1. Nọ ohwo o te bi lele amọfa hrowo oma, eme ọ rẹ sae via?

EVAỌ akpọ nọ ma rrọ nẹnẹ na, ahwo buobu a rẹ gwọlọ jọ ohwo ọsosuọ hayo gwọlọ nọ ae ọvo eware e rẹ mai woma kẹ. Ohwo nọ ọ be thueki ọ sai fi iwhayo re eki o kiekpe amọfa, u ve woma kẹ ọyomariẹ. Ohwo nọ ọ rrọ utu riẹ fa igemu ọ sai keke aro fihọ nwa ohwo utu ọdekọ oma re ahwo utu riẹ a kparobọ. Ọmọ-isukulu nọ o bi kere ẹdawọ nọ a rẹ rọ ruọ isukulu ikpehru ọ sai tho evaọ ẹdawọ na re ọ ruẹse pase. Mai Ileleikristi ma riẹ nọ eware itiena kpobi e thọ, keme enana yọ “iruo uwo.” (Gal. 5:19-21) Kọ odibo Jihova ọ sae jọ ukoko na thuẹhọ epanọ ọ rẹ rọ jọ ohwo ọsosuọ, jẹ tubẹ lẹliẹ amọfa wo uruemu nana rekiyọ ọ be riẹ hẹ? Nọ emamọ onọ nọ u fo nọ ma rẹ ta kpahe keme ma te bi hrowo oma, okugbe ọ sae jọ ukoko na ha.

2. Eme ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe?

² Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eware ivẹ jọ nọ e rẹ sai ru nọ ma rẹ rọ gwọlọ jọ ohwo ọsosuọ evaọ ukoko na. Ma te jẹ ta kpahe idibo Ọghẹnẹ oke anwae jọ, te ezae te eyae nọ i wo ẹzi oma-uhrowo ho. Joma kake ta kpahe oware nọ o rẹ sae lẹliẹ omai dhesẹ uruemu nana.

3. Enọ vẹ u fo nọ ma rẹ nọ omamai?

³ U fo nọ ma rẹ hae nọ omamai, re ma riẹ ẹjiroro nọ ma bi ro ru eware evaọ ukoko na. Ma sae nọ omamai enọ wọhọ: ‘Me te rri nọ me woma vi omọfa, ẹsiẹe eva e rẹ were omẹ? Kọ re a riẹ nọ mẹ họ ọnọ ọ rẹ mae riẹ eware ru hayo re a  ruẹ nọ me woma vi oniọvo jọ me bi ro ru iruo gaga evaọ ukoko na? Manikọ me bi ru ei re eva e were Jihova?’ Fikieme u ro fo re ma nọ omamai enọ nana? Muẹrohọ oware nọ Ebaibol ọ ta.

4. Fikieme ma gbẹ rọ rehọ omamai kele amọfa ha, wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Galesha 6:3, 4?

⁴ Ebaibol ọ ta nọ ma rọ omamai kele amọfa ha. (Se Ahwo Galesha 6:3, 4.) Fikieme? Keme ma tẹ ruẹ nọ ma be riẹ ru vi oniọvo ọfa, ma sae wọ oma. Yọ ma tẹ ruẹ nọ ma be sai ru te amọfa ha, oyẹlẹ o sae ruọ omai oma. Ọvuọvo nọ ọ gba ọ rrọ họ evaọ iroro ivẹ nana. (Rom 12:3) Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Katerina * nọ ọ be rria obọ Greece ọ ta nọ: “Mẹ jẹ hai kele omamẹ dhe inievo efa inọ a wo erru vi omẹ, a riẹ epanọ a rẹ ta usi uwoma vi omẹ, a tẹ jẹ riẹ epanọ a re mu egbẹnyusu vi omẹ. Fikiere me te je rri omamẹ nọ me fioka ha.” Joma hae kareghẹhọ nọ orọnọ fiki erru, epanọ ma riẹ ẹme ẹta te hayo epanọ amọfa a riẹ omai te u ru nọ Jihova o ro si omai ziọ ukoko riẹ hẹ, rekọ fikinọ ọ ruẹ nọ ma ti you rie, yọ ma gwọlọ yoẹme kẹ Ọmọ riẹ.​—Jọn 6:44; 1 Kọr. 1:26-31.

