan xa bʼa achkë chik jun ri ruyaʼon qa (Sal. 91:3). Ye kʼa röj majun ta rma nqqä pa ruqʼaʼ Satanás, rma Jehová ya rubʼin pä chik chqë achkë rubʼanik nsamäj (2 Cor. 2:11).

3. ¿Achkë rma Jehová xyaʼ qʼij chë chpan le Biblia ntzjöx kij jojun winäq ri xkinaʼ kiʼ o xejakʼäkʼ?

³ ¿Achkë rubʼanik nukʼüt Jehová chqawäch chë xa kʼayewal xtqïl we xa xtqanaʼ qiʼ o xa xtqjakʼäkʼ? Ryä ruyaʼon qa chpan le Biblia ri xbʼanatäj kikʼë jojun rusamajelaʼ ojer, rchë ke riʼ kʼo qanaʼoj  nqesaj qa chkij. Chkipan ri tzʼetbʼäl xkeqatzʼët qa, xtqatzʼët chë, yajün jojun rusamajelaʼ Jehová ri kan pa junaʼ xkiyaʼ ruqʼij, xeqä pa ruqʼaʼ Satanás. ¿Ntel chë tzij reʼ chë kan ma xtqchʼakon ta chrij Satanás? Manä. Jehová xyaʼ qa ronojel riʼ chpan le Biblia rchë röj kʼo nqatamaj qa chkij (1 Cor. 10:11). Ya riʼ xtqrtoʼ rchë ma xtqqä ta pa ruqʼaʼ ri Diablo o rchë xtqanmäj äl pa ruqʼaʼ.

4. ¿Achkë kʼayewal rkʼë jbʼaʼ xtqïl we xa xtqanaʼ qiʼ?

⁴ Satanás nrajoʼ chë röj nqanaʼ qiʼ. Retaman chë we njeʼ ri itzel naʼoj riʼ qkʼë, nq-ok achiʼel ryä chqä ma xtqïl ta ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta (Prov. 16:18). Rma riʼ, Pablo xuʼij chë, we jun winäq kowan nunaʼ riʼ, xtrïl «ri kʼayewal achiʼel xrïl ri Diablo» (1 Tim. 3:6, 7). Y ya riʼ rkʼë jbʼaʼ nbʼanatäj qkʼë röj, xa bʼa jaruʼ na kʼa junaʼ qayaʼon pä ruqʼij Jehová.

5. Achiʼel nuʼij chpan Eclesiastés 7:16 chqä 20, ¿achkë runaʼoj nuʼän ri winäq ri kowan nunaʼ riʼ?

⁵ Ri winäq ri nunaʼ riʼ kan xa xuʼ ryä nuquʼ qa riʼ. Satanás nrajoʼ chë xa xuʼ röj tqaquʼ qa qiʼ y ma tqaquʼ ta rij Jehová, más taq kʼo kʼayewal najin nqaqʼaxaj. Tqaquʼ rij reʼ: ¿Kʼo jmul kʼo jun xqʼabʼäx chqij ri ma xqaʼän ta? ¿Kʼo jun ma pa rubʼeyal ta xbʼan qkʼë? Satanás kʼo ta nrajoʼ chë chrij Jehová o chkij qachʼalal pa congregación nqaqʼabʼaj wä ri xbʼanatäj qkʼë. Ryä chqä nrajoʼ chë röj nqaquʼ chë xa xuʼ xtsolotäj ri kʼayewal we xtqaʼän ri nqajoʼ röj, pa rukʼexel nqaʼän ri nuʼij Jehová chpan ri Ruchʼaʼäl (taskʼij ruwäch Eclesiastés 7:16, 20).

6. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ixöq?

