1. Yova ká adi ko ddi nja nrŭ na nzɨ addudho?

YOVA nzá jirie krʉ ná ritsi ndirigoti krʉ kʉ ná nrŭ e ddiddi ri. Føri ko chu dhonalo kʉ Yova no njonjo kʉ ná tso, njonjo kʉ ná zǎ ndirigoti nrŭ. Ko krʉ e njonjo. Føri dho Yova nzɨ adi niddi nja nrŭ na ri. Yova adi ni thí nja ndirigoti ke chu ni ká kʉ ngba di ná ke ma nari bblo. (1 Sa. 16:7) Ke chu nidhó kpakpanga ma, nidhó uzaifu ma, ndirigoti ngbaribbai ma ni dhi nari maddi. Ndirigoti Yova nzɨ adi rine ko nji kodhó uwezo djolu da nalo ro ri. Ko ka ko dyø Yova njati ko di ko nja ke adi ko nja naribbai ró. Føri si rili koe “bblo kʉ ná ngaddidha na” ko nzá ka ko nja ko mana bbo inga nzá ri.​—Ro. 12:3.

2. Nja nrŭ na le le ddi nari ká kʉ che addudho?

² Bbʉbbʉ dhé, ko ka ko ba somo nja nrŭ dhó loroji nǎ ro. Lorojina njaro ko chu ddikpa le-djo inga ddikpa le-ve bblo ndi adi lod’ra ro. (Ebr. 13:7) Føri dho ko ka ko nja ngbaribbai ma ko ka ko dyø kpadhó loroji lod’radha dhi njí kana nari. (Flp. 3:17) Ddikpa le dhó loroji le dyø nari kana kʉ njonjonga le na le leddi nari na. Ni di ni ddi nja nrŭ na ró, føri ka ndi liri nie tamaa na, ni thí bʉnibʉ inga ni nja ni nga na mana kʉ naribbai. Ro b’lo da e nalo nǎ ko njaeri naribbai, nja nrŭ na le leddi kutaniko nǎ nari ka ndi liri ledhó kiroho tsu hatari na. Føri dho jidha na Yova d’rari ko dho i: “Njale ddiro dho ringani ndi ne ndi nganga dhó lonanga ndirigoti ndie hwè na ndi nganga nji nalo dho, nzá ndi ddi ndi nja ke na ro.”​—Gal. 6:4.

3. Ni ká nji ngba maendeleo nari adi hwè bbʉ ni dho ri?

³ Yova njiri nie hwè na ni njínji ndidho nari dho. Lorojina, rie b’lo ni ba batiso ri ró, ni ka ni ba hwè ni tso si fø muradi djó naridho! Fø lonanga ni vʉe ni ni ro. Føri ni njie  ni ji Mungu naridho. Addinga fø nga djóro ni nji ná maendeleo djo. Lorojina nidhó jidha Biblia zødha dho ká ra anzi ngba? Nidhó sala ká adi si ni thí nă ro bbʉbbʉ? (Zb. 141:2) Ni ká chu lod’radha bblo ngba ndirigoti ni ká adi njínji kodhó lod’radha dhi ritsi na bbʉbbʉ? Nde njati nie ndoa chi ná le ró, Yova ká ko ni tsotso nie bblo kʉ ná dzaba, bblo kʉ ná isɨle inga bblo kʉ ná gødhi le bbʉbbʉ? Ni ka nie hwè na ni le nidhó lo thika fø lokana krʉ nari dho.

4. I lo nǎ ká ko si loti ngba lo djo?

⁴ Ko ka ko kó nja nrŭ tsotso ndima e hwè na ndima nji ná maendeleo dzá lodho. Ndirigoti ko ka ko kó kpa tsotso ndiro nzɨ kpa ddi ndima nja nrŭ na ró. I lo nǎ kosi, gødhi nrŭ ka ndima njí nalo nja ndiro ndima kó ndima dhi nzø tsotso d’e, dza dhi nrŭ ka ndima njí nalo nja ndima kó ndima tsotso ndima kana d’e, ndirigoti wazee ma nja kʉ ná nrŭ mana ka ndima njí nalo ndiro ndima kó le-vei ma le-djoi ma na tsotso d’e. Ya mwisho kosi Biblia nǎ kʉ ná yadha nja nari ka ndi kó ko tsotso ndiro ko li ngba kaka kodhó uwezo na ndirigoti kodhó hali na ná muradi ko nji d’e.

