1. Mesoriẹ ana sabu ha Echu dje orhuẹ?

ORHUẸ o vwo ọdamẹ owu—ọrẹ ọye ono mwu yanghene kpe aranmo. Ọnọ sabu ha ifi sansan ruiruo, jerẹ oborẹ owuọwan usuẹn ibrurhe efian i Job ọ djokarhọ. (Job 18:8-10) Marhẹ orhuẹ ono ru riẹriẹ aranmo ruẹ ufie? Ọ dabu yono kpahen aranmo na. Bọgo yọ nya? Me yo je yi? Ufi ọgo yọ nọ sabu mwuien? Echu ọ họhọ orhuẹ ọrana. Ọ dabu yono kpahen ọwan. Ọ djokarhọ ekete ra nya ọrhẹ ekwakwa re je ọwan. Orho ru, nọ kpahen ufi ro rorori taghene ono mwu ọwan ọke re vwe roro rhọ. Ọrẹn, Baibol na ọ yẹre ọwan imwẹro taghene ufi na orho mwu ọwan, ana ji sabu vabọ. O ji yono ọwan oborẹ ene ru kẹnoma rẹn ifi erana.

2. Ifi eva egọ ra wian yẹ Echu ọ mai ha ruiruo?

² Ifi eva rẹ Echu ọ mai ha ruiruo ra wian yẹ, omẹkpare ọrhẹ ufiuvwele. * Uvwre ẹgbukpe buebun rhe na, Echu ọ dabu ha iruemru esọsọ enana wian ne. Ọ họhọ orhuẹ rọ riẹriẹ aranmo ruẹ ufi yanghene rọ ha eriri mwuien. (Ps. 91:3) Ọrẹn, o fo nẹ ufi Echu o mwu ọwa-an. Mesoriẹ? Fọkime Jehova o dje rẹn ọwan ne oborẹ Echu ọ ha mwu ihworho.—2 Cor. 2:11.

3. Mesoriẹ i Jehova ọ ha iyẹnrẹn ihworho ri kparoma ji vwo ufiuvwele ba i Baibol na?

³ Izede ri Jehova o ti ọwan orhọ kpahen omẹkpare ọrhẹ  ufiuvwele, yẹ ọrẹ o jirie rẹn ọwan ne yono nẹ idje ihworho yi. Djokarhọ ye uvuẹn idje re ne yono kpahen na, taghene Echu ọ tobọ mwu ihworho ra ga i Jehova ọke jijiri ne. Ọnana no mevirhọ taghene a sabu kẹnoma rẹn ifi enana-a? Ẹjo. Jehova ọ ya iyẹnrẹn enana rhotọre uvuẹn i Baibol na, nẹ aye i rhiẹ “orhetio harẹn ọwan.” (1 Cor. 10:11) O rheri taghene ana sabu yono nẹ oborẹ ọ phia rẹn aye, jeghwai kẹnoma yanghene vabọ ifi Dẹbolo.

4. Me yọ nọ phia rẹn ọwan orhianẹ a kparoma?

⁴ Echu ọ guọlọre taghene arha kparoma. O rheri taghene arha ha uphẹn rẹn omẹkpare no sun ọwan, ana họhiẹ, e ji vwo arhọ i bẹmẹdẹ-ẹ. (Prov. 16:18) Omarana, ọnyikọ Paul no tiri ọwan orhọ taghene ohworho ọnọ sabu “vwo uruemru omẹkpare, jeghwai se rhẹ ẹzeguon re bru te i Dẹbolo.” (1 Tim. 3:6, 7) Ọrana ọnọ sabu phia rẹn ọwan, o toro sẹ o jiri ne ra ga i Jehova yanghene ọ jeghwai jiri-i.

5. Jerẹ oborẹ ọ ha Ecclesiastes 7:16, 20, marhẹ ohworho ono ru dje omẹkpare phia?

⁵ Ihworho ra kparoma i vwo ufiuvwele. Echu ọ damoma rọ nọ lẹrhẹ ọwan roro kpahen oma ọwan ọvo, ukperẹ ana tẹnrovi Jehova maido ọke arha ha ebẹnbẹn. Jerẹ udje, a mọrenfian banruọn dẹ ne? Yanghene e sehiẹn owẹwẹ dẹ ne? Oma ọnọ merhen Echu orhianẹ evwan o biomiruon kpahen Jehova yanghene imizu ukoko na. Habaye, Dẹbolo ọ guọlọre ne wu roro taghene ekwakwa ine serhọ wu rhe ru oborẹ o jeruo, ukperẹ wu na nyalele ọkpọvi Jehova rọ ha i Baibol na.—Se Ecclesiastes 7:16, 20.

