Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 28

Bɛ Nee Bɛ Gɔnwo Mɔ Mmasu​—Bɛkpondɛ Anzodwolɛ

Bɛ Nee Bɛ Gɔnwo Mɔ Mmasu​—Bɛkpondɛ Anzodwolɛ

“Bɛmmamaa yɛmemaa yɛ nwo zo, yɛ nee yɛ gɔnwo mɔ su, na yɛ nye bolo yɛ nwo ngoko.”​—GAL. 5:26.

EDWƐNE 101 Bɛva Koyɛlɛ Bɛyɛ Gyima

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Duzu a ɛzulɛ subane kola maa menli yɛ a?

KƐMƆ menli dɔɔnwo le angomedi wɔ ɛnɛ ewiade ye anu la ati, ɔmaa bɛ nee awie mɔ su. Kɛ neazo la, kɛmɔ gyimamenle bie kulo kɛ ɔnyia ɔ nwo ɔtɛla ɔ gɔnwo mɔ la ati, bie a ɔbatietia bɛ ti zo amaa ye gyima ɛdeɛ ne ayɛ kpalɛ. Wɔ nwɔhoalilɛ nu, bie a awie anye fuu baboda awie mɔɔ ɛnle ye ekpunli ɛdeɛ ne anu la, amaa yeali konim. Bie a sukoavo bie mɔɔ ɔkulo kɛ bɛfa ye wɔ yunivɛsiti bie anu la badu apɔ amaa yeapɛ ye sɔnea ne. Yɛle Kilisienema, ɔti yɛze kɛ ninyɛne ɛhye mɔ ɛnle kpalɛ, ɔboka “nwonane ne gyima ne mɔ” anwo. (Gal. 5:19-21) Noko, asoo ɔbahola yeara ye kɛ, Gyihova azonvolɛ bie mɔ bahola ava ɛzulɛ subane ara asafo ne anu mɔɔ bɛ adwenle ɛnle zo bɔbɔ ɔ? Kpuya ɛhye anwo hyia, ɔluakɛ ɛzulɛ subane bahola azɛkye koyɛlɛ mɔɔ ɔwɔ yɛ nee yɛ mediema avinli la.

2. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

2 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu subane ɛtane bie mɔ mɔɔ kola maa yɛ nee yɛ mediema su la anwo. Eza yɛbazuzu mrenyia nee mraalɛ nɔhavoma mɔɔ dɛnlanle aze wɔ tete ne mɔɔ bɛ nee awie mɔ anzu la neazo ne anwo. Mɔɔ limoa, maa yɛnlea kɛzi yɛbanleɛnlea adwenle mɔɔ yɛlɛ mɔɔ ɔti yɛyɛ ninyɛne bie mɔ la anu.

NEƐNLEA ADWENLE MƆƆ ƐLƐ LA ANU

3. Kpuya boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo a?

3 Ɔyɛ a ɔle kpalɛ kɛ yɛbanleɛnlea adwenle mɔɔ yɛlɛ mɔɔ ɔti yɛyɛ ninyɛne bie mɔ la anu. Yɛbahola yɛabiza yɛ nwo kɛ: ‘Asoo mefa me nwo metoto awie mɔ anwo na mete nganeɛ kɛ mele kpalɛ metɛla bɛ ɔ? Kɛmɔ mekulo kɛ bɛnwu me kɛ mebɔ mɔdenle metɛla awie biala wɔ asafo ne anu anzɛɛ metɛla adiema bie la ati a meyɛ gyima ɛsesebɛ wɔ asafo ne anu ɔ? Anzɛɛ kɛ mɔɔ mekulo kɛ mesɔ Gyihova anye la ati a meyɛ gyima ɛsesebɛ ɔ?’ Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kpuya ɛhye mɔ a? Tie mɔɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne ka la.

