1. Lande na kahatɛdika Jehowa l’anto akina?

JEHOWA halange dia diangɔ tshɛ ndo anto tshɛ ndjala woho akɔ waamɛ. Dui sɔ mɛnamaka oma l’etongelo kande ka diambo, mbidja ndo anto. Ndooko onto lele tshɛ lo tshɛ oko wɛ. Diakɔ diele, Jehowa hakɛdika kaanga yema l’anto akina. Nde sɛdingolaka otema ayɛ, mbuta ate lonto la l’etei k’otema ayɛ. (1 Sa. 16:7) Nde mbidjaka yimba nto lo kɛnɛ kakokayɛ nsala dimɛna, lo wɛɔdu ayɛ ndo lo woho wakayodiama. Ndo nde hakɔlɔmbɛ akambo efula wahayakoke nsala. Sho pombaka mbokoya Jehowa lo ndjaɛna woho watɛnande. Lo nsala ngasɔ, tayonga “la yimba y’ɔlɔlɔ,” hatotoleka nkanyiya efula kana yema tshitshɛ lo dikambo diaso.​—Rɔmɔ 12:3.

2. Lande na kele bu dimɛna ndjaɛdika l’anto akina?

² Lo mɛtɛ, sho koka nkondja wahɔ lo nsɛdingola ɛnyɛlɔ ka dimɛna k’ɔnangɛso kana ka kadiyɛso kɛmɔtshi kele la kɔlamelo kasambisha dimɛna. (Hɛb. 13:7) Lo nsala ngasɔ, sho koka mɛna toho takokaso ndjalowanya dia monga tomanamana l’esambishelo. (Flpɛ. 3:17) Koko otshikitanu wekɔ lam’asa mbokoya ɛnyɛlɔ ka dimɛna k’onto ɔmɔtshi la nkamba la tɔ dia ndjaɛdika l’onto akɔ. Wɛdikelo wa ngasɔ koka kokonya dia nkɔmiya, nkɔmɔ kana ndjaɔsa oko onto l’anyanya. Oko wakatɛnyi lo sawo dietshi, ndjaɛdika l’anto akina wa l’etshumanelo koka monga ndo la waale lo lonyuma laso. Diakɔ diele, la ngandji tshɛ Jehowa tolakaka ɔnɛ: “Onto l’onto asɛdingole etsha ande hita, ko nde ayoyonga la ɔkɔkɔ wa ngɛnangɛna lo kɛnɛ kasalande ndamɛ, koko aha lo ndjaɛdika l’onto okina.”​—Ngal. 6:4.

3. Naa ehamelo wa lo nyuma wamboyosala wakosha ɔngɛnɔngɛnɔ?

³ Jehowa nangaka dia wɛ ngɛnangɛna la ehamelo ayɛ hita wa lo nyuma. Ɛnyɛlɔ naka wɛ akabatizama, kete wɛ pombaka ngɛnangɛna  l’ɔtɛ wakayakotsha oyango ɔsɔ! Wɛmɛ mbakɔshi yɛdikɔ shɔ. Wɛ akɔshi yɛdikɔ shɔ l’ɔtɛ wa ngandji kokayɛ Nzambi. Ohokanyiya dikambo di’ehamelo wamboyosala ntatɛ oma laasɔ. Ɛnyɛlɔ, onde wɛ amboleka nanga wadielo ndo wekelo wa Bible w’onto ndamɛ? Onde alɔmbɛlɔ ayɛ wamboleka ndowana ndo wɛ osala alɔmbɛlɔ w’oma k’ɛse otema? (Os. 141:2) Onde wɛ amboleka ndowanya yoho yayɛ ya ntatɛ nsawola l’anto l’esambishelo ndo amboleka monga manamana lo nkamba la dihomɔ diaso dia nsambisha? Ndo naka wɛ ekɔ la nkumbo, onde Jehowa ambokokimanyiya dia wɛ ndeka monga omi, wadi, kana ombutshi w’ɔlɔlɔ? Wɛ kokaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’ɔlɔ w’efula lo kɛnɛ kendana l’ehamelo wamboyosala l’awui asɔ.

4. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

⁴ Sho koka nkimanyiya anto akina dia vɔ ngɛnangɛna la ehamelo awɔ hita wa lo nyuma. Sho koka mbakimanyiya nto dia vɔ ntshika dia ndjaɛdikaka l’anto akina. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola woho wakoka ambutshi nkimanyiya anawɔ, woho wakoka atshukanyi kimanyiyana lam’asawɔ ndo woho wakoka dikumanyi la anto akina nkimanyiya anangɛso l’akadiyɛso. L’ekomelo, tayɔsɛdingola atɔndɔ amɔtshi wa lo Bible wakoka tokimanyiya dia ndjadjɛ eyango wakokaso nkotsha lo ndjela akoka aso ndo awui wele la so.

5. Lo ndjela Ɛfɛsɔ 6:4, kakɔna kahomba ambutshi mbewɔ?

⁵ Ambutshi pombaka mbewɔ dia mbɛdika ɔna ɔmɔtshi l’ana akina kana mbɔlɔmba dia nde nsala awui efula wahandakoke nsala. Naka vɔ nsala ngasɔ, kete ɔna koka nkɔmɔ. (Adia Ɛfɛsɔ 6:4.) Kadiyɛso kɛmɔtshi kelɛwɔ Sachiko * mbutaka ate: “Embetsha ami wakalongamɛka dia dimi nsala akambo w’amɛna ndeka asekami wa la kalasa. Laadiko dia laasɔ, mama akalangaka dia dimi nsala akambo w’amɛna la kalasa dia dui sɔ monga esambishelo le ombetsha ami ndo le papa lele bu ombetawudi. Lo mɛtɛ, mama akalangaka dia dimi monga la pursa 100 lo ɛgzamɛ, dui diakamɛnaka dia diɔ kokoka salema. Kaanga mbele ambeta ɛnɔnyi ɛmɔtshi wakamashidiya kalasa, koko lo tena dimɔtshi dimi fɔnyaka dia Jehowa hangɛnangɛna kɛnɛ kasalami oyadi dimi kodjaka welo wa ngande.”

6. Wetshelo akɔna wakoka ambutshi nkondja oma lo Osambo 131:1, 2?

⁶ Wetshelo ɔmɔtshi w’ohomba wakoka ambutshi nkondja wekɔ lo Osambo 131:1, 2. (Adia.)  Nkumekanga Davidɛ akate ɔnɛ “dimi haakombola diangɔ dia weke efula” kana diangɔ diakinde kokoka nkondja. Okitshakitsha ndo woho wakandeyaka elelo ande ‘akawɔladia ndo akɔlɛmbɔhaya.’ Wetshelo akɔna wakoka ambutshi nkondja oma l’ɛtɛkɛta wa Davidɛ? Ambutshi kokaka monga l’okitshakitsha ndo mbeya elelo awɔ aha tsho lo kɛnɛ kalongamɛwɔ le wɔ vɔamɛ, koko ndo lo kɛnɛ kalongamɛwɔ le ɔnawɔ. Ambutshi koka nkimanyiya ɔnawɔ dia nde ndjaoka dia nde ekɔ la nɛmɔ lo mbeya kɛnɛ kakokande nsala dimɛna ndo wɛɔdu ande ndo oma laasɔ mbokimanyiya dia nde ndjadjɛ eyango wakokande nkotsha. Kadiyɛso kelɛwɔ Marina mbohɔka ate: “Ndooko lushi lakambɛdika mama l’analengo asato kana l’ana akina. Nde akambetsha ɔnɛ onto tshɛ ekɔ l’akoka wotshikitanyi ndo onto tshɛ l’atei aso ekɔ la nɛmɔ le Jehowa. Diɛsɛ l’ekimanyielo kande, dimi haaleke ndjaɛdika l’anto.”

7-8. Ngande wakoka omi mbisha wadɛnde kɛnɛmɔ?

