1. ¿Jasche ri Jehová kojujunamaj ta kukʼ ri e nikʼaj chik?

RI JEHOVÁ utz krilo che jalajoj ri kibʼantajik ri e winaq. Wariʼ kqʼalajinik rumal che jalajoj ubʼanom che kibʼanik ri e jastaq. Kʼo ta e kebʼ winaq che xaq junam ri kibʼantajik, rumal laʼ ri Jehová kojujunamaj ta kukʼ ri e nikʼaj chik. Ri areʼ are kril ri kʼo pa qanimaʼ (1 Sam. 16:7). Xuqujeʼ kril ri kojkunik kqabʼano, ri kojkun taj y ri xqabʼan ojer pa ri qakʼaslemal. Rumal laʼ, kojutaq ta che ubʼanik jun jastaq che kojkun ta che. Rajawaxik kqabʼan qe ri kubʼan areʼ che qilik. We je kqabʼano, tajin kqakʼutu che kʼo «utzalaj chomanik» qukʼ y kqachomaj taj che sibʼalaj nim qabʼanik ni kqachomaj che kʼo ta qapatan (Rom. 12:3).

2. ¿Jasche utz taj kqajunamaj qibʼ kukʼ ri e nikʼaj chik?

² Qastzij wi che utz kqesaj uwach jun qachalal che sibʼalaj knaw che utzijoxik ri utzij ri Dios (Heb. 13:7). We je kqabʼano, kojux utz taq ajtijabʼ riʼ (Filip. 3:17). Are kʼu resaxik uwach ri kubʼan jun qachalal junam ta rukʼ we xa kqachomaj jachin más utz kubʼan che jun jastaq y jachin ri utz taj. We kqajunamaj qibʼ weneʼ kqamaj retzelaxik kiwach ri e nikʼaj chik rumal che kkiriq utzilal, weneʼ kojbʼisonik o kqanaʼo che kʼo ta qapatan. Junam rukʼ ri xqil kan pa ri jun kʼutunem, we kqajunamaj qibʼ y kqanimarisaj qibʼ chkiwach ri e qachalal, kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ ri Jehová. Rumal laʼ, ri areʼ rukʼ loqʼoqʼebʼal kubʼij chqe: «Chkijujunal rajawaxik chunikʼoj ri ukʼaslemal; kʼate kʼu riʼ kunaʼ ribʼ chi kkikotik, mujunamaj kʼu ribʼ kukʼ juleʼ chik» (Gál. 6:4).

3. ¿Jas utz elenaq chawach che upatanixik ri Jehová ri kuya kikotemal chawe?

³ Ri Jehová kraj che kojkikotik rumal ri oj kunaq che ubʼanik  pa ri qakojonik. Jun kʼutbʼal, sibʼalaj kojkikot riʼ we qabʼanom chi qaqasanjaʼ. Are jun jastaq che qatukel xqachaʼ ubʼanik, rumal che kqaloqʼoqʼej ri Jehová. Chojchoman chrij ronojel ri utz elenaq chqawach. Jun kʼutbʼal, weneʼ sibʼalaj utz kqil unikʼoxik y usikʼixik uwach ri uTzij ri Dios. Weneʼ más utz kqabʼan chi che ubʼanik qachʼawem rumal che kqabʼan rukʼ ronojel qanimaʼ (Sal. 141:2). Weneʼ sibʼalaj utz kel chqawach kqamaj tzijonem kukʼ ri e winaq y ri kqabʼan che ukojik ri e chakubʼal re tijonik che kitoʼik. Y weneʼ qilom ri nimalaj utobʼanik ri Jehová uyaʼom chqe rumal che sibʼalaj utz kqabʼan che rilik ri qixoqil, y ri ixoqibʼ sibʼalaj utz kkibʼan che rilik ri kachajil y ri e tat nan sibʼalaj utz kkibʼan che kilik ri e kalkʼwaʼl. Kojkikotik rumal che utz elenaq chqawach ronojel waʼ taq jastaq.

4. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

⁴ Kojkunik keqatoʼ ri e nikʼaj chik rech kechoman chrij ri kekunik kkibʼano rech kkinimarisaj más ri kkibʼan che upatanixik ri Jehová y xa ta kkijunamaj kibʼ kukʼ ri e nikʼaj chik. Pa wajun kʼutunem, kqil na jas kkibʼan ri e tat nan che kitoʼik ri e kalkʼwaʼl, jas kkibʼan ri e kʼulan chik rech kkitoʼlaʼ kibʼ y jas kkibʼan ri e kʼamal bʼe pa ri congregación y e nikʼaj chik qachalal rech kekitoʼ ri e nikʼaj chik. Chukʼisbʼal, kqil na jujun pixabʼ re ri uTzij ri Dios che kojutoʼo rech kojchoman chrij ri kqaj kqabʼano are kʼu kqakoj utz chomanik, kojchoman chrij ri kojriqitaj wi y ri kojkunik kqabʼan chqajujunal.

5. Junam rukʼ ri kubʼij Efesios 6:4, ¿jas utz taj kkibʼan ri e tat nan?

⁵ Ri e tat nan utz taj we kkijunamaj jun kalkʼwaʼl rukʼ jun chi kalkʼwaʼl y kkibʼij chke che kkibʼan jastaq che kekun ta che ubʼanik. Rumal che wariʼ kubʼano che ri alkʼwalaxelabʼ kebʼisonik y kkiriq kʼax (chasikʼij uwach Efesios 6:4). Jun qachalal, al Sachiko ubʼiʼ *, kubʼij: «Ri ajtijabʼ pa ri tijobʼal kkaj che in más nim puntos kwesaj chkiwach ri e wachiʼl. Xuqujeʼ ri nunan kraj che in jun utz tijoxel pa ri tijobʼal, rumal che kraj che kil ri utz nubʼantajik kumal ri ajtijabʼ y rumal ri nutat che Testigo taj. Ri xraj xuqujeʼ are che kwesaj 100 puntos pa ronojel ri kbʼan pa ri tijobʼal, are jun jastaq che sibʼalaj kʼax ubʼanik. Wariʼ kʼo xuya kan pa ri nukʼaslemal, rumal che paneʼ ojer chik in  elenaq pa ri tijobʼal kʼa kinchomaj na che ri kinbʼano nim ta kril ri Jehová».

6. ¿Jas kekunik kketaʼmaj ri e tat nan chrij ri kubʼij Salmo 131:1, 2?

⁶ Ri e tat nan kʼo jun jastaq nim ubʼanik kekunik kketaʼmaj pa Salmo 131:1, 2 (chasikʼij uwach). Ri qʼatal tzij David xubʼij: «Kbʼe ta wanimaʼ chkij nimaʼq taq jastaq ri mat kʼo kejunamataj [...] wi». Rumal che xunimarisaj ta ribʼ y xuchʼobʼo che kʼo kkun ta che ubʼanik, xubʼij: «Mawi kʼo ta kinbʼisoj». Wariʼ kukʼut chkiwach ri e tat nan che kekunik kkimachʼ kibʼ y kkichʼobʼo che kʼo kekun ta che ubʼanik, xuqujeʼ kekunik kkibʼan wariʼ kukʼ ri e kalkʼwaʼl. Are chiʼ kekitoʼ ri e kalkʼwaʼl che rilik ri kkaj kkibʼano, rajawaxik kechoman chrij ri kekunik y ri kekun taj kkibʼano. Jun qachalal al Marina ubʼiʼ, knaʼtaj che y kubʼij: «Ri nunan kʼo ta jumul xinujunamaj kukʼ ri wachalal o kukʼ nikʼaj chi akʼalabʼ. Xukʼut chnuwach che qonojel kʼo kojkunik kqabʼano y chqajujunal nim qabʼanik chuwach ri Jehová. Rumal ri xubʼan ri nunan che nutoʼik kʼo ta jumul kinjunamaj wibʼ kukʼ ri e nikʼaj chik».

