1. Stani ká kʉ zǎ pɨ ná ke bbai addudho?

ZǍ PƗ ná ke adi rine ndi lø zǎ ndirigoti ndi hwi ri hwi. Ke ka ndi njinjí njonjo kʉ ná mutego na Yobu iso singʉe pi ná kpa kana ddike pongʉeri naribbai. (Yob. 18:8-10) Zǎ pɨ ná ke ká adi rinji ngba ndiro zǎ tsu ndidhó mutego na d’e? Ke adi rine ndi chu lo zǎ djo. Ke ka ndi dhuri ndi tso: Føri káe ngbadi ná zǎ? Ri nyo ká addu adi tho? Ndirigoti chʉ ká le ka le lø ri ngbaribbai? Stani kʉ zǎ pɨ ná ke bbai. Ke adi rine ndi chu lo ko djo. Ke adi ngbaribbai ma kodhó lo kʉ nari nja ndirigoti addu ma adi ko nyo tho nari nja. Føri dho ke adi ngba na ko ka ko tsu ná mutego li ko dho. Føri dho Biblia ripo ko tsu kedhó mutego na ró, ri ka ndi kaka ko vʉ ri nǎ ro. Ndirigoti Biblia ko ka ko njí nalo dho ndiro nzɨ ko tsu kedhó mutego na ró.

2. Stani ká adi ko pɨ aro kʉ ná ngba chulu?

² Stani adi rine ko tsu aro kʉ ná mutego na, føri kʉ nodha ndirigoti tamaa. * Stani pɨrie nrŭ cho bí b’lo fø che kʉ ná nyi chulu. Ke kʉ re pɨ ná ke bbai. Re pɨ ná ke adi nyǒ li mutego na ndiro re tsu ri na d’e. (Zb. 91:3) Ro kodho nzá ringani ko tsu Stani dhó mutego na ri. Ká addudho? Dhonalo Yova d’ra Stani adi ko pɨ ná njonjo kʉ ná chu ko dho.​—2 Ko. 2:11.

3. Nodha na ndirigoti tamaa na ngʉe ná kpa dhó loroji ká Yova bbangʉe le ndi Biblia na addudho?

³ Yova adi nodha ma, tamaa ma na kʉ che nari d’ra ko dho ndidhó njí dhi kpa bangʉeni na nalo ndi d’ra ko dho nari chulu. Ndirigoti ke ko ka ko nji nalo dho ko dho ndiro nzɨ ko tsu fø kosa na ró. Kosi ngbaribbai ma bicha njingʉe njí Yova dho ná kpa tsungʉe Stani dhó mutego na  nari nja. Føri ká ridho nodha ma, tamaa ma ko ka ko pʉ nzá ko ró ro? Ri nga kʉ føri. Yova bbangʉeri le ndi fø lo Biblia na nja “ripo lo bbu ko dho d’e.” (1 Ko. 10:11) Ke chu ngbaribbai ma fø loroji ka ndi kó ko tsotso nari ngba ndiro nzɨ ko tsu Stani dhó mutego na ró.

4. Koe nodha na ró ká ngba lo ka ndi ba ko?

⁴ Stani adi riji koe nodha na. Ke churi nari kʉ njati koe nodha na ró, ko ka ko ngʉ ndi bbai ndirigoti ko nzɨ si choro nŭnŭ di ná shinga ro ba ri. (Mez. 16:18) Føri dho, mutume Paulo jangʉeri “Nodha ka ndi tsu nrŭ na ndirigoti fø nrŭ djo le si lod’i Diabolo djo le d’ingʉe lo naribbai.” (1 Ti. 3:6, 7) Rie ø ma ko si kutaniko nǎ inga rie bicha ma ko njinjí Yova dho ri ró, ko ka ko bani fø di nalo ddi.