⁷ Omi l’Okristo pombaka mbisha wadɛnde kɛnɛmɔ. (1 Pe. 3:7) Mbisha kɛnɛmɔ kɛdikɛdi mbidja anto akina yimba lo yoho ya laande ndo mbalɛmiya. Ɛnyɛlɔ, omi mbishaka wadɛnde kɛnɛmɔ lo mbɔɔsa dia nde ekɔ onto l’ohomba. Nde hawɔlɔmbɛ akambo efula oleki kɛnɛ kakokande nsala. Ndo nde mɛtɛ hawɛdika la wamato akina. Naka nde nsala ngasɔ, ngande wakoka womoto ndjaoka naka omɛnde mbɛɛdikaka l’anto akina? Omi aki kadiyɛso Rosa lele bu Ɔmɛnyi wa Jehowa mbɛɛdikaka mbala la mbala la wamato akina. Ɛtɛkɛta ande wa kɔlɔ wambokonya Rosa dia ndjaoka kɔlɔ aha tsho lo dikambo diande, koko ndo dia mbidja taamu dia kana anto akina mbookaka mɛtɛ ngandji. Rosa mbutaka ate: “Dimi mongaka l’ohomba mbala la mbala di’onto shikikɛmi ɔnɛ Jehowa mbɔsakami la nɛmɔ.” Otshikitanyi la pami kɛsɔ, omi l’Okristo mbishaka wadɛnde kɛnɛmɔ. Nde mbeyaka dia nsala dui sɔ ekɔ la nshɛngiya lo diɔtɔnganelo diasande la wadɛnde ndo lo diɔtɔnganelo diasande la Jehowa. *

⁸ Omi lasha wadɛnde kɛnɛmɔ mbotombolaka, mboshikikɛka dia nde mbookaka ngandji ndo mbaandolaka. (Tok. 31:28) Kɛsɔ mbakasale omi aki Katerina, lakatatɛkɛtshi la diko lo sawo nɛ, dia mbokimanyiya dia nde ntondoya tokanyi tande ta woho wakandayaɔsaka oko onto l’anyanya. Etena kaki Katerina dikɛnda, nyango akawɔnyɔlaka ndo mbala efula nde akawɛdikaka l’ana akina wa wamato, mbidja ndo angɛnyi ande. Etombelo waki la dui sɔ ele, Katerina akayotatɛ ndjaɛdika l’anto akina ndo nde akatetemala nsala dui sɔ kaanga l’ɔkɔngɔ wa nde monga Ɔmɛnyi wa Jehowa! Koko, omɛnde lele Okristo akokimanyiya dia nde ndɔshana la mbekelo kɛsɔ ndo monga la wɛdimo lo woho wayaɔsande. Katerina mbutaka ate: “Nde mbokakami ngandji, nde mandolakami l’ɔtɛ w’akambo w’amɛna wasalami ndo nde tombolakami. Nde mboholakami nto waonga w’amɛna wa Jehowa ndo nde kimanyiyakami dia mingola ekanelo kami ka kɔlɔ.”

9-10. Ngande wakakimanyiya dikumanyi diayasha le ɛkɔkɔ kadiyɛso kɛmɔtshi dia nde ntondoya mbekelo kande ka ndjaɛdikaka lo yoho ya kɔlɔ l’anto akina?

⁹ Ngande wakoka dikumanyi nkimanyiya wanɛ wele la mbekelo ka ndjaɛdika l’anto akina? Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka kadiyɛso kelɛwɔ Hanuni, kele etena kakinde dikɛnda wakawaandolaka lo pai. Nde mbohɔka ate: “Dimi laki ɔsɔnyi ndo lakafɔnyaka dia ana akina ndekami. Lakatatɛ ndjaɛdika l’anto akina etena kakimi dikɛna efula.” Kaanga l’ɔkɔngɔ wa nde mbeya akambo wa mɛtɛ, Hanuni akatetemala ndjaɛdika l’anto akina. Etombelo waki la dui sɔ ele, nde akɔsaka dia nde komonga la nɛmɔ efula l’etshumanelo. Koko kakianɛ,  nde okamba oko ombatshi mboka wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Kakɔna kakokimanyiya dia ntshikitanya woho wakandɛnaka akambo?