7, 8. ¿Jas kkunik kubʼan ri achi rech nim kril wi ri rixoqil?

⁷ Ri cristianos rajawaxik nim kekil wi ri kixoqil (1 Ped. 3:7). Wariʼ kraj kubʼij che sibʼalaj utz kkibʼan che kichajixik y nim kkil wi ri kkibʼano. ¿Jas kkibʼan che ubʼanik wariʼ? Kkikʼut chuwach che nim kkil wi y kkibʼij ta che che kubʼan jun jastaq ri kkun ta che ubʼanik xuqujeʼ kkijunamaj ta kukʼ e nikʼaj chi ixoqibʼ. ¿Jas kkʼulmatajik we jun achi kujunamaj ri rixoqil kukʼ nikʼaj chi ixoqibʼ? Chqilampeʼ ri xukʼulmaj jun qachalal al Rosa ubʼiʼ. Amaqʼel kjunamax kukʼ nikʼaj chi ixoqibʼ rumal ri rachajil che Testigo taj. Rumal che ri rachajil kubʼij kʼax taq tzij che, ri qachalal kunaʼo che kʼo ta upatan xuqujeʼ kuchomaj che kʼo ta jun winaq qas kloqʼoqʼenik. Ri areʼ kubʼij: «Rajawaxik che amaqʼel knaʼtajisax chwe che ri Jehová nim kinril wi». Wariʼ junam ta rukʼ ri kkibʼan ri cristianos, e areʼ nim kekil wi ri kixoqil rumal che ketaʼm che we je kkibʼano tajin kkichajij ri kachilanik rukʼ ri kixoqil y rukʼ ri Jehová. *

⁸ Ri achijabʼ che nim kekil wi ri kixoqil, utz kechʼaw chkij, kkibʼij chke che kekaj y kkibʼij chke che utz ri tajin kkibʼano (Prov. 31:28). Jeriʼ xbʼan che utoʼik ri qachalal Katerina che xojchʼaw chrij pa ri jun kan kʼutunem. Are chiʼ ri qachalal Katerina kʼa nitzʼ na amaqʼel xbʼix che rumal ri unan che kʼo ta upatan, kjunamax kukʼ e nikʼaj chi alaj taq alitomabʼ y kukʼ ri e rachiʼl. Jeriʼ ri qachalal xumaj ujunamaxik ribʼ kukʼ ri e nikʼaj chik, y kʼa je kubʼano are chiʼ kʼo chi pa ri utinamit ri Jehová. Are kʼu yaʼom tobʼanik che rumal ri rachajil rech kukoj utz chomanik are chiʼ kchoman chbʼil ribʼ. Ri areʼ kubʼij: «Ri wachajil sibʼalaj kinraj, kubʼij chwe che utz ri tajin kinbʼano y kubʼan uchʼawem pa nuwiʼ. Xuqujeʼ kunaʼtajisaj chwe che ri Jehová kʼo utz taq ubʼantajik y kinutoʼ rech kinchomaj ta chik che kʼo ta nupatan».

9, 10. ¿Jas tobʼanik xkiya ri e kʼamal bʼe che jun qachalal che amaqʼel kujunamaj ribʼ kukʼ ri e nikʼaj chik?

⁹ ¿Jas kekunik kkibʼan ri e kʼamal taq bʼe rech kekitoʼ ri kkijunamaj kibʼ kukʼ e nikʼaj chik? Chqila ri xukʼulmaj jun qachalal ixoq Hanuni ubʼiʼ, are chiʼ kʼa nitzʼ na kʼo ta jumul xbʼix che che utz ri xubʼano. Kubʼij: «Qas ta kinchʼawik y kinnaʼo che kʼo ta nupatan chkiwach ri e nikʼaj chi akʼalabʼ. Ri kul chwe are che amaqʼel nujunamam wibʼ kukʼ  nikʼaj chi winaq». Xuqujeʼ are chiʼ Testigo chi ri qachalal Hanuni kʼa xujunamaj na ribʼ kukʼ ri e nikʼaj chi qachalal, y wariʼ xubʼano che kuchomaj che kʼo ta upatan pa ri congregación. Are kʼu kimik are jun precursora che sibʼalaj kkikotik. ¿Jas xtoʼwik rech xkʼextaj ri uchomanik?

