1. Ðoŋ weyi ɛyaa lalaa lʋbɩnʋʋ lɩmaɣza pɩzɩɣ nɛ awɛɛnɩ ɛyaa yɔɔ?

SƆNƆ, ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-yɔɔ, ɛyaa sakɩyɛ ñakɩ pana paa ɛzɩmtaa se pawɩlɩ se pakpaɖɩ ɛyaa lalaa, nɛ paamaɣzɩɣ ɖoŋ kɩdɛkɛdɩŋ weyi pa-lakasɩ wɛɣnɩ ɛyaa lalaa yɔɔ yɔ pɩ-yɔɔ. Tadɩyɛ laɖʋ nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛsɔɔlɩ se piɖeni-i nɛ pɩkpaɖɩ tadɩyɛ laɖaa lalaa nɛ pʋyɔɔ lɛ, ɛpɩzɩɣ ɛla nabʋyʋ nɛ pɩkɔnɩ ɛyaa lalaa kaɖɛ. Hola aleɣya ɛgbɛyɛ naɖɩyɛ taa tʋ nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛna faɖaɖa nɛ ɛɖʋ heŋ hola aleɣya ɛgbɛyɛ lɛɛɖɛ taa tʋ nɔɔyʋ se pɩsa nɛ hola aleɣya ɛgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɛwɛɛ yɔ ɖɩwa. Alɩwaatʋ ndʋ palakɩ santaɖaʋ sukuli piya nasɩyɩ yɔ, sukulibɩɣa nakɛyɛ pɩzɩɣ nɛ kamɩlɩ se pɩsa nɛ paha-kɛ waɖɛ nɛ kasʋʋ sukuli sɔsɔʋ nakʋyʋ taa. Ða Krɩstʋ ñɩma lɛ, ɖɩnawa se lakasɩ nzɩ sɩfɛyɩ ɖeu, sɩkɛ “tomnaɣ lakasɩ” hɔɔlʋʋ nakʋyʋ. (Gal. 5:19-21) Ɛlɛ, ɛzɩ Yehowa sɛyaa nabɛyɛ pɩzɩɣ nɛ palʋkɩnɩ ɛyaa lalaa ɛgbɛyɛ taa, nɛ pa-maɣmaɣ paaɖiɣziɣna? Tɔm pɔzʋʋ mbʋ pɩ-tɔm cɛyaa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛyaa lalaa lʋbɩnʋʋ lɩmaɣza pɩzɩɣ nɛ awɛɛnɩ ɖoŋ kɩdɛkɛdɩŋ nɔɔ kʋɖʋmaɣ ŋga kɛwɛ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ koobiya hɔʋ taa yɔ kɔ-yɔɔ.

2. Ɛbɛ ɖɩkaɣ naʋ tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa?

² Tɔm ñʋʋ kʋnɛ kɩ-taa, ɖɩkaɣ naʋ wɛtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ ndʋ tɩpɩzɩɣ tiyele nɛ ɖɩlʋkɩnɩ ɖo-koobiya yɔ. Ðɩkaɣ naʋ ɖɔɖɔ Bibl taa halaa nɛ abalaa siɣsiɣ tɩnaa nabɛyɛ kɩɖaŋ. Ɛyaa mba, pataayele nɛ ɛyaa lalaa lʋbɩnʋʋ lɩmaɣza wɛɛnɩ ɖoŋ pɔ-yɔɔ. Kajalaɣ lɛ, iyele nɛ ɖɩna ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩtazɩ mbʋ piseɣtiɣ-ɖʋ nɛ ɖɩlakɩ nabʋyʋ yɔ, pɩ-taa yɔ.

3. Tɔm ndʋ pɩwɛɛ se ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ?

³ Pɩwɛɣ ɖeu se ɖoŋ ɖoŋ lɛ, ɖɩtazɩɣ mbʋ piseɣtiɣ-ɖʋ nɛ ɖɩlakɩ nabʋyʋ yɔ, pɩ-taa. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ se: ‘Alɩwaatʋ ndʋ mamaɣzɩɣ se mankpaɖɩ ɛyʋ nɔɔyʋ yɔ man-taa  lakɩ leleŋ nɛ man-tɩ? Malakɩ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka ɛgbɛyɛ taa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, mɔnsɔɔlaa se mankpaɖɩ ɛyaa lalaa yaa mɛwɛɛ weewee nɛ pɩkpaɖɩ-wɛ? Yaa malakɩ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka mbʋ pʋyɔɔ yɔ, mɔnsɔɔlaa se mɔn-tɔm ɛkɛdɩnɩ Yehowa?’ Ɛbɛ yɔɔ pɩwɛɛ se ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ tɔm ndʋ? Na tɔm ndʋ Ɛsɔtɔm yɔɔdʋʋ yɔ.

