1. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˈyaa kwa ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˈka?

ZOOVA ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ɛɛnˈˈ pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗wo kë do. Kwa˗ ˗dhɛ ˗yö tapë ˗nu, wü ˗nu waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈö ˗an ˗da, ˗an ˗bha. ˈMɛn ˈö ˗dhö, ˗yö ö ˗de ˗ta. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˈyaa kwa ˗zɔn ˈˈkwëë. ˈPë kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˈyö˗ ˗ga. (1 Sam. 16:7) ˗Yö kwa ꞊faan, kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ, waa˗ ˗dhɛ ˈö ˈkwa go ˗a ˗bha, ˗an ꞊gban ˗dɔ. ˈPë ˈkwaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, ˈyaa˗ ˗dhɛ kwa ˗gɔ. Kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗de yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova kwa yö ˗a ˈka, ˗a ˈdhö. ˗Kɔ ˈö ˈkwa˗ ˈka, ˗kwa kwa «˗zʋ ˈgɔn˗ ˗naa ˗bha». ˈKwa dho kwa ˗de ˈsü ˈkpii˗ ɛɛnˈˈ ˗bhaasü.​—Wlɔ. 12:3

2. ˈMën ˗kë ˈö ˈyaa ˗së kö ˈkwa kwa ˗de ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka?

² Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ ˈsü kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗zlanwo pö ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka ,˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗bha. (Ebl. 13:7) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗an ˗bha kö ˗kɔ ˈö ˈkwa ˗dho ˗a kë˗ ˈka kö ˈkwa ˗zlanwo pö ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka, ˗wa ˗zɔn kwa ˗dhɛ. (Fdh. 3:17) ˈˈKɛɛ ˗gleŋ ˗sü mɛn ˈbha ˗bha ˗sü ˈyaa ˈnën ˗tɔ ö ˗de ˗zɔn ˗a ˗mɛn ˈka ˗sü. Ö ˗de ˗zɔn mɛn ˗nu ˈka ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ꞊druɛɛ ˗da kwa ˈgü, ˗yö kwa ˈgü ga, ɛɛnˈˈ ˗ya kë ˈkwa kë kwa ˗de ˈgü ˗bhaasü. Kwa˗ yö˗ ˈwɔn ˗gɔ ˈö ˗ʒiö yö ˗a ˈgü ꞊dhɛ, ˈkwa˗ pö ˈkwa kwa ˗de ˗zɔn ˗tiaandhö ˈgbɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha, kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗dho shiʋ̈ˈˈ. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ˗dhɔkaadhe ˈgü ꞊dhɛ: «ˈMɛ ˈö ˈdhö ˗yö ö ˗dɩ ˈˈta ˗kɔ ˗ga, ˈˈni ˈö ꞊mɔɔ˗ ˗bha ˈö ö ˗dɩ ꞊gɔɔn, kö ˗yö ö ˗dɩ ꞊gɔɔn ö këwɔn ˗bha, kö ˈya ˈdho˗ ˗ya mɛ ˗kpɛa ˗nu ˗bha ˈˈdhiʋ̈ ˈö ö ˗dɩ fië˗ bho˗ ˗nu ˗bha.»​—Ga 6:4.

3. ˗Mën ˈö ˈbha˗ kë Zoova ˗dhɔkë ˗sü ˈgü, ˈö ü zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗ya ˗da ˗a ˗wɔn ˈgü?

³ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ kwa ˗de ˗gɛn ˗dho ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya kë ꞊dhɛ ˈbha bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, kö ü zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗dhi ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˈyö ˗tɔ  ꞊dhɛ bhi ˈnën ˈü˗ sü ü ˗de ˈgü ˈyö ˈü˗ ˗kë. ˗Zlan ˗dhɔ ˈö ü ˈgü ˈyö ü ˗blü ˗a kë ˗sü ˗bha. ˈÖ sü ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˗bha, ˗kɔ ˈö ü ˗gɛn ˗ya ˈdho ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈, ü ˗zota ˗a ˈgü. Ü ˗bha Biblö ˗wopösü waa˗ ˗draan ü ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗dhɔ ˗ya ˗dadhiʋ̈ ˗ee? ˈBha ˗bhɛɛ ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗dhɛ dɔ ˗ee? (Ps 141:2) ˈBha ˗zlanwopösü waa kwa ˗bha mɛn ꞊klaŋ ˗kë ˗a ˈka ˗pë ˗nu ˈgü dɔ ˗ee? Zoova ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü, ˈbha kë dhemɛndë, gwaanbhadhe ɛɛnˈˈ ˈnënmɛn ˗tiaandhö ˈka ˗ee? ˗Kɔ ˈö ü ˗gɛn ˗ya ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈka ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ü zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da ꞊dedewo.

4. ˈMën ˈkwa dho ˗a draanˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

⁴ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun kö ˗an ˗gɛn ˗dho ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ ˗yö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi, ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˗wo ˈˈkan wo ˗de ˗zɔn mɛn ˗nu ˈka ˗sü ˗bha. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗kɔ ˈö ˈnënmɛn ˗nu dho wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗a ˈka, ˗kɔ ˈö ˈkosümɛn ˗nu, mɛn zii ˗nu waa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈwo ˗dho wo ˈko ˗nu ˗takun ˗a ˈka, kwa ˗dho ˗a yö. Kö ˗a ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü, ˗kɔ ˈö Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu dho kwa ˗takun ˗a ˈka, kö mɛn ˈö ˈdhö pë ˈö ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˗ya ˗wɔn ˗ya ö ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˈkwa˗ yö.

5. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Efɛzö 6:4 ˈgü, ˗mën ˈö ˈnënmɛn ˗nu dho ˈˈkan ˗a kë sü ˗bha?

⁵ ˈNënmɛn ˗nu dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo ˈnën ˗nu ˗zɔn ˈˈkwëë, ɛɛnˈˈ kö pë ˈwaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, ˗wa kë ˗sü ˗dhɛ ˗an ˗gɔ. ꞊Waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho ˗an ˗bha ˈnën ˗nu ˈgü ga. (Efɛzö 6:4 ˗wo po.) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Sashiko * ˗ya ˗pö: «N ˗bha ꞊klaŋgɔmɛn ˗nu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈa yökë ˈgbɛ ˈa ʒiö˗ ˈka n ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˗ta ꞊klaŋkɔɔdhö. N dhe ˗de ˈpö, ˈpë kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈyö bhë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö kë ꞊gbɛkiödhɛ ˗së ˈka n ˗bha ꞊klaŋgɔmɛn ˗nu waa n dë ˈö ˈyaa Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka, ˗an ˗dhɛ. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈa pë ꞊gban dɔ ɛzamɛn ˗ta, ˈˈkɛɛ kö ˈmaan ˗mɔn ˗a ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈman n bo ꞊klaŋ ˈka ˗a yi ˗ya ꞊gwëë, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka a˗ ˗pö n ˗de ˗dhɛ pë ˗nu ˈa ˗an kë ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ bhë, ˈwaa˗ ˗zokun.»

6. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Psaume 131:1, 2 ˗wa ˗da ˈnënmɛn ˗nu ˗bha?

