1. ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Sɔtraan ˗yö ꞊dhɛ ˈˈblükëmɛn ˈdhö?

PË ˈÖ ˈˈblükëmɛn ˗nu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˈtɔɔ˗ kö ˗wo wü ˈkun, ɛɛnˈˈ kö ˗wo wü zë. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo bɔ döŋ suu ꞊va ˗ta ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zɔbö ˈˈtɔŋdë yaa ˗nu ˈö ˈwo nu ˗a ˗zogban, ˗a mɛn do ˗ya pö˗ ˈka bhë˗ ˈdhö. (Job 18:8-10) ˈˈBlükëmɛn ˗nu ˗wo ˈˈkpënŋ˗ ˗kë wü ˗nu ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈö ˈwo ˗an kun? ˗Wo wü ˗nu ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈsuan˗ ˗bho ˗së ˈka. ˗Dhɛ ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈwo dho˗ ˗bha? ˗Mën ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë? Döŋ ˗mɛɛn ˈö dho ˗an ˈkun ˈˈvaandhö? Sɔtraan ˗yö ꞊dhɛ ˈˈblükëmɛn ˈdhö. ˗Yö kwa ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˗draan. ˗Yö ˗dhɛ ˗nu ˈkwa dho˗ ˗bha waa pë ˗nu ˈö ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˗an ˈsuan˗ ˗bho. ˗Ya ö bo, ˈö döŋ ꞊dhiöö kwa ˗gɔ. ˈˈKɛɛ Biblö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈkwa ˗pö ˗a ˗bha döŋ ˈbha ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa go ˗a ˈgü. ˗Yö ˗kɔ ˈö ˈkwa dho dha ˗a ˈka˗ ˗bha döŋ ˗gɔ ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈpö.

2. Döŋ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊plɛ ˗mɛɛn ˈö Sɔtraan ˗yö bɔ ˗an ˗ta?

² Döŋ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊plɛ ˈbha ˈö Sɔtraan ˗yö bɔ ˗an ˗ta ˈö ˈwo ˈtɔ˗ ˗desüva waa zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü. * ˈÖ ˗bhɔ ˈˈdhʋ̈ ꞊kwɛŋzü Sɔtraan ˗yö ˗bɔ ꞊sɔŋyaa ˗nu bhë ˗an ˗ta kö ˗yö ˗zlandhɔkëmɛn ˗nu ˗pö. ˗Yö ꞊dhɛ ˗maankunmɛn ˈö ˗maan ˗nu ˗gan ö ˗bha döŋ ɛɛnˈˈ ö ˗bha ˈˈnuu ˈgü, ˗a ˈdhö. (Ps. 91:3) ˈˈKɛɛ ˈˈgbɩɩdhɛ ˈyaa ˗mü kö Sɔtraan kwa ˈkun, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö döŋ ˗nu ɛɛnˈˈ ˈˈkpënŋ˗ ˗nu ˈö bɔ ˗an ˗ta, ˗an ˗zɔn kwa ˗dhɛ.​—2 Ko. 2:11.

3. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ˗we ˗a ˗bha kö ˈwɔnzuan ˈbha ˗nu ˗wo kë Biblö ˈgü?

³ Zoova ˗yö ˗bɔ ˈpö mɛn ˈbha ˗nu ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˗ta kö ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗desüva waa zuʋ̈ˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˗nu ˈwaa ˗së. ˈWɔnzuan ˗nu ˈö ˈkwa dho ʒiö ˗an ˈgü yö, kwa dho ˗a yö ꞊dhɛ Sɔtraan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒiaanwo ˈö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an kun. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö dha ˗a ˗bha döŋ ˗nu ˗gɔ ˗ee? ˗Abin! Zoova ˗yö ˗we ˗a ˗bha kö ˈwɔnzuan ˗nu bhë ˗wo kë Biblö ˈgü, kö «ˈkwa ˗gleng ꞊në˗ ˈsü˗ ˗bha.» (1 Ko. 10:11) ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗wo  ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun kö ˈkwa ˈˈkan Dügɔmɛn ˗bha döŋ ˗nu ˗bha, ɛɛnˈˈ kö ˈkwa go ˗an ˈgü.