4. Ɛzɩ Galaatii mba 6:3, 4 yɔɔdʋʋ yɔ, ɛbɛ yɔɔ pɩtɩpɔzɩ se ɖɩkpakɩɣ ɖa-tɩ nɛ ɖɩmaɣzɩɣnɩ ɛyaa lalaa?

⁴ Bibl heyiɣ-ɖʋ se pɩtɩpɔzɩ se ɖɩkɛdɩɣ ɖa-tɩ nɛ ɛyaa lalaa. (Kalɩ Galaatii mba 6:3, 4.) Ɛbɛ yɔɔ? Hɔɔlʋʋ nakʋyʋ taa lɛ, ye ɖɩmaɣzɩɣ se ɖɩwɛɛ nɛ ɖɩlakɩ camɩyɛ nɛ pɩkpaɖɩ ɖo-koobiya yɔ, pɩpɩzɩɣ piyele nɛ ɖɩkpazɩ ɖa-tɩ. Hɔɔlʋʋ lɛɛkʋ taa lɛ, ye ɖɩmaɣzɩɣ se ɛyaa lalaa lakɩ camɩyɛ nɛ pɩkpaɖɩ-ɖʋ yɔ, pɩtʋʋ fɛyɩ se pɩkaɣ-ɖʋ tibu yɔɔɔ. Pɩɩkɛɣnɩ lɔŋsɩnɖɛ se ɖɩwɛɛnɩ lɩmaɣza ana a-taa naɖɩyɛ. (Roma 12:3) Payaɣ koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ se Katerina; * ɛwɛ Grɛɛsɩ ɛjaɖɛ taa. Ɛyɔɔdaa se: “Mankpakaɣ man-tɩ nɛ mamaɣzɩɣnɩ ɛyaa lalaa mba pɩwɛ ɛzɩ peɖewa, pɛwɛ niye tɔm susuu taa nɛ pɩkpaɖɩ, nɛ pɩwɛ-wɛ kɛlɛʋ se paɖʋ taabalɩyɛ yɔ. Piiyeba nɛ mamaɣzɩ se mɛnfɛyɩ wazaɣ.” Pɩwɛɛ se ɖɩtɔzɩ se pɩtɩkɛ ɛzɩma ɖiɖewa, ɖɩyɔɔdʋʋ camɩyɛ, yaa ɛzɩma ɛyaa sakɩyɛ sɔɔlɩ ɖɔ-tɔm yɔ pʋyɔɔ Yehowa hɔm-ɖʋ nɛ ɛkɔnɩ ɛ-cɔlɔ. Ɛlɛ, ɛhɔm-ɖʋ nɛ ɛkɔnɩ ɛ-cɔlɔ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɖitisi faaa se ɖɩsɔɔlʋʋ-ɩ nɛ ɖiwelisiɣni ɛ-Pɩyalʋ.—Yoh. 6:44; 1 Kɔr. 1:26-31.