5. Muhubiri 7:16, 20 ripo naribbai, ddikpa le ká ka ndi dho ndi kʉ nodha na nari ngbaribbai?

⁵ Nodha na kʉ ná nrŭ jirie ndima bbo. Stani adi riji ko di ngaddi kodhó lo djo bbo kpakpalo na ko bani ná saa na, Yova djo ko ka ko ddinga nanga ringana. Lorojina, ni djo ká ddikpa le sharie kali ro b’lo? Inga ni ró ká ddikpa le d’erie nga kʉ chø nalo ro nji b’lo? Stani adi riji ni nanga kani Yova djo inga ni djoi nja kpa djo. Fø di nalo njini ró Stani adi riji ni nji ni ji nalo Mungu ji nalo ni ka ni nji nanga ringana.​—Azø Muhubiri 7:16, 20.

6. Netherland nǎ di ná le-ve dhó lo nǎ ro ká ni ka ni ba ngba somo?

⁶ Anja Netherland nǎ kʉ ná ddikpa le-ve dhó loroji, le ró nja nrŭ ngʉ adi che lo nji ndirigoti ri ngʉ kani bbo le lu. Le nzɨ ngʉ adi riji ndi di ddinga fø le-djoi ma, le-vei ma na ri. Le nzɨ ngʉ adi riji ndi njí fø nrŭ zø ro ri. Le pori: “ma pongʉeri mabbá ke dho ko ra nja kutaniko na.” Ro le njangʉe  2016 nǎ bi 3 nǎ JW Télédiffusion nǎ programu jw.org djó. Fø programu dhongʉe ko ka ko nji nalo ndiro ko ve ko djoi ma, ko vei ma na nzá kaka ná nrŭ dhó lotso d’e. Le pori: “Ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ madho ringani mae nyenyenga na ndirigoti ma ddinga ma adi nji ná kosa djo maddi kutaniko nǎ le-djoi ma, le-vei ma  na dhó lo thika ma ka ma le nari djolu. Fø programu kongʉe ma tsotso ma chu nari kʉ Yova kaka ndi po ko ka ko nji nalo ko dho.” Anziri Yova kó ni tsotso ndiro ni di nja nrŭ nja ke adi nrŭ nja naribbai d’e? Yova adi kpadhó kosa nja ndirigoti ke adi kpa zø nji ni. Yova jiri ni ma nji ri fø ddi.​—1 Yo. 4:20.

7. Pi Uzia ká ngba lo bangʉe?

⁷ Yuda nǎ Pi Uzia ngʉe nodha na nari dho ke gʉngʉe ndi dho le bbʉngʉe ná shauri gʉ. Uzia njingʉe nzá tso uni ndi nji nalo. Ke njingʉe bblo lo bí, ke chingʉe njonjo kʉ ná bba ndirigoti ke dhó nza mangʉe bí ddi. “Bbʉbbʉ dhé Mungu lengʉe ke ronga le.” (2 Ny. 26:3-7, 10) Biblia ripo “Føri dho kpakpa ke ngʉngʉe nari goti ke thí bangʉe nodha, føri mbangʉe ke sadha na.” Drdr Yova pongʉeri kuhani dho dhé ringani ndima bɨ uvumba hekalu na. Pi Uzia njingʉe nzá tso uni ndi dho nalo, ke rangʉe hekalu na nja ndi ra uvumba bɨ d’e. Yova nanga kangʉeni bbo ndirigoti ke lingʉeri korøkorø ta ke ro. Uzia mangʉe korøkorø dhi ke kpø ndi dhedhe nanga djo.​—2 Ny. 26:16-21.

8. Njati ko njinjí 1 Wakorintho 4:6, 7 nǎ kʉ nalo na ró, ri ká ka ndi kó ko tsotso ngabribbai ndiro ko pʉ nodha ko ró ro d’e?