4. Kɛ mɔɔ Galeehyeama 6:3, 4 kile la, duzu ati a ɔnle kɛ yɛfa yɛ nwo yɛtoto awie mɔ anwo a?

4 Baebolo ne ka kile yɛ kɛ yɛmmafa yɛ nwo yɛtoto awie mɔ anwo. (Kenga Galeehyeama 6:3, 4.) Duzu ati ɔ? Debie ko a le kɛ, saa yɛte nganeɛ kɛ yɛlɛbɔ mɔdenle yɛadɛla adiema bie a, ɔbamaa yɛamemaa yɛ nwo zo. Wɔ adenle fofolɛ zo, saa yɛfa yɛ nwo yɛtoto mediema nwo na yɛte nganeɛ kɛ bɛlɛbɔ mɔdenle bɛadɛla yɛ a, ɔbamaa yɛ sa nu ado. Adwenle nwiɔ zɔhane biala ɛndenrɛ. (Wlo. 12:3) Adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Katerina * mɔɔ de Greece la hanle kɛ: “Ɛnee meta mefa me nwo metoto menli mɔɔ ɔzɔho kɛ bɛ nwo yɛ fɛ, bɛbɔ mɔdenle kpalɛ wɔ daselɛlilɛ nu na bɛkola bɛfa agɔnwolɛ ndɛndɛ bɛtɛla me la anwo. Ɛhye ati, ɔmaanle mendele nganeɛ kɛ nvasoɛ ɛnle me nwo zo.” Ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ, tɛ kɛ yɛ nwo yɛ fɛ, yɛ nloa ɛde anzɛɛ yɛlie duma la ati a Gyihova hwenle yɛ rale ɔ nwo a, emomu, kɛmɔ yɛkulo ye na yɛkulo kɛ yɛtie ɔ Ra ne la ati ɔ.​—Dwɔn 6:44; 1 Kɔl. 1:26-31.

5. Duzu a ɛsukoa ɛfi adiema nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Hyun la anwubielɛ ne anu a?

5 Kpuya bieko mɔɔ yɛbahola yɛabiza yɛ nwo la a le ɛhye, ‘Asoo menli ze me kɛ mele awie mɔɔ mekpondɛ anzodwolɛ anzɛɛ meta me nee awie mɔ nyia edwɛkɛ ɔ?’ Tie adiema nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Hyun, mɔɔ de South Korea la anwubielɛ ne. Mekɛ bie, ɛnee ɔbu menli bie mɔ mɔɔ lɛ ɛzonlenlɛ nwo adenle wɔ asafo ne anu la kɛ bɛkulo kɛ bɛkile bɛ nwo kɛ bɛle kpalɛ bɛtɛla ye. Ɔhanle kɛ, “Ɛnee metendɛ metia mediema ɛhye mɔ dahuu, yɛɛ menlie edwɛkɛ biala mɔɔ bɛka la mendo nu.” Duzu a vile mɔɔ ɔyɛle la anu rale a? Ɔhanle kɛ, “Mɔɔ menyɛle la vale mgbakyemgbakyenu rale asafo ne anu.” Hyun agɔnwo mɔ bie boale ye maanle ɔnwunle ye ngyegyelɛ ne. Hyun yɛle nzenzaleɛ mɔɔ hyia la, na kɛkala ɔle asafo nu kpanyinli mɔɔ bɔ mɔdenle. Saa yɛnwu kɛ yɛlɛfa ɛzulɛ subane yɛara asafo ne anu na yɛmkpondɛ anzodwolɛ a, ɔwɔ kɛ yɛyɛ nwolɛ debie.

KO TIA ANWOMEMAAZO NEE ANYEBOLO

6. Kɛ mɔɔ Galeehyeama 5:26 kile la, subane ɛtane boni mɔ a maa yɛ nee awie mɔ su a?

6 Kenga Galeehyeama 5:26. Subane ɛtane boni mɔ a maa yɛ nee awie mɔ su a? Ko a le anwomemaazo. Awie mɔɔ memaa ɔ nwo zo la tu ɔ nwo yɛɛ ɔle angomedi. Subane ɛtane bieko noko a le anyebolo. Anyebolo sonla kulo kɛ ɔnyia mɔɔ awie lɛ la bie, yɛɛ eza ɔkulo kɛ mɔɔ ahenle lɛ la fi ɔ sa. Nɔhalɛ nu, saa awie anye bolo ɔ gɔnwo a, ɔkile kɛ ɔkpɔ ye. Yɛkulo kɛ yɛtwe yɛ nwo yɛfi subane ɛtane ɛhye anwo bɔkɔɔ!

7. Duzu ndonwo a yɛbahola yɛava yɛahilehile deɛmɔti anwomemaazo nee anyebolo ɛnle kpalɛ la anu a?

7 Yɛbahola yɛava anwomemaazo nee anyebolo yɛatoto nvɔlekɛ mɔɔ di ndaboa mɔɔ bɛva bɛdu sua zo la anwo. Ɔnva nwo kɛzi sua ne kɛnlɛma de biala la, saa nvɔlekɛ ne mɔ di ndaboa ne a, ye biala anu ɔbabu yeagua nu. Zɔhane ala a, bie a awie bazonle Gyihova mekɛ bie. Noko saa ɔyɛ anwomemaazo anzɛɛ anyebolo a, ɔbadɔ aze. (Mrɛ. 16:18) Ɔbagyakyi Gyihova ɛzonlenlɛ, na ɔbagyegye ɔ nee awie mɔ. Noko, kɛ ɔkɛyɛ na yɛaho yɛatia anwomemaazo nee anyebolo ɛ?

8. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaho yɛatia anwomemaazo ɛ?

8 Saa yɛfa folɛ mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo dule Felepaema la yɛdi gyima a, ɔbaboa yɛ yeamaa yɛaho yɛatia anwomemaazo. Ɔse: “Bɛmmafa manzonlehwenlɛ anzɛɛ anwomemaazo bɛyɛ debie biala, emomu bɛbɛlɛ bɛ nwo aze na bɛbu bɛ gɔnwo mɔ bɛdɛla bɛ nwo.” (Fel. 2:3) Saa yɛbu awie mɔ kɛ bɛtɛla yɛ a, yɛ nee menli mɔɔ bɛlɛ ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ na bɛkola bɛyɛ ninyɛne dɔɔnwo bɛtɛla yɛ la ɛnrɛzu. Emomu, yɛ nye balie mɔɔ bɛkola bɛyɛ la anwo. Titili saa bɛlɛfa mɔɔ bɛkola bɛyɛ la bɛaye Gyihova ayɛlɛ wɔ ye ɛzonlenlɛ nu a. Eza saa yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ mɔɔ lɛ ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ la fa Pɔɔlo folɛdulɛ ne di gyima a, ɔbamaa bɛava bɛ adwenle bɛazie yɛ subane mgbalɛ mɔɔ bɛ nye die nwolɛ la azo. Ɛhye bamaa yɛ muala yɛava anzodwolɛ nee koyɛlɛ yɛadɛnla asafo ne anu.

9. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaho yɛatia anyebolo ɛ?

9 Saa yɛbahola yɛaho yɛatia anyebolo a, ɔwɔ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze, kile kɛ yɛbanwu kɛ ninyɛne bie mɔ wɔ ɛkɛ ne mɔɔ yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ a. Saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze a, yɛnrɛbɔ mɔdenle kɛ yɛmaa bɛanwu kɛ yɛkola ninyɛne dɔɔnwo yɛ anzɛɛ yɛbɔ mɔdenle yɛtɛla awie biala. Emomu, yɛbanlea kɛzi yɛbahola yɛazukoa ninyɛne yɛavi menli mɔɔ bɔ mɔdenle tɛla yɛ la ɛkɛ la. Kɛ neazo la, fa ye kɛ adiema nrenyia bie maa bagua nu ɛdendɛlɛ kɛnlɛma wɔ asafo ne anu. Yɛbahola yɛabiza ye kɛzi ɔsukoa ye ɛdendɛlɛ ne mɔ la. Saa adiema raalɛ bie ze aleɛ to kpalɛ a, yɛbahola yɛabiza ye mɔɔ yɛyɛ a ɔbaboa yɛ yeamaa yɛdayɛ noko yɛanwu aleɛ to kpalɛ la. Yɛɛ saa adiema kpavolɛ bie ɛngola ɛnva agɔnwolɛ a, ɔbahola yeabiza awie mɔɔ bɔ mɔdenle wɔ agɔnwolɛvalɛ nu la yeamaa yeaboa ye. Saa yɛyɛ ninyɛne zɛhae mɔ a, ɔnrɛmaa yɛ nye ɛnrɛbolo awie mɔ, na ɔbamaa yɛanyia anyuhɔlɛ.

SUKOA DEBIE FI NEAZO MƆƆ WƆ BAEBOLO NE ANU LA ANU

Kɛmɔ Gedɛyɔn bɛlɛ ɔ nwo aze la ati, ɔmaanle anzodwolɛ dɛnlanle ɔ nee Yifelaemma avinli (Nea ɛdendɛkpunli 10-12)