5. Mbʋ Koobu Hyun laba yɔ, lɔŋ weyi pɩkpɛlɩkɩɣ-ŋ?

⁵ Tɔm lɛɛtʋ ndʋ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ yɔ, ndʋ yɔ: ‘Pasɩmɩ-m se mɛnkɛ laŋhɛzɩyɛ ñɩnɩyʋ na? Yaa ɖoŋ ɖoŋ lɛ, ma nɛ ɛyaa lalaa ɖɩhɔŋ tɔm? Na mbʋ pɩtalɩ koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ yɔ. Payaɣ-ɩ se Hyun, nɛ ɛwɛ Kooree Hadɛ Kiŋ ɛjaɖɛ taa. Alɩwaatʋ natʋyʋ ɛmaɣzaɣ se ɛyaa mba paawɛnɩ wala ɛgbɛyɛ taa yɔ, pa-taa nabɛyɛ kaawɛɛ nɛ pañakɩ pana se pawɩlɩ se pakpaɖɩ-ɩ. Ɛyɔɔdaa se: “Mankʋwaɣ koobiya mba pɔ-tɔm nɛ ɖoŋ ɖoŋ lɛ, mantaatisiɣ tɔm ndʋ pɔyɔɔdʋʋ yɔ tɩ-yɔɔ.” Ɛbɛ lɩ pɩ-taa? Ɛtɔm se: “Mɛ-wɛtʋ kɔnɩ tayʋʋ ɛgbɛyɛ taa.” Hyun taabalaa nabɛyɛ sɩnɩ-ɩ nɛ ɛtɩlɩ ɛ-ɛjandʋ. Ɛlabɩ lɛɣzɩtʋ ndʋ pɩpɔzʋʋ yɔ, nɛ sɔnɔ ɛpɩsɩ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyʋ kɩbanʋ siŋŋ. Ye ŋnawa se ŋwɛɛ nɛ ŋlʋkɩnɩ ɛyaa lalaa nɛ ŋŋñɩnɩɣ laŋhɛzɩyɛ yɔ, pɩpɔzʋʋ se ŋlɛɣzɩ kpaagbaa.

6. Ɛzɩ Galaatii mba 5:26 yɔɔdʋʋ yɔ, wɛtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ ndʋ yeki se ɖɩlʋbɩnɩ ɛyaa lalaa?

⁶ Kalɩ Galaatii mba 5:26. Wɛtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ ndʋ pɩzɩɣ tiyele nɛ ɖɩpaɣzɩ lʋbɩnʋʋ ɛyaa lalaa? Wɛtʋ ndʋ tɩ-taa natʋyʋ lɛ tɩ kpazʋʋ. Ɛyʋ weyi ɛkpazɩɣ ɛ-tɩ yɔ, ɛwɛ cajayɛ nɛ ɛwɛnɩ piɖeni men-ɖeke wɛtʋ. Wɛtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ lɛɛtʋ lɛ ɛsɩyɛ ɖʋʋ ɛyʋ lɛlʋ yɔɔ. Ɛyʋ weyi ɛɖʋʋ ɛsɩyɛ ɛyʋ lɛlʋ yɔɔ yɔ, pɩtasɩna se ɛsɔɔlʋʋ se ɛwɛɛnɩ mbʋ ɛyʋ lɛlʋ wɛna yɔ lɛ, ɛsɔɔlʋʋ ɖɔɖɔ se ɛmʋ mbʋ ɛyʋ ɛnʋ ɛwɛna yɔ. Toovenim taa lɛ, ye ɛyʋ ɛɖʋʋ ɛsɩyɛ lɛlʋ yɔɔ yɔ, pɩkɛ paɖɩyɛ lakasɩ nasɩyɩ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se ɖɩsɔɔlaa se ɖiposi ɖa-tɩ nɛ wɛtʋ kɩdɛkɛdɩtʋ ndʋ.

7. Kɩɖaʋ ŋgʋ wɩlɩɣ se pɩfɛyɩ ɖeu se ɛyʋ ɛwɛɛnɩ tɩ kpazʋʋ nɛ ɛɖʋʋ ɛsɩyɛ ɛyʋ lɛlʋ yɔɔ?

⁷ Papɩzɩɣ nɛ pakpaɣ tɩ kpazʋʋ nɛ ɛsɩyɛ ɖʋʋ ɛyʋ lɛlʋ yɔɔ nɛ pamaɣzɩnɩ kʋzɔɔtʋ ndʋ tɩsʋʋ ɛsɔdaa lɔɔɖɩyɛ naɖɩyɛ num taa yɔ. Ɛsɔdaa lɔɔɖɩyɛ nɖɩ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkʋyɩ, ɛlɛ kʋzɔɔtʋ pɩzɩɣ nɛ tɩɖɩɣ num nʋmɔʋ se pɩtaasʋʋ tiyoowaa taa nɛ piyele nɛ ɛsɔdaa lɔɔɖɩyɛ ɛɛtasɩɣ tʋmɩyɛ labʋ camɩyɛ. Ye pɩlabɩ mbʋ yɔ, lɔɔɖɩyɛ nɖɩ ɖiitiki tataa lɛ ɖɩtɔlʋʋ. Mbʋ ɖɔɖɔ, ɛyʋ nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛsɛɛ Yehowa alɩwaatʋ  natʋyʋ. Ɛlɛ, ye ɛwɛnɩ tɩ kpazʋʋ nɛ ɛɖʋʋ ɛsɩyɛ ɛyʋ lɛlʋ yɔɔ yɔ, ɛkaɣ tɔlʋʋ. (Adu. 16:18) Ɛkaɣ yebu Yehowa sɛʋ nɛ pɩkaɣ kɔnʋʋ kaɖɛ ɛ-maɣmaɣ nɛ ɛyaa lalaa. Ye mbʋ, ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpa ɖa-tɩ nɛ ɖɩtaakpazɩ ɖa-tɩ nɛ ɖɩtaaɖʋ ɛsɩyɛ ɛyʋ lɛlʋ yɔɔ?