5. Waefeso 6:4 ripo naribbai, gødhi nrŭ dho ká ringani ndima pʉ ngba lo ndima ró ro?

⁵ Gødhi nrŭ dho nzá ringani ndima di ndima dhi nzø ddi ndima kana ri inga ndima di ripo ngba njí nzá ka ndi ka ngba dho nalo ri. Le di ngba ddi nja nzø na ndirigoti le di riji ngba nji nzá ka ndi ka ngba dho nalo ró, ri ka ndi kani ka ngba lu. (Azø Waefeso 6:4.) Sachiko * rodho kʉ ná le-ve pori i: “Darasa nǎ madhó walimu ngʉ adi riji ma njí lo bblo nja darasa nǎ nzø djolu. Føri djolu pli madzá mama ma ngʉ adi riji ma nji lo bblo ma lai darasa nǎ nzø djolu ndiro madhó mwalimu ma, madzá baba ma na tilo bblo Yova dzá Dimu djo d’e nga ndi ngʉe Yova dzá Dimu ro. Le ngʉ adi riji ma ba 100% exame dhi saa na, ro følo ngʉe kpakpa ma dho. Ngba mai darasa ma bba nari goti cho da bí ro, nja saa na ma adi Yova ká adi ma nji ndi dho ná njí tso u bbʉbbʉ ni nari dhu ma tso.”

6. Gødhi nrŭ ká ka ndima ba ngba somo Zaburi 131:1, 2 nǎ kʉ nalo nǎ ro?

⁶ Gødhi nrŭ ka ndima ba ná ddikpa bbo  na mana kʉ ná somo bani Zaburi 131:1, 2. nǎ (Azø.) Pi Daudi pori ndi nzɨ ngʉ adi “bbo kʉ ná ritsi ne ri” inga dada ndidhó uwezo djolu ná ritsi ne ri. Ke ngʉe nyenyenga na ndirigoti kiasi na naridho “ke jotso kongʉe ko ndirigoti ke ngʉe b’odidha na.” Gødhi dhi nrŭ ká ka ndima ba ngba somo Daudi po nalo nǎ ro? Gødhi nrŭ ka ndima dhori ndima kʉ nyenyenga na ndirigoti kiasi na njati kpa di rine ndima nji ndima dhó ka nalo ndirigoti kpa di rine ndima dhi nzø nji ngba ka ndima dhó uwezo na nalo ró. Gødhi nrŭ ka ndima dhori ndima ngaddi ni ndima dhi nzø djo njati kpa famu kpadhó uwezo ndirigoti kpa li ngba ka ngba ndi ka kpadho ná muradi ngba nji ró. Marina rodho kʉ ná le-ve pori i: “Madzá mama nzɨ ngʉ adi ma ddi ma lai nzø na ri inga nja kʉ ná nzø na ri. Le ddingʉe ma dho nari kʉ ko krʉ dhó uwezo kʉ njonjo ndirigoti ko krʉ kʉ mana na bbo Yova dho. Mbai bbo le dho, bí ina ma nzɨ adi ma ddi nja nrŭ na ri.”

7-8. Kpetsike ká ka ndi bbʉ madha ndibbá le dho ngbaribbai?

⁷ Mukristo kʉ ná kpetsike dho ringani ndi di madha bbʉ ndibbá le dho. (1 Pe. 3:7) Madha na mana kʉ le nga ddi bbo ndirigoti le heshima bbʉ bbo nja nrŭ dho nari. Lorojina, kpetsike ka ndi má ndibbá le heshima ndi bbʉ le dho nari chulu. Ke dho nzá ringani ndi po ndibbá le nji nzá ka ndi ka le dho nalo ri. Ndirigoti ke dho nzá ringani ndi ddi le nja isɨle na ri. Njati ke di rinji fø ró, føri ká ka ndi bbʉ ngba che lo? Le-ve Rosa bbá ke ngangʉe Yova dzá Dimu ri ndirigoti bí ina ke ngʉ adi le ddi nja isɨ nrŭ na. Ke ngʉ adi po na chelo lingʉeri Rosa nja ndi ngana mana kʉ naribbai. Le pori, “Madhó lo jingʉeri ma u nari kʉ ma kʉ mana na bbo Yova dho.” Fønga ringana Mukristo kʉ ná kpetsike adi madha bbʉ ndibbá le dho. Ke churi nari kʉ ndi nji nalo ka ndi lø ndima kana kau ronga ndibbá le na ndirigoti Yova na. *