⁶ Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ixöq ri rubʼanon qa kan chanin npë ruyowal rma kan majun jun tsach chwäch. Ri naʼoj riʼ xuʼän che rä chë kan ma nrajoʼ ta wä chik yerachbʼilaj ri qachʼalal. Ryä nuʼij: «Rïn xinnaʼ chë xa nyonïl yïn kʼo. Chqä ma yikowin ta wä nmestaj ri nkiʼän. Rma riʼ, xinbʼij che rä wachjil chë tqajalaʼ qa-congregación». Chkipan ri qʼij riʼ, ri qachʼalal riʼ xtzʼët ri Broadcasting rchë ikʼ marzo, 2016, ri akuchï xyaʼöx naʼoj chrij ri achkë qanaʼoj kʼo chë nqaʼän kikʼë ri qachʼalal tapeʼ  kʼo akuchï yesach wä. Ri qachʼalal riʼ nuʼij: «Xqʼax chi nwäch chë pa rukʼexel ntäj nqʼij chkij ri qachʼalal chë tkijalaʼ kinaʼoj, xa kan yïn wä rïn ri nkʼatzin ma nnaʼ ta wiʼ, y chë rïn chqä kʼo akuchï yisach wä. Ri Broadcasting rchë ri ikʼ riʼ xirutoʼ rchë xinyaʼ wan chrij Jehová chqä chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij». Achiʼel nqatzʼët, taq kʼo jun kʼayewal najin nqaqʼaxaj, tqakanuj qatoʼik rkʼë Jehová. Kan tqatjaʼ qaqʼij chrij chë tqrtoʼ pä rchë yeqatzʼët qachʼalal kan achiʼel yerutzʼët ryä. Tapeʼ Jehová nutzʼët akuchï yesach wä ri qachʼalal, ryä ma nukʼewaj ta nuküy kimak, y ryä nrajoʼ chë röj chqä ke riʼ nqaʼän (1 Juan 4:20).

7. ¿Achkë xbʼanatäj rkʼë Uzías?

⁷ Uzías xok jun qʼatöy tzij rchë Judá. Rma re qʼatöy tzij reʼ kowan xnaʼ riʼ, ma xnmaj ta tzij taq xqʼil chqä kʼo jun xuʼän ri ma yaʼon ta wä qʼij che rä rma Jehová chë nuʼän. Re achï reʼ kan kʼïy wä samaj xkowin xuʼän. Ryä xchʼakon chkipan kʼïy chʼaʼoj, xeruyäk kʼïy tinamït chqä kʼo wä kʼïy rutkoʼn, y kan yë Jehová xbʼanö chë ütz xel jontir chwäch (2 Crón. 26:3-7, 10). Ye kʼa le Biblia nuʼij chë «taq xjeʼ más uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, ryä kan kowan xnaʼ riʼ, y ruyonïl xkanuj qa kʼayewal chrij». Jehová rubʼin wä chë xa xuʼ ri sacerdotes ütz nkiyaʼ pon pa ruwiʼ ri altar ri kʼo pa templo. Ye kʼa kan ya riʼ xrajoʼ xuʼän Uzías. Rma riʼ Jehová xyaʼ pä lepra chrij. Y ronojel rukʼaslemal xkʼwaj ri yabʼil riʼ (2 Crón. 26:16-21).

8. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ 1 Corintios 4:6 chqä 7 rchë ma nqanaʼ ta qiʼ?

⁸ We röj ma xtqachajij ta qiʼ, rkʼë jbʼaʼ xa xtqanaʼ qiʼ chqä xtqqä chpan jun mak achiʼel xuʼän Uzías. Tqatzʼetaʼ na peʼ ri xbʼanatäj rkʼë José, jun qachʼalal ri kan ütz wä rubʼanon rusamaj chwäch chqä xok jun ukʼwäy bʼey ri kan xajowäx kimä ri nkʼaj chik. Ryä yeruyaʼ wä tzijonem chkipan ri nimamoloj, y ri ukʼwäy bʼey ri yebʼechʼaʼen kichë ri congregaciones kan nkikʼutuj wä kinaʼoj che rä. Ye kʼa ryä nuʼij: «Kan xa chwij rïn xinkʼuqbʼaʼ wä qa nkʼuʼx y ma chrij ta chik Jehová. Xinquʼ chë kan kuw yïn paʼäl, rma riʼ ma xinnmaj ta tzij chwäch ri pixabʼanïk xyaʼ Jehová chwä». José xqä chpan jun mamaʼ mak y rma riʼ xesäx qa pa congregación. Pa jun kayoxiʼ junaʼ qa, ryä xtzolin pa congregación. Ryä nuʼij: «Jehová xkʼüt chi nwäch chë ri más rejqalen ya riʼ nqaʼän ri nrajoʼ ryä, y ma yë ta ri qabʼiʼ yaʼon pa congregación». Majun bʼëy tqamestaj ta chë jontir ri nqkowin nqaʼän chqä ri samaj yaʼon chqë pa congregación, yë Jehová  yayon pä chqë (taskʼij ruwäch 1 Corintios 4:6, 7). We xa nqanaʼ qiʼ, Jehová majun bʼëy xtqrksaj ta.

9. ¿Achkë xuʼän Satanás chqä Eva rma xejakʼäkʼ?