¹⁰ Ri qachalal Hanuni kubʼij che xya ri tobʼanik che kumal ri e kʼamal taq bʼe. Xkibʼij che che utz kkil ri uchak y nim kkil wi. Ri qachalal Hanuni kutzijoj: «Ri e kʼamal taq bʼe xkibʼij chwe che kinya ri nutobʼanik chke e nikʼaj chi qachalal, ubʼanik wariʼ xinutoʼ che uchʼobʼik che kajwataj ri nutobʼanik pa ri congregación. Knaʼtaj chwe che ri e kʼamal bʼe xkimaltyoxij ri tobʼanik che xinya chke e nikʼaj qachalal che kʼa e majaʼ na y xkisikʼij 1 Tesalonicenses 1:2, 3 chnuwach. Ri xkibʼij chwe xopan pa ri wanimaʼ. Kimik wetaʼm che kʼo nupatan pa ri utinamit ri Jehová, rumal ri kitobʼanik ri e kʼamal taq bʼe».

11. ¿Jas kojkunik kqabʼano rech keqatoʼ ri kiriqom kʼax che kubʼij pa Isaías 57:15?

¹¹ (Chasikʼij uwach Isaías 57:15). Ri Jehová kel ukʼuʼx che «ri uriqom kʼax». Qonojel kojkunik kqaya ri qatobʼanik chke ri e qachalal che jewaʼ kkinaʼo. Jun jastaq che kojkunik kqabʼano are che kqakʼut chkiwach che kel qakʼuʼx chke. Ri Jehová kraj che kqakʼut chkiwach ri e qachalal che areʼ keraj (Prov. 19:17). Jun chi jastaq che kojkunik kqabʼano are che kojmachʼachʼik y kqachʼobʼo che kʼo kojkun ta che ubʼanik. Kqabʼan ta nim che qibʼ rumal che kqaj taj che kʼo jachoj ibʼ chqaxoʼl. Chqakojoʼ ri qetaʼm kqabʼano rech keqatoʼ konojel ri e qachalal (1 Ped. 4:10, 11).

12. ¿Jasche ri winaq che kemachʼachʼik xkaj xekʼojiʼ rukʼ ri Jesús? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).

¹² Kojkunik kqabʼij utz taq tzij chke ri e qachalal are chiʼ kqabʼan ri xubʼan ri Jesús kukʼ ri utijoxelabʼ. Paneʼ are ri winaq más nim ubʼanik kʼolinaq cho ri uwach Ulew, «kochʼonel xuqujeʼ machʼal ri [r]animaʼ» (Mat. 11:28-30). Xubʼan ta nim che ribʼ rumal ri nim retaʼmabʼal. Are chiʼ xchʼaw kukʼ ri e winaq xukoj tzij che kʼax ta uchʼobʼik y kʼutbʼal che xopan pa ri kanimaʼ (Luc. 10:21). Ri Jesús xukʼut chkiwach ri e winaq che nim keʼil wi rumal ri Dios, ri e kʼamal taq bʼe judíos je ta xkibʼano (Juan 6:37). Xukʼutu che nim keril wi ronojel kiwach winaq.

13. ¿Jasche kqabʼij che ri Jesús xukʼut utzilal y loqʼoqʼebʼal chke ri utijoxelabʼ?