⁸ Madha bbʉ ndibbá le dho ná ke adi bblo loti le djo, jidha dho ndirigoti mbai po le dho. (Mez. 31:28) B’lo dae nalo nǎ ko tielo Katerina bbá ke djo. Ke kongʉe Katerina tsotso ndiro le di ndi nja mana na kʉ ri. Le ngʉe sese ná saa na, ledzá mama ngʉ adi le ddi nja sinzønzø na ndirigoti ledzá kau na. Fø ri lingʉeri Katerina di ndi ddi nja nrŭ na ngba mai le ngʉngʉe Mukristo ro! Ro lebbá ke kongʉe le tsotso ndiro nzɨ le di ndi ddi nja nrŭ na ró, ro lengʉe bblo kʉ ná nganjadha na. Le pori: “Ke ji ma ji, ke adi mbai po ma nji ná bblo lo dho ndirigoti ke adi sala nji ma dho. Ke adi Yova dhó bblo kʉ ná sifa ngano ma dho ndirigoti ke ko ma tsotso ma le madhó che kʉ ná nganjadha thika d’e.”

9-10. Wazee ká kongʉe ngana na mana kʉ narribbai ngʉ ndi nja ná le-ve tsotso ngbaribbai ndiro le si fø lo djolu d’e?

⁹ Wazee ká ka ndima kó nja nrŭ na ndima ddi ná nrŭ tsotso ngbaribbai? Akonja le-ve Hanuni bangʉeni na nalo. Le ngʉe sese ná saa na, bí ina nrŭ nzɨ ngʉ adi mbai po le nji nalo dho ri. Le pori: “Ma nzɨ ngʉ adi loti bbo ri ndirigoti ma ngʉ adi nja nzø nja mana na pli ma djolu. Ma ngʉ adi ma ddi bbo nja nrŭ na.” Ngba mai Hanuni ngʉngʉe Mukristo ro, le ngʉ adi ndi ddi nja nrŭ na. Føri lingʉeri le di kutaniko  nǎ ndi nji nalo nja nga na mana kʉ naribbai. I ddoro le adi painia dzá njínji hwè na. Addui ká kongʉe le tsotso ndiro le le ndidhó ngaddidha thika d’e?

¹⁰ Hanuni pori jidha na kʉ ná wazee kongʉe ndi tsotso. Kpa dhongʉeri le dho nari kʉ, le kʉ mana na ndirigoti kpa ngʉ adi mbai po le tøni chí nari dho. Le ndiri: “Karr nga goti Wazee pongʉeri ma kó ddikpa le-ve tsotso. Kpa bbʉngʉe ma dho ná fø njí lingʉeri ma mbu ma mana na kʉ naribbai. Ma adi Wazee pongʉe mbai ma dho nari nga no godhé nja kʉ ná le-vei ma lingʉe kpakpa nari dho. Føri goti kpa zøngʉe 1 Watesalonike 1:2, 3 ma dho. Føri løngʉe ma thí ronga bbo! Mbai bbo miya ró rø bblo ná fø kpa dho, kpadjo ma adi ma nja mana na kʉ ri Yova dzá Tengenezo na.”

11. Isaya 57:15 ripo naribbai, ko ká ka ko kó njedha na ndirigoti bʉ thí bʉni ná nrŭ tsotso ngbaribbai?

¹¹ Azø Isaya 57:15. Yova adi ngaddi bbo “njedha na ndirigoti bʉ thí bʉni ná nrŭ djo.” Wazee ma na, ko krʉ ka ko li bʉ thí bʉni ná le-djoi ma, le-vei ma na kpakpa. Ko ka ko li kpa kpakpa ná ddi chu kʉ ko li ko dyu li kpa ro. Yova adi riji ko d’rari ndidzá chembø dho nari kʉ ndi ji kpa bbo. (Mez. 19:17) Ko ka ko kó kodjoi ma, ko vei ma na tsotso nyenyenga na ndirigoti kiasi na ko kʉ nari chulu. Ko nzɨ adi rine ko nja ko pli nja nrŭ djolu ri ndiro nzɨ kpa tsu tamaa na ró. Fønga ringana ko adi ko li kpakpa ko kana kodhó uwezo ndirigoti kodhó lochudha chulu.​—1 Pe. 4:10, 11.