6. Me ya na sabu yono nẹ oborẹ ọ phia rẹn omizu ọmase owu obẹ i Netherlands?

⁶ Roro kpahen oborẹ ọ phia rẹn omizu ọmase owu obẹ i Netherlands, rọ tuekwẹre kpahen imizu ri ruruie sọ. No brorhiẹn taghene ọrhọ guọlọ ru kugbe rhẹ imizu na ghwomara-an, nọ tare: “Mia sabu wene uruemru mẹ jeghwai harhomu imizu na-a. Ni mi ta rẹn esa mẹ taghene  ame ina kwa riẹ ukoko ọrọrọ.” Ọke oru, omizu ọmase na no ni ẹkwaphiẹrhotọre i JW Broadcasting^® ọrẹ March 2016 rọ ha jw.org. Ividio na ọ ha irorẹdjẹ ezẹko phia kpahen oborẹ ene ru nyerẹn ghele ijẹgba awọrọ. Nọ tare: “Ne mi mẹrẹnvwrurhe taghene o fori ne mi vwo omeriotọre, ji roro kpahen orusọ mẹ ukperẹ mi na damoma wene uruemru imizu ukoko na. Ẹkwaphiẹrhotọre i broadcast na ọ ha userhumu mẹ tẹnrovi Jehova ọrhẹ ọdo-usun ọnẹyen.” Me wu yonorin? Arha dẹrughwaroghwu ebẹnbẹn, tẹnrovi Jehova. Rẹ ye nọ ha userhumu wẹn ni awọrọ jerẹ oborẹ ọye o ni aye. Jehova o rhe kpahen orusọ aye; ọrẹn o mwuegbe rọ nọ harhomu aye. Ọ ji guọlọ taghene wu ruẹ omaran.—1 John 4:20.

7. Me yọ phia rẹn Orodje Uzziah?

⁷ Omẹkpare yọ lẹrhẹ Orodje Uzziah ro sun Judah tiẹn ọkpọvi, ji ruẹ oborẹ e vwe dje yi. Uzziah o ruẹ ekwakwa irhorhomu buebun. O fiuvweri buebun kparobọ, bọn emwa buebun jeghwai vwo ikebi buebun. “Osolobrugwẹ urhomẹmro na nọ ha ebrurhọ riẹn.” (2 Chron. 26:3-7, 10) Baibol na ọrhọ ta: “Ọrẹn, ogege o vwo omẹgbanhon ne, nọ kparoma uvuẹn ọmudu ọnẹyen, ọnana no sun rien riẹ oghwọghọ.” Nẹ ọtonrhọ, Jehova o jurhi taghene irherẹn ọvo yi na sabu torhẹ ajija uvuẹn oghwa ẹga na. Ọrẹn, Orodje Uzziah o ruẹ oborẹ o vwo fo no ru, jeghwai ruẹ oghwa ẹga na ya torhẹ ajija. Oma ọ merhen i Jehova-a, nọ ha emiamo oti mwuien. Uzziah nọ daji emiamo na uvuẹn ọsoso akpenyerẹn yen.—2 Chron. 26:16-21.