¹³ Ri Jesús xukʼut utzilal y loqʼoqʼebʼal chke ri utijoxelabʼ. Retaʼm che jalan ri kekun che ubʼanik y ri keriqitaj wi, rumal laʼ jalajoj ri chak xuya chke, areʼ nim kril wi ri chak kkibʼan pa kijujunal. Kojkunik kqachʼobʼo che ri areʼ qas retaʼm ri kojkun che ubʼanik rumal ri kʼutbʼal xubʼij chrij ri talentos. Chilaʼ kchʼaw chrij jun achi che xuya jalajoj taq kichak ri e rajchakibʼ «chkijujunal jas ri kekun che ubʼanik». Qastzij wi che ri kebʼ ajchakibʼ xkibʼan ri kichak, are kʼu jun chke más nim xtojik. Tekʼuriʼ, ri achi chke ri e kebʼ xubʼij wi ri e tzij riʼ: «¡Utz, at utz[...] jikalaj pataninel!» (Mat. 25:14-23).

14. ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach ri Jesús che kilik ri e qachalal?

¹⁴ Ri Jesús xuqujeʼ kukʼut utzilal y loqʼoqʼebʼal chqe oj. Retaʼm che jalajoj jastaq kojkunik kqabʼano y jalajoj ri kojriqitaj wi, kkikotik are chiʼ krilo che kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik ri jastaq ri kojkun che ubʼanik. ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach? Kqaj taj che kʼo jun qachalal kunaʼ kʼixbʼal o kunaʼo che kʼo ta upatan rumal che kkun ta che ubʼanik ri jastaq kkibʼan ri e nikʼaj chik. Xaneʼ chqabʼij che che utz ri uchak tajin kubʼan che ri Jehová.

15, 16. Rumal che ri qachalal Midori xuchomaj ubʼanik jastaq che kkun che ubʼanik, ¿jas utzilal xuya che?

¹⁵ Are chiʼ kojchoman chrij ri kqaj kqabʼan che upatanixik ri Jehová, kojutoʼo rech kʼo ubʼeyal ri qakʼaslemal. Are kʼu rajawaxik kojchoman chrij ri kojriqitaj wi, ri kojkun che ubʼanik rech kojkunik kqatzʼaqatisaj ri xqachomaj ubʼanik. We are kojchoman chrij ri kekunik kkibʼan ri e nikʼaj chik kuqasaj qachuqʼabʼ riʼ y kojbʼisonik (Luc. 14:28). Chqilampeʼ ri xukʼulmaj jun precursora al Midori ubʼiʼ.

¹⁶ Are chiʼ kʼa alaj ali na ri al Midori, amaqʼel kjunamax kukʼ ri e rachalal y ri e rachiʼl pa ri tijobʼal rumal ri utat che Testigo taj y amaqʼel kbʼix che che kʼo ta upatan. Ri areʼ kubʼij: «Xinnaʼo che kʼo ta kkʼam chwe». Are kʼu, are chiʼ xqʼax kebʼ oxibʼ junabʼ xkʼextaj ri uchomanik. Ri areʼ xuqujeʼ kubʼij: «Xinmaj usikʼixik uwach ri Biblia ronojel qʼij y xinnaʼo che ri Jehová sibʼalaj kinuloqʼoqʼej». Xuqujeʼ xuchomaj ubʼanik jastaq che kkun che ubʼanik y xuta ri utobʼanik ri Jehová rech kkunik kubʼano. Rukʼ wariʼ, xkikot rukʼ ronojel ri kkun che ubʼanik che upatanixik ri Jehová.

17. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri cristianos rech kkʼojiʼ jun kʼakʼ kichomanik y jas tewchibʼal kkiriqo?

¹⁷ Ri kqanaʼo y ri kqachomaj aninaq ta kkʼextajik. Rumal laʼ, ri Jehová kubʼij chqe: «Rajawaxik kkʼojiʼ jun kʼakʼ ichomanik» (Efes. 4:23, 24). Rech kojkunik kqabʼano, rajawaxik kqasikʼij uwach ri uTzij ri Dios, kojchoman chrij y kqabʼan qachʼawem. Maqayaʼ kan ubʼanik wariʼ y chqataʼ qachuqʼabʼ che ri Jehová. Rukʼ ri utobʼanik ri ruxlabʼixel kqajunamaj ta qibʼ kukʼ ri e nikʼaj chik. Xuqujeʼ ri Jehová kojutoʼ che rilik we tajin kqabʼan nim che qibʼ o itzel keqil ri e nikʼaj  chik rumal che kkiriq utzilal y aninaq kqaya kan ri e chomanik riʼ.