5. Eme who wuhrẹ no oware nọ o via kẹ Brọda Hyun na ze?

⁵ Onọ ofa jọ nọ u fo nọ ma rẹ nọ omamai họ, ‘Kọ a riẹ omẹ wọhọ ohwo odhedhẹ evaọ ukoko na, manikọ ohwo nọ ọ rẹ rọwo fihọ ẹme omọfa ha?’ U wo oniọvo jọ nọ a re se Hyun evaọ obọ South Korea. Nọ u te oke jọ, o te je rri inievo nọ a kẹ uvẹ-iruo evaọ ukoko na wọhọ nọ a bi lele iei hrowo oma. Ọ ta nọ: “Mẹ jẹ hae gwọlọ iruthọ evaọ omarai. Yọ a tẹ ta ẹme ze, mẹ rẹ rọwo fihọ iẹe he.” Kọ eme o no uruemu riẹ nana ze? Ọ ta nọ: “Oware nọ me je ru na o wha riẹ ze nọ ohẹriẹ o rọ jọ ukoko na.” Egbẹnyusu riẹ jọ evaọ ukoko na a te fiobọhọ kẹe ruẹ nọ oware nọ o bi ru na u woma ha. O te gine nwene. Yọ enẹna, ọ rrọ ọkpako ukoko yọ ọ be riẹ ru ziezi. Ma te muẹrohọ nọ ma be dina wo uruemu oma-uhrowo evaọ ukoko na viukpenọ ma re ru epanọ udhedhẹ o rẹ rọ jariẹ, joma nwene.

6. Iruemu vẹ obe Ahwo Galesha 5:26 o ta kpahe, nọ e rẹ sae lẹliẹ ohwo hrowo oma?

⁶ Se Ahwo Galesha 5:26. Ekpehre iruemu vẹ e rẹ sae lẹliẹ ohwo hrowo oma? Ọjọ họ omorro. Ohwo nọ o re ru omorro o re fu uke jẹ gwọlọ nọ ọye ọvo eware i re woma kẹ. Uruemu uyoma ofa jọ họ ihri-eriọ. Ohwo nọ ọ rẹ re ihri ọ rẹ ta nọ dodokọ ọye o wo oware nọ omọfa o wo na, yọ ere ọvo ho, ọ rẹ tubẹ gwọlọ mi ohwo na oware riẹ no. Onana u dhesẹ nọ ohwo nọ ọ be re omọfa ihri, o mukpahe ohwo na. U fo nọ ma rẹ kẹnoma kẹ iruemu ivẹ nana lelele.

7. Oriruo vẹ whọ sai ro dhesẹ okpẹtu nọ omorro gbe ihri-eriọ e rẹ wha ze?

⁷ Ma sae ta nọ omorro gbe ihri-eriọ e wọhọ erara nọ i kuomagbe epẹtiro nọ a rẹ rọ dhẹ arupre. Arupre na ọ sai no otọ, rekọ nọ o te muhọ ẹra no, erara na i ve ti di oria nọ epẹtiro ọ rẹ rọ rueva ẹjini na. U ve ru nọ arupre na o re ro kie no ehru ze. Epọvo na re, ohwo ọ sae jọ odibo Jihova jẹ be riẹ ru ziezi. Rekọ nọ oke o be nyaharo na, o te wo omorro jẹ be re amọfa ihri, iruemu nana i re gele iei kie. (Itẹ 16:18) Ọ gbẹ te gọ Jihova ha. Ọ vẹ te rọ ere wha uye se omariẹ gbe amọfa. Nọ o rrọ ere na, ẹvẹ ma sae rọ whaha omorro gbe ihri-eriọ?

8. Ẹvẹ ma sae rọ whaha omorro?

⁸ Ma tẹ be hai roro kpahe ohrẹ nọ Pọl ukọ na ọ kẹ Ileleikristi obọ Filipai, o sai  fiobọhọ kẹ omai whaha omorro. Ọ ta nọ: “Wha rehọ ẹwhọ hayo omorro ru oware ovo ho, rekọ avọ omaurokpotọ wha rri amọfa inọ a rro vi owhai.” (Fil. 2:3) Ma tẹ be hai rri nọ amọfa a rro vi omai, ma ti lele ahwo nọ a rẹ riẹ eware jọ ru vi omai hayo nọ a wo eriariẹ vi omai hrowo oma ha. Ukpoye eva e te were omai kẹ ae, maero nọ a tẹ be rọ eriariẹ nọ a wo ru iruo Ọghẹnẹ. Yọ inievo itienana nọ i wo eriariẹ ziezi na a tẹ be kareghẹhọ ẹme Pọl na re, a ti muẹrohọ emamọ iruemu mai. Udhedhẹ gbe okugbe o vẹ te jọ ukoko na.

