1. ?Sa benin wie mun yɛ be kle kɛ sran’m be bu i kɛ be ti kpa tra be wiengu mun-ɔn?

ANDƐ’N, sran’m be bu i kɛ be ti kpa tra be wiengu mun. Sa wie’m be kle sɔ weiin. I wie yɛle kɛ aata difuɛ wie’m be yo be wiengu aata difuɛ’m be abɔlɛ naan be ninnge liɛ’m be nanti. Be nga be si wanndilɛ nun akplowa kusu’n, ɔ ju wie’n kɛ ɔ ko yo naan b’a ɲan akatua’n be ɲinfu be yo be wiengu’m be like yaya. Asa ekun’n, kɛ ɔ ko yo naan suklu ba wie’m b’a wlu inivɛsite dandan’m be nun’n, kɛ bé bó be ta’n be di ndrunmun annzɛ be yo ninnge uflɛ wie m’ɔ timan su-ɔ. E mɔ e ti Klisifuɛ’n, e si kɛ ayeliɛ sɔ’m be timan kpa. Afin be o “klɔ sran nzuɛn’n” nun wie. (Gal. 5:19-21) Sanngɛ ɔ yo e kɛ wafa nga aniaan wie’m be yo ninnge mun’n, ɔ ti kɛ nn be su fa be wun be sunnzun be wiengu mun sa. Wie liɛ’n, kɛ bé yó sɔ’n be wunman nun. Ɔ fataman kɛ e bu ndɛ sɔ’n i aɔwi ndɛ. Afin sɛ asɔnun’n nun’n e fa e wun e sunnzun e wiengu mun’n, bo kun yolɛ’n su tranman e afiɛn kun.

2. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

² Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán ayeliɛ wie mɔ be kwla yo maan sran kun fɛ i wun sunnzun i wiengu mun’n be ndɛ. Kpɛkun é wá kán Zoova i sufuɛ wie mɔ b’a faman be wun b’a sunnzunman be wiengu mun’n, be ndɛ wie. Sanngɛ maan e dun mmua e fa e ɲin e sie i ndɛ cinnjin nga su. Yɛle kɛ sɛ e waan é yó like kun’n, ɔ fata kɛ e bu like nga ti yɛ e waan é yó like sɔ’n i akunndan kpa. Maan e kan wafa nga e kwla yo sɔ’n i ndɛ.

3. ?Kosan benin wie mun yɛ ɔ fata kɛ e fa usa e wun-ɔn?

³ Sɛ cɛn kunngun e bu like nga ti yɛ e yo ninnge wie mun i akunndan’n, i sɔ’n ti kpa. I sɔ yolɛ nun’n, e kwla usa e wun kɛ: ‘?Kɛ n fa min wun sunnzun sran’n yɛ n wun i wlɛ kɛ n le ɲrun-ɔn? ?Kɛ be man min junman kun asɔnun’n nun’n, n tu min klun n di naan aniaan’m be si kɛ n leman wunsu? ?Annzɛ n yo sɔ naan Zoova i klun jɔ min wun?’ ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e fa kosan sɔ mun e usa e wun-ɔn? Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n kan’n su.

4. ?Kɛ nga Galasifuɛ Mun 6:3, 4 fa kan’n sa’n, ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e fa e wun e sunnzun e wiengu mun-ɔn?

⁴ Biblu’n wla e fanngan kɛ nán e fa e wun e sunnzun e wiengu mun. (An kanngan Galasifuɛ Mun 6:3, 4 nun.) ?Ngue ti-ɔ? Afin sɛ e yo sɔ’n, e kwla bu i kɛ e ti kpa tra aniaan mun. Ɔ maan é tú e wun. Asa kusu’n sɛ e fa e wun e sunnzun e wiengu mun’n, e kwla bu i kɛ aniaan’m be ti kpa tra e naan e liɛ’n e timan like fi. I sɔ’n ti’n e sa sin búbú e. Ayeliɛ sɔ’m be nun wie fi timan kpa. (Rɔm. 12:3) Aniaan bla kun m’ɔ suan Katerina’n, * ɔ wunnin i sɔ liɛ’n i wlɛ. Aniaan bla sɔ’n tran Glɛsi lɔ. Ɔ seli kɛ: “N fali min wun sunnzunnin aniaan bla nga be ti klanman tra min’n, nin aniaan nga be si jasin fɛ’n i bo kpa’n ɔ nin aniaan nga be le janvuɛ kaka’n. I sɔ’n ti’n, m’an buman min wun sran kun.” Nán e wla fi su kɛ nán klanman mɔ e ti’n, annzɛ ijɔlɛ mɔ e si ijɔ’n, annzɛ klolɛ mɔ sran kaka klo e’n be ti yɛ Zoova yoli maan e bɛli i sulɛ-ɔ. Sa nga ti yɛ ɔ yoli sɔ’n yɛle kɛ ɔ wunnin i kɛ e kunndɛ kɛ é sú i naan é nánti ndɛ nga i Wa’n kannin’n su.​—Zan 6:44; 1 Kor. 1:26-31.