¹⁰ Hanuni mbutaka dia dikumanyi dioludi la ngandji mbakokimanyiya. Vɔ wakawotɛka dia nde ekɔ onto lele la nɛmɔ l’etshumanelo ndo vɔ wakawandolaka l’ɔtɛ w’ɛnyɛlɔ kande ka kɔlamelo. Nde akafunde ate: “Lo tena dimɔtshi dikumanyi wakanɔmbaka dia dimi tokeketsha akadiyɛso amɔtshi waki l’ohomba w’ekimanyielo. Ɛkɛndɛ ɛsɔ wakakonya dia dimi ndjaoka dia lekɔ onto l’ohomba. Dimi mbohɔka etena kakambisha dikumanyi losaka l’ɔtɛ wakamatokeketsha akadiyɛso amɔtshi w’esekaseka. Oma laasɔ, vɔ wakambadiyɛ 1 Tɛsalɔnika 1:2, 3. Dui sɔ diakangɛnyangɛnya efula! Diɛsɛ la alami w’ɛkɔkɔ w’ɛlɔlɔ asɔ, kakianɛ dimi lɔsa dihole diele lami l’okongamelo wa Jehowa la nɛmɔ.”

11. Ngande wakokaso nkimanyiya wanɛ “wambominɔma ndo wele la yimba y’okitshakitsha” oko wotamidiɔ lo Isaya 57:15?

¹¹ Adia Isaya 57:15. Jehowa ndjakiyanyaka efula lo dikambo dia wanɛ “wambominɔma ndo wele la yimba y’okitshakitsha.” Onto tshɛ l’atei aso, koka nkeketsha anangɛso l’akadiyɛso wa ngandji asɔ, koko aha dikumanyi to. Yoho mɔtshi yakokaso mbakeketsha ele lo ndjasha l’otema ɔtɔi le wɔ. Jehowa nangaka dia sho kɛnɛmɔlɛ ɛkɔkɔ ande wa nɛmɔ ngandji kande. (Tok. 19:17) Sho koka nto nkimanyiya anangɛso l’akadiyɛso lo monga l’okitshakitsha ndo mbeya elelo aso. Hatolange nkotola yambalo y’anto oya le so nɛ dia dui sɔ koka mbakonya dia tɔkɔmiya. Koko, tokambe la akoka ndo la diewo diaso dia nkeketsha anto akina.​—1 Pe. 4:10, 11.

12. Lande na kakalangaka anto k’anto monga kaamɛ la Yeso? (Enda osato wele lo lohoso.)

¹² Sho koka mbeka awui efula lo woho wa salɛ anto akina akambo lo nsɛdingola woho wakasalɛka Yeso ambeki ande akambo. Nde aki Onto loleki woke lahatasɛnaka la nkɛtɛ. Koko, nde aki “la memakana ndo la otema w’okitshakitsha.” (Mat. 11:28-30) Nde kɔmɛnya dia nde aki la yimba ndo la ewo k’efula. Nde aketshaka anto, akatɛkɛtaka lo yoho ya wɔdu, akakambaka la wɛɛla waki wɔdu di’anto nshihodia ndo wakanandaka etema w’akanga w’okitshakitsha. (Luka 10:21) Otshikitanyi l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ waki la lotamanya, ndooko lushi lakakonya Yeso anto akina dia vɔ ndjaoka dia vɔ bu la nɛmɔ efula le Nzambi. (Jni. 6:37) Koko, nde akashaka anto tshɛ kɛnɛmɔ.