4. ˗Desüva ˗ya ˗da kwa ˈgü, ˗mën ˈö dho kë?

⁴ Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗de ˈsü ꞊va. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗desüva ˗ya ˗da kwa ˈgü, kwa ˗dho kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö ˈö ˈkwaa ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ. (Prov. 16:18) Yö ꞊nën ˗wɔn ˈgü ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya pö ꞊dhɛ «˗dɩ ˗sü ˈkpii˗ [꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˈbha] pa, ˈö ˗da ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ˗bha za ˗ya ˗mɛ kun ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Sɔtraan ˗bha ˈdhö˗ ˈka ˗a ˈdhö.» (1 Tim. 3:6, 7) ˈKö ꞊dee kwa gagade ˈgü ˗a yi ꞊ya ꞊gwëë ɛɛnˈˈ ˈzü kwa ˗da ˈgü ˗dɛɛ ˈgü, ˗desüva ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗da mɛn ꞊gban kwa ˈgü.

5. Ecclesiastes 7:16, 20 ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ö ˗desü ꞊va ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ Mɛn ˈö ö ˗de sü ꞊va ˗yö ö ˗zota yöö dosɛnŋ ö ˗wɔn ˈgü. Sɔtraan ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗zota Zoova ˗wɔn ˈgü kö kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü. Pë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗ʒian ˈyö ˗tɔ ˈkwa kwa ˗zota kwa dosɛnŋ kwa ˗wɔn ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˗Wa ꞊sua ˗ya ü ˗bha do ɛɛnˈˈ ˗wa ˈwɔn yaa kë ü ˈka do ˗ee? ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö pë ˈö Sɔtraan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwɔn bhë˗ ˈgü ˈyö ˈtɔ˗ ˈü ü ˗naan yö Zoova ɛɛnˈˈ ü ꞊dhegblü ˗nu ˗bha. Dügɔmɛn ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈü ü ˗zota ꞊dhɛ pë dosɛnŋ ˈö dho ˈwɔn ˈwo˗ ˗kë ü ˈka ˗a ˈˈɲan bhɔ, ˈyö ˗tɔ ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö bhi zë ˈü˗ ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈdhö. ˈYaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈü ü ˗zota ꞊dhɛ ˗dhioo ˈö Zoova ˗ya dɔ ü ˗ta ˈö ˈˈDhiwo ˈgü bhë, ˗to ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö ˗së.—Ecclesiastes 7:16, 20 ˗wo pö.

6. ˈWɔn ˈö kwa ꞊dhegblüdhe do ˈbhaa ˈö Pays˗Bas ˈö bɔ ˗a ˈgü, ˗yö ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