18. ¿Jas kubʼsal kʼuʼx kuya chawe ri kubʼij 2 Crónicas 6:29, 30?

¹⁸ (Chasikʼij uwach 2 Crónicas 6:29, 30). Ri Jehová kuchʼobʼ ri kʼo pa qanimaʼ. Xuqujeʼ retaʼm che kqaj taj kqabʼan qe ri kkibʼan ri winaq che kkiya ta uqʼij y che kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik ri kqaj chuwach. Are chiʼ krilo che kqakoj qachuqʼabʼ, knimar ri uloqʼoqʼebʼal chqe.

19. ¿Jas kʼutbʼal kukoj ri Jehová rech kukʼut chqawach che kojraj?

¹⁹ Rech kukʼut ri Jehová chqawach ri nimalaj loqʼoqʼebʼal kunaʼ chqe, kukoj ri kʼutbʼal re loqʼoqʼebʼal ri kunaʼ jun nan che ri alaj uneʼ (Is. 49:15). Jun nan al Rachel ubʼiʼ, kubʼij: «Ri alaj wal al Stephanie xkʼojiʼk are chiʼ majaʼ ktzʼaqat uqʼij. Sibʼalaj nitzʼ y kʼo ta uchuqʼabʼ are chiʼ xwil nabʼe mul... Pa ri nabʼe ikʼ, xkʼojiʼ pa jun incubadora, are jun chʼichʼ ri xya wi rumal che xtzʼaqat ta uqʼij, are kʼu ri kunanel xraj che ronojel taq qʼij kinqʼaluj. Wariʼ xubʼano che ronojel taq ri e qʼij che xinkʼojiʼ rukʼ ri alaj nuneʼ, xnimar más ri loqʼoqʼenik chqaxoʼl rukʼ. Kimik, seis chi ujunabʼ. Paneʼ más nitzʼ chkiwach ri akʼalabʼ che junam kijunabʼ rukʼ, sibʼalaj kwaj rukʼ wanimaʼ rumal che xukoj uchuqʼabʼ rech xkʼasiʼk. Uyaʼom nimalaj kikotemal chwe». Wariʼ junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová, kril ronojel ri chuqʼabʼ kqakojo rech kqaya che ronojel ri kojkunik y kunaʼ jun nimalaj loqʼoqʼebʼal chqe. ¿La mat qastzij che kuya kubʼsal qakʼuʼx retaʼmaxik wariʼ?

20. ¿Jasche kojkunik kojkikotik?

²⁰ Chkijujunal ri cristianos kʼo jun kikʼolbʼal nim ubʼanik pa ri utinamit ri Jehová che kʼo jalajoj taq kibʼantajik ri e kʼo chupam. Ri Jehová xojukoj ta pa ri utinamit rumal che xrilo che más nim qabʼanik chkiwach ri e nikʼaj chik, xaneʼ are xril ri kʼo pa qanimaʼ y che kqamachʼ qibʼ, y xrilo che kqaj kukʼam qabʼe pa ri qakʼaslemal (Sal. 25:9). Qetaʼm che sibʼalaj kkikotik we kqabʼan ronojel ri kojkun che ubʼanik rech kqapatanij. Rumal che kqachʼij ri e kʼax y kqaj taj kqaya kan upatanixik, kqakʼutu che kʼo jun utzalaj «qanimaʼ» (Luc. 8:15). Rumal laʼ, chqayaʼ che ri Jehová ronojel ri utz taq jastaq kojkunik kqabʼano. We je kqabʼano, sibʼalaj kojkikot riʼ rumal ri kojkun oj kqabʼano y are ta kqajunamaj qibʼ kukʼ ri e nikʼaj chik.