13. Ngande wakɛnama ɔlɔlɔ ndo ngandji ka Yeso lo woho wakandasalɛka ambeki ande akambo?

¹³ Ɔlɔlɔ ndo ngandji ka Yeso kakɛnama lo woho wakandasalɛka ambeki ande akambo. Nde akeyaka dia akoka ndo akambo waki la wɔ ntshikitana. Diakɔ diele, aha vɔ tshɛ mbakakoke monga l’ɛkɛndɛ akɔ waamɛ; ndo vɔ kokoka nsambisha woho akɔ waamɛ. Koko, nde akangɛnangɛnaka welo wa l’otema ɔtɔi wakadjaka onto l’onto l’atei awɔ. Woho wakashihodiaka Yeso akambo mɛnamaka lo wɛɛla wa talata. Lo wɛɛla ɔsɔ, owandji akasha ose olimu tshɛ olimu “lo ndjela akoka ande.” Ase olimu ahende wakakambe olimu w’efula, koko ɔmɔtshi akaleke wonyande. Koko owandji akawawandola vɔ akɔ ahende lo nkamba l’ɛtɛkɛta akɔ waamɛ ate: “Dimɛna efula, wɛ ekɔ ose olimu w’ɔlɔlɔ ndo wa kɔlamelo!”​—Mat. 25:14-23.

14. Ngande wakokaso mbokoya yoho yasalɛ Yeso anto akina akambo?

¹⁴ Ɔlɔlɔ ndo ngandji ka Yeso mɛnamaka lo yoho yatosalɛnde akambo. Nde mbeyaka di’akoka ndo akambo wele la so ntshikitana ndo nde ngɛnangɛnaka etena kasalaso kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ. Ekɔ ohomba dia sho salɛka anto akina akambo woho wakasalaka Yeso. Hatohombe pondjo nkonya osekaso ɔtɛmɔdi dia nde ndjaoka oko nde ekɔ onto l’anyanya kana mbootsha sɔnyi l’ɔtɛ wahandakoke nsala akambo efula oko anto akina. Koko, toyangake waaso wa mandola anangɛso  l’akadiyɛso l’ɔtɛ wasalawɔ kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ dia kambɛ Jehowa.

15-16. Wahɔ akɔna wakakondja kadiyɛso kɛmɔtshi lo ndjadjɛ eyango wakandakoke nkotsha?

¹⁵ Ndjadjɛ eyango wa lo nyuma tokimanyiyaka dia nkondja ɛlɔmbwɛlɔ ndo monga l’oyango lo lɔsɛnɔ. Koko dia nsala dui sɔ, ekɔ ohomba sho ndjadjɛka eyango lo ndjela akoka aso ndo akambo wele la so, koko aha lo ndjela akoka wele l’anto akina. Naka hatosadi ngasɔ, kete sho koka ndjɔsa sɔnyi ndo ndjɔkɔmɔ. (Luka 14:28) Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka kadiyɛso kɛmɔtshi kele ombatshi mboka kelɛwɔ Midori.

¹⁶ She Midori, lele bu Ɔmɛnyi wa Jehowa, akawɔnyɔlaka etena kakinde dikɛnda lo mbɛdika l’anango ndo l’asekande wa la kalasa. Midori mbutaka ate: “Lakayaokaka oko onto l’anyanya.” Koko etena kakole Midori, akambo wakayotshikitana. Nde mbutaka ate: “Lakadiaka Bible lushi tshɛ dia dimi monga la wɔladi wa l’etei k’otema ndo lakayoshihodia dia Jehowa mbokakami ngandji.” Laadiko dia laasɔ, nde akayadjɛ eyango wakandakoke nkotsha ndo nde akalɔmbɛ Jehowa dia mbokimanyiya dia nkotsha eyango akɔ. Etombelo wakonge ele, Midori akayɔngɛnangɛna la ehamelo ande hita wa lo nyuma.

17. Ngande wakokaso “ntetemala monga eyoyo lo wolo walɔmbɔla timba ta[so],” ndo dui sɔ diayonga l’etombelo akɔna?

¹⁷ Tokanyi ndo nsaki ya kɔlɔ hayokoke mimɔ lushi ɔtɔi. Diakɔ diele, Jehowa tokeketshaka ɔnɛ: “Nyu pombaka ntetemala monga eyoyo lo wolo walɔmbɔla timba tanyu.” (Ɛf. 4:23, 24) Kɛnɛ kele mɛtɛ ele dia nsala dui sɔ, sho pombaka nɔmbaka, mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo kanaka yimba. Diakɔ diele, tetemala nsala awui asɔ ndo lɔmba Jehowa dia nde kosha wolo wa mbasala. Nyuma kande k’ekila kayokokimanyiya dia ntondoya dia minya mbekelo tshɛ ka  ndjaɛdika l’anto akina. Jehowa ayokokimanyiya nto dia mbeya ndo minya esadi eto ɔkɔmiya kana lotamanya naka tokanyi ta kɔlɔ tɔsɔ tambonga l’otema ayɛ.