⁶ ˈWɔn ˈö kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö Pays˗Bas ˈö bɔ ˗a ˈgü, ˗kwaa ˗ga. ˈWɔn yaa ˈö˗ ꞊dhegblü ˗nu ˗wa kë ˗a ˈka, ˗yö ˗shiö ˗a ˗dhɛ ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗ya ˗pö ˈyi ˈdho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗an ˗bhawɔn ˈto. Pë ˈö yö ꞊dede ˈö˗ pö, yö ꞊nɛn: «A kun n ˗de ˈgü ˈya˗. ˈMaan kun ꞊mɔɔn˗ ˗ni ˈgü˗ ˗bha kö ˈwɔn ˈwo˗ ˗kë n ˈka bhë, ˈa˗ bho n ˗zo ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, a˗ ˗pö n ꞊gɔn ˗dhɛ yi ˈdho ˗zlanwokɔdhi ˈˈwɛɛ ˈgü.» ˈˈKɛɛ kwa ꞊dhegblüdhe bhë ˗yö ˗kwɛ 2016 Masö ˈˈsü ˗bha video ˈö kwa ˗bha tele ˗ta, ˗a ˗ga. Mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wa ˈwɔn yaa kë kwa ˈka ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗a ˈˈɲan bhɔ ˗a ˈka, ˗a ˗gleŋ ˈbha ˗nu ˗kun video bhë˗ ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ö bo ˗a ˗ga ˗sü ˈka, ˗ya ˗pö: «A˗ ˈgüman ꞊dhɛ n dua ˗mü kö ˈa n ˗de ˈsü ˈˈtɩtɩ, kö  ˈa n ˗zota ˈwɔn yaa ˈö man ꞊dee ˈa˗ ˗kë, ˗a ˈgü. N dua ˈyaa ˗mü kö ˈa ˈwɔn ꞊gban ˗ya n ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗an ˗bha. Video ˈö bhë ˗yö n ˗takun ˈa n ˗zota ˗Zoova ˗wɔn ˈgü, ˈyö ˈa˗ ˈgüman ꞊dhɛ yöö dosɛnŋ ꞊nën˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö kwaa ˈwɔn ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗kɔ ˗zɔn.» ˗Gleŋ ˈö go ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü kwa˗ ˗yö ˗ee? ˈKwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˗kwa kwa ˗zota Zoova ˗wɔn ˈgü. ˗Kwa bhɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˗an yö˗ ˈka, ˗a ˈdhö. Kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗yö ˗an ˗bha zaadhɛ ˗nu ˗yö, ˈˈkɛɛ ˗yö ˗we ˗a ˗bha kö ˗yö ˗an ˗bhawɔn to. Pë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ kë ˈpö, ˈyö bhë!​—1 Zan 4:20.

7. ˈWɔn ˗mɛɛn ˈö ˗kë ˗gblüdë Oziasö ˈka?

⁷ ˗Desüva ˗ya ˗kë ˈö Zuda ˗bha ˗gblüdë Oziasö ˈyii ö ˈˈtʋ ˈto ˗dhioo ˗bha, ˈö ˈpë ˈyaa kun˗ dua ˈka, ˗a ˗kë. Oziasö ˈgü ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ˗dedewo. ˗Gblü ˗nu ˗wo ˗dhi ˗a ˗gɔ, ˈö ˈˈkwipö ˗nu dɔ. ˈBhlaadhɛ ꞊va ˗kun ˗a ˗gɔ. «˗Zlan ꞊dede ˗ya ˗kë ˈö ˗kë ꞊bhɔmɛn ˈka.» (2 Chron. 26:3-7, 10) ˈˈKɛɛ Biblö ˗ya ˗pö «˗dhɛ ˈö Oziasö ˗yö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗, ˗desüva ˗yö ˗da ˗a ˈgü ˈö ˈwɔn yaa ˗kë.» Zoova kë˗ ˗pö ꞊dhɛ ˈˈsaabhomɛn ˗nu dosɛnŋ ꞊nën ˗an ˗dua ˈdhö kun ˗mü kö ˗wo ansansö ˈˈgʋ̈ ˗a ˗dhɔkëgükɔ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗gblüdë Oziasö ˗zë, ˗yö ˗da ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü ˈö ansansö ˗gö. Zoova ˗yö ö ˗naan ˗yö ˗a ˗bha ˗a ˗bha ˗desüva ˗wɔn ˈgü, ˈö ꞊weeyua ˗ya ˗a ˗bha. ꞊Weeyua ˗yö ˗to Oziasö ˗bha ˈˈdhʋ̈, ˈö dho ˈö yö˗ ˈka ˗a ga ˗yi ˗bha.​—2 Chron. 26:16-21.

8. 1 Kodhɛngtö 4:6, 7 ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈdho kwa ˗de ˈsü ꞊va?

