1. E aera bwa ti kona ni kabotaua Tatan ma te tia kaeman?

BON tii teuana tian te tia kaeman bwa e na kamwanea ke n tiringa konana. E kona ni kamanenai bwaai ni kabwaru ke ni kamwane aika kakaokoro, n aron are e taekinna temanna irouia naake a baka ni karaua nanon Iobi. (Iobi 18:​8-10) E kangaa te tia kaeman ni kamwanea te man nakon ana kai ni kabwaru? E kamatebwaia aron te man anne. E nanakea? Tera ae e kani kakaraoia? Tera te bwai ae e na kai mwane iai? Tatan bon ai aron te tia kaeman anne. E mamataukiroira. E noria bwa ti nanakea ao tera ae ti kani kakaraoia. Ngaia are e katauraoa ana kai ni kabwaru ma kantaningaan ae ti na mwane n te tai ae ti aki kantaningaia. Ma e karaui nanora te Baibara bwa ngkana ti mwane, ti boni kona ni buutakinako. E kaotaki naba iai arora ae ti kona iai ni kamanoira mani kaai ni kabwaru akanne.

2. Baikara ana kai ni kabwaru Tatan aika uoua ake e kokona riki iai?

² Uoua mai buakon ana kai ni kabwaru Tatan aika e kokona riki iai bwa te kainikatonga ao te nanonrang. * E nakoraoi ana waaki Tatan ni kamanenai aroaro aika buakaka aikai, nga ma nga te ririki. Bon ai aron te tia kamwaneia mannikiba ae kaira konana nakon te kai ni kabwaru, ke e kamwaneia n te karaun. (TaiAre. 91:3) Ma ti kona n aki mwane iroun Tatan. Bukin tera? Ibukina bwa e kaotii nakoira Iehova ana kunemwaan Tatan ake e kakamanenai.​—2Kor. 2:11.

3. E aera ngkai e karin Iehova katoto tabeua n te Baibara?

 ³ Te anga teuana ae e anganira iai te kauring Iehova ibukin te kainikatonga ao te nanonrang, boni kaungaakira bwa ti na karekea reireiara man rongorongoia tabeman. Ti na nora aron Tatan ni kona ni kamwaneia naba ana toro Iehova ake a a maan ni beku ibukina. Ae nanona bwa ti na boni bwaka naba? Tiaki ngaia anne. E karini katoto aikai n te Baibara Iehova bwa “bwaai ni kauring nakoira.” (1Kor. 10:11) E ataia ae ti kona ni karekea reireiara mani katoto aika bwaai ni kauring nakoira, bwa ti aonga n totokoi ke ni buutakinako man ana kai ni kabwaru te Riaboro.

4. Tera ae e na riki nakoira ngkana ti kainikatonga?

⁴ E tangiria Tatan bwa ti na karikirakea te kainikatonga. E ataia ae ngkana ti kainikatonga ti na bon riki n ai arona ao n aki karekea te maiu are aki toki. (TaeRab. 16:18) Ngaia are e anga te kauring te abotoro Bauro bwa e kona te aomata “ni kainikatonga, ao e na titeboo motikan taekana ma are e karekea te Riaboro.” (1Tim. 3:​6, 7) E kona n riki anne nakoira ni kabane, e ngae ngke ti boou ke ti a maan ni beku ibukin Iehova.

5. Ni kaineti ma Te Minita 7:​16, 20, e na kangaa te aomata ni kaota te kainikatonga?

⁵ Aomata aika kainikatonga a boni bangaomata. E kataia Tatan ni kairira bwa ti na bangaomata man arora n iangoira i bon iroura ao n aki tabe ma Iehova, moarara riki ngkana ti aitara ma te kangaanga. N te katoto, ko a tia ni bukinaki n te aro ae kewe? E a tia ni karaoaki ae ribuaka nakoim? E tangiria Tatan bwa ko na bukina iai Iehova ke tarim n te onimaki. E tangiria naba te Riaboro bwa ko na iangoia ae katokan te kangaanga anne boni karaoani bwaai n oin nanom, n oneani mwin are ko na ira ana kaetieti Iehova are kaotia n ana Taeka.​—Wareka Te Minita 7:​16, 20.