5. ?Ngue yɛ aniaan bian Liki i su ndɛ’n kle e-ɔ?

⁵ Kosan kun ekun mɔ e kwla fa usa e wun’n yɛle kɛ: ‘?Aniaan’m be bu i kɛ n klo ndɛnngan annzɛ n kloman ndɛnngan?’ Maan e kan aniaan bian kun m’ɔ suan Liki’n i ndɛ kan. Aniaan bian sɔ’n tran Kore di Sidi. Blɛ wie nun’n, ɔ buli i wiengu asɔnun kpɛnngbɛn mun kɛ i wla sa. Ɔ seli kɛ: “N kan aniaan sɔ’m be wun ndɛ tɛtɛ. Yɛ kɛ be kan ndɛ kun’n, n si su akplowa.” ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n, wafa sɛ yɛ i bo’n guali-ɔ? I bɔbɔ tɛli su kɛ: “Min ayeliɛ’n ti’n, asɔnun’n nun sanngannin.” Ɲanmiɛn sa, aniaan bian Liki i janvuɛ wie’m be ukɛli i naan w’a wun i wlɛ kɛ i ayeliɛ’n timan kpa. I sɔ’n ti’n, ɔ miɛnnin i ɲin kacili i sa. Ɔ maan siɛn’n ɔ di i asɔnun kpɛnngbɛn junman’n i kpa. Sɛ e sie i nzɔliɛ kɛ e fa e wun e sunnzun e wiengu’n, maan e mian e ɲin naan e wla ayeliɛ tɛ sɔ’n i ase ndɛndɛ.

6. ?Kɛ nga Galasifuɛ Mun 5:26 fa kan’n sa’n, ayeliɛ tɛtɛ benin mun yɛ be kwla yo maan sran kun fɛ i wun sunnzun i wiengu-ɔ?

⁶ An kanngan Galasifuɛ Mun 5:26 nun. Ayeliɛ nga be kwla yo maan sran kun fɛ i wun sunnzun i wiengu’n, be nun kun yɛle be wun tulɛ’n. Sran ng’ɔ tu i wun’n, ɔ yo i wun kpakpa kpɛkun ɔ bu i ngunmin i wun akunndan. Ayeliɛ sɔ’m be nun kun ekun yɛle aɲinblɔɛ’n. Sran ng’ɔ ti aɲinblɔɛfuɛ’n, i ɲin blo i wiengu like su. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ dé like sɔ’n i sa nun wie. Ɔ maan sran nga i ɲin blo i wiengu like su’n, ɔ kpɔ sran. I sɔ’n ti’n, maan e yo like kwlaa nga e kwla yo naan y’a yiman ayeliɛ tɛtɛ sɔ’m be nglo’n.

7. An fa sa kun be yiyi like nga ti yɛ be wun tulɛ’n nin aɲinblɔɛ’n be timan kpa’n i nun.

⁷ E kwla fa be wun tulɛ’n nin aɲinblɔɛ’n e sunnzun wla m’ɔ o aviɔn kun i sannzi nun’n. I bo bolɛ nun’n, aviɔn’n kwla  tu i bo. Sanngɛ kɛ mɔ wla o i sannzi nun’n ti’n, ɔ su kwlá kɔman mmua yɛ ɔ́ tɔ́. I wafa kunngba’n, sran kun kwla su Zoova kpa. Sanngɛ sɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun naan ɔ tu i wun annzɛ ɔ kaci aɲinblɔɛfuɛ’n, sɛ é kwlá sé’n ɔ́ tɔ́. (Nya. 16:18) Yɛle kɛ ɔ́ yáci Zoova i sulɛ. Ɔ maan ɔ́ yó i bɔbɔ i wun tɛ kpɛkun ɔ́ yó aniaan’m be tɛ wie. ?Kɛ m’ɔ ti sɔ’n niɔn, ngue yɛ e kwla yo naan y’a tuman e wun annzɛ y’a yoman aɲinblɔɛfuɛ-ɔ?