⁸ Nde ko ká ka ko jiri koe nodha na Uzia bbai? Akonja José dhó loroji. Ke ngʉ nji ná turusa ngʉ faida bbʉ bbo ke dho, ke dho nrŭ ngʉ adi heshima bbʉ kutaniko nǎ ndirigoti ke ngʉe muzee. Ke ngʉ adi hotuba ma bbʉ asamble na ndirigoti waangalizi ngʉ adi shauri kó ke tso. Ke pori, “Ma ngʉ adi ma thí li bbo madhó uwezo djo ndirigoti ma nzɨ ngʉ adi ma thí li Yova djo ri. Ma ngʉ adi rinja nari kʉ ma kʉ kpakpa, føri dho ma nzɨ ngʉ adi Yova bbʉ ma dho ná shauri ro rr ri.” José njingʉe bbo chenga ndirigoti ke le pʉngʉe pʉ (kutenga) kutaniko nǎ ro. Cho bí goti ke ngʉngʉe vi kutaniko na. Kpadjo ke pori: “Yova ddiri ma dho nari kʉ bbo na mana kʉ nari nga kʉ bbonga na le kʉ nari ri, ro ri kʉ ko rr ke ja ko dho nalo.” Kodho ringani ko churi, krʉ na ko kʉ ná uwezo ma, kutaniko nă ko kʉ na ná pendeleo ma na si Yova dhó ro. (Azø 1 Wakorinto 4:6, 7.) Njati koe nodha na ró Yova nzá ka ndi uri ko njinjí ndi dho ri.

9. Tamaa ká lingʉe Stani ma Eva ma na nji addu?

⁹ Tamaa djo ko di ngaddi ró ko adi ngaddi Stani djo. Stani ngʉe Yova dhó malaika nari dho, ke ka ndi bae bí kʉ ná pendeleo. Ro ke jingʉe ritsi bbo. Ke jingʉeri le bbʉ madha ndi dho Mungu dho le bbʉe madha nanga ringana. Stani adi riji koe ndi bbai, føri dho ke adi riji ko ne ritsi bbo ndi bbai. Fø lo tso ke ngangʉe Eva na ndi tingʉe lo ná saa na. Jidha na, Yova bbʉngʉe “njonjo kʉ ná tsu djó tunda krʉ” Eva ma dho Adamu ma na, ro ke pongʉeri nzɨ kpa nyo ddikpa tsu djó tunda. (Mwa. 2:16) Ro Stani shangʉe Eva ndiro le nyo gʉ Yova gʉngʉe ná fø tsu djó tunda d’e. Eva nanga nzá jingʉeni ndi kʉ na ná ritsi dho ri, le jingʉe ritsi bbo. Ko chu føri goti njingʉeni nalo ngba. Eva njingʉe chenga ndirigoti le dhengʉe dhe.​—Mwa. 3:6, 19.

10. Tamaa tsungʉe Pi Daudi na ná saa na ká ngba lo bangʉe nga?

¹⁰ Tamaa lingʉeri Pi Daudi vi Yova nji ndi dho nalo nga vi, Yova bbʉngʉe mali ma ke dho, ke chungʉeni bbo ndirigoti bí ina ke ngʉ adi sisi ndidhó mbubai djolu. Daudi chungʉeri nari kʉ Yova nji nalo kʉ bí “nzá nanga le ka le zø nanga tsi!” (Zb. 40:5) Ro ddikpa saa na Daudi vingʉe Yova nji ndi dho nalo nga vi. Ke nanga ro nzá jingʉeni ndidhó kʉ ná ritsi dho ri; ke jingʉe ritsi bbo. Ni mai Daudi bbá isɨ nrŭ ngʉe bí ro, ke jingʉe d’ike bbá le. Fø le rodho ngʉe Bath-sheba, ndirigoti lebbá ke rodho ngʉe Uria Hiti nǎ ke. Daudi njingʉe uzinifu le na ndirigoti le bangʉe linga. Daudi njingʉe nalo ngʉe che bbo ndirigoti ke njingʉe nja lo ki maddi, ke lingʉeri le hwi Uria hwi! (2 Sa. 11:2-15) Daudi ká ngʉ ngba lo ddi? Ke ká ngʉ riddi Yova nzá nja fø lo ri? Ngba mai Daudi njingʉe njí Yova dho cho bí ro, ke bbangʉe tamaa tsu ndi na, føri bbʉe njedha bbo ke dho. Hwè dhi lo kʉ, luti Daudi lengʉeni le ndidhó chenga nǎ ro, ndi bangʉe hwè bbo dhonalo Yova njingʉe ndi zø nji!​—2 Sa. 12:7-13.