8. Lele oborẹ ọ ha 1 Corinthians 4:6, 7, marhẹ ene ru kẹnoma rẹn omẹkpare?

⁸ Omẹkpare ọnọ sabu lẹrhẹ ọwan se rhẹ aruẹ ufi ro mwu Uzziah na? Roro kpahen udje José. Ọye ọ sueyi rọ dabu ruẹ riaro, ọye jẹ ọkpako ukoko ra dabu họghọ riẹn. Ọ ha ẹmro phia uvuẹn omẹvwa okinhariẹ ọrhẹ emẹvwa eduado, iniruo okinhariẹ a ji nekpẹn urhebro mie yi. Nọ tare: “Ọrẹn ni mi hẹroso ena ọrhẹ omẹgbanhon mẹ. Mia hẹroso i Jehova-a. Mie roro taghene mi gbanhonron, omarana mia rha kerhọ orhetio ọrhẹ urhebro ri nẹ obẹ i Jehova rhe-e.” José no ruẹ ọdandan ọghwaghwa, na jeghwai le yi nẹ ukoko. Ẹgbukpe ezẹko ri vrẹnren na, na rharhumu se yi. Vwana  nọ tare: “Jehova o yonirin mẹ ne taghene oborẹ ọ mai ghanren yẹ ọrẹ ene ru oborẹ ọye ọ ta rẹn ọwan, orhiẹ ọrẹ ene titi-i.” Jenẹ a karorhọ taghene ena ọrhẹ uphẹn ẹga re vwori uvuẹn ukoko na, i nẹ obẹ i Jehova rhe. (Se 1 Corinthians 4:6, 7.) Arha kparoma, Jehova o kwe ha ọwan wia-an.

9. Me yẹ ufiuvwele ọ lẹrhẹ Echu ọrhẹ Eve ru?

⁹ Ọke re roro kpahen ufiuvwele, ne roro kpahen Echu. Ro rhiẹ owu usuẹn emakashe i Jehova, Echu ọnọ sabu vwo uphẹn ẹga buebun bi. Ọrẹn, ọ guọlọ vwo bunrhọ. Ọ guọlọ ẹga ro fori na harẹn Jehova ọvo. Echu ọ guọlọre taghene ọwan i họhiẹ, omarana nọ damoma ruie ne je vwo ẹhẹn otemẹ kpahen oborẹ e vwori. Ọke ukaro rọ tuẹn omẹdamu ọnana rhọ yẹ ọke ro bru Eve. Jehova ọ yẹ Eve ọrhẹ esa ye emaren buebun rọ nọ vuọn aye evwan—“nẹ ọsoso erhan ri ha uvuẹn ogba na,” jokpanẹ owu ọvo. (Gen. 2:16) Ọrẹn, Echu nọ phiẹ Eve rhọ no roro taghene o fori nọ re nẹ orhan ọrana re jurhi kpahen rẹn aye na. Eve o vwo ọdaremẹro kpahen oborẹ o vwori-i; ọ guọlọ vwo bunrhọ. Ọwan i rhe oborẹ ọ phiare. Eve no ruẹ ọdandan jeghwai hwu ọke oru.—Gen. 3:6, 19.

10. Marhẹ ufiuvwele o ru rhiẹ ufi rẹn Orodje David?

¹⁰ Ufiuvwele ọ lẹrhẹ oborẹ i Jehova ọ yẹ Orodje David sẹriẹ ẹro, nọyẹ efe, otitimẹ ọrhẹ efikparobọ ro vwo kpahen evwreghrẹn yen. David ọ tare taghene ẹghẹlẹ i Jehova i ‘vrẹn oborẹ ọnọ sabu karorhọ!’ (Ps. 40:5) Ọrẹn, uvwre ọke owu, oborẹ i Jehova ọ yẹ David nọ sẹreriẹ ẹro. Orho vwo ẹhẹn otemẹ-ẹ; ọ guọlọ vwo bunrhọ. Dedevwo David o vwo ane buebun, ọrẹn no vwo oruru ọsọsọ kpahen ane ọwọrọ uvuẹn ọmuduie. Odẹ ọmase na i Bath-sheba, odẹ esa ye Uriah ro rhiẹ onyẹ Hitti. Ufiuvwele nọ lẹrhẹ i David lele Bath-sheba ghwọwe, nọ ji mẹrenvwan. David nọ haba orusọ na nyoma ro ruẹ ẹkwaphiẹrhotọre re ne kpe Uriah hwu! (2 Sam. 11:2-15) Me yi David o roro? David o roro taghene Jehova ọ vwọ mẹriẹ-ẹn? Dedevwo o jiri ne ri David ọ ga i Jehova, ọrẹn nọ ha uphẹn rẹn ufiuvwele jeghwai rioja omamọ. Ọrẹ omamerhomẹ, David no kwe orusọ ye jeghwai ghwẹriẹ. Oma ọ  merhen riẹn ọke i Jehova ọ rharhumu vwo ekwerhọ kpahiẹn!—2 Sam. 12:7-13.