8. ?Sɛ e kunndɛman kɛ é tú e wun’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

⁸ Sɛ e kunndɛman kɛ é tú e wun’n, maan e nanti afɔtuɛ yɛ mɔ Pɔlu mannin Filipufuɛ mun’n i su. Ɔ seli kɛ: “Nán an yo like fi utre su, yɛ nán an yo amun wun kpakpa. Sanngɛ an yo wun ase kanfuɛ naan an bu amun wiengu mun kɛ be ti kpa tra amun.” (Fp. 2:3) Sɛ e bu e wiengu mun kɛ be ti kpa tra e’n, sɛ aniaan kun si like kun yo tra e’n e su faman e ɲin e cimɛn i. Sanngɛ i sɔ’n yó e fɛ. I li sɛ aniaan sɔ’n fa like ng’ɔ si i yo’n su Zoova’n, yɛ é dí aklunjɔɛ kpa’n niɔn. Sɛ aniaan sɔ’n kusu nanti afɔtuɛ nga Pɔlu mannin’n su wie’n, ɔ́ wún i wlɛ kɛ e si ninnge wie’m be yo trɛ i. Ɔ maan i agualiɛ su’n, e kwlaa e bo yó kun yɛ é trán fɛfɛ asɔnun’n nun.

9. ?Sɛ e kunndɛman kɛ é yó aɲinblɔɛfuɛ’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

⁹ Sɛ e kunndɛman kɛ é yó aɲinblɔɛfuɛ’n, ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ. I wie yɛle kɛ maan e wun i wlɛ kɛ e kwlá yoman like ngba. Sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, e su kunndɛman kɛ é klé kɛ e si ninnge wie’m be yo tra aniaan mun. Sanngɛ sɛ aniaan kun si like wie yo tra e’n é níɛn i ajalɛ’n su. I wie yɛle kɛ sɛ aniaan kun si nzra nun ijɔ kpa’n, e kwla usɛ i wafa ng’ɔ siesie i wun’n. Sɛ kusu aniaan bla kun si like tɔn kpa’n, e kwla se i kɛ ɔ uka e naan e si like tɔn kɛ i sa wie. Asa kusu’n sɛ janvuɛ tralɛ’n ti kekle e sa nun’n, e kwla se aniaan kun m’ɔ le janvuɛ kaka’n kɛ ɔ uka e. Sɛ e yo sɔ’n, e su yoman aɲinblɔɛfuɛ yɛ é sí like kaka yó.

10. ?Ndɛ benin yɛ ɔ tɔli Zedeɔn nin Efraimunfuɛ’m be afiɛn-ɔn?

¹⁰ Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ kun m’ɔ tɔli Zedeɔn nin Efraimunfuɛ’m be afiɛn’n i su. Zedeɔn fin Manase akpasua’n nun.  Cɛn kun’n, Zoova fanngan nun’n ɔ nin sran 300 be kwlali be kpɔfuɛ mun. Ɔ maan be kwla fɛ i sɔ’n fa di be nuan. Kɛ Efraimunfuɛ’m be tili like nga Zedeɔn yoli’n b’a yomɛn i mo. I kpa bɔbɔ’n be kunndɛli i nin ndɛnngan. Be waan ngue ti yɛ kɛ ɔ nin be kpɔfuɛ’m bé kó kún alɛ’n w’a flɛman be-ɔ. Kɛ mɔ be kunndɛ dunman’n i ti yɛ be yoli sɔ-ɔ. Sanngɛ be wla fili like cinnjin kpa kun su. Yɛle kɛ like nga Zedeɔn yoli i lɛ’n ti’n, Zoova i dunman’n fuli yɛ i nvle’n nunfuɛ’m be ɲannin be ti.​—Jɔl. 8:1.

11. ?Ngue ndɛ yɛ Zedeɔn kan kleli Efraimunfuɛ mun-ɔn?

¹¹ Kɛ Efraimunfuɛ’m be fali ya’n, Zedeɔn seli be kɛ: “?Nán amun li yɛ amun kunnin alɛ’n niɔn?” Ndɛ sɔ mɔ Zedeɔn kannin’n kle kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ. I sin’n, ɔ kannin sa dandan wie mɔ Zoova maan be kwla yoli be’n, be ndɛ fa kpɛnnin be wla. Ɔ maan “be guali be ya’n i ase.” (Jɔl. 8:2, 3) Kannzɛ Efraimunfuɛ’m be ndɛ yoman fɛ’n, sanngɛ Zedeɔn nin be w’a kanman ndɛ. Afin ɔ kunndɛman kɛ Ɲanmiɛn i nvle nunfuɛ’m be bubu be wun nun.