8. Ɛzɩma ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ tɩ kpazʋʋ?

⁸ Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlʋbɩnɩ tɩ kpazʋʋ, ye ɖɩɖɔŋ lɔŋ weyi apostoloo Pɔɔlɩ tasɩ Filiipi mba yɔ ɩ-yɔɔ yɔ. Ɛyɔɔdaa se: “Ɩtaala nabʋyʋ nɛ nɔɔhɔnɖɛ yaa tɩ kpazʋʋ lɩmaɣza, ɛlɛ iluzi mɩ-tɩ nɛ ɩkpaɣ lalaa se pakɩlɩ-mɩ.” (Fil. 2:3) Ye ɖɩkpakɩɣ ɛyaa lalaa se pakɩlɩ-ɖʋ yɔ, ɖɩɩkaɣ lʋbɩnʋʋ ɛyaa mba pɩtɩla pɛwɛ lɛɣtʋ siŋŋ, nɛ pɛwɛ niye nɛ pɩkpaɖɩ-ɖʋ yɔ, ɛlɛ ɖa-taa kaɣ-wɛ labɩnʋʋ leleŋ. Kɔzɩ kɔzɩ lɛ, ɖa-taa kaɣ labʋ leleŋ ye palakɩnɩ tʋmɩyɛ hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa pɛwɛ niye yɔ Yehowa sɛtʋ taa se pɩkɔŋnɩ-ɩ samtʋ yɔ. Nɛ ɖo-koobiya mba pɛwɛ niye hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa yɔ, ye pɔɖɔŋ Pɔɔlɩ lɔŋ tasʋʋ yɔɔ yɔ, pakaɣ kam pa-lɩmaɣza ɖɛ-wɛtʋ kɩbandʋ yɔɔ. Piyeki nɛ ɖa-tɩŋa payɩ ɖɩñɩnɩ laŋhɛzɩyɛ nɛ ɖiyele nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛɛ ɛgbɛyɛ taa.

9. Ɛbɛ pɩzɩɣ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtaaɖʋ ɛsɩyɛ ɛyʋ lɛlʋ yɔɔ?

⁹ Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpa ɖa-tɩ nɛ ɖɩtaaɖʋ ɛsɩyɛ ɛyʋ lɛlʋ yɔɔ, ye ɖɩñakɩ pana se ɖɩtɩlɩ ɖo-ɖoŋ kamaɣ yɔ. Ye ɖɩtɩlɩ ɖo-ɖoŋ kamaɣ yɔ, ɖɩɩkaɣ ñaɣʋ pana se ɖɩwɩlɩ se ɖɩwɛ lɛɣtʋ nɛ pɩkpaɖɩ yaa se ɖɩwɛ niye nɛ pɩkpaɖɩ ɛyaa lalaa. Ɛlɛ, ɖɩkaɣ ñaɣʋ pana se ɖɩkpɛlɩkɩ lɔŋ ɛyaa mba pɛwɛ niye nɛ pɩkpaɖɩ-ɖʋ yɔ pɔ-cɔlɔ. Kpaɣ se koobu abalɩñɩnʋ nɔɔyʋ yɔɔdʋʋ samaɣ taa tɔm camɩyɛ siŋŋ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzɩ-ɩ nɛ ɖɩna se ɛzɩma ɛñɔɔzʋʋ samaɣ taa tɔm yɔɔdʋʋ. Ye koobu halɩñɩnʋ nɔɔyʋ ɛsɩm tɔɔnaɣ labʋ camɩyɛ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩpɔzɩ-ɩ se ɛtasɩ-ɖʋ lɔŋ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩwɛɛ niye hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa nɛ pɩkpaɖɩ. Nɛ ye pɩfɛyɩ kɛlɛʋ koobu pɩɣa evelaɣ nakɛyɛ se kaɖʋ taabalɩyɛ yɔ, kapɩzɩɣ nɛ kɔpɔzɩ ɛyʋ weyi ɛwɛ niye taabalɩyɛ ɖʋʋ taa yɔ, lɔŋ tasʋʋ. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩɩkaɣ ɖʋʋ ɛsɩyɛ ɛyʋ lɛlʋ yɔɔ nɛ ɖɩkaɣ wɛʋ niye nɛ pɩkpaɖɩ.