12. Nyenyenga dhi nrŭ ká jingʉe Yesu addudho? (Anja richuti ji)

¹² Ngbaribbai ma Yesu ngʉ adi njini ndi unakpa na nari ka ndi kó ko tsotso ko chu ngbaribbai ma ko ka ko njini nja nrŭ na nari. Ke ngʉe Bboke. Ro ke ngʉe “bblo kʉ ná nyi na ndirigoti nyenyenga na ndi thí na.” (Mt. 11:28-30) Ke nzɨ ngʉ ndi kʉ akili na bbo ndirigoti lochudha na bbo nari dho nja nrŭ dho ri. Ke ngʉ dhʉdhʉ tso o ná loddi nrŭ dho ndirigoti ke ngʉ bbʉ ná loroji ngʉ nyenyenga dhi nrŭ thí ronga lølø. (Lu. 10:21) Ke ngangʉe dini djó bbobbonga bbai ri. Ke nzɨ ngʉ rili nja nrŭ nja ndima nga na mana kʉ naribbai Mungu nyo njí ri. (Yoh. 6:37) Fønga ringana pa nrŭ ngʉ nja ná kpa dho ke ngʉ heshima bbʉ.

13. Yesu dhó bblo nyi ndirigoti kedzá jidha ká ke dhongʉe ngbaribbai ndi unakpa dho?

¹³ Yesu dzá bblonga ma, kedzá jidha ma na ngʉ njani ke unakpa ma na ke ngʉ di nari chulu. Ke chungʉeri nari kʉ ndi unakpa dhó uwezo ma, kpadhó hali ma na kʉ njonjo. Fø ri ka ndi lieri kpae njonjo kʉ ná daraka na ndirigoti nzɨ kpa d’ralo ddiddi. Ro ke ngʉ kpa krʉ ngʉ nji lod’radha dhi njí kana ná kpakpanga nja mana na bbo. Fø lo ke famu nari ke dhongʉe talata dhi loroji ndi bbʉ nari ró. Fø loroji nǎ, bbonga bbʉ njí ndidhó nokpa krʉ dho “kpadhó uwezo kʉ naribbai.” Akili dhi aro kʉ ná nokpa kana ddike bangʉeri pli ndi lai ke djolu. Ro bboke pongʉe ddikpa lo fø kpa krʉ dho: “Ni njiri bblo, bblo ndirigoti chí kʉ ná nokpa!”​—Mt. 25:14-23.

14. Ko ká ka ko dyø Yesu dhó loroji ngbaribbai?

¹⁴ Krʉ ddoro Yesu dhó nyi e bblo ndirigoti ke adi jidha dho ko dho. Ke churi nari kʉ kodhó uwezo ma, kodhó hali ma na kʉ njonjo ndirigoti ke kʉ hwè na kodhó uwezo na ko nji naridho. Kodho ringani ko dyø Yesu dhó loroji. Kodho nzá ringani ko liri kolai Mukristo di ndi mbu nga na mana kʉ naribbai ri, ke nzá ka ndi nji ritsi nja nrŭ adi rinji naribbai naridho. Fønga ringana kodho ringani ko di ko  djoi ma, ko vei ma na li kpakpa kpa njínji Yova dho ndima dhó uwezo tsi naridho.

15-16. Ddikpa le-ve ká bangʉe hwè ngbaribbai kiroho nǎ muradi ndi li ndi nji nari dho?

¹⁵ Kiroho na muradi le li le nji nari adi rili ledhó lo bbi bblo maisha na. Ro ndiro ko njiri bblo d’e, ringani kodhó muradi gbani kodhó uwezo na, nga nja nrŭ dhó ri na ri. Ko li nzá gbani kodhó uwezo na ná muradi ko nji ro, føri ka ndi bʉ ko thí bʉ. (Lu. 14:28) Akonja ddikpa painia kʉ ná le-ve dhó loroji, Midori ndi rodho kʉ ro.

¹⁶ Midori dzá baba nga kʉ Yova dzá Dimu ri, ke ngʉ adi ngba nja pá ngba abbá nja nzø na ndirigoti ngba lai darasa dhi nzø na ndi ngba ddi nari chulu. Midori pori: “Ma ngʉ adi ma mbu nga na mana kʉ naribbai.” Midori dhi nari goti, le nzɨ ngʉ ndi nja føri bbai ri. Le pori, “Ma adi Biblia zø krʉ ddoro, føri dho ma e ngoi na ndirigoti ma adi ma mbu ji Yova ji naribbai.” Godhé le lingʉe bblo kʉ ná muradi ndi nji ndirigoti le njingʉe sala ndiro ndi timiza ndidhó muradi d’e. Føri lingʉeri nari kʉ Midori ba hwè ndi nji ná maendeleo dzá lo dho.