⁶ ˗Gleŋ ˗tiaandhö do ˗yö Psaume 131:1, 2 ˈgü ˈnënmɛn ˗nu ˗bha ˈka. (˗A ˗wo pö.) ˗Gblüdë Davi ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈyaa «ˈwɔn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu» ˈwo ˗ʒiö ö ˗ta ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗bha  ˗dekëtɩtɩsü waa˗ ˗bha ˗de ˗naan dɔ ˗sü ˗wa ˗kë ˈö˗ «zuʋ̈ˈˈ to ˈwaannu ˗sü» ˈka. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da ˈnënmɛn ˗nu ˗bha? ˗Dekëtɩtɩsü waa ˗de ˗naan dɔ ˗sü ˈka, ˗an dua ˈyaa ˗mü kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗lö ˗an ˗kɔ ˗zü ˗wa kë, ɛɛnˈˈ ˗wa kë ˗sü ˗dhɛ wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗gɔ. ˗Wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗ni ˈgü kö pë ˈwo ˗dho ˗a kë dhiʋ̈ˈˈ ˗wo wo ˗zota ˗a gü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗an ꞊faan waa ˗an ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Malina ˗ya ˗pö: «N dhe ˈyaa n ˗zɔn toŋtoŋdhö n ꞊dhegblü ˗nu ˗yaaga ˈwo to, ɛɛnˈˈ ˈnën ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. ˗Ya ˗pö n ˗dhɛ ꞊ʒiaan ꞊dhɛ mɛn ˈö ˗dhö, pë ˈö˗ ˗kɔ ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, ˗yö ˗dhö. ˈˈKɛɛ kwa ˈˈpɛpɛ kwa ˗wɔn Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈmaan n ˗de ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka.»

7-8. Dhegɔndë ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ö ˗bha dhebɔ ꞊bhlëë ˗ya?

⁷ Dhegɔndë ˈö kletiɛn ˈka, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö ˗bha dhebɔ ꞊bhlëë ˗ya. (1 Piɛ. 3:7) Mɛn ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˈnën ˗tɔ ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn ˗nu ˈgü ˗sü, ˈö ˈwo ˗an sü ˗së. Gɔɔn˗ ˈö ö ˗bha dhebɔ ꞊bhlëë ˗ya, ˗ya ˗sü ˗së. Pë ˗dhɛ ˈö˗ ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈyaa˗ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ, ɛɛnˈˈ ˈyaa˗ ˗zɔn dhebɔ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˈka. ꞊Yaa˗ ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka, dhebɔ ˗dho kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ? Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Roza, ˗a ꞊gɔɔn ˈö ˈyaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka ˗ya ˗zɔn ˗kplawo dhebɔ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. ˗Wo yaa ˗nu ˈö kun ˗an pö ˗ni ˈgü Roza ˗dhɛ bhë, ˗wa ˗kë ˈö ˗kë ˗a ˈgü ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˈyaa mɛn gbɛ˗ kë. ˗Ya ˗pö: «A ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo n ˗zo ˗bö ˗kplawo ꞊dhɛ n ꞊bhlëë ˗yö ˗dhö Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈.» Kletiɛn ˗yö ö ˗bha dhebɔ ꞊bhlëë ˗ya. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈya˗ kë ˈˈdhʋ̈, waa ö ˗bha dhebɔ wo ˗bha ˗mlɛɛn ˗dho ˈyɔ˗, ˈö waa Zoova wo ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. *

⁸ Gɔɔn˗ ˈö ö ˗bha dhebɔ ꞊bhlëë ˗ya, ˗ya ˗wɔn ˗së ˗blɛɛ, ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë, ˈö˗ ˈˈnuɛ bho. (Prov. 31:28) Katelina ˈö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö ˗ʒiö yö ˗a ˈgü bhë, ˗kɔ ꞊dede ˈö˗ ꞊gɔɔn ˗ya ˗takun ˗a ˈka kö ˈyaa ˗dho kë ö ˗de ˈgü ˗bhaasü, ˈyö bhë. ˗A ˈnëndhɛ ˈgü, ˗a dhe ˗kun ˗a ˈsü ˗ni ˈgü ˗bhaasü, ˈö˗ ˗zɔn ˈnëndhoo ˗nu ˈsɛɛn˗ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. ˗A ˗wɔn gü, ö ˗de ˗zɔn mɛn ˗nu ˈka ˗sü ˗kë ˗a ˈtuöö˗ ˈka, ˈö to˗ ˈka ˈˈdhʋ̈ ˈö ˗kë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka. ˈˈKɛɛ ˗a ꞊gɔɔn ˈö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, ˗ya ˗takun ˈyö ˗kan ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha, ˈyö˗ ˗bha ö ˗de yö ˗kɔ ˗yö go ˈˈgblʋʋ. ˗Ya ˗pö: «N ˗dhɔ ˗yö n ꞊gɔɔn ˗kë, ˈö n ˈˈnuɛ bho ˈwɔn ˗së ˗nu ˈa ˗an ˗kë ˗an ˗wɔn ˈgü, ˈö ꞊bhɛɛ n ˗bha ˈka. ˗Yö n ˗zo ˗bö Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ꞊vadhɛ ˈka, ˈö n ˗takun kö ˈa n ˗zota ˗kɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ.»