6. Tera reireiam man ana katoto te tari te aine temanna man te Netherlands?

⁶ Iangoa te tari te aine temanna ae mena n te Netherlands ae e unun irouia tabemwaang ibukin aki kororaoia. E a motikia bwa e a aki kani  manga memena i rarikia. E taku neiei: “I namakinna ae ai tii ngai ao I a aki kona ni bita au namakin ibukia. I tuanga buu ae ti a riai ni mwaing nakon te ekaretia teuana.” Ma e mataku n Ana Kanakobwanaa JW^® ae bwaini Maati 2016. E kaotaki n te kaongora anne reirei n ibuobuoki tabeua ibukin arora ni kaineti ma aki kororaoia tabemwaang. E taku te tari te aine aei: “I noria bwa I riai n aki mwamwanaai n tarai kairuau ao n nanorinano, n oneani mwin are N na kataia ni bitii aroia taari n te ekaretia. I buokaki n te kaongora anne bwa N na kaatuua riki au iango i aon Iehova ao riaina n tautaeka.” Ko nora te reirei ae kakawaki? Ngkana ko rinanon te kataaki, kaatuua am iango i aon Iehova. Butiia bwa e na buokiko n taraiia tabemwaang n aron ana taratara. E nori aia kairua Tamam are i karawa, ma e ngae n anne, e tauraoi ni kabwarai aia bure. E tangiria bwa ko na karaoa naba anne.​—1Ioa. 4:20.

7. Tera are riki nakon te Uea ae Utia?

⁷ E kairaki n te kainikatonga Utia are Uean Iuta bwa e na rawa ni butimwaea te reirei ni kairiri, ao ni karaoa te bwai ae aki katauaki bwa e na karaoia. Bon te mwaane ae rangi ni konabwai Utia. E totokanikai n taiani buaka ao e nakoraoi ana waaki ni katei kaawa aika bati ao n te ununiki. “Ao te Atua ae koaua e katoronibwaia teuaei.” (2Rong. 26:​3-7, 10) Ma e taku te Baibara: “Ma n te tai are e a korakora iai ao e a kainikatonga naba nanona ni karekea oini kamaunaana.” E a kaman tua Iehova bwa tii ibonga aika katauaki ni kareani baika boiarara n te tembora. Ma e kan rarabakau te Uea ae Utia n rin n te tembora n anga baika boiarara. E aki kukurei Iehova irouna ao e oreia n te rebera. E teimatoa n rebera Utia ni karokoa tokini maiuna.​—2Rong. 26:​16-21.

8. Ni kaineti ma 1 I-Korinto 4:​6, 7, ti na kangaa n rarawa nakon te kainikatonga?

⁸ E kona ni kairira te kainikatonga nakon te kai ni kabwaru n aron are e mwane iai Utia? Iangoa ana katoto José. Bon te tia bitineti ae nakoraoi ana waaki ao te unimwaane n te ekaretia ae karineaki. E anganga ana kabwarabwara n taian runga ao bwabwaro, ao mataniwi n te aono a tutuangnga naba ana taeka n reirei. E taku teuaei: “Ma I onimakina oin au ataibwai ao au konabwai. I a aki onimakina Iehova. I taku bwa I korakora ngaia are I aki ongo n ana taeka ni kauring ma ana reirei ni kairiri Iehova.” E karaoa te bure ae kakaiaki José ao e kabaneaki man te ekaretia. Tabeua te ririki n nako ao e a kaokaki nakon te ekaretia. E a taku  ngkai: “E reireinai Iehova bwa te bwai ae kakawaki bon tiaki nakoam, ma boni karaoan te baere e tangiria mairoura.” Ti bia ururingnga ae ara tarena ao mwiokoara ake ti karekei n te ekaretia, ti bon anganaki iroun Iehova. (Wareka 1 I-Korinto 4:​6, 7.) Ngkana ti kainikatonga, e na bon aki kamanenaira Iehova.

9. Tera are a kairaki bwa a na karaoia Tatan ma Ewa ibukin te nanonrang?

⁹ Ngkana ti iangoa te nanonrang, e boni bae n tei n ara iango Tatan te Riaboro. Bon temanna i buakoia ana anera Iehova Tatan ae bae n iai naba mwiokoana aika raraoi. Ma e tangira ae bati riki. E tangiria n taromauriaki ae bon tii tau n anganaki Iehova. E tangiria Tatan bwa ti na riki n ai arona, ngaia are e kataia ni kairira bwa ti na namakina te aki raunnano ni baika iai iroura. E moani kataa ana anga anne nakon Ewa. E tatangira Iehova ni katauraoa te amwarake ae bati ibukin Ewa ma buuna ae a kona n rauaki iai “mani kain nako te onnaroka,” ma tii teuana ae tiku. (KBwaai 2:16) Ma Tatan e mwamwanaa Ewa bwa e na iangoia ae e riai ni kana uaan te kai are tii teuana are katabuakaki. E aki kakaitau Ewa ni baike iai irouna. E tangira ae bati riki ao ti ataa te baere riki imwina. E karaoa ae bure Ewa ao n tokina e boni mate.​—KBwaai 3:​6, 19.