12. ?Ngue yɛ Zedeɔn nin Efraimunfuɛ’m be su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹² ?Ngue yɛ Zedeɔn nin Efraimunfuɛ’m be su ndɛ’n kle e-ɔ? Efraimunfuɛ’m be su ndɛ’n kle e kɛ ɔ fataman kɛ e kunndɛ dunman. Sanngɛ maan e fa manmanlɛ’n e man Zoova titi. Zedeɔn kusu i su ndɛ’n kle awlobo kpɛn mun nin asɔnun kpɛnngbɛn’m be ajalɛ cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ sɛ be yo like kun naan sran kun fa su ya’n, maan be mian be ɲin naan be wun like nga ti yɛ sran’n fali ya’n i wlɛ. Kannzɛ sran’n i ndɛ yoman fɛ bɔbɔ’n, sanngɛ nán maan be kan ndɛ ya su be kle i. Kpɛkun ninnge kpakpa nga sran’n yoli be’n ti’n, be yo i mo. Kɛ ɔ ko yo naan b’a kwla yo sɔ’n, ɔ fata kɛ be yo wun ase kanfuɛ. Nán e wla fi su kɛ nán ndɛ fɛ kunndɛlɛ yɛ ɔ ti cinnjin-ɔn. Sanngɛ bo kun yolɛ’n yɛ ɔ ti cinnjin-ɔn.

13. (1) ?Sa benin yɛ ɔ tɔli Anin su-ɔ? (2) ?Yɛ ngue yɛ ɔ yoli naan w’a jran sa sɔ’n i ɲrun kekle-ɔ?

¹³ Siɛn’n, maan e fa e ɲin e sie i Anin su. Anin i wun’n suan Ɛlkana, ɔ ti Levifuɛ yɛ ɔ klo Anin kpa. Sanngɛ Ɛlkana le bla uflɛ. Be flɛ i kɛ Pɛnina. Ɛlkana klo Anin tra Pɛnina. ‘Pɛnina le ba, sanngɛ Anin liɛ’n ɔ leman ba.’ I sɔ’n ti’n, Pɛnina ‘di i asanse titi, yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ gúɛ i ɲin ase.’ I sɔ mɔ Pɛnina yo’n ti’n, Anin i wla bo i wun dan. Ɔ maan ‘ɔ sun yɛ ɔ diman like.’ (1 Sam. 1:2, 6, 7) Ɔ nin i sɔ ngba’n, Anin w’a tumɛn i klunngbɔ. Sanngɛ ɔ srɛli Zoova kɛnnin i klun ndɛ kleli i, yɛ ɔ lafili su kɛ Zoova wá síesíe sa sɔ’n. Biblu’n seman kɛ kɛ Anin srɛli Zoova’n, Pɛnina kacili i ayeliɛ’n. Sanngɛ like nga e si i’n yɛle kɛ Anin i wla guali ase yɛ “i nyrun b’ɔ ti mlanwa’n ɔ titili.”​—1 Sam. 1:10, 18.

14. ?Ngue yɛ Anin i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁴ ?Ngue yɛ Anin i su ndɛ’n kle e-ɔ? Sɛ sran kun kunndɛ kɛ ɔ́ klé kɛ ɔ ti kpa tra e’n, nán e tɛ i su. Asa’n, sɛ ɔ yo e tɛ’n nán e yo i wie.  Sanngɛ maan e yo like kwlaa nga e kwla yo naan e nin i y’a tran klanman’n. (Rɔm. 12:17-21) Sɛ e yo sɔ lele naan sran’n w’a kacimɛn i ayeliɛ bɔbɔ’n, e liɛ’n e wla gúa ase yɛ e klun jɔ́.

15. ?Ngue yɛ Apolɔsu nin Pɔlu be si i yo-ɔ?

¹⁵ Maan e fa e ɲin e sie i Apolɔsu nin akoto Pɔlu be su. Be sran nɲɔn’n be si Ɲanmiɛn Ndɛ’n i kpa. Asa’n, be si like kle kpa yɛ sran’m be si be kpa. Kpɛkun be sran nɲɔn’n be ukali sran kpanngban naan b’a kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. Sanngɛ be nun wie fi w’a bumɛn i wiengu kɛ i wla sa.