9-10. Mɛn zii ˗nu ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö ö ˗de ˗zɔn mɛn ˗nu ˈka, ˗a takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ Mɛn ˗nu ˈwo wo ˗de ˗zɔn ꞊shiö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka bhë, mɛn zii ˗nu ˗dho ˗an takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Anuni ˈö ˈwaa kun ˗a ˈˈnuɛ bho ˗ni ˗a ˈnëndhɛ ˈgü, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Ya ˗pö: «ˈMaan kun ˗mɔn ˗ni ˈgü ˈˈwɩ ˗sü ˗bha, ˈö ˗kë n ˈgü ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ˈwo to ˗wo ˗tiaandhö n ˗man. A ˗to ˈˈtɩtɩ ˈa ˗ya n ˗de ˗zɔn mɛn ˗nu ˈka ˗sü ˗bha.» ˗Dhɛ ˗de ˈö ˗kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, Anuni ˗yö ˗to ö ˗de ˗zɔn ˗sü ˗bha mɛn ˗nu ˈka, ˈyö ˗kë ˗a ˈgü ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˗zlanwokɔɔdhö bhë, ˗a ꞊bhlëë ˈyaa kun ˈdhö. ꞊Dɛɛ, ˗ya kë ˗yödhiʋ̈ ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dho dhi ˗sü ˈka, ˗a ˈka. ˗Mën ˈö˗ ˗takun ˈyö ö ˗zota ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ?

 ¹⁰ Anuni ˗ya ˗pö mɛn zii ˗nu ˗wo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ö ˈgü, ˈyö ˈwo ö ˗takun. ˗Wa ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗ ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˈö ˈwo˗ ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˗pö: «˗A ˗dhɛ ˈti ꞊gwëë, ˈyö mɛn zii ˗nu ˗wa pö n ˗dhɛ ˈa kwa ꞊dhegblüdhe ˈbhaa ˗nu ꞊faan ˈmën. Yö ˈwo˗ dɔ n ˗kɔ ˈka bhë, ˗ya ˗kë ˈa˗ yö ꞊dhɛ n këyö ˗yö ˗dhö. ˈDhɛ ˈa kwa ꞊dhegblü ˈnëndhiëŋ ˈbhaa ˗nu ˗takun, n ˈˈnuɛ ˈö mɛn zii ˗nu ˗wa bho n ˗zo ˈti bɔ ˗a ˈka. ˈDhɛ go mü, ˈyö ˈwo 1 Tesadhonikö 1:2, 3 ˗wo pö n ˗dhɛ. ˗Yö ˗pa n zuʋ̈ˈˈ ˈka ꞊dedewo. ˗An ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü, ˈman˗ yö ꞊taabha ꞊dhɛ n këyö ˗yö ˗dhö Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü.»

11. Mɛn ˗nu ˈö Isaïe 57:15 ˗yö ˗an ˗zɔn «mɛn ˗nu ˈö ˈˈsɩ ˈyaa ˗an ˗dhɛ» ˗an ˈka bhë, kwa ˗dho ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹¹ ˗Bhö Isaïe 57:15 ˗wo pö. Mɛn ˗nu ˈö ˈˈsɩ ˈyaa ˗an ˗dhɛ, ˈö ˈwo wo ˗de sü ˈˈtɩtɩ, Zoova ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü ꞊dedewo. Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗takun, mɛn zii ˗nu dosɛnŋ ˗bha yö ˈyaa ˗mü. ˗An ꞊faanmën ˗kɔ do ˈö ˈdhö ˈyö ˗tɔ, ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈö ꞊dhɛ kwa ˗zo ˗yö ˗an ˈˈpiʋ̈. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë. (Prov. 19:17) Kwa ˗bha ˗dekëtɩtɩsü waa ˗de ˗naan dɔ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˈpö. ˈKwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˈˈɲan ˗yö bɔ kwa ˗ta, kö ꞊druɛɛ ˗yö ˗da ˗an ˈgü. ˗Kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ ꞊ʒiaan kö kwa ˈˈdhiwo ˗nu waa kwa këwɔn ˗nu ˗wo ˗an ꞊faanmën.​—1 Piɛ. 4:10, 11.