10. E kangaa n riki te nanonrang bwa te kai ni kabwaru nakon te Uea ae Tawita?

¹⁰ E kairaki n te nanonrang te Uea ae Tawita bwa e na mwaninga taekani baike e anganna Iehova n aroni kaubwaina, kakannatona, ao totokanikaina i aoia aiana aika bati. E kakaitau Tawita ni kaotia bwa ana bwaintangira te Atua “a aikoa kona n taekinaki bwa a rangi ni bati!” (TaiAre. 40:5) Ma n te taina ao Tawita e a mwaninga taekani baike e anganna Iehova. E a aki rauaki iai. E tangira ae bati riki. E ngae ngke tiaki tii temanna buun Tawita, ma e kariaia ana kaibwabwaru n tangira buun te mwaane temanna bwa e na rikirake i nanona. Te aine anne boni Batateba ae buun Uria ae tibun Eta. E bangaomata Tawita ni wene ni bure ma Batateba ao e a bikoukou neiei. Ma tiaki tii anne, e a manga bairea Tawita tiringakin Uria! (2Tam. 11:​2-15) Tera are e iangoia Tawita? E iangoia bwa e aki noraki iroun Iehova? E boni bwaka n te nanonrang te mwaane are rangi ni kakaonimaki ngkoa nakon Iehova, ao e rotakibuaka ni mwin ana mwakuri. Ma e kakukurei bwa imwina riki ao e kaota ana bure Tawita ao n raira nanona.  Ai kakaitaura ngke e a manga akoaki iroun Iehova!​—2Tam. 12:​7-13.

11. Ni kaineti ma I-Ebeto 5:​3, 4, tera ae kona ni buokira n tokanikai i aon te nanonrang?

¹¹ Tera reireiara man ana katoto Tawita? Ti boni kona n tokanikai i aon te nanonrang ngkana ti teimatoa ni kakaitau ibukini bwaai ni kabane ake e anganira Iehova. (Wareka I-Ebeto 5:​3, 4.) A riai n rau nanora ni baika iai iroura. A kaungaaki naake a a tibwa reirei n te Baibara bwa a na iaiangoa kakabwaiaaia teuana ao ni kaitaua Iehova iai. Ngkana e kakaraoa anne temanna i nanon teuana te wiki, nanona bwa e tataro ni kakaitau ibukini baika kakaokoro aika itiua. (1Tet. 5:18) Ko kakaraoa naba aekakin anne? Ngkana ko kananoa am iango i aoni bwaai ni kabane ake e a tia ni karaoi Iehova ibukim, ko na boni buokaki iai ni karikirakea te kakaitau. Ao ngkana ko kakaitau, e na rau nanom. Ao ngkana e rau nanom, ko na bon aki nanonrang.

12. Tera are e kaira Iuta Itekariota bwa e na karaoia ngke e a nanonrang?

¹² E kairaki Iuta Itekariota n te nanonrang bwa e na karaoa te bwai ae rangi ni buakaka ae kamwanean Iesu. Ma bon tiaki anne arona n te moantai. (Ruka 6:​13, 16) E bon rineia Iesu bwa ana abotoro temanna. N taraana, bon te mwaane ae konabwai Iuta ao e kona n onimakinaki. E mwiokoaki bwa e na kawakina te bwaoki ni mwane. A kamanenai mwaane akanne Iesu ma ana abotoro ibukin aia kabanemwane n te mwakuri ni minita. Te mwane anne ai aron te bwaintangira ibukin te mwakuri ni katobibia te aonnaba ni boong aikai. Ma imwina riki e kikimoai mwaane akanne Iuta e ngae ngke e a bati ana tai ni kauring Iesu ibukin te nanonrang. (Mareko 7:​22, 23; Ruka 11:39; 12:15) E aki mutiakini kauring akanne Iuta.

13. N ningai ae e a otara iai nanonrangin Iuta?

¹³ E a moanna n otara nanonrangin Iuta n te baere riki tabeua te tai imwaini kamatean Iesu. A kairuwaeaki iroun Timon are te rebera Iesu ma taan rimwina n ikotaki ma Maria ao tarina are Mareta. N tain te amwarake ao e teirake Maria ni kabwaroa te bwaa ae boiarara ae bobuaka i aon atun Iesu. A maraki nanoia Iuta ma taan rimwin Iesu ake tabeman. Tao a kona n iangoia taan rimwin Iesu ake tabeman bwa e manena riki ngke e kamanenaaki mwanena n te mwakuri ni minita. Ma e kaokoro iroun Iuta. Bon “te tia iraa” ao e kani kimoaa te mwane man te bwaoki ni mwane. Imwina riki e a kairaki Iuta n te nanonrang bwa e na kamwanea Iesu n te mwaiti ae boon te toro.​—Ioa. 12:​2-6; Mat. 26:​6-16; Ruka 22:​3-6.

