Bzimogeni bzinthu bzimwebzi

Ndokoni pa mbuto ya misolo ya nkhani

NKHANI YAKUPFUNZA 24

Imwepo Mungapsidimule pa Magango ya Sathani!

Imwepo Mungapsidimule pa Magango ya Sathani!

‘[Apsidimule] pa magango ya Dyabu.’—2 TIMOTIO 2:26.

NYIMBO 36 Tikhotcerere Mitima Yathu

BZOMWE TIN’PFUNZA *

1. Thangwe ranyi ifepano tingandendemezere Sathani na msodzi?

MSODZI ambafuna kuphata ayai kupha cirombo comwe ateya. Iye ambaphatisa basa magango yakusiyana-siyana, ninga libodzi lomwe lidawonekera kuna axamwali wakunama wa Djobi. (Djobi 18:8-10) Kodi msodzi angapumpse tani cirombo kuti cipite m’gango? Iye ambacipfunzira ciromboco kuti awone kuti angacimange tani. Kodi ciromboco cimbazungira kuponi? Kodi ico cimbafuna ciyani maka-maka? Kodi n’cifuzo ciponi comwe angaphatise basa? Sathani ali ninga msodzi umweyu. Iye ambatipfunzira. Iye ambawona komwe timbazungira na bzomwe timbafuna kwene-kwene. Iye ambateya gango ndipo ambadikhira kuti gangolo litimange mwakusaya kudziwa. Tsono napo bziri tenepo, Bibliya limbatiuza kuti ifepano tingamangidwa, tingakwanise kupsidimula. Ndipo iro limbatipfunzisambo momwe tingatcenkhere kumangidwa na magango ya Sathani.

Bzinthu bzakhala bzikumufambira bwino Sathani mwakuphatisa basa makhalidwe yakubzikuza na kusirira kwakuipa kuti amange nayo wanthu (Onani ndime 2) *

2. Kodi ngaponi magango mawiri yomwe Sathani ambayaphatisa basa kwene-kwene?

2 Magango mawiri yomwe Sathani ambayaphatisa basa kawiri-kawiri ni kubzikuza na kusirira kwakuipa. * Kuyambira kale-kale Sathani akuphatisa basa njira zakuipazi, ndipo bzinthu bzikumufambira bwino. Iye ali ninga munthu wakupha mbalame, omwe ambapumpsa mbalameyo kuti ipite m’gango. (Psalymo 91:3) Tsono ifepano tin’funika lini kuphatidwa na Sathani. Thangwe ranyi? Thangwe Yahova adatizimbulira kale njira zomwe Sathani ambaziphatisa basa.—2 Wakolinto 2:11.

Ifepano tingapfunze na bziratizo bzakuticenjeza bza m’Bibliya ndipo tingakwanise kutcenkha ayai kupsidimula pa magango ya Dyabu (Onani ndime 3) *

3. Thangwe ranyi Yahova adabvuma kuti bziratizo bzinango bzinembedwe m’Bibliya?

3 Yahova ambatipfunzisa momwe kubzikuza na kusirira kwakuipa kudaipira mwakutiuza bzomwe bzidacitikira atumiki wace winango, bzomwe bzingatithandize kutcenkha kucitambo bzibodzi-bodzibzo. Onani bziratizo bzomwe tin’pfunza bza momwe Sathani adakwanisira kupumpsa atumiki winango wa Yahova omwe akhali wakukhwima. Kodi bzimwebzi bzikufuna kulewa kuti ifepano tingakwanise lini kutcenkha kubzikuza na kusirira kwakuipa? Ne, n’tenepo lini. Yahova adabvuma kuti bziratizo bzimwebzi bzinembedwe m’Bibliya kuti ‘bziticenjeze.’ (1 Wakolinto 10:11) Iye ambadziwa kuti na bziratizobzo ifepano tingapfunze kuti tingatcenkhe tani ayai tingapsidimule tani pa magango ya Dyabu.

KUBZIKUZA NI GANGO

Onani ndime 4

4. Kodi n’ciyani cingacitikire ali-wentse wa ifepano tikakhala wakubzikuza?

4 Sathani akufuna kuti ifepano tikhale wanthu wakubzikuza. Iye akudziwa kuti ifepano tikakhala na khalidwe limweri, tin’dzakhala ninga iye ndipo tin’dzaluza mwayi wakudzatambira moyo wakusaya kumala. (Mimwani 16:18) Tenepo, mpostolo Paulo adacenjeza kuti munthu angabzikuze thangwe ra kusamwa ‘acitambira nyathwa yakundendemerana na yomwe Dyabu adatambira.’ (1 Timotio 3:6, 7) Bzimwebzi bzingacitikire ali-wentse wa ifepano bziribe basa kuti tapfunza tsapanopa cadidi ayai kuti papita magole mazinji tikutumikira Yahova.