17. Ko ká ka ko liri “kodhó ngaddidha ngʉ ø ngbaribbai” ndirigoti føri ká ka ndi bbʉ ngba bblo lo?

¹⁷ Che le le mbu nari ma, che ledhó ngaddidha kʉ nari ma nzá ka ndi sini ddikpa cha ri. Føri dho Yova ripo ko dho: “Nidho ringani ni liri nidhó ngaddidha ngʉ ø.” (Efe. 4:23, 24) Ndiro ko njiri fø d’e, kodho ringani ko nji sala, ko zø Biblia ndirigoti ko ddinga bbo ko zø nalo djo. Anjinjí fø lo na ndirigoti ali ni thí Yova djo ndiro nie kpakpa d’e. Kedzá roho takatifu ka ndi kó ni tsotso ndiro nzɨ ni di ni ddi nja nrŭ na ró. Yova ka ndi liri ni chu nidhó lo ndirigoti ke ka ndi kó ni tsotso ndiro  nzɨ ni bani tamaa na inga nodha na njati rie che kʉ ná ngaddidha adi si ni thí na ri ró.

18. Ni iso ká ka ndi pini ngbaribbai 2 Nyakati 6:29, 30 nǎ kʉ nalo na ro?

¹⁸ Azø 2 Nyakati 6:29, 30. Yova chu ko thí na kʉ nalo chu. Ke chu kodhó kpakpalo ma, Stani dzá i dz’ djó ko bani na nalo ma ndirigoti ko kʉ nzá kaka ná nrŭ nari maddi. Yova di ngbaribbai ma ko hwini kpakpalo tso ró nari nja ná saa na, kedzá jidha adi dhidhi ko dho.

19. Yova adi ngaddi ni ko djo nari ká ke dho ngba loroji chulu?

¹⁹ Ndiro ko chu ngbaribbai ma Yova adi ndi mbu ko djo nari d’e, Yova dho kalʉ ngba (bebe) ma kana ngae ndidzá mama na ná loroji ko dho. (Isa. 49:15) Akonja Rachel rodho kʉ ná ddikpa mama dhó loroji. Le ndiri: Madzá singbangba Stephanie gøngʉeni nzá ndidhó ddo tso d’e ka go ro. Ya kwanza ma njangʉe ngba ná saa na, ngba ngʉe sese bbo ndirigoti nga ró kpakpanga ro. Ro hopitale nǎ ro le pongʉeri ma dho, bi ddi kana krʉ ddoro ma di ngba d’ud’u. Føri kongʉe ma tsotso ko kana ngae chøchø bbo ngba na. Kpadjo fø ngba dhó cho kʉ 6 ndirigoti ngba tsi nzø dada ngba djolu. Ro, fø ngba ma jirie bbo dhonalo kʉ ngba di shi d’e ngba nzangʉeni bbo ndirigoti ngba liri mae hwè na maisha nǎ. Ko nanga adi jini bbo dhonalo kʉ, ko churi Yova ji ko bbo ko njínji ndi dho ko thí nǎ ro krʉ naridho!

20. Njati rie Yova dzá njí dhi ke ni kʉ ri ró, ni ká ka ni nji hwè addudho?

²⁰ Ni kʉ Yova dzá njí dhi ke nari dho, ke adi ni nja mana na bbo ndidzá familia kana. Ndirigoti ni kʉ njonjo nja nrŭ ró ro. Yova nzá liri ni kana ngae chøchø ndi na ni kʉ nja nrŭ djolu pli naridho ri. Ke liri ndima kana ngae chøchø ni na dhonalo kʉ, ke njari ni thí kʉ bblo, ni kʉ nyenyenga na, ni uri le ddi longa ni dho ndirigoti ni uri ni leni le. (Zb. 25:9) Achuri nari kʉ Yova adi hwè ba bbo njati ni di njínji ke dho ni dho ka ná ngatsi ró. Ni ngatsove ndirigoti ni tøni chí ná føri ridho “ni thí kʉ bblo.” (Lu. 8:15) Føri dho adi ra anzi Yova dho ni njínji nidho ka ná ngatsi nari na. Ndirigoti føri si rili nie hwè na “ni nganga nji nalo dho.”