10. Kaɖɛ nɖɩ Gideyɔɔ kaakataa?

¹⁰ Maɣzɩ mbʋ pɩɩlabɩ Gideyɔɔ nɛ Efrayim cejewiye taa abalaa hɛkʋ taa yɔ pɩ-yɔɔ nɛ  ŋna. Gideyɔɔ lɩnɩ Manaasee cejewiye taa. Yehowa kaasɩnɩ Gideyɔɔ nɛ ɛ-ɛyaa 300 nɛ pawa you nakʋyʋ, nɛ pɩpɩzaɣ se piyele nɛ pakpazɩ pa-tɩ siŋŋ. Efrayim abalaa kaawoba nɛ pakatɩ Gideyɔɔ. Patiwolo se pasamɩ-ɩ kɩsam, ɛlɛ powoba se pa nɛ ɩ pɔhɔ tɔm. Paamʋ pana mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Gideyɔɔ ɖɛɣaɣ se eyooni Ɛsɔ koyindinaa lɛ, ɛtaayaa-wɛ se pasɩnɩ-ɩ. Paakam pa-lɩmaɣza ɛzɩma pɩwɛɛ se paɖʋ hɩɖɛ pe-cejewiye yɔ pɩ-yɔɔ siŋŋ nɛ pɔsɔɔ mbʋ pɩ-tɔm kaakɩlɩ cɛyʋʋ yɔ pɩ-yɔɔ; mbʋ lɛ se Gideyɔɔ kaaɖʋ nesi se pɩsa Yehowa hɩɖɛ nɛ pɩkandɩyɩ Ɛ-samaɣ yɔɔ.—Th. 8:1.

11. Tɔm ndʋ Gideyɔɔ kaaheyi Efrayim abalaa?

¹¹ Gideyɔɔ heyi Efrayim abalaa nɛ tɩ luzuu se: “Ɛbɛ manpɩzaa mala ɛzɩ ɩlabʋ yɔ?” Pʋwayɩ lɛ, ɛtɔzɩ-wɛ ɛzɩma Yehowa kaasɩnɩ-wɛ nɛ pala tʋma sɔsɔna yɔ pɩ-yɔɔ. Piyeba nɛ abalaa mba “pa-pana hɛɛnɩ-ɩ.” (Th. 8:2, 3) Gideyɔɔ tisi faaa nɛ eluzi ɛ-tɩ se pɩsa nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ Ɛsɔ samaɣ taa.

12. Lɔŋ weyi Efrayim mba nɛ Gideyɔɔ pa-kɩɖaŋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

¹² Lɔŋ weyi ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ kɛdaɣ ŋga ka-taa? Efrayim mba kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ se pɩtɩpɔzɩ se ɖɩka ɖa-lɩmaɣza ɛzɩma pɩwɛɛ se paɖʋ-ɖʋ hɩɖɛ yɔ pɩ-yɔɔ nɛ pɩkɩlɩ ɛzɩma pɩwɛɛ se paɖʋ Yehowa hɩɖɛ yɔ. Ða mba ɖɩkɛ hɔŋ ñʋndɩnaa nɛ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa yɔ, ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ lɔŋ nɩɩyɩ Gideyɔɔ cɔlɔ. Ye ɖɩlabɩ nabʋyʋ nɛ pɩwɩzɩ nɔɔyʋ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩtɩlɩ mbʋ pʋyɔɔ pɩwɩzɩ ɛyʋ ɛnʋ yɔ. Ðɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩsa ɛyʋ ɛnʋ mbʋ ɛlaba nɛ pɩwɛ ɖeu yɔ pɩ-yɔɔ. Pɩsa nɛ ɖɩla mbʋ lɛ, pɩpɔzʋʋ se ɖɩwɛɛnɩ tɩ luzuu, kɔzɩ kɔzɩ ye pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se ɛyʋ ɛnʋ ɛfɛyɩnɩ toovenim yɔ. Ɛlɛ, pɩcɛyɩ siŋŋ se ɖiyele nɛ taabalɩyɛ kɩbanɖɛ wɛɛ ɖa nɛ ɖo-koobiya ɖɛ-hɛkʋ taa nɛ pɩkpaɖɩ se ɖɩwɩlɩ se ɖɩwɛnɩ toovenim.