⁸ ˗Desüva suu ˈö ˗da Oziasö ˈgü bhë ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗da kwa ˈgü ˈpö ˗ee? ˈWɔn ˈö ˗kë Zoze ˈka, ˗kwaa ˗ga. Yö ꞊tiaandhö ˗kun ˗a ˗gɔ. ˗Yö ˗kun mɛn zii ˈö ˗zlanwokɔdhigümɛn ˈwo˗ ꞊bhlëë ˗ya, ˗a ˈka. ˗Yö ˗kun ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ zë ˗ni ˈgü ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗nu ˗ta. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗kun ˗a dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗ni ˈgü ˗gleŋ ˈbhaa ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ yö ꞊dede ˗ya ˗pö: «˗A kun n ˗zoyö ˗ni ˈgü man ˗kɔmɔnwɔnbhasü waa man ˈwɔndɔdhe ˗nu ˗dhɛ. ˈMaan kun ˈto ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈzü. N ˗bhaa ˈka n ˗bhawɔn ˈyaa kun ˗a ˗bha ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ a kun ˈˈgbɩɩ˗.» Zoze ˗yö ˈwɔn yaa ˈkpii˗ ˈbha ˗kë ˈö ˈwo˗ bho kwa kpö ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ˗kwɛ ꞊va ˗yö ˗ʒiö, ˗yö ö ˗yee ˗kë ˈö ˈwo˗ ˗da kwa kpö ˈgü ˈzü. ˈWɔn ˈö˗ ꞊blɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ yö˗ ˈgü, yö ꞊nɛn: «Zoova ˗ya ˗zɔn n ˗dhɛ ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö ˈtɔ˗ pë ˈö˗ pö, ˗a kë ˗sü. ˈMɛn ˈkwa˗ ˈka ɛɛnˈˈ ˗duɛ ˈö kwa ˗gɔ, ˈyaa mü.» ꞊Ii, ˗yö ˗së kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗kɔmɔnwɔnbhasü waa yö ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwo ˗an dɔ kwa ˗kɔ ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈgü bhë, Zoova ꞊nën ˗an nu kwa ˗dhɛ. (1 Kodhɛngtö 4:6, 7 ˗wo pö.) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˗de ˈsü ꞊va, Zoova ˈyi ˈdho yö kë kwa ˈka.

9. ˗Mën ˈö Sɔtraan waa Ɛvö ˗wa ˗kë ˗an ˗bha zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˈkosɔn?

⁹ ˈKwa zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü, kwa ˗zo ˗yö bö Sɔtraan Dügɔmɛn ꞊nën˗ ˈka. ˗A ˈbha ꞊ya kë kö ꞊bhlëë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˗kun ˗a ˗gɔ ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗kun Zoova ˗bha ˈˈkiö do ˈka. ˈˈKɛɛ ꞊bhlëë ˗nu bhë ˈwaa kun ˗a ˗zokun ˗ni ˈgü ˈzü. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wa ˗dhɔkë, ˈˈkɛɛ ˈkö Zoova dosɛnŋ ꞊nën ˈö˗ ˗dhɛ ˈdhö˗ ˗bha kö ˗wa ˗dhɔkë. ˈˈTʋ̈ŋ ˗blɛɛsü ˈö˗ ˗zɔn ˈka ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˈtɔ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈwɔn ꞊blɛɛ ˗a ˈka Ɛvö ˗dhɛ. Zoova ˗yö ˗bhöpë ꞊va ˈö ˗an din˗ ˈdhö kun ˗së, ˈö ˈwo kun «ˈˈdhü ˈˈpɛpɛ ˈö ˈˈdhü ˗bhlaa» ˈgü, ˗a ˈgü, ˗an ˗nu Ɛvö waa ö ꞊gɔn ˗an ˗dhɛ ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˈˈDhü ˗nu bhë ˗a dosɛnŋ ˈnën ˈö˗ pö ˈwa ˈdho ˗a bhɛ ˗bhö. (ˈWun. 2:16) ˈˈKɛɛ Sɔtraan ˗yö ˈˈkpënŋ˗ ˗kë Ɛvö ˗gɔ, ˈö Ɛvö ˗yö ö ˗zota ꞊dhɛ ˈˈdhü bhɛ ˈö ˗Zlan ˈö˗ pö ˈwa ˈdho˗ ˗bhö bhë, ˗a dua ˗mü kö ˗ya ˗bhö. ˗Bhöpë ˈö kun ˗an ˗gɔ ˈyaa kun ˗a ˗zokun ˗ni ˈgü ˈzü. ˗Yö ˗kun ˗a ˈbha ˈˈpiʋ̈. ˈWɔn ˈö kë ꞊taabha kwa˗ dɔ. Ɛvö ˗yö ˗pö ˈwɔn yaa ˈgü, ˈö ga.​—ˈWun. 3:6, 19.