16. Amun kan Apolɔsu i ndɛ kan.

¹⁶ ‘Be wuli Apolɔsu Alɛzandri klɔ’n su.’ Laa’n, sran’m be kɔ klɔ sɔ’n su lɔ be ko suan fluwa. Apolɔsu si ijɔ kpa, kpɛkun “ɔ si Ɲanmiɛn Ndɛ’n kpa.” (Yol. 18:24) I nun mɔ Apolɔsu wo Korɛnti lɔ’n, aniaan wie’m be buli i sran trali Pɔlu nin aniaan onga mun. I sɔ’n ti’n, be wa bubuli be wun nun. (1 Kor. 1:12, 13) ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Apolɔsu suannin be bo? E bumɛn i sɔ. Afin kɛ ɔ jasoli Korɛnti klɔ’n su’n, Pɔlu wlɛli i fanngan kɛ ɔ sɛ i sin lɔ ekun. (1 Kor. 16:12) Sɛ ɔ ti kɛ Apolɔsu suannin aniaan sɔ’m be bo’n, nn Pɔlu w’a semɛn i kɛ ɔ sɛ i sin lɔ ekun. I sɔ’n kle kɛ Apolɔsu fali like ng’ɔ si i yo’n fa yoli like kpa. I wie yɛle kɛ ɔ boli jasin fɛ’n yɛ ɔ wlali aniaan’m be fanngan. Asa ekun’n, Apolɔsu ti wun ase kanfuɛ. Afin kɛ Akila nin Prisiyi “be kannin Ɲanmiɛn i atin’n i ndɛ weinwein kpa kleli i’n,” w’a faman ya.​—Yol. 18:24-28.

17. ?Ngue yɛ Pɔlu yoli naan bo kun yolɛ’n w’a tran aniaan’m be afiɛn titi-ɔ?

¹⁷ Akoto Pɔlu tili i kɛ Apolɔsu di junman kpa. Kɛ ɔ tili i sɔ’n w’a semɛn i wun kɛ aniaan’m bé wá bú i sran bé trɛ́ i ti’n ɔ́ fɛ́ i ɲin cí i. I kpa bɔbɔ’n, ndɛ ng’ɔ klɛli ko mannin Klisifuɛ nga be o Korɛnti lɔ’n,  ɔ kle kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ yɛ i like yolɛ yoman ya. Afin w’a suanman be nga be waan be ti i liɛ’n be bo. Sanngɛ ɔ fali be ɲin sieli i Zoova nin Zezi be su.​—1 Kor. 3:3-6.

18. ?Kɛ nga 1 Korɛntifuɛ Mun 4:6, 7 fa kan’n sa’n, ngue yɛ Apolɔsu nin Pɔlu be su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁸ ?Ngue yɛ Apolɔsu nin Pɔlu be su ndɛ’n kle e-ɔ? Sɛ e di junman asɔnun’n nun annzɛ e kle sran kpanngban be like naan be kɔ be ɲrun kpa’n, nán e wla fi su kɛ Zoova fanngan nun ti yɛ e kwla yo ninnge sɔ mun-ɔn. Be su ndɛ’n kle ekun kɛ be nga be dun e ɲrun mmua asɔnun’n nun’n, be kwla uka aniaan’m be kpa naan be bo w’a yo kun titi. I wie yɛle kɛ sɛ be waan bé mán aniaan’m be afɔtuɛ’n, ɔ fata kɛ ɔ taka Biblu’n su. Asa ekun’n, nán be fa be wun be sunnzun be wiengu mun. Sanngɛ maan be uka aniaan mun naan be nanti Zezi i ajalɛ’n su. Nanwlɛ, kɛ aniaan sɔ’m be mian be ɲin be yo sɔ’n, ɔ yo e fɛ kpa.​—An kanngan 1 Korɛntifuɛ Mun 4:6, 7 nun.

19. ?Ngue yɛ e tinuntinun e kwla yo-ɔ? (An nian kuku nga be flɛ i kɛ “ Nán e fa e wun e sunnzun e wiengu mun” i nun.)

¹⁹ E tinuntinun e le like kun mɔ e si i yo kpa-ɔ. Maan e fa like sɔ mɔ Ɲanmiɛn fa mannin e’n, ‘e yo e wiengu ye.’ (1 Piɛ. 4:10) E kwla bu i kɛ like nga e yo’n ɔ juman lika fi. Sanngɛ nán e wla fi su kɛ kɛ be fa tannin losin kpanngban be sasa su’n yɛ ɔ yo nzasa-ɔ. I wafa kunngba’n, ninnge kanngan nga e yo be mun yɛ be yo maan e bo yo kun-ɔn. I sɔ’n ti’n, maan e kwlakwla e mian e ɲin naan y’a faman e wun y’a sunnzunman e wiengu mun. Kpɛkun maan e fua kpa kɛ é yó like kwlaa nga e kwla yo naan bo kun yolɛ’n w’a tran asɔnun’n nun titi’n.​—Efɛ. 4:3.