10. Ngyegyelɛ boni a Gedɛyɔn yiale a?

10 Suzu edwɛkɛ mɔɔ zile Gedɛyɔn mɔɔ vi Manasɛ abusua nu nee mrenyia mɔɔ vi Yifelaem abusua nu avinli la anwo. Gyihova boale Gedɛyɔn nee ye menli 300 ɔmaanle bɛlile konim wɔ konle nu, na anrɛɛ ɛhye bahola amaa bɛamemaa bɛ nwo zo kpole. Yifelaemma ne hɔyiale Gedɛyɔn, tɛ kɛ bɛkahanvo ye, emomu bɛ nee ye kali butule. Ɔbayɛ kɛ kɛmɔ Gedɛyɔn anvɛlɛ bɛ wɔ mɔlebɛbo ne ala kɛ bɛraboka bɛ nwo bɛmaa bɛhɔho bɛtia Nyamenle agbɔvolɛ la ati, ɔyɛle bɛ nyane. Bɛvale bɛ adwenle bɛziele duma mɔɔ bɛ abusua ne balie la azo somaa ɔti bɛ rɛle vile debie mɔɔ hyia kpalɛ la​—ɛnee Gedɛyɔn ɛboa ɛmaa bɛwula Gyihova duma ne anyunlunyia na yebɔ Ye menli ne anwo bane.​—Ndɛ. 8:1.

11. Duzu edwɛkɛ a Gedɛyɔn hanle hilele Yifelaemma a?

11 Gedɛyɔn vile mɛlɛbɛnwoaze nu hanle hilele Yifelaemma kɛ: “Asoo mɔɔ bɛyɛ la ɛndɛla mɔɔ meyɛ la ɔ?” Akee ɔhanle ninyɛne fɔɔnwo mɔɔ Gyihova ɛboa bɛ yemaa bɛyɛ la ɔhilele bɛ. Edwɛkɛ ɛhye maanle bɛ “ɛya ne dwole.” (Ndɛ. 8:2, 3) Gedɛyɔn nyianle ɛhulolɛ kɛ ɔbabɛlɛ ɔ nwo aze amaa anzodwolɛ adɛnla Nyamenle menli ne avinli.

12. Duzu a yɛsukoa yɛfi Yifelaemma nee Gedɛyɔn neazo ne anu a?

12 Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi edwɛkɛ ɛhye anu a? Yɛzukoa yɛvi Yifelaemma neazo ne anu kɛ, ɔnle kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie anyunlunyia mɔɔ yɛbanyia la azo somaa yɛtɛla Gyihova mɔɔ yɛwula ye anyunlunyia la. Mbusua tile nee asafo nu mgbanyima bahola azukoa debie avi Gedɛyɔn ɛkɛ. Saa yɛyɛ debie yɛmaa ɔgyegye awie a, ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛte deɛmɔti yegyegye ahenle la abo. Eza saa ahenle yɛ debie kpalɛ a, yɛbahola yɛahanvo ye. Ɔhyia kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze na yɛahola yɛayɛ zɔ, titili saa ahenle ne anyɛ ye boɛ fee a. Noko anzodwolɛ sonle bolɛ tɛla kɛ yɛbabɔ mɔdenle yɛahile kɛ yɛ edwɛkɛ yɛ fɛ.

Kɛmɔ Hana vale ɔ nwo dole Gyihova anwo zo kɛ ɔbali ninyɛne nwo gyima yeamaa ye la ati, ɔ nzo nu dwole ye (Nea ɛdendɛkpunli 13-14)

13. Ngyegyelɛ boni a Hana yiale a, na duzu a ɔyɛle ye wɔ nwolɛ a?

13 Eza dwenle Hana neazo ne anwo. Ɛnee ɔ hu a le Livaenli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Ɛlekana la, na ɛnee ɔkulo ye kpalɛ. Noko ɛnee Ɛlekana gya raalɛ fofolɛ, bɛfɛlɛ ye Pɛnena. Ɛnee Ɛlekana kulo Hana kpalɛ tɛla Pɛnena; na “Pɛnena wole mralɛ, noko Hana anwo ralɛ.” Ɛhye ati, ɛnee Pɛnena “kɔ zo ka ye ahyi kɛ ɔmaa yeava ɛya.” Kɛzi Hana dele nganeɛ ɛ? Ɔgyegyele ye kpalɛ! Ɛnee “ɔsu too mɔɔ ɔnli debie a.” (1 Sa. 1:2, 6, 7) Noko, Baebolo ne anga edwɛkɛ biala mɔɔ kile kɛ Hana bɔle mɔdenle kɛ ɔdi Pɛnena nzenralɛ wɔ adenle bie azo a. Emomu, ɔhanle kɛzi ɔte nganeɛ la ɔhilele Gyihova na ɔnyianle anwodozo kɛ, ɔbali ninyɛne nwo gyima yeamaa ye. Asoo Pɛnena gyakyile mɔɔ ɛnee ɔfa ɔyɛ Hana la ɔ? Baebolo ne anga. Noko yɛze kɛ akee Hana anzo nu dwole ye “na ɔ nyunlu anyɛ alɔbɔlɛ bieko.”​—1 Sa. 1:10, 18.