10. Zuʋ̈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˗yö ˗gblüdë Davi ˗pö ˗wɔn ˈyaa ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ Zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˗gblüdë Davi ˗zo yö bhɔ pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya ˗nu ˗a ˗dhɛ bhë, ˗a ˈka. ꞊Nɔɔn ꞊va waa ˈtɔbhɔdhe ˗kun ˗a ˗gɔ. ˈGo mü ˈzü ˗Zlan ˗ya ˗kë ˈö˗ ˗kɔ ˗yö ˗ʒiö ˗a ˈyɔɔ˗ ꞊va ꞊dede ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˗kun Davi ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˈö ˗Zlan ˗ya ˗kë ˗a ˗dhɛ bhë «ˈyo ˈti ˈdhö ˗mɔn ˗an ˈwɔn ˗blɛɛsü ˗bha» ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wo ˗kun ꞊va. (Ps. 40:5) ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗yö ˗wo, ˈö Davi ˗zo ˗yö bhɔ ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya ˗kë ˗a ˗dhɛ bhë, ˗an ˈka. ˈWaa kun ˗a ˗zokun ˗ni ˈgü ˈzü. ˗Yö ˗kun ˗a ꞊va ˈbhaa ˈˈpiʋ̈. ˈKö ꞊dee dhebɔ ꞊va ˗kun ˗a ˗gɔ, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗bhɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗bha dhebɔ ˗bha. ˗A dhebɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ Bɛɛsabe. ˗Wo ˗kun ˗a ˗bha gɔn ˗dhɛ ˗ni ˈgü Udhi, Ititömi. Davi ˗bha zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ Bɛɛsabe ˗bha ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈˈɲangüyaa ˗kë ˗a ˈka, ˈö Bɛɛsabe ˗yö ˈgʋ̈ sü. ˈWɔn ˈö Davi ˗ya ˗kë bhë, ˈyaa kun ˗së. ˈˈKɛɛ ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn ˈzü kö ˗wo Udhi zë. (2 Sam. 11:2-15) ˗Mën ˈö Davi ˗yö ö ˗zota ˗a ˈgü ˗be? ˗A ˗bhaa ˈka Zoova ˈyi ˈdho ˗kpan ˗a ˗bha ˗ee? Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗së ˈö bhë, ˗a ˗bha zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ mɛn ˗nu ˗bha dhebɔ ˗bha ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈwɔn yaa ˗yö nu ˗a ˗ta. ˈˈKɛɛ ꞊taabha Davi ˗yö ö ˗bha ˈwɔn yaa ˗dɔ, ˈö go ˈö ꞊sɔŋ yaa ˈgü. ˗Dhɛ ˈö Zoova ˗ya ˗bhawɔn to, ˗ya ˈˈnuɛ ˗bho ꞊dedewo.​—2 Sam. 12:7-13.

11. Efɛzö 5:3, 4 ˗ya ˗pö ˈmën ˗dho kwa ˗takun kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈya ˈdho bhɔ pë ˗bha?

¹¹ ˗Gblüdë Davi ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya nu kwa ˗dhɛ bhë ˗ya kwa ˗zokun, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈyi ˈdho bhɔ ˗a ˈˈwɛɛ ˈbha ˗bha. (Efɛzö 5:3, 4 ˗wo pö.) Pë ˈö kwa ˗gɔ, ˗yö kwa  ˗zokun. Biblö ꞊klaŋnën ˗dɛɛ ˗nu ꞊faan ˗yö ˈmën ˗sü ˈka kö ˗wo wo ˗zota ˈwɔn ˗së ˈbha ˈö Zoova ˗ya ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗a ˈgü, kö ˗wa ˈˈnuɛ bho. Mɛn ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈˈyi ꞊gban ˈka, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈˈdhoogɔ do ˈgü ˗yö ˗bhɛɛ ˈwɔn ˈˈsɔɔplɛ ꞊nën˗ ˗bhaa ˈka. (1 Tes. 5:18) ˈYö kwa zë ꞊wɛ? ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˗zota pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya ˗kë kwa ˗dhɛ ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˗a ˈˈnuɛ bho. ˈYö ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho, kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˗kë kwa ˗dhɛ ˗yö kwa ˗zokun. ˈYö pë ˗ya kwa ˗zokun, kwa zuʋ̈ ˈyi ˈdho bhɔ pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˗bha.