13. (a) Kaɖɛ nɖɩ Hana kaakataa? (b) Nɛ ɛzɩma ɛlaba nɛ ɛwa kaɖɛ nɖɩ?

¹³ Maɣzɩ ɖɔɖɔ Hana kɩɖaʋ yɔɔ nɛ ŋna. Ɛɛwalɩ Leevi tʋ weyi payaɣaɣ se Ɛlɩkaana yɔ, nɛ ɛlɛ kaasɔɔlɩ-ɩ siŋŋ. Ɛlɛ, Ɛlɩkaana kaawɛnɩ halʋ lɛlʋ, payaɣaɣ ɛlɛ se Peniina. Ɛlɩkaana kaasɔɔlɩ Hana siŋŋ nɛ pɩkɩlɩ Peniina. Ɛlɛ “Peniina kɛwɛnɩ piya, piyele Hana taafɛyɩna.” Pʋyɔɔ lɛ, Peniina caɣaɣ Hana tɔm “nɛ ekulusuu ɛ-hɔyɛ se pɩwɩzɩ-ɩ.” Ɛzɩma pɩɩlabɩ Hana? Pɩɩwɩzɩ-ɩ siŋŋ. “[Ɛɛwɛ] wiu yɔɔ nɛ ɛtɩtɔkɩ tɔɔnaɣ.” (1 Sam. 1:2, 6, 7) Paa mbʋ yɔ, Bibl tɩyɔɔdɩ se Hana kaañaɣ pana se ɛtɩŋnɩ nʋmɔʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ ɛkpa Peniina kɩmɩyɛ. Ɛlɛ eheyi Yehowa ɛzɩma pɩlakaɣ-ɩ yɔ nɛ ɛtaa liu se ɛlɛ kaɣ-ɩ sɩnʋʋ. Ɛzɩ Peniina kaayebi Hana tɔm caʋ na? Bibl tɩyɔɔdɩ tɔm natʋyʋ pɩ-yɔɔ. Ɛlɛ, ɖɩnawa se Hana ɖaɣnɩ hiɣu laŋhɛzɩyɛ nɖɩ ɛɛwɛna yɔ, nɛ ɛtɩtasɩ-ɖɩ lesuu. “Ɛ-ɛsɩndaa tatasɩ wɛʋ ɛzɩ pɩɩwɛʋ yɔ.”—1 Sam. 1:10, 18.

14. Ɛbɛ Hana kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

 ¹⁴ Ɛbɛ Hana kɩɖaʋ pɩzɩɣ nɛ kɩkpɛlɩkɩ-ɖʋ? Ye nɔɔyʋ ɛñakɩ pana se ɛtɩŋnɩ nʋmɔʋ nakʋyʋ yɔɔ nɛ ɛlʋbɩnɩ-ŋ yɔ, tɔzɩ se ña pɩwɛɛ se ŋlɩzɩ mbʋ ŋlakɩ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa yɔ. Pɩtɩpɔzɩ se ŋyele nɛ ña nɛ ɩ ɩpaɣzɩ ɖama lʋbɩnʋʋ. Mbʋ ɛzɩ ŋŋhɛyɩ kɩdɛkɛdɩm, kɩdɛkɛdɩm lone taa lɛ, ñaɣ pana nɛ ña nɛ ɛyʋ ɛnʋ ɩla laŋhɛzɩyɛ. (Roma 12:17-21) Paa ɛyʋ ɛnʋ ɛtɩlɛɣzɩ yɔ, ña-laŋɩyɛ kaɣ hɛʋ nɛ ŋhiɣ taa leleŋ.