14. A kangaa te taanga teuana ni maiuakina te reirei are n Ruka 16:13?

¹⁴ E kauringia Iesu taan rimwina te koaua ae kakawaki aei: “Kam aki kona n toro iroun te Atua ao te Kaubwai.” (Wareka Ruka 16:13.) E teimatoa ni koaua anne. Iangoa aroia te taanga teuana i Romania ni kariaia ana taeka Iesu bwa a na kairaki iai. E a reke aia mwakuri ni kareketianti ae a itera n tai iai n te aba ae kaubwai riki. A taku: “E bubura ara taarau n te bangke ao ti iangoia n te moantai bwa bon ana kakabwaia Iehova.” Ma iai te kangaanga. E na bon rotaki aia beku ibukin Iehova. Imwini warekan te kaongora n Te Taua-n-Tantani ae bwain Aokati 1, 2008 ae atuna “Kateimatoa te Kakaonimaki ni Koaua n te Nano ae Katiteuanaaki” a a karaoa aia motinnano. A karakina aei: “Ngkana ti mwaing nakon te aba teuana ibukini karekean te mwane ae bati riki ma e na kangaanga iai te beku ibukin Iehova, ti boni mwinibwaia ara iraorao ma Iehova. Ti kakoauaa ae e na bon rotakibuaka ara iraorao ma Iehova.” Ngaia are a aikoa butimwaea te mwakuri anne. Tera ae riki? E a reke ana mwakuri teuare te mwaane i abana ae tau ibukini kaitaraani kainnanoia. E taku neiere te buu: “E tauraoi n taai nako Iehova ni  buokiia ana toro.” A boni kukurei te taanga aei ngkai a karika Iehova bwa aia Toka ao tiaki te mwane.

15. E aera bwa ti kakoauaa raoi bwa ti boni kona ni buutakinako man ana kai ni kabwaru Tatan?

¹⁵ Ma tera arora ngkana ti a noria bwa e a reke iroura te kainikatonga ke te nanonrang? Ti kona ni buutakinako! E taku Bauro bwa naake ‘a raweaki iroun’ te Riaboro a boni kona ni buutakinako man ana kai ni kabwaru. (2Tim. 2:26) Ni koauana, e kakauongo Tawita ngke e boaaki iroun Natan, e raira nanona man arona n nanonrang, ao e a manga oki ana iraorao ma Iehova. Tai mwaninga ae e korakora riki Iehova nakon Tatan. Ngaia are ngkana ti butimwaea ana ibuobuoki Iehova, ti kona ni buutakinako man ana kai ni kabwaru nako te Riaboro.

16. Tera ae e na buokira n rarawa ni mwane n ana kai ni kabwaru Tatan?

¹⁶ N oneani mwin are ti na buutakinako man ana kai ni kabwaru Tatan ke ana kamwane, ti bon riai n rarawa ni mwane iai. Ti bon tii kona ni karaoa anne man ana ibuobuoki te Atua. Ma ti aki riai n iangoia bwa ti aki kona ni bwaka. A boni kainikatonga ao n nanonrang naba ana toro Iehova ake a a maan ni beku ibukina. Ngaia are butiia Iehova ni katoabong bwa e na buokiko n ataia ngkana e a moanna n rotaki am iango ao am mwakuri n aroaro akana bubuaka akanne. (TaiAre. 139:​23, 24) Tai kariaia aroaro akanne bwa ko na mwane iai!

17. Tera ae e na riki nakon te tia kairiribai nakoira ae te Riaboro n te tai ae e a kaan?

¹⁷ E a tia n riki Tatan bwa te tia kaeman i nanoni nga ma nga te ririki. Ma e a kaan te tai ae e na kabaeaki iai ao ni kamaunaaki. (TeKao. 20:​1-3, 10) Ti ingainga ni kariariaa te bong anne. Ma ngkai moa, taratara raoi man ana kai ni kabwaru nako Tatan. Kakorakorako bwa ko na aki kainikatonga ke n nanonrang. Kamatoaa nanom bwa ko na “rarawa nakon te Riaboro, ao ane e na birinako [mairoum].​—Iak. 4:7.