9. Ẹvẹ ma sae rọ whaha ihri-eriọ?

⁹ Ma tẹ kareghẹhọ nọ u wo eware jọ nọ ma riẹ eru tere he, ma te re ohwo ọvo ihri hi. Yọ u ti je ru nọ ma gbe ti ro dhesẹ oma ha inọ ma riẹ vi ohwo kpobi. Ma tẹ ruẹ nọ ohwo jọ ọ riẹ vi omai, ma rẹ gwọlọ epanọ ma re ro wuhrẹ mi ei. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ oniọvo-ọmọzae jọ ọ rẹ riẹ ovuẹ ogbotu kẹ gaga evaọ ukoko na, ma sae nọe oghẹrẹ nọ ọ be hae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ovuẹ ogbotu riẹ. Hayo otẹrọnọ oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ rẹ riẹ ẹbẹ there gaga, ma sae ta kẹe re o wuhrẹ omai. Otẹrọnọ uzoge jọ ọ riẹ epanọ a re mu egbẹnyusu tere he, ọ sae vuẹ uzoge ọfa nọ ọ riẹ kpahe iẹe ziezi re ọ vuẹe oghẹrẹ nọ ọ sai ro mu usu kugbe ahwo ziezi. Ma te bi ru enẹ, ma te re ahwo ihri hi, yọ ma te riẹ eware nọ ma riẹ vẹre he.

10. Ẹbẹbẹ vẹ Gidiọn ọ rẹriẹ ovao ku?

¹⁰ Joma ta kpahe Gidiọn nọ o no orua Manasẹ ze gbe ezae jọ nọ i no orua Ifremu ze. U wo ẹdẹ jọ nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ Gidiọn avọ egbaẹmo egba esa (300) riẹ fi kparobọ, yọ a hae te rọ fiki riẹ ya-oma. Kẹsena ahwo Ifremu a tẹ nyabru Gidiọn, orọnikọ re a jiri iei hi, rekọ re a rọ evedha nọe oware nọ o gbe ro zizie ai hi. Keme eva e jẹ dha ai inọ Gidiọn o zizie i rai evaọ emuhọ họ, oke nọ a jẹ nyae họre ewegrẹ Ọghẹnẹ re odẹ rai o jọ usu ahwo nọ a kpohọ ẹmo na. Fikinọ a gwọlọ nọ orua rai o rẹ jọ usu ahwo nọ a re jiri kẹ obokparọ na, a gbẹ jẹ sai roro kpahe  oware nọ o mai wuzou hu, inọ obokparọ Gidiọn na o wha orro se Jihova jẹ thọ ahwo riẹ.​—Ibr. 8:1.

11. Eme Gidiọn ọ ta kẹ ahwo Ifremu?

¹¹ Gidiọn nọ o wo omaurokpotọ na ọ ta kẹ ahwo Ifremu nọ: “Eme me ru nọ a sae rọ wawo onọ wha ru?” Kẹsena ọ tẹ kareghẹhọ ae nọ Jihova o fiobọhọ kẹ ai ru ikpeware jọ no re. Fikiere ofu ahwo Ifremu na “o te hrẹ kpotọ.” (Ibr. 8:2, 3) Gidiọn ọ ta nọ ọye họ ohwo na ha, ukpoye, o hrẹ oma riẹ kpotọ re udhedhẹ o sae jariẹ.