15. Hɔɔlɩŋ weyi taa Apoloosi nɛ Pɔɔlɩ panɩɣzɩnɩ ɖama?

¹⁵ Kɛdɛzaɣ ɖeɖe lɛ, iyele nɛ ɖɩna lɔŋ weyi ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ tɔmkpɛlɩkɩyʋ Apoloosi nɛ apostoloo Pɔɔlɩ pa-kɩɖaŋ taa yɔ. Abalaa mba pa-naalɛ paasɩm Masɩ camɩyɛ siŋŋ. Ɛyaa kaasɩm-wɛ camɩyɛ nɛ paakɛ wɩlɩyaa kɩbama siŋŋ. Nɛ pa-naalɛ paaɖʋ nesi nɛ pala kpɛlɩkɩyaa sakɩyɛ. Ɛlɛ pataasʋsʋʋ ɖama.

16. Ɛyʋ weyi Apoloosi kaakɛnaa?

¹⁶ Palʋlɩ Apoloosi “Alɛkɩsandrii,” nɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, peeɖe kaakɛ lone sɔsɔɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɛyaa wokaɣ nɛ pafalɩsɩɣ-wɛ yɔ. Ɛɛwɛ niye siŋŋ tɔm yɔɔdʋʋ taa nɛ “ɛsɩm Masɩ camɩyɛ.” (Tʋma 18:24) Alɩwaatʋ ndʋ Apoloosi lakaɣ ɛ-Ɛsɔ sɛtʋ tʋmɩyɛ Kɔrɛntɩ yɔ, ɛgbɛyɛ taa koobiya nabɛyɛ wɩlaa se pɔsɔɔlɩ-ɩ nɛ pɩkpaɖɩ koobiya lalaa, halɩ pɩkpɛndɩnɩ Pɔɔlɩ. (1 Kɔr. 1:12, 13) Ɛzɩ Apoloosi kaaɖʋ nesi tayʋʋ lakasɩ nzɩ? Ðɩɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ se ɛɛlabɩ mbʋ. Toovenim taa lɛ, Apoloosi kʋyɩ Kɔrɛntɩ nɛ ɛɖɛɛ nɛ pɩla alɩwaatʋ natʋyʋ pʋwayɩ lɛ, Pɔɔlɩ tendi-i se ɛɖaɣnɩ pɩsʋʋ peeɖe. (1 Kɔr. 16:12) Ye Pɔɔlɩ kaamaɣzaɣ se Apoloosi wɛɛ nɛ ɛtayɩɣ ɛgbɛyɛ taa yɔ, ɛtaala mbʋ kpa. Pɩnaɣ kpayɩ kpayɩ se Apoloosi kaalabɩnɩ tʋmɩyɛ kʋjɔŋ weyi ɛɛwɛna yɔ camɩyɛ nɛ esusi tɔm kɩbandʋ nɛ  ɛkpazɩ ɖoŋ e-koobiya. Ða-taa pɩzɩɣ nɛ pɩtɛ ɖɔɖɔ se Apoloosi kaakɛ abalʋ weyi eluzuu ɛ-tɩ yɔ. Ɛbɛ yɔɔ? Mbʋ pʋyɔɔ yɔ tɔm natʋyʋ fɛyɩ Bibl taa nɛ tɩwɩlɩɣ se Apoloosi kaamʋ pana alɩwaatʋ ndʋ Akiila nɛ Prisiili “pawɩlɩ-ɩ Ɛsɔ nʋmɔʋ ɖeyi ɖeyi nɛ pɩkɩlɩ” yɔ.—Tʋma 18:24-28.

17. Ɛzɩma Pɔɔlɩ ñɩnɩ laŋhɛzɩyɛ?

¹⁷ Apostoloo Pɔɔlɩ kaasɩm tʋmɩyɛ kɩbanɖɛ nɖɩ Apoloosi laba yɔ. Ɛlɛ, Pɔɔlɩ tɩnɩɣzɩ se ɛyaa kaɣ maɣzʋʋ se Apoloosi lakɩ camɩyɛ nɛ pɩkpaɖɩ-ɩ. Lɔŋ weyi Pɔɔlɩ tasɩ Kɔrɛntɩ ɛgbɛyɛ yɔ ɩ-taa, pɩnaɣ kpayɩ se ɛɛwɛnɩ tɩ luzuu, ɛɛsɩm e-ɖoŋ kamaɣ nɛ ɛnɩɣaɣ lalaa tɔm taa. Alɩwaatʋ ndʋ ɛyaa yɔɔdaɣ se “mɛnkɛ Pɔɔlɩ ñɩnʋ” yɔ, pɩtaakɛdɩnɩ Pɔɔlɩ, ɛlɛ ɛhɔm pa-tɩŋa pa-lɩmaɣza nɛ ewoni Yehowa Ɛsɔ nɛ Yesu Krɩstʋ pɔ-yɔɔ.—1 Kɔr. 3:3-6.