12. Mɛn ˗nu ˈö ˈˈsɩ ˈyaa ˗an ˗dhɛ ˈnën ˈwo kun ꞊ɲɔɔn ˗ni ˈgü Yesu ˗bha. ˈMën ˗kë? (Pe ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

¹² Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ ꞊va sü ˗kɔ ˈö Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu kun ˗a ˈka, ˗a ˗bha. Mɛn ˈbha ˈö ˗dho kë ꞊bhlëësü ꞊dhɛ ˗a ˈdhö ˈˈsɛ ˗ta, ˈyii kë do. ˗A ˗bha ‹ˈwɔn ˗kun ˗së, ˈö˗ zuëˈˈ kun ˗sɛa.› (Mat. 11:28-30) ˈYii ö ˗de ˈsü ˈkpii˗ ˗a ˗bha ˗gɔgüsëdhɛ waa ˈwɔn ꞊va dɔ ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗A ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˈgümandhɛ ˈyaa kun ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˗ya ˈwɔnzuan ˗nu ˈsü, ˈwo pa ˗dekëtɩɩmɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈka. (Dhu. 10:21) Yesu ˈyaa kun ꞊dhɛ ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˈwo wo ˗de sü ꞊va bhë, ˗an ˈdhö. ˗Ya ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗ ˗Zlan ˈwëëdhö. (Zan 6:37) Mɛn ˗nu ˈö ˈwo ˗an sü ˈya˗, yö ˗zë ˗yö ˗an ꞊bhlëë ˗ya.

13. Yesu ˗yö ˈˈgblüsë waa ˗dhɔ ˗zɔn ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ˗Kɔ ˈö Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu kun ˗a ˈka bhë, ˗ya ˗bha ˈˈgblüsë waa˗ ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗an ꞊faan waa ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗an ˈgü, ˈwaa do. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗bha yö, ɛɛnˈˈ ˗an yökë ˗kɔ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë do. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗bha ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˗ya zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da. Kwa˗ ˗bha ˗kë ˈwɔngümanmɛn ˈka ˗sü ˗dhɛ ˗yö ˈˈgɔɔn do ˈö˗ bɔ ˈö ˗gban ˈˈsënŋ ˈˈtamanga ˗bha, ˗a ˈgü. ˗Ya ˗pö ˗gɔmɛn do ˗yö ö ˗bha yökëmɛn ˗dhɛ ˈö ˈdhö ‹˗a ˗bha ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˗ga›, ˈyö ö ꞊slɔɔpë ˈˈklɔɔnbho ˗an ˗bha. ˗A ˗bha yökëmɛn ˗nu ꞊plɛ ˈwo kun mü, ˗ya mɛn do ˗bha ˗ʒiö ˗a ˈˈtɛɛdo ˗bha ˗ta. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗an ꞊plɛ ꞊gban ˈˈnuɛ ˗bho ˗kɔ do ˈgü, ˈö˗ pö: «꞊Yö ˗së, ma yuökëmɛ këwunsëëzë, ˗zo ˗tën ˗a ˗dhë ˗mɛ ˗mü ü ˈka.»​—Mat. 25:14-23, NTBL.