12. Zuda ˗bha zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˗ya ˗blü ˗mën kë ˗sü ˗bha?

¹² Zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˗ya ˗kë ˈö Zuda Isikadhiɔtö ˗yö ˗da Yesu ˗dhɛ pë ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ ˗a zübhosü ˈka ˈyaa kun ˈwɔnyaakëmɛn ˈka. (Dhu. 6:13, 16) Yesu ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Zuda ˗bha kö ˗yö kë ˗a bha bɔmɛn do ˈka. ˗Kɔmɔnwɔnbhasü ˗kun ˗a ˗gɔ. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˗yö ˗kun dhaŋbhodhiʋ̈mɛn ˈka ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ yö ꞊nën ö kun ö ˗zokë ˗ni ˈgü ˈwëëgadagüpë ˈˈpiʋ̈. Yesu waa ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗kun ˈwëëga bhë˗ ˈsü ˗ni ˈgü kö ˗wo ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban ˗zlanwopösü ˗bha, ˗an ˈˈɲan bhɔ ˗a ˈka. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗bha ˈwëëga bhë˗ ˗zɔn ꞊gbɔɔdhe ˈö ˈkwa ˗an ˗kë ꞊dɛɛ ˗zlanwopö ˗yö ˈö ˈkwa˗ kë ˗ni ˈgü ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü bhë, ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö ꞊ɲɔɔn ˗mü, ˈö Zuda ˗yö ˗ya ˈwëëga bhë˗ ꞊kwaan ˗sü ˗bha. ˈSa ˗ya ˗man Yesu ˈˈdhi ˗gɛnɲan ˈka ꞊va ꞊dhɛ zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˈyaa ˗së. (Mak. 7:22, 23; Dhu. 11:39; 12:15) ˈˈKɛɛ Zuda ˈyii ö ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha.

13. Zuda ˗yö ö ˗bha zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˈö bhë, ˗a ˗zɔn ˈzü ˗mën ˈˈtʋ̈ŋ ˈka?

¹³ Zuda ˗yö ö ˗bha zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˈö bhë, ˗a ˗zɔn ˈzü kö Yesu zë ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü. Yesu, ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu, Madhi waa ö ꞊dheblü Matö, ˗an ꞊gban ˗kun Simɔn ˈö ꞊weeyua ˈdhö kun ˗a ˗bha, ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈkɔɔ. ˗Dhɛ ˈö ˈwo kun pë ˗bhö ˗ni ˈgü, ˈyö Madhi ˗yö ˗wlüü ˈö ˗dhasiklɔɔ ˈˈyi ꞊fii ˗së, ˈö˗ sɔnŋ ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ꞊dhɛ pë ˈbha ˈdhö ˗a ˗wɛnŋ Yesu ˈgbinŋ˗. ˗Dhɛ ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈö˗ ˗wɔn ˗yö ꞊shiö Zuda waa Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo kun mü, ˗an ˗dhɛ. Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bhaa ˈgü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈwo ˈwëëga bhë˗ sü ˈö ˈwo yö ˗kë ˗a ˈka ˗zlanwopödhɛ ˈgü. ˈˈKɛɛ Zuda ˗zë, ˗a ˗wɔn ˗shiö ˗a ˗dhɛ ˈwɔn ˈˈwɛɛ ꞊nën˗ ˗wɔn ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ꞊kwaanmɛn ˈka bhë, ˗yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo ˈwëëga bhë˗ ˗da ˈˈkɩsuu ˈgü kö ˗ya ꞊kwaan. Zuda ˗bha zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˈö bhë ˗ya ˗kë ˈö ꞊taabha, ˈö Yesu ˈˈdhoo dɔ ö zëmɛn ˗nu ˗gɔ.​—Zan 12:2-6; Mat. 26:6-16; Dhu. 22:3-6.