5. Mwakubverana na Mpalizi 7:16, 20, kodi munthu angalatize tani kuti ngwakubzikuza?

5 Wanthu wakubzikuza ambandobzifuna okha. Sathani ambayezera kuticitisa kuti timbabzikumbukire tekha kwene-kwene, kusiyana na momwe timbakumbukirira Yahova, maka-maka tikakhala kuti tiri pa mabvuto. Mwa ciratizo, kodi imwepo mudanamiziridwa kale cinthu comwe mulibe kucita? Ayai kodi mudacitiridwa kale bzinthu bzakusaya cirungamo? Sathani angakomedwe kukuwonani kuti muna ukali na Yahova ayai na abale wanu. Ndipo Sathaniyo akufuna kuti imwepo mumbakumbuke kuti njira yabwino yakumalisira mabvuto yanu ndiyo kucita bzinthu bza mu msolo mwanu, sikuti kuteweza malango yomwe Yahova ambayapereka kucokera m’Fala lace.—Werengani Mpalizi 7:16, 20. *

6. Kodi imwepo mukupfunza ciyani na mpfumakazi ya ku Holanda?

6 Onani ciratizo ca mpfumakazi ya ku Holanda, yomwe idakalipa thangwe ra kuphonyeredwa na abale. Iyo idakumbuka kuleka kuceza pomwe na abale amwewo. Mpfumakaziyo idalewa kuti: “Inepano ndidabva kupswoma, ndipo ndikhawona kuti ningadakwanisa lini kulekerera abalewo. Ndidauza abayangu kuti ticinje gwere lakutsonkhana.” Patsogolo pace, mpfumakaziyo idawona programa ya JW Broadcasting® ya mwezi wa Março 2016. Programayo idapereka njira za momwe tingacitire bzinthu anzathu akatiphonyera. Mpfumakaziyo idadzalewa pomwe kuti: “Ndidadzawona kuti ndikhafunika kukhala munthu wakubzicepesa na kuwona bzomwe inepano nimbaphonya, sikuti kuyezera kucinja abale na mpfumakazi m’gwere. Programayo idandithandiza kulinga Yahova na kukumbukira kuti ndiye omwe ana ugo bwakutiuza bzakucita.” Kodi mukupfunza ciyani pamwepa? Mukakhala muli pa mabvuto, pitirizani kukumbukira Yahova. Mukumbireni kuti akuthandizeni kuwona wanthu winango ninga momwe iye ambawawonera. Baba wanu wakudzulu ambawona bzomwe iwo ambaphonya. Tsono napo kuti bziri tenepo, iye ngwakukonzeka kuwalekerera. Iye akufuna kuti imwepo mumbacitembo bzibodzi-bodzibzi.—1 Juwau 4:20.

Onani ndime 7

7. Kodi n’ciyani cidacitikira Mambo Uziya?

7 Kubzikuza kudacitisa Mambo wa Djuda, Uziya, kulamba malango yomwe adapasidwa na wanthu winango, ndipo adacita bzinthu bzomwe akhalibe nabzo ugo. Pakuyamba, Uziya akhali munthu omwe akhacita bzinthu bzabwino. Iye adakunda nkhondo zizinji, adamanga mizinda mizinji, ndipo akhana minda mizinji. ‘Mulungu wacadidi akhacitisa kuti bzinthu bzimufambire bwino.’ (2 Nkhani 26:3-7, 10) Bibliya limbalewa kuti: ‘Tsono, pomwe adakhala wamphanvu, mtima wace udabzikuza mpaka kufika pa kumudzonga.’ Yahova akhadalewa kale kuti antsembe ndiwo akhana ugo bwakupereka ntsembe mu templo. Tsono Mambo Uziya, thangwe ra kubzikuza, adapita mu templo acipereka ntsembe. Yahova alibe kukomedwa ndipo adalanga mwamuna wakubzikuzayu na mapere. Uziya adakhala na mapere moyo wace wentse.—2 Nkhani 26:16-21.