12. Eme iku Gidiọn avọ ahwo Ifremu na u wuhrẹ omai?

¹² Eme ma rẹ sai wuhrẹ no iku nana ze? Oware nọ ahwo Ifremu a ru na u wuhrẹ omai nọ ma rẹ dhogbo epanọ ma rẹ rọ wha orro se omamai hi. Oware nọ o rẹ mae jọ omai oja họ, epanọ ma rẹ rọ wha orro se Jihova. Esẹ gbe ekpako ukoko a sai wuhrẹ obọdẹ oware jọ mi Gidiọn. Oware nọ ma ru o tẹ dha ohwo mai jọ eva evaọ obọ uwou hayo nọ o tẹ dha oniọvo jọ eva evaọ ukoko na, ma rẹ daoma riẹ oware nọ eva e rọ dhae. Ma rẹ ta nọ o muofu keleme he. Ma sai je jiri ohwo na kẹ oware jọ nọ ọ riẹ ru. Ma gbe wo omaurokpotọ họ ma sai ru ere he maero otẹrọnọ ohwo na họ ọnọ o gine ruthọ. Rekọ joma kareghẹhọ nọ udhedhẹ nọ o rẹ jọ udevie mai o mai wuzou orọnikọ re ma dhesẹ nọ ohwo jọ o ruthọ hayo ọ riẹ ru hu.

13. Ẹbẹbẹ vẹ Hana ọ rẹriẹ ovao dhe, kọ eme o ru kpahe iẹe?

¹³ Joma ta kpahe Hana. Odẹ ọzae riẹ Ẹlkena, ohwo Livae. Ọzae riẹ na o you rie gaga, rekọ o wo aye ọfa nọ a re se Pẹnina. Ẹlkena o you Hana vi Pẹnina. Whaọ “Pẹnina o wo emọ, rekọ Hana o wo emọ họ.” Fikiere Pẹnina ọ jẹ hae poviẹ Hana “ẹsikpobi re o ru eva dhae.” Kọ eme Hana o ru? Oware na o jẹ hae kẹe uye te epanọ “ọ rẹ rọ viẹ, ọ gbẹ re emu hu.” (1 Sam. 1:2, 6, 7) Dede na whọ rẹ jọ Ebaibol na ruẹ oware ovo nọ u dhesẹ nọ Hana o ru Pẹnina zihe he. Ukpoye ọ jẹ hae lẹ se Jihova, yọ o fievahọ iẹe inọ ọ te kpọ eware vi. Kọ Pẹnina o nwene? Ebaibol ọ ta ha. Rekọ ma riẹ nọ eva e wariẹ were Hana uwhremu na keme Ebaibol ọ ta nọ: “O gbe mu ovao họ ofa ha.”​—1 Sam. 1:10, 18.

14. Eme ma wuhrẹ no iku Hana ze?

¹⁴ Eme ma rẹ sai wuhrẹ mi Hana? Oware jọ họ, ohwo ọ tẹ be gwọlọ lele omai hrowo oma evaọ oware jọ, ma gbe lele iei hrowo oma ha, ẹbẹbẹ ọ rẹ jariẹ hẹ. Fikiere, ukpenọ whọ rẹ rọ eyoma hwosa eyoma, daoma ru epanọ udhedhẹ o rẹ rọ jọ udevie ra avọ ohwo na. (Rom 12:17-21) Ohwo na ọ gbẹ maki nwene he nọ who te ru dhedhẹ kugbei, eva e te were owhẹ keme who ru ẹkabọ ra no.

15. Ẹvẹ Pọl avọ Apọlọs a jọ?

 ¹⁵ Obọnana joma ta kpahe Apọlọs olele na gbe Pọl ukọ na, re ma riẹ oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi ai. Ezae ivẹ nana a riẹ Ikereakere na ziezi. Aimava na a jọ ahwo nọ a riẹ ziezi, yọ a riẹ epanọ a re wuhrẹ ahwo ẹme Ọghẹnẹ ziezi re. U te no ere no, aimava na a fiobọhọ kẹ ahwo buobu kurẹriẹ. O make jọ ere na, aimava na ọvuọvo o rri ọdekọ inọ o bi lele iei hrowo oma ha.