14. ˈKosümɛn ˗nu do ˗wo wo ˗kwaa Dhukö 16:13 ˗zü ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ Yesu ˗yö ö ˗bha ꞊klaŋ ˗nu ˗zokpɔɔ ˈö˗ pö ꞊dhɛ: «ˈKii ˈdho ꞊mɔɔ˗ ˗bha kö ˈka kë ˗Zlan ˗bha mɛ ˈka kö ˈka ˗ya mü ˈzü ˈka kë ꞊naɔ ˗gɔ ꞊dhuëngdhɛ ˈgü.» (Dhukö 16:13 ˗wo pö.) Pë ˈö˗ ˗pö bhë gagade ˗mü! ˗Kɔ ˈö ˈkosümɛn ˗nu do ˈwo Dhumani ˗sɛ ˈgü ˈwo wo ˗kwaa pë ˈö Yesu ˗ya pö bhë ˗a ˗zü kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka, ˗kwaa ga. ˗Wo yö ˗slɔɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈnënbha ˈˈpiʋ̈ ˈˈsɛ ˈö ˈwëëga ˈdhö kun˗ ˈgü, ˗a ˈgü. ˗Dhɛ ˈwo˗ ꞊slɔɔ ˗wa ˗pö: «ˈˈPo ˈkpii˗ ˈö˗ bho ˗wɔn kun ˗dhö, ˗kun yi ˗bha ˈwëëkɔ ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗dhɛ ˈö ˈyi yö bhë˗ ꞊slɔɔ, yi˗ ˗pö yi ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ꞊nën ˈdhuëë˗ kpɔ yi ˗bha bhë!» ˈˈKɛɛ döŋ ˈbha kun yö ˈö bhë, ˗a ˈgu. ˈYi ˈdho ˈˈtʋ̈ŋ nu ˗an ˗dhɛ kö ˗wo Zoova ˗bha yö kë wo ꞊faan ˈka. ˗Dhɛ ˈö ˈwo ˈwɔn ˗gɔ « Demeurons fidèles, le cœur unifié » ˈö yö ˈˈkpɛnŋ ˗kwɛ 2008 ˈÜtö ˈˈsu 15 ˗bha ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn ˈgü, ˗a ˗wo pö, ˗wo ˈwɔn ˈbha ˗kë. Wo ꞊dede ˗wa ˗pö: «꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwëëga ˈyi dho ˗a mɛɛnˈˈ ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgü ˗a ˗wɔn ˈgü ˈyi ˈdho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈyi Zoova ˗dhɔkë ˗së ˈka, kö yi˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗mlɛɛn ˈö yaa Zoova yi ꞊zinŋ ˈgü, ˗a ˗wɔn ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗wɔn ˗kun yi ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈya ˈˈwɩ yö ˈö bhë ˗a ˗bha, ˗yö ˗dho yi ˈˈkan Zoova ˗bha.» ˗Dhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˗kɔ yö ˈö bhë˗ ˈka. ˗Mën ˗wɔn ˈö ˗kë ꞊taabha? Kwa ꞊dhegblü ˗yö yö ˗dɛɛ ˈö kun ˗bɛ ˗ni ˈgü ˗an ˗bhawɔn ˗nu ˗bha, ˗a ˗slɔɔ ˗an ˗de ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü. ˗A ˗bha dhebɔ ˗ya ˗pö: « Zoova ˗kɔ ˈyaa ꞊klöö˗ toŋtoŋdho.» Zoova bɔ ˈö ˈkosümɛn ˗nu bhë ˈwo˗ wo ˈˈdhiʋ̈ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü bhë, ˗yö ˗an zuʋ̈gblüdhi ꞊dedewo.

15. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa go kwa ˈyɔɔ˗ Dügɔmɛn ˗bha döŋ ˈgü?

¹⁵ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗desüva ˗ya ˗da kwa ˈgü ɛɛnˈˈ kwa zuʋ̈ˈˈ ˈö bhɔ ˗ni ˈgü pë ˈbha ˗bha, ˗mën ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗kë? Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗kan ˗an ˗bha. Pɔdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö Dügɔmɛn ˗bha «döng ˈö˗ ˗nu kun,» ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈwo go ˗a ˈgü. (2 Tim. 2:26) ˗Dhɛ ˈö Davi ˗yö ˈwɔn yaa ˗kë, ˗yö ö ˈˈtʋ̈ ˗to ˗dhioo ˈö Natan ˗ya dɔ˗ ˗ta bhë ˗a ˗bha, ˈö ö ˗kwaa zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˗zü. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗mlɛɛn ˈö kun waa Zoova wo ꞊zinŋ ˈgü, ˗yö ˗baa. Kwa ˗zo ˈya ˈdho bhɔ toŋtoŋdhö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka Sɔtraan ˗ta. ˈKwa ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗takun, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa go Dügɔmɛn ˗bha döŋ ˈˈpɛpɛ ˈö kwa ˗pö ˗an ˈgü, ˗an ˈgü.

16. ˗Mën ˈö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈdho ˗pö Sɔtraan ˗bha döŋ ˈgü?

¹⁶ ˈˈKɛɛ ˈˈsanni ˈkwa dɔ kö Sɔtraan ˗bha döŋ ˗yö kwa ˈkun kö ˈkwa ˈgo ˗a ˈgü, ˗yö ˗së kö ˈkwa ˈwɔn ꞊gban kë kö ˈkwa ˈdho ˗pö ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗Zlan ˈyii kwa ˗takun, kwaa dosɛnŋ ˈkwi ˈdho ꞊mɔɔn˗ ˗bha. ꞊Ii, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗desüva ɛɛnˈˈ zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗da kwa ˈgü. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈbhaa ˗nu ˈö ˗wa ꞊gwëë ˗a ˗dhɔkësü ˗bha ˗ʒiaanwo, ˗desüva ˗yö da ˗an ˈgü ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö bhɔ pë ˗bha. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ yi ꞊gban ˈka kö ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa˗ ˗ga ꞊ya ˗kë ꞊dhɛ ꞊sɔŋ yaa ˗nu bhë ˗wo ˗da ˗ni ˈgü kwa ˈgü, kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ. (Ps. 139:23, 24) ˗Kwa ˈwɔn ꞊gban kë kö ˗an ˗kɔ ˈya ˈdho ʒiö kwa ˗gɔ.

17. ˗Mën ˗wɔn ˈö dho kë kwa ˈyɔɔ˗ Dügɔmɛn ˈka, ˈö˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gbɛɛn ˈzü?

¹⁷ ˗Dhɛ ˈö Sɔtraan ˈö ˗ya döŋ ˗dhiöö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗gɔ ˗sü ˗bha, ˗a ˗kwɛ ˗ya kë ꞊va. ˈˈKɛɛ ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü kö ˗Zlan ˗ya ˗klu, kö ˗ya ˈgü shiʋ̈ˈˈ. (˗Dhɛ. 20:1-3, 10) Kwa ˈˈɲan ˗yö ˗dhɛkpaɔyi ˈö bhë, ˗a ˗gɔ ꞊dedewo. ˈˈkɛɛ ˈˈsanni ˗yö ˗wo, ˗kwa kwa ˗de ˈkun Sɔtraan ˗bha döŋ ˗nu ˗gɔ. ˗Kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗desüva ɛɛnˈˈ zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü ˈya ˈdho ˗da kwa ˈgü. ꞊Ii, ˗kwa ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˈkwa ‹dɔ Sɔtraan ˗gɔ ˗gɔn ˗yan ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho ꞊dua kwa ˗gɔ ˈö dho kwa ˈka ꞊gblɛɛn.›​—Zak. 4:7.