8. Mwakubverana na 1 Wakolinto 4:6, 7, kodi tingatcenkhe tani khalidwe lakubzikuza?

8 Kodi ifepano tingakhale wakubzikuza ticicita pikado ninga momwe Uziya adacitira? Onani ciratizo ca José. Iye akhali munthu omwe malonda yakhamufambira bwino kwene-kwene, ndipo akhali mkulu wa gwere omwe akhalemekezedwa. Iye akhambafotokoza nkhani pa mitsonkhano ya dera na ya cigawo. Ndipo anyakunyang’anira dera akhambakumbira iye malango. Iye adalewa kuti: “Inepano ndikhathemba nzeru zangu na luso langu la kudziwa bzinthu. Ndikhathemba lini Yahova. Ndikhakumbuka kuti ndikhali munthu wakukhwima. Tenepo, ndikhabvera lini kundicenjeza komwe Yahova akhacita na malango yace.” José adacita pikado ikulu ndipo adacosedwa m’gwere. Pomwe padapita magole mang’ono-ng’ono, adabwerera pomwe m’gwere. Iye adadzalewa kuti: “Yahova andipfunzisa kuti cinthu cakufunika kwene-kwene ndico kucita bzomwe iye akutikumbira kucita sikuti kukhala na mbiri.” Lekani kuyebwa kuti luso liri-lentse lomwe tinalo, ayai mwayi omwe tinawo m’gwere, mpsakucokera kwa Yahova. (Werengani 1 Wakolinto 4:6, 7. *) Ifepano tikakhala wakubzikuza, Yahova an’dzatiphatisa lini basa.

KUSIRIRA KWAKUIPA NI GANGO

Onani ndime 9

9. Kodi Sathani na Eva adacita ciyani thangwe ra kusirira kwa kuipa?

9 Tikalewa bza kusirira kwakuipa, timbakumbukira bza Sathani Dyabu. Ninga m’bodzi wa wanjo wa Yahova, Sathani akhana mwayi ukulu kwene-kwene. Tsono iye akhafuna bzizinji. Iye akhafuna kunamatidwa, komwe ni Yahova yekha omwe adathemera. Sathani akufuna kuti tikhale ninga iye. Ndipopa, ambaticitisa kufuna bzinthu bzizinji. Iye adayamba kucita bzimwebzi pa nthawe yomwe adalewalewa na Eva. Yahova mwalufoyi, adapasa Eva na bayace ufulu bwa kudya ‘miti yentse ya m’munda,’ kupambula ubodzi okha basi. (Ciyambo 2:16) Napo bzikhali tenepo, Sathani adapumpsa Eva kuti akumbuke kuti akhafunika kudya muti omwe adaletsedwa. Eva alibe kutenda bzinthu bzomwe akhanabzo; iye akhafuna bzizinji. Ifepano tikudziwa kuti nkhani imweyi idamala tani. Eva adacita pikado, ndipo na kupita kwa nthawe iye adadzafa.—Ciyambo 3:6, 19.

Onani ndime 10

10. Kodi kusirira kwakuipa kudakhala tani gango kuna Mambo Davide?

10 Kusirira kwakuipa kudacitisa Mambo Davide kuyebwa bzomwe Yahova adamupasa, bzomwe ni kudala, mbiri na kukunda anyamadulanthaka wace ku nkhondo. Thangwe ra kutenda, Davide adadziwa kuti bzinthu bzomwe Mulungu adamupasa bzikhali bzizinji ndipo ‘angadakwanisa lini kubzifotokoza!’ (Psalymo 40:5) Tsono pa nthawe inango, Davide adayebwa bzomwe Yahova adamupasa. Ndipo bzomwe akhanabzobzo bziribe kumukwanira; iye akhafuna bzizinji. Napo kuti Davide akhana akazi azinji, iye adabvuma kuti cikhumbo cakufuna mkazi wa mwenekaciro cikule mu mtima mwace. Mkaziyo akhali Bateseba, ndipo bayace akhali Uriya m’Hiti. Thangwe ra kusaya kukumbuka bwino, Davide adacita malume ya pa mphasa na Bateseba, ndipo mkaziyo adakhala na pathupi. Bzomwe Davide adacitabzo bzikhali bzakuipa kwene-kwene. Tsono iye adacitiratu cinthu cinango cakuipa kwene-kwenetsa. Davide adanyang’ana njira yakuti Uriya aphedwe! (2 Samuweri 11:2-15) Kodi Davide akhakumbukanyi? Kodi iye akhakumbuka kuti Yahova angadawona lini? Mtumiki wakukhulupirika wa Yahovayu, adakundidwa na khalidwe la kusirira kwakuipa, ndipo adabonera na bzomwe adacitabzo. Na kupita kwa nthawe, Davide adadzabvuma kuti akhadaphonya ndipo adakungula. Ndipo iye adatenda kwene-kwene Yahova thangwe ra kumulekerera komwe adacita!—2 Samuweri 12:7-13.