11. Waefeso 5:3, 4 ripo naribbai, addu i ká ka ndi kó ko tsotso ndiro ko pʉ tamaa ko ró ro d’e?

¹¹ Daudi dhó lo nǎ ro ká ko ba ngba somo? Ko ba ná somo kʉ, njati ko di mbai po Yova nji ko dho ná ritsi dho ró, ko nga  ka koe tamaa na ri. (Azø Waefeso 5:3, 4.) Kodho ringani ko nanga di jini ko kʉ na ná ritsi dho. Biblia nǎ longa ko ddi nrŭ dho ná saa na, ringani ko li nrŭ kpakpa ndiro kpa di ngaddi Yova bbʉ ndima dho ná ledha djo ndirigoti kpa di mbai po ri dho d’e. Njati ddikpa le di føri nji krʉ yenga ddoro ró, yenga ddi kana le ka ndi nzinga 7 kʉ ná njonjo lo djó. (1 Te. 5:18) Ni ká adi fø di nalo nji ddi? Njati ni di ngaddi Yova nji ni dho nalo djo ró, ri ka ndi kó ni tsotso ni di mbai po. Ndirigoti njati ni di mbai po ró ni nanga ka ndi di jini ji ni kʉ na ná ritsi dho. Njati ni nanga di jini ni kʉ na ná ritsi dho ró, ni nga ka nie tamaa na ri.

12. Yuda ngʉe tamaa na nari ká lingʉeri ke nji addu?

¹² Yuda Iskariota ngʉe tamaa na nari dho, ke njingʉe che kʉ nalo ndirigoti ke lengʉeni le Yesu ro. Ro anziro Yuda ngangʉe che kʉ ná ke ri. (Lu. 6:13, 16) Yesu vʉngʉe ke ndi unake. Yesu lingʉe ndi thí li Yuda djo dhonalo ke ngʉ adi mbø dhi sanduku ronga ma b’o ddi. Yesu ma ndi unakpa ma na ngʉ adi njínji fø mbø na nja ri kó ndima tsotso lod’radha dhi nji kana d’e. Føri ngʉe i ddoro ko adi bbʉ dz’ djolu gble lod’radha dhi njí dho ná bbʉdha bbai. Ro luti Yuda ngangʉe fø mbø ndi d’u nari tso ngba mai ndi rrngʉe Yesu ja nrŭ dho nalo bí tamaa djo ro. (Mk. 7:22, 23; Lu. 11:39; 12:15) Yuda nzá rrngʉe Yesu bbʉ ná shauri ro ri.

13. Yuda ngʉe na ná tamaa ká njangʉeni pʉlʉpʉlʉ ngba saa na?

¹³ Yuda ngʉe na ná tamaa njangʉeni pʉlʉpʉlʉ Yesu dhe nari nji. Yesu ma ndi unakpa ma na singʉe lʉ korøkorø dhi ke Simoni bba, fø kpa kana ngʉe Maria maddi le-ve Martha ma na. Kpa ngʉ nganyo ná saa na, Maria ddongʉe bblo ngʉ ngø ná che Yesu djǒ djo ndirigoti ri le dzingʉe bí mbø na. Yuda ma Yesu una nja kʉ ná kpa ma nanga kangʉeni bbo fø lo dho. Yesu una nja kʉ ná kpa ngʉ riddi nari kʉ fø mbø ka ndi koe lod’radha dhi njí tsotso bbo. Ro Yuda nanga kangʉeni nja lodho maddi. Ke “ngʉe bandi,” ndirigoti ke ngʉ riji ndi d’u mbø sanduku nǎ ro. Yuda ngʉe tamaa na nari dho ke dzingʉe Yesu nanga dzi.​—Yoh. 12:2-6; Mt. 26:6-16; Lu. 22:3-6.