⁹ Taq nqtzjon chrij ri yajakʼäkʼ, rkʼë jbʼaʼ kan chanin npë pa qajolon ri xbʼanatäj rkʼë Satanás. Taq kʼa ru-ángel na Jehová, rkʼë jbʼaʼ kan kʼïy mamaʼ taq samaj xeyaʼöx pa ruqʼaʼ. Ye kʼa ryä ma kiʼ ta rukʼuʼx xuʼän rkʼë riʼ, xa kan xrajoʼ más. Ryä kan xrajoʼ xyaʼöx ruqʼij, tapeʼ xa xuʼ Jehová taqäl chrij nbʼan riʼ rkʼë. Satanás nrajoʼ chë röj nq-ok achiʼel ryä. Rma riʼ, nrajoʼ chë röj ma kiʼ ta qakʼuʼx nqaʼän rkʼë ri kʼo qkʼë. Kan ya riʼ xuʼän rkʼë Eva. Jehová xkʼüt chkiwäch Adán y Eva chë yerajoʼ. Rma riʼ, xyaʼ qʼij chkë chë tkitjaʼ ruwäch jontir ri cheʼ ri ye kʼo chpan ri jardín de Edén. Ye kʼa xuʼij chkë chë kʼo jun ma tkitäj ta (Gén. 2:16). Ye kʼa Satanás kan xqʼöl Eva rma xuʼän che rä chë xquʼ chë nkʼatzin nutäj ruwäch ri cheʼ ri xbʼix chkë chë ma tkitäj ta. Eva ma xtyoxij ta jontir ri xyaʼ Jehová che rä, xa kan xrajoʼ más. Y jontir qataman achkë xbʼanatäj rkʼë: ryä xmakun, y taq xeqʼax ri junaʼ, xkäm (Gén. 3:6, 19).

10. ¿Achkë xbʼanatäj taq David xa xjakʼäkʼ?

¹⁰ Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë David, ri qʼatöy tzij. Jehová kan kʼïy utzil xyaʼ pa ruwiʼ, xyaʼ rubʼeyomal, xuʼän chë xtamatäj ruwäch chqä xuʼän chë xchʼakon chkipan kʼïy chʼaʼoj. David kan xtyoxin che rä Dios y xuʼij chë kan qʼaxnäq ruwiʼ ronojel ri rubʼanon pä Jehová pa ruwiʼ (Sal. 40:5). Ye kʼa, kʼo jun tiempo, kan xrayij más, ya riʼ xuʼän chë xmestaj jontir ri rubʼanon pä Jehová pa ruwiʼ. Tapeʼ kan ye kʼïy wä rixjayil ye kʼo, kan xrayij apü ruwäch rixjayil jun chik achï, jun bʼanobʼäl ri kan ma nqä ta chwäch Jehová. Ri ixöq riʼ rubʼiniʼan wä Bat-Seba, y ri rachjil, Urías, jun hitita. David xkʼüt chë kan xa xuʼ ryä xquʼ qa riʼ, rma xwär rkʼë Bat-Seba chqä xuʼän chë xkanaj qa pa yabʼil. Ye kʼa ma xa xuʼ ta riʼ xuʼän, taq xuʼän yän rumak, xkanuj rubʼanik rchë xkamsäx Urías (2 Sam. 11:2-15). David kan ma xquʼ ta rij Jehová. Tapeʼ kan kʼïy chik junaʼ ruyaʼon pä ruqʼij, ryä kan xmakun chwäch Dios, rma xa xuʼ ryä xquʼ qa riʼ chqä rma kan xjakʼäkʼ. Y ya riʼ kan kʼïy kʼayewal xkʼäm pä chrij. Tapeʼ ke riʼ, David xtzolij na riʼ. Y kan kowan xtyoxin rma xkuy rumak rma Jehová (2 Sam. 12:7-13).

11. Rkʼë ri nuʼij chpan Efesios 5:3 chqä 4, ¿achkë xtqtoʼö rchë ma xtqjakʼäkʼ ta?

 ¹¹ ¿Achkë nqatamaj chrij ri xbʼanatäj rkʼë David? Chë ma xtqjakʼäkʼ ta we ronojel mul xtqtyoxin rma jontir ri ruyaʼon pä Jehová chqë (taskʼij ruwäch Efesios 5:3, 4). Röj kʼo chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän rkʼë ri kʼo qkʼë. Taq nqatjoj jun winäq chrij le Biblia, rkʼë jbʼaʼ röj nqaʼij che rä chë tquʼ rij achkë rubʼanon pä Dios pa ruwiʼ chqä chë ttyoxij ya riʼ che rä. We ronojel qʼij kʼo jun nutyoxij che rä Jehová, pa jun semana, ri winäq riʼ xttyoxij siete achkë jun ri rlon pa rukʼaslemal (1 Tes. 5:18). ¿Ke riʼ chqä nqaʼän röj? We nqaquʼ rij jontir ri ruyaʼon pä Jehová chqë, más xtqtyoxin che rä chqä kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän rkʼë ri kʼo qkʼë. Ya riʼ xtqtoʼö rchë ma xtqjakʼäkʼ ta.