11. Mwakubverana na Wayefezo 5:3, 4, kodi n’ciyani cingatithandize kukunda kusirira kwakuipa?

11 Kodi tikupfunza ciyani na bzomwe Davide adacita? Ifepano tikupfunza kuti tingamalise kusirira kwakuipa tikapitiriza kumbatenda bzentse bzomwe Yahova ambatipasa. (Werengani Wayefezo 5:3, 4. *) Ifepano tin’funika kumbakomedwa na bzomwe tinabzo. Tikayamba kupfunza Bibliya na wanthu, tingawathandize kukumbukira cinthu cabwino comwe Yahova adawapasa nakuti ambatende Yahova thangwe ra cinthuco. Munthu akambacita bzimwebzi ntsiku zentse pa sumana, bzikufuna kulewa kuti iye apempherera bzinthu bzinomwe bzakusiyana. (1 Watesalonika 5:18) Kodi imwepo mukucitambo bzinthu bzakundendemerana na bzimwebzi? Imwepo mukakumbukira bzinthu bzentse bzomwe Yahova ambakucitirani, bzin’dzakuthandizani kukhala munthu wakutenda. Ndipo mukakhala munthu wakutenda, mun’dzakomedwa na bzentse bzomwe munabzo. Mukambakomedwa na bzomwe munabzo, mun’dzakhumba lini kukhala na cinthu comwe mulibe.

Onani ndime 12

12. Kodi Djuda Sikaliyoti adacita ciyani thangwe ra kusirira kwakuipa?

12 Kusirira kwakuipa kudacitisa Djuda Sikaliyoti kufika pa kugulisa Jezu. Pakuyamba Djuda akhali munthu wabwino. (Luka 6:13, 16) Jezu adamusankhula kuti akhale mpostolo wace. Bzikuwoneka kuti Djuda akhali munthu wa luso na wakukhulupirika. Ndipopa Jezu adamupasa ugo bwakuti ambakoye kaxa ya kobiri. Jezu na apostolo wace akhaphatisa basa kobirizo pa basa lakupalizira. Kobirizo zikhali ninga bzakupereka bzomwe abale ambapereka ntsiku zino kuti bzithandizire basa la pa dziko lentse. Tsono na kupita kwa nthawe, Djuda adadzayamba kuba, napo kuti akhabva mwakubwereza-bwereza bzomwe Jezu akhalewa pa nkhani ya kusirira kwakuipa. (Marko 7:22, 23; Luka 11:39; 12:15) Djuda alibe kuphatisa basa bzomwe Jezu akhalewabzo.

13. Kodi ni nthawe iponi yomwe Djuda adalatiza kuti akhana khalidwe la kusirira kwakuipa?

13 Kusirira kwakuipa kwa Djuda, kudawonekera pomwe Jezu akhadasala pang’ono kuphedwa. Jezu na anyakupfunza wace, kuphatanidza Mariya na m’bale wace, Marta, akhali kumui kwa Simau nyamapere. Pa nthawe ya kudya, Mariya adaima ndipo adathululira Jezu mu msolo mafuta yakununtcira, yomwe yakhali yakuumira kwene-kwene. Djuda na anyakupfunza winango adaipidwa kwene-kwene na bzomwe Mariya adacitabzo. Pinango anyakupfunza winangowo adakumbuka kuti bzikhali bwino kugulisa mafutayo aciphatisa basa kobirizo pa basa lakupalizira. Tsono Djuda akhakumbuka lini tenepoyo. Iye ‘akhali mbava’ ndipo akhafuna kuba kobiri za m’kaxa. Na kupita kwa nthawe, kusirira kwakuipa kudacitisa Djuda kugulisa Jezu thangwe ra kobiri.—Juwau 12:2-6; Mateu 26:6-16; Luka 22:3-6.