14. Luka 16:13 nǎ kʉ nalo na ká ddikpa dza dhi nrŭ njingʉe njí ngbaribbai?

¹⁴ Yesu nongʉe ddikpa bbo na mana kʉ nalo nga ndi unakpa dho: “Ni nga ka nie Mungu dzá nokpa ndirigoti mali dzá nokpa ri.” (Azø Luka 16:13.) Føri kʉ bbʉbbʉlo. Lorojina, anja ngbaribbai ma Romania nǎ ddikpa dza dhi nrŭ njingʉe njí Yesu d’rangʉe nalo na nari. Kpa bangʉe sese ddo kana ndima ka ndima nji ná njí ddikpa vile na. Kpa pori, “Ko nă ddeni ngʉe bbo bake na naridho ko ngʉ riddi fø njí kʉ Yova dhóro si ná ledha.” Ro ri ka ndi bbʉe kpakpalo. Njati kpa ue fø njí ró, ri ka ndi lieri nzɨ kpa njinjí bbo Yova dho. Kpa zøngʉe Bi 8 ddo 15, 2008 nǎ Dzamu dhi Munara nǎ (Swahili) i djo ripo nalo: “Dumisha Ushikamanifu Ukiwa na Moyo Kamili,” føri goti kpa vʉngʉe ndima dhó lonanga. Kpa pori: “Njati ko rae mbø ne d’i bbagʉ ró, ri ka ndie kpakpa ko dho ko njinjí Yova dho, føri ka ndi dhoeri ko nzá nja ko kana kau Yova na mana na ri. Ko chungʉeri nari kʉ føri ka ndi lieri nzɨ ko kana nga ma chøchø Yova na.” Føri dho kpa gʉngʉe fø njí gʉ. Føri goti ká ngba lo bangʉe nga? Kpetsike bangʉe njí ndima dhó bbagʉ ndirigoti føri lingʉeri ke gba ndima dhó lotso gba. Isɨle pori:  “Yova ka ndi kó ndidzá njí dhi nrŭ tsotso ko dhé.” Fø dza dhi nrŭ kʉ hwè na dhonalo nrŭ lingʉe Yova ndima dhó Bbonga, nga mbø ri.

15. Stani dhó mutego nǎ ro ko ka ko plani pla, nari ká ko u addudho?

¹⁵ Njati ko d’i riutso ko kʉ nodha na inga tamaa na ró, ká ringani ko njí addu? Kodho ringani ko le kodhó lo thika le! Paulo pongʉeri “shi ro Diabolo lø” ná kpa ka ndima plani pla kedhó mutego nǎ ro. (2 Ti. 2:26) Føri kʉ Daudi njingʉe nalo, ke rrngʉe Nathani bbʉngʉe ndi dho ná shauri rr ndirigoti ke lingʉeri ndima kana nga ngʉ chøchø Yova na. Achuri nari kʉ Yova kʉ kpakpanga na bbo Stani djolu. Njati ko u Yova ko tsotso kó nari ró, ko ka ko plani pla Diabolo dhó mutego nǎ ro.

16. Ko tsotso ká addu ka ndi kó ndiro nzɨ ko tsu Stani dhó mutego na ro?

¹⁶ Bbʉbbʉ dhé ri kʉ bblo nzɨ ko bbari koe nodha na inga tamaa na. Yova ka ndi kó ko tsotso ndiro ko pʉ fø che kʉ ná nyi ko ró ro d’e. Føri dho nzɨ ko di riddi ko kʉ kpakpanga na bbo ndiro nzɨ ko tsu nodha na inga tamaa na ró! Bicha njingʉe njí Yova dho ná kpa ma tsungʉe fø mutego na ddi. Føri dho adi nganzi Yova tso krʉ ddoro ndiro ni chu nidhó ngaddidha ndirigoti ni nji nalo d’e. (Zb. 139:23, 24) Anji krʉ ni ka ni nji nalo ndiro nzɨ nodha ma, tamaa ma na tsu ni nǎ ró!

17. Kodhó mbuba Diabolo ká ngba lo si ba karr nga goti?

¹⁷ Stani kʉ nrŭ adi pɨ ná ke, føri ke njirie cho bí b’lo, ro karr nga goti ke le si sʉsʉ ndirigoti ke le si sasa. (Ufu. 20:1-3, 10) Ko fø ddo b’o bbo ù na. Fø ddo ko b’o ná saa, kodho ringani ko nji kpakpanga ndiro nzɨ ko tsu Stani dhó mutego na ró. Anji kpakpanga ndiro nzɨ ni tsu nodha na ndirigoti tamaa na ró. Aninji kpakpanga ni “tøni kprɨ Diabolo tso ro ndirigoti ke si nganyi da ni ró ro.”​—Yak. 4:7.