14. Kwa ˗dho ʒiö Yesu ˗bha mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkun ˗kɔ ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ Yesu ˈˈgblü ˗yö ˗së, ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa ˈˈpɛpɛ ˈwɔn ˗nu ˈwo kwa ˗ta waa kwa ꞊faan ˗nu, ˈwaa do. ˈˈKɛɛ pë ˗dhɛ ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. ˗Kwa ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. Kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa˗ kë kö kwa ꞊dhegblü ˗nu kë wo ˗de ˈgü ˗bhaasü, ɛɛnˈˈ kö ˈlëë˗ ˗yö ˗an kë ꞊dhɛ ˈwaa yökë ˈgbɛ ꞊dhɛ mɛn ˗kpɛɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˈdhö. ˗Kwa ˗an ˈˈnuɛ ˗bho wo ˈgü ˈwo˗ dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwo Zoova ˗dhɔkë bhë, ˗a ˗bha.

15-16. Kwa ꞊dhegblü do ˈö pë ˈö˗ ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗a ˗ya ö ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˗a ꞊trɔɔn ˗mɛɛn ˈö˗ ꞊slɔɔ?

¹⁵ ˈKwa Zoova ˗bha yö ˗wɔn ˗ya kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈, kwa ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗së. ˈˈKɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈö kwa ˗kɔ ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈnën ˈkwa ˗dho ˗a ˗wɔn ˗ya kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈. Kö ˈkwa˗ pö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˈdhö, kwa ˈgü ˗dho ga, ˈö ˈkwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ˈya˗. (Dhu. 14:28) Kwa ꞊dhegblü do ˈö ˗yödhiʋ̈ ˈka ˈwo˗ ˗dhɛ Midoli, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga.

¹⁶ Midoli ˈnëndhɛ ˈgü, ˗a dë ˈö ˈyaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, ˗ya ˗zɔn ˗a ꞊dhegblü ˗nu waa ˗a ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈwo ꞊klaŋplöö ˗an ˈka, ˈö ˈlëë˗ dɔ ˗a ˗bha. Midoli ˗ya ˗pö: «A ˗kë n ˗de ˈgü ˗bhaasü.» ˗Dhɛ ˈö kë ˗ni ˈkpii˗, ˗a ˗zo ˗yö ˗gban. ˗Ya ˗pö ˈzü: «A Biblö ˗wo ˗pö yi ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, zuʋ̈waannusü ˗yö ˗ke n ˗gɔ, ˈö ˈa˗ yö ꞊dhɛ n ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë.» ˗Dhɛ ˈö go mü, ˗yö pë ˈö ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, ˗a ˗wɔn ˗ya ö ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˈyö ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ö ˗takun ˈö˗ kë. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö Midoli ˗takun ˈyö˗ zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ˗a ˗gɛn ˗dho ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ ˗wɔn ˈgü.

17. ˗Mën ˈö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˗zota ˗kɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ? ˈYö ˗a ꞊trɔɔn ˗mɛɛn ˈkwa ˗dho ˗a ꞊slɔɔ?

¹⁷ ˗Kɔ ˈö ˈkwa kwa ˗de yö ˗a ˈka, ˗a ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va sü. Zoova ˗ya ˗dhɛ kwa ˗gɔ kö ‹ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ slëëˈˈ ˗kɔ ꞊gban ˗kɔ ꞊gban ˈgü ö ˈˈpiʋ̈, kö ö ˗gleŋ ˗dɛɛ ˗da kwa ˗bha.› (Efɛ. 4:23, 24) ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha, kwa ˗bhawɔn ˗yö bhɛɛsü, ˗Zlan ˗Wo draanˈˈ ˗sü waa ˗zota ˗a ˈgü ˗sü ˗bha. ˗Kwaa kë ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo, kö ˈkwa ꞊faan ˗dhɛ Zoova ˗gɔ. ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈˈkan kwa ˗de ˗zɔn mɛn ˗nu ˈka ˗sü ˗bha. Zoova ˗dho kwa ˗takun ˈpö kö ˗ya kë ꞊dhɛ  ꞊druɛɛ ɛɛnˈˈ ˗desükpiisü ˗yö nu ˗ni ˈgü kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ, kö ˈkwa˗ bho mü ˈzozodhö.