11. Lele oborẹ ọ ha Ephesians 5:3, 4, me yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan wọnrọn haso ufiuvwele?

¹¹ Me ya na sabu yono nẹ udje i David? E yonorin taghene ana sabu wọnrọn haso ufiuvwele ọke erhe dje ekpẹmẹ phia fọkiẹ ọsoso oborẹ i Jehova ọ yẹre ọwan ne. (Se Ephesians 5:3, 4.) O fori ne vwo ẹhẹn otemẹ kpahen oborẹ e vwori. E jiririe rẹn ihworho re yono i Baibol na obọ nẹ aye i roro kpahen ebrurhọ owu ri Jehova ọ yẹre aye ne, nẹ aye i ji kpẹmiẹ fọkiẹ ebrurhọ na. Ohworho orho ruẹ ọrana kẹdẹkẹdẹ uvuẹn ọkprughwre owu, ọnana no mevirhọ taghene ọ nẹrhomo kpahen ekwakwa irhiruẹ sansan ne. (1 Thess. 5:18) Wu vwo aruẹ ẹkwaphiẹrhotọre ọrana? Wu rhe roro kpahen ọsoso oborẹ i Jehova o ru wẹn ne, ọnọ lẹrhuọ dje ekpẹmẹ phia. Habaye, we rhe dje ekpẹmẹ phia, wu ne vwo ẹhẹn otemẹ. Wu rhe vwo ẹhẹn otemẹ, wu rhe vwo ufiuvwele-e.

12. Me yẹ ufiuvwele o mwu i Judas Iscariot ru?

¹² Ufiuvwele yọ lẹrhẹ i Judas Iscariot rhẹ i Jesu. Ọrẹn, o vwo uruemru ọrana nẹ ọtonrhọ rhe-e. (Luke 6:13, 16) Jesu ọ djẹriẹ no rhiẹ ọnyikọ ye. Jesu ọ hẹroso i Judas nọ hẹrote ekpeti igho na, fọkime ọye ohworho ro mwuovwan ra hẹrosua. Jesu ọrhẹ inyikọ na, a ha igho ọrana hẹrote edamẹ aye ọke aye e ghwoghwo. Ọrẹ ohọhọme, igho na i họhọ itetoro re toro rẹn owian akpọ ephian inyenana. Ọrẹn, uvwre ọke owu, Judas no so igho na, udabọ orhetio ri Jesu ọ ha phia kpahen ufiuvwele. (Mark 7:22, 23; Luke 11:39; 12:15) Judas ọ tiẹn orhetio erana.

13. Ọkiọgo yẹ ufiuvwele i Judas o fiotọre?

¹³ Ufiuvwele i Judas no fiotọre uvwre oborẹ ọ phiare bọmọke e ki kpe i Jesu hwu. Jesu, idibo yi, Mary ọrhẹ omizie re se i Martha, ni rhiẹ ọpha ruẹ Simon ro kpomu oti bi. Ọke aye a riẹ emaren, Mary no vẹnrẹnren ji rhie amivi rọ ghanranren omamọ rọ dabu rhe gbon rhẹ urhomu i Jesu. Evwan ni biomu i Judas ọrhẹ idibo ri hẹrhẹre na. Idibo ereva na ina sabu rhe roro taghene ana ha igho na hẹrote edamẹ owian aghwoghwo na. Ọrẹn, oborẹ ọ lẹrhẹ i Judas tuekwẹre san. Ọye “ohi,” rọ guọlọ so nẹ igho ekpeti na. Ọke oru, ufiuvwele no mwu i Judas rhẹ i Jesu uchunu ra rhẹ ọvrẹn.—John 12:2-6; Matt. 26:6-16; Luke 22:3-6.