16. Oghẹrẹ ohwo vẹ Apọlọs ọ jọ?

¹⁶ Apọlọs yọ “ọmotọ Alẹkzandria,” oria nọ ahwo a jẹ hai ro kpohọ isukulu ilogbo evaọ oke yena. Apọlọs ọ jẹ hae riẹ ẹme ta gaga, “ọ tẹ jẹ riẹ Ikereakere na ziezi.” (Iruẹru 18:24) Oke nọ ọ jọ kugbe inievo obọ Kọrint, inievo na jọ a jẹ ta nọ ọ were rai vi inievo efa, makọ Pọl dede. (1 Kọr. 1:12, 13) Ẹme yena ọ rẹ sae wha ohẹriẹ fihọ ukoko na. Kọ Apọlọs ọ rọwo fihọ iẹe? Ijo. Oke jọ dede nọ o no obọ Kọrint no, Pọl ọ ta kẹe nọ jọ o zihe bru inievo na evaọ obei. (1 Kọr. 16:12) Pọl ọ hae te ta kẹ Apọlọs nọ o zihe he o hae jọ nọ o ru oware jọ nọ o rẹ wha ohẹriẹ fihọ ukoko na. Apọlọs ọ rọ okẹ riẹ ru oware nọ u fo. Ọ ta usi uwoma na, yọ ọ jẹ bọ inievo na ga. Apọlọs o wo omaurokpotọ re. Wọhọ oriruo, Ebaibol ọ ta ha inọ eva e dha riẹ evaọ oke nọ Akwila avọ Prisila a “ru idhere Ọghẹnẹ vẹ kẹe gbagba vi epanọ ọ riẹ vẹre.”​—Iruẹru Ikọ 18:24-28.

17. Eme Pọl o ru nọ o wha udhedhẹ ze?

¹⁷ Pọl ọ riẹ kpahe emamọ iruo nọ Apọlọs o ru evaọ obọ Kọrint. Rekọ o roro nọ Apọlọs o ti mi ei otọ no ho. Ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ Ileleikristi obọ Kọrint u dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ. Ọ riẹ nọ u wo eware jọ nọ ọ rẹ sai ru hu, o te je wo orimuo. O  were riẹ vievie he nọ ahwo a jẹ ta nọ “mẹ ọrọ Pọl.” Ukpoye ọ ta nọ Jihova Ọghẹnẹ gbe Jesu Kristi họ enọ a re jiri rọkẹ emamọ iruo nọ ae omarai a bi ru na.​—1 Kọr. 3:3-6.

18. Ma te rri ẹme nọ ọ rrọ 1 Ahwo Kọrint 4:6, 7, eme ma rẹ sai wuhrẹ mi Pọl avọ Apọlọs?

¹⁸ Eme ma rẹ sai wuhrẹ mi Pọl avọ Apọlọs? O sae jọ nọ ma bi ru iruo gaga evaọ ukoko na yọ ma fiobọhọ kẹ ahwo buobu kurẹriẹ no. Rekọ joma hae kareghẹhọ nọ Jihova o gbe fiobọhọ kẹ omai hi, ma sai ru eware yena kpobi hi. U wo oware ofa jọ nọ ma wuhrẹ mi Pọl avọ Apọlọs, koyehọ epanọ ma wo iruo te evaọ ukoko na, ere ma rẹ daoma ru dhedhẹ kugbe inievo na te re. Eva e rẹ were omai gaga nọ ekpako ukoko gbe idibo iruiruo a te bi ru eware nọ e rẹ wha udhedhẹ ze je ru nọ okugbe ọ rẹ rọ jọ ukoko na. Wọhọ oriruo, okugbe ọ rẹ jariẹ nọ a tẹ be hae kẹ ohrẹ no Ebaibol ze je fiobọhọ kẹ inievo na yoẹme kẹ Jesu je lele oriruo riẹ, ukpenọ a rẹ dhogbo epanọ inievo na a rẹ rọ kẹ ae adhẹẹ.​—Se 1 Ahwo Kọrint 4:6, 7.

19. Eme mai kpobi na ma re ru? (Rri ẹkpẹti na re, “ Whaha Uruemu nọ O rẹ Wha Oma-Uhrowo Ze.”)

¹⁹ Mai kpobi na ma wo ọvuọ okẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai. Joma rehọ okẹ mai “gbodibo kẹ ohwohwo.” (1 Pita 4:10) Ma sai roro nọ oware nọ ma bi ru ro fiobọhọ evaọ ukoko na u tulo ho. Rekọ who du rri rie ere vievie he. Nwane wọhọ epanọ itelọ ọ rẹ rọ iko hayo ilulu buobu whẹ ewu kugbe na, ere ọvona eware nọ ma bi ru e rẹ wha okugbe ziọ ukoko na. Ajọ ma lele ohwohwo hrowo oma vievie he. Joma gbaemu nọ ma re ru eware nọ e rẹ wha udhedhẹ gbe okugbe ziọ ukoko na.​—Ẹf. 4:3.