14. Kodi banja libodzi lidaphatisa tani basa mafala yomwe yali pa Luka 16:13?

14 Jezu adakumbusa ateweri wace bza cadidi ici: ‘Imwepo mungatumikire lini Mulungu na cuma pa nthawe ibodzi-bodziyo.’ (Werengani Luka 16:13. *) Bzimwebzi mpsacadidi mpaka nthawe yathu ino. Mwa ciratizo, onani momwe banja libodzi la ku Romênia lidaphatisira basa mafala ya Jezuya. Iwo adapasidwa basa lakusaya kukhalisa, mu dziko lakudala. Iwo adalewa kuti: “Ifepano tikhana mangawa mazinji ku banko kuti tiyabwezere. Tenepo, tidayamba kukumbuka kuti basa limweri likhali cisimbo cakucokera kwa Yahova.” Tsono pakhana bvuto libodzi. Basalo lingadawaphingiza pakutumikira Yahova. Pomwe banjalo lidamala kuwerenga nkhani yakuti Khalani Okhulupirika ndi Mtima Wonseyomwe iri mu Ntsanza ya Mulindiri ya 15 Agosto, 2008 (Chichewa), banjalo lidasankhula bzakucita. Iwo adati: “Penu kufuna kobiri zizinji kwene-kwene lingadakhala thangwe lakuyenda kukaphatira basa ku dziko linango, bzingadatinesa kutumikira Yahova, ndipo uxamwali bwathu na iye bungadakhala bulibe basa. Ndipo uxamwalibo bungadakhala buli pangozi.” Tenepo, iwo adalamba mwayi omwe akhadapasidwayo. Kodi n’ciyani cidadzacitika na kupita kwa nthawe? Mwamuna adagumana basa mu dziko lawolo, lomwe likhawapasa kobiri zomwe akhafunikira pa moyo wawo. Mkazi adati: “Boko la Yahova ndifupi lini.” Banjali ndakukondwa thangwe ra kuwona Yahova kukhala wakufunika kwene-kwene pa moyo wawo kuposa kobiri.

TCENKHANI MAGANGO YA SATHANI

15. Thangwe ranyi tingatsimikize kuti mpsakukwanisika kupsidimula pa magango ya Sathani?

15 Tani tikawona kuti tayamba kukhala wanthu wakubzikuza ayai wakusirira kwakuipa? Ifepano tingacinje! Paulo adalewa kuti wale omwe ‘aphatidwa wa moyo’ na Dyabu, iwo angakwanise kupsidimula. (2 Timotio 2:26) Bzimwebzi ndibzo bzomwe bzidacitikira Davide. Iye adatetekera malango yakukhwima yomwe adatambira na Natani, adakungula acicinja khalidwe lakuipa, ndipo adakhala pomwe pa uxamwali bwamphanvu na Yahova. Lekani kuyebwa kuti Yahova ngwamphanvu kwene-kwene kuposa Sathani. Tenepo, tikabvuma kuti Yahova atithandize, tin’dzapsidimula pa gango ayai pa bvuto liri-lentse lomwe Dyabu angatibweresere.

16. Kodi n’ciyani cin’dzatithandiza kutcenkha magango ya Sathani?

16 Ifepano tin’funika kutcenkha kukhala wanthu wakubzikuza na wakusirira kwakuipa, kusiyana na kucita kupsidimula pomwe Sathani atimanga kale. Ifepano tingacite bzimwebzi kokha na thandizo la Mulungu. Tsono tin’funika lini kukumbuka kuti ndife wakukhwima mwakuti tingakhale lini wakubzikuza ayai wakusirira kwakuipa! Napo atumiki wa Yahova, omwe akumutumikira magole mazinji, ambakhalambo na khalidwe lakubzikuza ayai kusirira kwakuipa. Tenepo, mbapembani kwa Yahova ntsiku zentse kuti ambakuthandizeni kuwona makumbukidwe yanu na bzicito bzanu. (Psalymo 139:23, 24) Citani ciri-centse comwe mungakwanise kuti muleke kukhala wakubzikuza ayai wakusirira kwakuipa!