18. Ekeketshelo kakɔna kakokaso nkondja oma l’ɛtɛkɛta wele lo 2 Ɛkɔndɔ 6:29, 30?

¹⁸ Adia 2 Ɛkɔndɔ 6:29, 30. Jehowa mbeyaka etema aso. Nde mbeyaka nto ekakatanu wele laso, mbuta ate ta dialɔshaso la yimba ya l’andja ɔnɛ ndo la eongelo kaso kele keema kokele. Etena kɛna Jehowa dia tekɔ lo ndɔshana la wolo tshɛ la tɔsɛngiya ta kɔlɔ tɔsɔ, ngandji katokande fulaka.

19. Ɛnyɛlɔ kakɔna kakamba la Jehowa dia mɛnya woho wayaokande lo dikambo diaso?

¹⁹ Dia mɛnya woho wayaokande lo dikambo diaso, Jehowa kambaka la dimama diele lam’asa ombutshi wa womoto l’ɔnande. (Isa. 49:15) Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’ombutshi ɔmɔtshi wa womoto welɛwɔ Rachel. Nde akafunde ate: “Stephanie ɔnami la womoto akotɔ osondjo. Kam’akamawɛnyi mbala ka ntondo, nde aki tshitshɛ efula ndo oko onto lele bu l’okimanyiedi. Koko dɔkɔtɛlɛ aketawɔ dia dimi mbɛmbaka lushi tshɛ lo ngɔndɔ ka ntondo kakinde lo lopitadi lo dihole diakitshawɔ ana wotwe esondjo. Tena dia ngandji sɔ diakatokimanyiya dia nkenga dimama dia wolo. Kakianɛ nde aya l’ɛnɔnyi esamalo ndo nde ekɔ tshitshɛ efula otshikitanyi l’ana akina wa lo lɔlɔnga lande. Koko, dimi mbookaka ngandji efula nɛ dia nde akalɔsha dia ntshikala la lɔsɛnɔ ndo nde mbishakami ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula lo lɔsɛnɔ!” Ekɔ tshondo y’ekeketshelo dia mbeya dia Jehowa tokaka woho wa ngandji ka ngasɔ etena katɛnande talɔsha dia mbokambɛ l’anima aso tshɛ!

20. Oko weyɛ okambi wa Jehowa wakayakimɔ le nde, naa ɔkɔkɔ wele la yɛ wa ngɛnangɛna?

²⁰ Oko weyɛ okambi wa Jehowa, ndooko onto lele tshɛ lo tshɛ oko wɛ ndo wɛ ekɔ ose nkumbo kande lele la nɛmɔ. Jehowa kokokotola oya le nde l’ɔtɛ wakayaleke anto akina. Nde akakokotola nɛ dia nde akende l’otema ayɛ ko akɛnyi dia wɛ ekɔ la memakana ndo wɛ mbetawɔka mbetshama ndo nsala etshikitanu. (Os. 25:9) Onga l’eshikikelo ɔnɛ nde ngɛnangɛnaka etena kasalayɛ kɛnɛ tshɛ keyɛ l’akoka dia mbokambɛ. Ekikelo ndo kɔlamelo yayɛ ekɔ djembetelo yɛnya dia wɛ ‘ekɔ l’otema wa dimɛna.’ (Luka 8:15) Ɔnkɔnɛ, tetemala mbisha Jehowa kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ le yɛ. Lo nsala ngasɔ, wɛ ayonga l’ɔkɔkɔ wa ngɛnangɛna “lo kɛnɛ kasala[yɛ wɛmɛ].”