14. Duzu a yɛsukoa yɛfi Hana neazo ne anu a?

14 Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Hana ɛkɛ a? Saa awie bɔ mɔdenle kɛ ɔ nee wɔ su wɔ adenle bie azo a, kakye kɛ ɛdawɔ a ɛbahola wɔayɛ tɛnlabelɛ ne anwo debie a. Ɔnle kɛ ɛ nee ye su ɛlɛ. Mmafa ɛtane ɛtua ɛtane kakɛ, emomu, bɔ mɔdenle kɛ ɛ nee ahenle badɛnla anzodwolɛ nu. (Wlo. 12:17-21) Saa ahenle angakyi bɔbɔ a, wɔmɔ ɛbahɔ zo wɔanyia wɔ anzodwolɛ.

Kɛmɔ Apɔlɔso nee Pɔɔlo nwunle kɛ Gyihova ɛlɛyila gyima ne azo la ati, biala andwe ɔ gɔnwo anwo nungule (Nea ɛdendɛkpunli 15-18)

15. Kɛzi ɛnee Apɔlɔso nee Pɔɔlo le ko ɛ?

15 Mɔɔ li awieleɛ la, maa yɛnlea mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi ɛdoavolɛ Apɔlɔso nee ɛzoanvolɛ Pɔɔlo neazo ne anu la. Ɛnee bɛ mu nwiɔ bɛze Ngɛlɛlera ne anu kpalɛ. Ɛnee menli dɔɔnwo ze bɛ yɛɛ bɛle kilehilevolɛma mɔɔ bɔ mɔdenle. Na ɛnee bɛ mu nwiɔ bɛboa bɛmaa bɛyɛ menli dɔɔnwo ɛdoavolɛma. Noko bɛ nuhua biala andwe ɔ gɔnwo anwo nungule.

16. Nwane a le Apɔlɔso?

16 Ɛnee Apɔlɔso “vi Alɛzandelea,” na wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, ɛnee menli dɔɔnwo kɔsukoa nwoma wɔ ɛkɛ. Ɛnee ɔle tendɛvolɛ mɔɔ anloa ɛde kpalɛ, yɛɛ “ɔze Ngɛlɛlera ne kpalɛ.” (Gyi. 18:24) Mɔɔ Apɔlɔso wɔ Kɔlente la, asafo ne anu amra bie mɔ maanle ɔlale ali kɛ bɛ nye die ɔ nwo tɛla Pɔɔlo yɛɛ mediema gyɛne. (1 Kɔl. 1:12, 13) Asoo Apɔlɔso sosɔle zɔhane subane ne mɔɔ fa mgbakyemgbakyenu ba la azo ɔ? Yɛnlie yɛnli kɛ ɔyɛle ye zɔ. Mɔɔ Apɔlɔso vile Kɔlente bɔbɔ la anzi, Pɔɔlo hanle hilele ye kɛ ɔzia ɔhɔ ɛkɛ. (1 Kɔl. 16:12) Saa Pɔɔlo dele nganeɛ kɛ Apɔlɔso ɛlɛfa mgbakyemgbakyenu ara asafo ne anu a, anrɛɛ ɔnrɛyɛ ye zɔ ɛlɛ. Ɔda ali kɛ, Apɔlɔso vale ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ mɔɔ ɔlɛ la lile gyima kpalɛ​—ɔvale ɔbɔle edwɛkpa ne nolo na ɔmaanle ɔ mediema anwosesebɛ. Eza yɛbahola yɛalie yɛali kɛ ɛnee Apɔlɔso bɛlɛ ɔ nwo aze kpalɛ. Kɛ neazo la, Baebolo ne anga ye wɔ ɛleka biala kɛ, mɔɔ Akoyela nee Pelesela vale Apɔlɔso na “bɛhilele ye Nyamenle adenle ne wienyi” la, ɔvale nwolɛ ɛya.​—Gyi 18:24-28.