12. ¿Achkë xuʼän Judas Iscariote rma xjakʼäkʼ?

¹² Komä qtzjon chrij Judas Iscariote. Qataman chë ryä xok jun itzel winäq rma kan xkʼayij Jesús. Ye kʼa ma ke riʼ ta wä runaʼoj rubʼanon qa (Luc. 6:13, 16). Qataman riʼ rma Jesús xchaʼ rchë xok jun chkë ru-apóstoles. Chqä kan rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chrij, rma che rä ryä xuʼij wä chë tkʼwaj ri kax ri akuchï nkikʼöl wä ri päq ri nkiksaj wä taq nkibʼetzjoj ruchʼaʼäl Dios. Ri päq riʼ ütz nqajnamaj rkʼë ri päq nkiyaʼ ri qachʼalal komä rchë nbʼan ri samaj chrij rutzjoxik le Biblia. Jesús kan kʼïy mul xuʼij chkë rutzeqelbʼëy chë tkichajij kiʼ rchë ma yejakʼäkʼ ta (Mar. 7:22, 23; Luc. 11:39; 12:15). Ye kʼa Judas ma xchajij ta riʼ, rma riʼ xchäp eläqʼ.

13. ¿Ajän riʼ taq Judas xkʼüt chë kowan chik njakʼäkʼ?

¹³ Taq jbʼaʼ wä nrajoʼ rchë nkäm Jesús, Judas xkʼüt chë ya najin wä chik njakʼäkʼ. Simón, ri xjeʼ wä lepra chrij, xskʼij Jesús chqä ri rutzeqelbʼëy chrachoch. Chkikojöl ryeʼ kʼo wä María chqä Marta. Taq najin wä yewaʼ, María xkatäj qʼanäj rchë xqʼäj jun jubʼül aqʼon ri kan nüm rajäl pa rujolon Jesús. Taq xkitzʼët riʼ, Judas chqä ri nkʼaj chik rutzeqelbʼëy Jesús kan xpë kiyowal che rä. Jojun chkë ryeʼ rkʼë jbʼaʼ xkinaʼ chë ri aqʼon riʼ ütz ta xkʼayïx chqä xksäx ta ri päq rchë yetoʼöx ri nkʼatzin kitoʼik. Ye kʼa Judas ma rma ta riʼ xpë ruyowal, xa kan rma ya aleqʼon wä chik, nrajoʼ wä nuleqʼaj päq ri kʼo wä chpan ri kax. Y rma kan kowan xjakʼäkʼ chrij päq, Judas xkʼayij Jesús (Juan 12:2-6; Mat. 26:6-16; Luc. 22:3-6).

14. ¿Achkë rubʼanik xkismajij jun kʼlaj qachʼalal ri tzij ye kʼo chpan Lucas 16:13?