14. Marhẹ esa ọrhẹ ane owu i ru ha uyono rọ ha Luke 16:13 ruiruo?

¹⁴ Jesu ọ karorhọ idibo yi urhomẹmro ọghoghanren ọnana: “Are i sabu rhiẹ ọvrẹn harẹn Osolobrugwẹ ọrhẹ Efe-e.” (Se Luke 16:13.) Ẹmro ọrana ji urhomẹmro me te inyenana. Roro kpahen oborẹ esa ọrhẹ ane owu obẹ i Romania, i ha ẹmro i Jesu ruiruo lele. A yẹre aye iruo ibiọke uvuẹn ẹkwotọre ro feri. Aye ni tare: “Ame i riosa ibanki ame i guọlọ kwa, omarana ọke ukaro ame ne roro taghene ọnana ebrurhọ ro nẹ obẹ i Jehova rhe.” Ọrẹn, o vwo obẹnbẹn owu. Iruo na ọ yẹ aye uphẹn aye ina ga i Jehova vuọnvuọ-ọn. Ọke aye e se urhomu-ẹmro na “Maintain Loyalty With a Unified Heart,” rọ ha Oghwa Odẹrẹ ọrẹ August 15, 2008 hin, aye ni brorhiẹn. Aye ni tare: “Orhianẹ ọrẹ ame ina ya guọlọ igho obuebun yọ kpare ame riẹ ẹkwotọre ọrọrọ, nọyẹ orhiẹ ogame i Jehova yẹ emru ukaro uvuẹn akpenyerẹn ame-e. O mwurun ame ẹro taghene onyerẹnkugbe ame rhẹ i Jehova ono seriotọre.” Omarana, aye ni tiẹn iruo na. Mẹ yọ phiare? Esa na nọ mẹrẹn iruo  uvuẹn ẹkwotọre aye, rọ nọ sabu hẹrote edamẹ aye. Aniẹ nọ tare: “Jehova ọ ha userhumu rẹn idibo yi ọke ephian.” Oma ọ merhen esa ọrhẹ ane ọnana taghene aye i ha i Jehova ruẹ Onini aye ukperẹ ono rhiẹ igho.

15. Mesoriẹ o mwu ọwan ẹro taghene ana sabu vabọ ifi Echu?

¹⁵ Me ye ne ruo orhianẹ a kparoma yanghene e vwo ufiuvwele? Ana sabu wene! Paul ọ tare taghene ihworho ri Dẹbolo o ‘mwurun ekpokpọ,’ ina ji sabu vabọ. (2 Tim. 2:26) David ọ kerhọ ọkpọvi Nathan ọ yẹriẹ, nọ ghwẹriẹ nẹ uruemru ufiuvwele na, kwaphiẹ onyerẹnkugbe yi rhẹ Jehova rhọ. Karorhọ, Jehova ọ gbanhon ghwẹ Echu. Omarana, erhe rhiabọ dede userhumu i Jehova, ana sabu vabọ aruẹ ufi ephian ri Dẹbolo o vwori.

16. Me yọ nọ ha userhumu rẹn ọwan kẹnoma rẹn ifi Echu?

¹⁶ Itiọrurhomẹmro, ukperẹ ana vabọ ufi Echu, o fori na kẹnoma rẹn aye ephian. Ana sabu ruẹ ọnana nyoma userhumu i Jehova. A vwa hẹroso oma ọwa-an! Imizu ra ga i Jehova ọke jijiri ne ina sabu kparoma yanghene vwo ufiuvwele. Omarana, rẹ i Jehova kẹdẹkẹdẹ nọ ha userhumu wẹn mẹrẹnvwrurhe sẹ iruemru esọsọ erana, a hobọte iroro ọrhẹ irueruo enọ ne. (Ps. 139:23, 24) Damoma kẹnoma rẹn omẹkpare ọrhẹ ufiuvwele!

17. Phẹrẹkpẹ, me yọ nọ phia rẹn Dẹbolo ro rhiẹ ọvwreghrẹn ọwan?

¹⁷ Emrẹ ẹgbukpe buebun rhe na, Echu ọ họhọ orhuẹ. Ọrẹn, phẹrẹkpẹ ana gba ye jeghwai ghwọghiẹ. (Rev. 20:1-3, 10) Ọwan a hẹrhẹ ẹdẹ ọrana. Bọmọke ọke ọrana ono te, kpomavi rẹn ifi Echu. Wian gbanhon ne wu kẹnoma nẹ omẹkpare yanghene ufiuvwele o jo suon. Brorhiẹn wu na ‘kparehaso i Dẹbolo, nọ nọ zẹ jẹ owẹwẹ vwo.’—Jas. 4:7.