17. Kɛzi Pɔɔlo kpondɛle anzodwolɛ ɛ?

17 Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo nwunle gyima kpalɛ mɔɔ Apɔlɔso yɛle la. Noko Pɔɔlo ande nganeɛ kɛ ɔbalie ye anyunlunyia. Saa yɛkenga edwɛkɛ mɔɔ Pɔɔlo hɛlɛle hɔmaanle Kɔlente asafo ne la a, ɔmaa yɛnwu kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze yɛɛ ɔte edwɛkɛ bo. Kɛ anrɛɛ ɔbamaa edwɛkɛ mɔɔ bɛlɛka kɛ, “Mele Pɔɔlo ɛdeɛ” la amaa ɔ ti anu ayɛ ye fɛ la, ɔvale nganvolɛ ne amuala ɔmaanle Gyihova Nyamenle nee Gyisɛse Kelaese.​—1 Kɔl. 3:3-6.

18. Kɛ mɔɔ 1 Kɔlentema 4:6, 7 kile la, duzu a yɛsukoa yɛfi Apɔlɔso nee Pɔɔlo neazo ne anu a?

18 Duzu a yɛsukoa yɛfi Apɔlɔso nee Pɔɔlo neazo ne anu a? Bie a yɛbayɛ gyima ɛsesebɛ wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu na yɛaboa menli dɔɔnwo yɛamaa bɛazɔne bɛ. Noko yɛze kɛ kɛmɔ Gyihova boa yɛ la ati a yɛkola yɛyɛ debie biala mɔɔ yɛyɛ la a. Eza yɛnwu ye wɔ Apɔlɔso nee Pɔɔlo neazo ne anu kɛ, saa yɛlɛ ɛzonlelilɛ dɔɔnwo wɔ asafo ne anu a, yɛbahola yɛayɛ ninyɛne dɔɔnwo yɛamaa anzodwolɛ adɛnla asafo ne anu. Saa asafo nu mgbanyima nee azonvolɛ boa yɛ maa anzodwolɛ nee koyɛlɛ tɛnla yɛ avinli a, ɔmaa yɛ nye die kpalɛ. Na kɛmɔ bɛgyinla Baebolo ne azo bɛtu yɛ folɛ na bɛfa bɛ adwenle bɛsie Gyisɛse Kelaese mɔɔ yɛle neazo maanle yɛ la anwo zo la ati a bɛkola bɛyɛ ye zɔ a, bɛnva bɛ adwenle bɛnzie bɛ nwo zo!​—Kenga 1 Kɔlentema 4:6, 7.

19. Duzu a yɛ nuhua ko biala bahola ayɛ a? (Eza nea ɛlɛka “ Bɛ Nee Bɛ Gɔnwo Mɔ Mmasu.”)

19 Nyamenle ɛmaa yɛ nuhua ko biala ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ bie. Yɛbahola yɛava yɛ ahyɛlɛdeɛ zɔhane ‘yɛazonle yɛ nwo ngoko.’ (1 Pita 4:10) Bie a yɛbade nganeɛ kɛ, mɔɔ yɛyɛ la anwo ɛngyia biala. Noko ninyɛne ngyikyingyikyi mɔɔ yɛyɛ yɛmaa anzodwolɛ tɛnla ɛkɛ ne la le kɛ tɛladeɛ ɛkpomgbalɛ la, yɛkpomgba ye ngyikyingyikyi too na yeali munli. Bɛmaa yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbaye ɛzulɛ subane biala yɛavi yɛ nu. Bɛmaa yɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la yɛmaa anzodwolɛ nee koyɛlɛ ɛdɛnla asafo ne anu.​—Ɛfɛ. 4:3.

EDWƐNE 80 ‘Bɛzɔ Gyihova Bɛnlea Na Ɔle Kpalɛ’

^ ɛden. 5 Kɛ mɔɔ buakɛ bie gyigya a, ɔkola ɔmaa ɔbɔ ndɛndɛ la, zɔhane ala a ɛzulɛ subane fa mgbakyemgbakyenu ba asafo bie anu a. Saa asafo bie anwo ɛnyɛ se na koyɛlɛ ɛnle bɛ nu a, ɔnrɛhola ɔnrɛyɛ ɛleka mɔɔ anzodwolɛ wɔ mɔɔ bɛsonle Nyamenle a. Edwɛkɛ ɛhye bahilehile deɛmɔti ɔnle kɛ yɛ nee yɛ gɔnwo mɔ su nee mɔɔ yɛbahola yɛayɛ yɛamaa anzodwolɛ adɛnla asafo ne anu la anu.

^ ɛden. 4 Bɛhakyi bɛ aluma.