18. Ɛzɩ 1 Kɔrɛntɩ mba 4:6, 7 yɔɔdʋʋ yɔ, lɔŋ weyi ɖɩkpɛlɩkɩɣ Apoloosi nɛ Pɔɔlɩ pa-kɩɖaŋ taa?

¹⁸ Lɔŋ weyi ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩkpɛlɩkɩ Apoloosi nɛ Pɔɔlɩ pa-kɩɖaŋ taa? Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩla tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka Yehowa sɛtʋ taa, nɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩsɩnɩ ɛyaa sakɩyɛ nɛ pɛɖɛɛnɩ ɛsɩndaa nɛ pamɩyɩsɩ-wɛ lɩm. Ɛlɛ, ɖɩnɩɣ pɩ-taa se ye Yehowa ɛtaasɩɣnɩ-ɖʋ yɔ, ɖɩtaapɩzɩɣ se ɖɩla mbʋ. Lɔŋ lɛɛŋ weyi ɖɩkpɛlɩkɩɣ Apoloosi nɛ Pɔɔlɩ pa-kɩɖaŋ taa yɔ ɛnɩ yɔ: Alɩwaatʋ ndʋ ɖɩwɛɣnɩ wala sakɩyɛ ɛgbɛyɛ taa yɔ, ɖɩpɩzɩɣ ɖɩla sakɩyɛ nɛ ɖɩɖʋ nesi nɛ laŋhɛzɩyɛ wɛɛ ɖɩ-taa. Ðɩwɛɣnɩ ɛsɩmɩyɛ siŋŋ alɩwaatʋ ndʋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa nɛ ɛgbɛyɛ taa tʋmlaɖaa pasɩɣnɩ-ɖʋ se laŋhɛzɩyɛ nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ ɩwɛɛ ɖɛ-hɛkʋ taa yɔ. Palakɩ mbʋ alɩwaatʋ ndʋ peyeki se lɔŋ weyi payɩ patasɩɣ-ɖʋ yɔ ɩlɩɩnɩ Bibl taa yɔ. Paañakɩ pana se pawɩlɩ se pɔ-tɔm cɛyaa, ɛlɛ pasɩɣnɩ ɛgbɛyɛ taa ñɩma tɩŋa se paña Yesu nɛ pamaɣzɩnɩ ɛ-kɩɖaʋ.—Kalɩ 1 Kɔrɛntɩ mba 4:6, 7.

19. Ɛbɛ ɖa-taa paa anɩ pɩzɩɣ nɛ ɛla? (Kalɩ ɖɔɖɔ aɖakaɣ “ Taalʋkɩnɩ ɛyaa lalaa.”)

¹⁹ Ða-taa paa anɩ wɛ niye hɔɔlɩŋ nɩɩyɩ taa. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩlabɩnɩ tʋmɩyɛ hɔɔlɩŋ weyi ɩ-taa ɖɩwɛ niye yɔ nɛ “[ɖɩɖʋnɩ] ɖama lɩm.” (1 Pɩy. 4:10) Pɩtɩla ɖɩmaɣzɩɣ se mbʋ ɖɩlakɩ yɔ pɩtɩlɩɩ pʋyʋ. Ɛlɛ, mbʋ ŋlakɩ pazɩ se ŋɖʋ nesi nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛɛ yɔ, papɩzɩɣ pakpaɣ-pʋ nɛ pamaɣzɩnɩ ñɛyɩtʋ ndʋ pɛkpɛndɩɣnɩ pɩsaʋ hɔɔlasɩ se pɩpɩsɩ toko yɔ. Tɛtɛ nɛ ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩlɔ ɛyaa lalaa lʋbɩnʋʋ lɩmaɣza tɩŋa. Iyele nɛ ɖɩtɛ ɖa-taa se ɖɩlakɩ mbʋ payɩ ɖɩpɩzɩɣ yɔ nɛ ɖiyele nɛ laŋhɛzɩyɛ nɛ nɔɔ kʋɖʋmaɣ wɛɛ ɛgbɛyɛ taa.—Efɛz. 4:3.