18. ˗Wo ˗nu ˈwo 2 Chroniques 6:29, 30 ˈgü bhë, ˗wo kwa ˗zo ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁸ ˗Bhö 2 Chroniques 6:29, 30 ˗wo pö. Pë ˈö kwa ˗zuʋ̈ˈˈ ˈgü Zoova ˗ya ˗yö. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ˈpö ꞊dhɛ kwa ˈkozë ˗ni ˈgü ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˗zota ˗kɔ waa kwa ˗de ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˈka. Zoova ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ kwa ˈko ꞊dede zë ˗ni ˈgü pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈka, kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈgbɛ.

19. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa yö ˗a ˈka, ˗ya ˈwɔnzuan ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁹ Zoova ˗yö ˈwɔnzuan ˗sü ˗dhɔ ˈö ˈnëndhe waa ö ˗bha ˈnën ˈˈblë ˈˈpuu ˗an ꞊zinŋgü ˗a ˗bha, kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë. (Is. 49:15) ˈNëndhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Dhasɛdhö ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Ya ˗pö: «N ˈdhunën ˈwo˗ ˗dhɛ Sefani bhë ˗a ˈˈsu ˈti ˗mɔn, ˈyö bhɔ. ˈDhɛ ˈa ˗kpan ˗a ˗bha ˗blɛɛsü ˈka, ˗yo ˗kun ˈˈkpɛɛ ˈö ꞊faan ˈyaa kun ˗a ˗bha. ˈYö ꞊dhɔtrɔɔ ˗nu ˗wa pö ˈˈsu do ˈö ˗dho ˗a kë ꞊drɔtrɔɔplöö bhë, ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, ˈa˗ wɔ n ˈgwü ˗ta. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü, yaa n ˗bha ˈnën ˗mlɛɛn ˈö kun yi ꞊zinŋgü, ˗yö ˗kun ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü ˗yö ꞊kun ˈˈkpɛɛ, ˈyaa ꞊dhɛ ˗kwɛ ˈˈsɔɔdo ˗nën ˈdhö. ˈˈKɛɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö n ˗kë ꞊dedewo, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈö ˗tosɛta kë. ˗Ya zuʋ̈gblüdhi ꞊va nu n ˗dhɛ n ˗bha ˗tosɛta ˈgü.» ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa Zoova ˗dhɔkë kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, ˗yö ˗dhɔ suu do ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗kë kwa ˈka, ˈyaa kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da ˗ee?

20. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën?

²⁰ ˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ü Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka, ü ˗a ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˈö ˗wɔn ˈdhö˗ ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˈka. Mɛn ˈbha ˈö ˗dho kë ꞊dhɛ ü ˈdhö, ˈyaa ˈdhö. Kë ˈyaa ˈnën ˈü˗ wo ˗tiaandhö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha, ˈyö Zoova ˗yö ü ˗gan ö ˗bha. ˗Yö ˗dhɛ ˗ga ü zuʋ̈ga ˈgü, ˈyö˗ yö ꞊dhɛ ˗dekëtɩɩmɛn ˗mü ü ˈka, ˈö ˈü˗ ˈˈpiʋ̈ ˈü ˗gleŋ ˈsü ˗a ˗bha kö ˈü ü ˈˈtakɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ. (Ps. 25:9) ˗Yö kë ü ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈbha ü ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈü˗ ˗dhɔkë, ˗ya zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊dedewo. Ü ˗bha zuʋ̈saadhɛ waa ˗klu ˗a ˗bha ˗sü ˗ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ü ˗wɩ ˗zlanwo «˗bha zuëˈˈ ˗së ˈka.» (Dhu. 8:15) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, pë ˗dhɛ ˈü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗bhö ˗a kë Zoova ˗dhɛ ˗kplawo. ˈBha˗ kë ˈˈdhʋ̈, ü zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi ‹ü ˗de këwɔn ˗nu ˈgü.›