17. Kodi n’ciyani comwe cin’citika tsapanopapa kuna nyamadulanthaka wathu, Dyabu?

17 Kuyambira kale-kale Sathani akhala ninga msodzi. Tsono tsapanopapa iye an’mangidwa ndipo an’pfudzidwiratu. (Cibvumbulutso 20:1-3, 10) Ifepano tikudikhirira na mtima wentse ntsiku imweyo. Pomwe ntsikuyo ikanati kufika, pitirizani kukhala wakupenya kuti muleke kumangidwa na magango ya Sathani. Citani nyongo kuti muleke kukundidwa na khalidwe lakubzikuza ayai kusirira kwakuipa. Tsimikizani ‘[kugaza] Dyabu, ndipo iye an’dzakuthawani.’—Tiyago 4:7.

NYIMBO 127 Mtundu wa Munthu Omwe Ndin’funika Kukhala

^ ndi. 5 Sathani ali ninga msodzi wa luso. Iye ambayezera kutiteya napo kuti tayamba tsapanopa, ayai tidayamba kale-kale kutumikira Yahova. Mu nkhani ino tin’pfunza kuti Sathani ambayezera tani kutipumpsa mwakuphatisa basa khalidwe lakubzikuza na kusirira kwakuipa kuti atiphere uxamwali bwathu na Mulungu. Tin’pfunzambo bza wanthu omwe adakhala wakubzikuza na wakusirira kwakuipa, ndipo tiniwonambo momwe tingatcenkhere makhalidwe yamweya.

^ ndi. 2 KAFOTOKOZEDWE KA MAFALA YANANGO: Nkhaniyi ikulewa bza kubzikuza, yomwe ni makumbukidwe yomwe munthu ambakhala nayo yakubziwona kuti ngwakufunika kwene-kwene kuposa winango; na kusirira kwakuipa, komwe ni cikhumbo cakupitirira malire cakufuna kukhala na kobiri zizinji, kutonga, kucita malume ya pa mphasa ayai bzinthu bzinango.

^ ndi. 5 Mpalizi 7:16 Leka kukhala wakulungama mwakupitirira malire ayai kubziratiza kuti ndiwe wanzeru kwene-kwene. Thangwe ranyi un’funa kubzidzonga wekha? 20 Palibe munthu wakulungama pa dziko la pantsi omwe nthawe zentse ambacita bzabwino bzokha-bzokha acisaya kuphonya.

^ ndi. 8 1 Wakolinto 4:6 Tsapano abale, bzinthu bzomwe ndalewabzi ni bzinthu bzomwe bzacitikira inepano na Apolo, tsono ndabzilewa kuti imwepo mugumane phindu, kuti mupfunze kuna ife lamulo lakuti: “Lekani kupitirira malire pa bzinthu bzakunembedwa,” kuti ali-wentse wa imwepo aleke kubzikuza mwa kumbafuna munthu munango acimbawenga munthu munango. 7 Mbani akukucitisa kukhala wakusiyana na winango? Inde, una ciyani comwe ulibe kucita kutambira? Penu udacita kutambira bzinthu bzimwebzo, thangwe ranyi ukubzikuza ninga kuti ulibe kucita kutambira?

^ ndi. 11 Wayefezo 5:3 Upombo na cakupswipisa ca mtundu uli-wentse ayai mingululi, bzireke kulewedwa pakati panu ninga momwe wanthu wakucena an’funika kucitira. 4 Mulekeretu kumbalewa bza khalidwe lakucitisa manyazi, mafala ya kupusa ayai nthabwala zakutukana, bzomwe ni bzinthu bzakusaya kufunika, m’mbuto mwace, mbacitani mabasa yakutenda.

^ ndi. 14 Luka 16:13 Palibe kapolo omwe angatumikire ambuya awiri. Thangwe iye an’dzawenga m’bodzi, acifuna munangoyo, ayai an’dzakhulupirika kwa m’bodzi, acinyoza munangoyo. Imwepo mungatumikire lini Mulungu na cuma pa nthawe ibodzi-bodziyo.

^ ndi. 57 BZOMWE BZIKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: M’bale wakubzikuza akulamba malango ya nzeru. Mpfumakazi yomwe ina kale bzinthu bzizinji, ikusirira pomwe bzinthu bzinango bzizinji.

^ ndi. 59 BZOMWE BZIKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Khalidwe lakubzikuza lidadzonga mwana wa Mulungu pabodzi na Mambo Uziya.

BZOMWE BZIKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Eva, Mambo Davide na Djuda adakhala na khalidwe la kusirira kwakuipa. Ndipopa Eva adadya muti omwe adaletsedwa, Davide adacita upombo na Bateseba, ndipo Djuda adaba kobiri.