¹⁴ Jesús xnataj chkë rutzeqelbʼëy re naʼoj reʼ ri kan kowan rejqalen: «Ma ütz ta yixok rusamajelaʼ Dios ye kʼa yixok chqä rusamajelaʼ ri Bʼeyomäl» (taskʼij ruwäch Lucas 16:13). Re naʼoj reʼ kʼa kʼo na rejqalen komä. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik xkismajij ri naʼoj xuʼij qa Jesús jun kʼlaj qachʼalal aj Rumania. Ryeʼ xtzuj jun kisamaj ri akuchï más nüm xttoj chkë chpan jun tinamït ri kʼo más rubʼeyomal. Ryeʼ nkiʼij: «Röj kʼo wä chë nqatöj jun mamaʼ qakʼas pa banco. Rma riʼ, pa naʼäy xqaquʼ chë achiʼel ta yë Jehová najin nyaʼö pä ri samaj riʼ chqë». Ye kʼa ri samaj riʼ ma xtyaʼ ta wä chik qʼij chkë rchë nkiʼän jontir ri yekowin chpan rusamaj Jehová. Taq xkiskʼij ruwäch ri tzijonem «Mantengámonos leales con un corazón unificado», ri xpë chpan ri wuj Ri Chajinel, pa kaxlän, rchë 15 de agosto, 2008, ryeʼ xkichʼöbʼ achkë xtkiʼän. Ryeʼ nkiʼij: «Xqʼalajin chqawäch chë, we nqbʼä jukʼan chik tinamït rchë nqbʼesamäj xa xuʼ rchë nqachʼäk más päq, ma najin ta nqayaʼ Jehová pa naʼäy. Xqatzʼët chë ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová xa xtchaʼ wä chiʼ». Rma riʼ, ryeʼ ma xkikʼän ta ri samaj riʼ. ¿Achkë xbʼanatäj kikʼë ri qachʼalal riʼ? Ri qachʼalal achï xrïl jun rusamaj chpan rutinamit ri akuchï nuchʼäk ri nkʼatzin che rä. Ri rixjayil nuʼij: «Jehová ronojel mul yerutoʼ pä ri rusamajelaʼ».  Che kaʼiʼ kan kowan kiʼ kikʼuʼx rma xkikʼüt chwäch Jehová chë yë wä ryä ri kajaw y ma yë ta ri bʼeyomäl.

15. ¿Achkë rma nqaʼij chë nqkowin nqanmäj pa ruqʼaʼ Satanás?

¹⁵ ¿Achkë ütz nqaʼän we nqanaʼ chë xa najin nqanaʼ qiʼ o xa najin nqjakʼäkʼ? ¿Kʼo komä rubʼanik chë yeqesaj äl ri itzel taq naʼoj riʼ pa qan? Jaʼ, kʼo. Pablo xuʼij chë ri yeruchapon chik ri Diablo yekowin yeʼanmäj äl pa ruqʼaʼ (2 Tim. 2:26). Ya riʼ xuʼän David. Ryä xnmaj tzij taq xqʼil rma Natán, xtzolij riʼ rma xjakʼäkʼ chqä jmul chik junan xuʼän ruwäch rkʼë Jehová. Majun bʼëy tqamestaj ta chë Jehová kʼo más ruchqʼaʼ chwäch Satanás. We nqakʼän ri toʼïk nutzüj chqë, ma xtqqä ta chpan xa bʼa achkë kʼayewal nuyaʼ pä ri Diablo chqawäch.

16. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtqqä ta pa ruqʼaʼ Satanás?

¹⁶ Kantzij na wä chë más ütz kan majun bʼëy nqqä pa ruqʼaʼ Satanás, ye kʼa xa xuʼ xtqkowin xtqaʼän ya riʼ rkʼë rutoʼik Dios. Majun bʼëy tqaquʼ ta chë rma komä ma nqanaʼ ta qiʼ o ma nqjakʼäkʼ ta, ntel chë tzij chë kan majun bʼëy xkejeʼ ta ri itzel taq naʼoj riʼ qkʼë. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma yajün jojun rusamajelaʼ Jehová ri kan pa junaʼ kiyaʼon pä ruqʼij, xepë ri itzel taq naʼoj riʼ kikʼë. Rma riʼ, ronojel qʼij tqaʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ pä rchë nqatzʼët we xa najin chik yeqakʼüt ri itzel taq naʼoj riʼ chpan qakʼaslemal (Sal. 139:23, 24). Kan tqatjaʼ qaqʼij rchë majun bʼëy yejeʼ ta ri itzel taq naʼoj riʼ qkʼë.

17. ¿Achkë xtbʼanatäj rkʼë ri Diablo, ri qakʼulel?

¹⁷ Satanás kan pa mil junaʼ rutjon pä ruqʼij chkij rusamajelaʼ Jehová rchë yeqä pa ruqʼaʼ. Ye kʼa xa jbʼaʼ chik apü, ryä xtxim, y chrij riʼ, xtchup ruwäch (Apoc. 20:1-3, 10). ¡Kan nqarayij chë nbʼeqä yän ri qʼij riʼ! Loman nbʼanatäj riʼ, kan tqachajij qiʼ rchë ma nqqä ta pa ruqʼaʼ. Tqabʼanaʼ jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë ma nqanaʼ ta qiʼ chqä rchë ma nqjakʼäkʼ ta. Tqayaʼ chwäch qan nqasmajij re naʼoj reʼ: «Tipabʼaʼ iwiʼ chwäch ri Diablo, ke riʼ xtanmäj äl chiwäch» (Sant. 4:7).