Ochan ta banti te bintik yichʼoje

Baan ta sleojiʼbal

ARTÍCULO YUʼUN ESTUDIO 29

Tseʼeluk koʼtantik yuʼun te bin ya xjuʼ kuʼuntik spasel

Tseʼeluk koʼtantik yuʼun te bin ya xjuʼ kuʼuntik spasel

«Jtuhlutuhl acʼa stsahtay bin yilel yaʼtel, hich ya xhuʼ ya yal lec scʼoblal stuquel, ma haʼuc ya spaj yan» (GÁL. 6:4).

KʼAYOJIL 34 Jun koʼtan ya xbeenon sok te Dios

¿BIN YA KILBEYTIK SKʼOPLAL? *

1. ¿Bin yuʼun ma spajotik te Jehová sok te yantike?

TE Jehová ya smulan te bitʼil yanyantik-a te bintik spasoje, tey ochem jkʼoplaltik-euk-a te joʼotike. Maʼyuk machʼa pajalotik sok, jaʼ yuʼun te Jehová ma spajotik sok te yantik, jaʼ ya yil te bin ay ta koʼtantik (1 Sam. 16:7). Jaʼnix jich ya yichʼ ta wenta te bin ya xjuʼ kuʼuntik spasel, te bin wokol ya kaʼiytik, te bin kʼaxem ta jtojoltik sok ma skʼanbotik te bin ma xjuʼ kuʼuntik spasele. Ya skʼan ya jtʼunbeytik stalel te Jehová sok te jichuk ya kil jbatik te bin-utʼil ya yilotike. Teme jich ya jpastike, ya kakʼtik ta ilel te ay jpʼijiltik sok ma jkuytik teme ay o maʼyuk jkʼoplaltik (Rom. 12:3).

2. ¿Bin yuʼun ma lek te ya jpaj jbatik sok te yantike?

2 Lek teme ya jnopbeytik te ejemplo yuʼun te hermano te ya snaʼ ta lek scholel skʼop Dios (Heb. 13:7). Jaʼ ya skoltayotik yuʼun lekil jnojpteswanej ya xkʼootik (Filip. 3:17). Te kʼalal ay machʼa ya jkʼayinbeytik stalel, ma pajaluk sok te ya jkʼan ya jpaj jbatik soke. Teme ya jpaj jbatik sok te yantik ya xjuʼ te ya xtal jbikʼtal koʼtantik, te ya xchebaj koʼtantik o te maʼyuk jkʼoplal ya kaʼiy jbatik. Jich bitʼil la kiltikix ta yan artículo teme ya jpaj jbatik sok te yantik hermanoetik, ya yakʼ te ma junuk koʼtantik ta stojol te Jehová, jaʼ yuʼun jich ya yalbotik: «Jtuhlutuhl acʼa stsahtay bin yilel yaʼtel, hich ya xhuʼ ya yal lec scʼoblal stuquel, ma haʼuc ya spaj yan» (Gál. 6:4).

3. ¿Bintik apasoj ta stojol te Jehová te yakʼojbat stseʼelil awoʼtan?

3 Te Jehová jaʼ ya skʼan te ayuk stseʼelil koʼtantik yuʼun te bintik jpasojtik ta stojol. Jich bitʼil teme kichʼojtikix jaʼ, ta jujuntul la jtatik ta nopel te jich ya jpastike, melel kʼux ta koʼtantik te Jehová. Jnop kaʼiytik te bintik lek lokʼem kuʼuntik-ae, jich bitʼil yaniwan jmulantikix skʼoponel te Biblia sok lekuben-niwan te bin-utʼil ya jpas te j-oraciontik (Sal. 141:2). Jaʼnix jich lekubenwan te bin-utʼil ya jach kaʼiyejtik sok stuuntesel te aʼtejibaletik yuʼun scholel skʼop Dios. Te Jehová skoltayojotik yuʼun lekil mamalalil, inamil o meʼil tatil ya xkʼootik. Tseʼelnax koʼtantik te bitʼil juʼem kuʼuntik spasel ta jkuxlejaltik te bin ya yalbotik te Jehová.

4. ¿Bin ya kilbeytik skʼoplal ta artículo ini?

4 Ya xjuʼ ya jkoltaytik te yantik yuʼun tseʼeluk yoʼtanik te bin ya spasik ta stojol te Jehová sok te manchuk ya spaj sbaik sok te yantik. Ta artículo ini ya kiltik bin-utʼil te meʼil tatiletik ya xjuʼ ya skoltay te yal snichʼnabik, te machʼatik nujpunemik te talel kʼaxeluk ya skoltay sbaik, te ancianoetik sok te congregación te yakuk skoltayik te yantik hermanoetik. Jaʼnix jich ya kilbeytik skʼoplal cheʼoxebuk textoetik ta Biblia te ya skoltayotik yuʼun ya jpastik te bantinax kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik.

TE BIN YA SPASIK TE MEʼIL TATILETIK SOK TE MACHʼATIK NUJPUNEMIK

Meʼil tatiletik, akʼbeya yil te awal anichʼnabik te ay skʼoplal ta awoʼtanik te bin ya spasik. (Ilawil te párrafo 5 sok 6). *

5. Jich bitʼil ya yal te Efesios 6:4, ¿bin-a te ma skʼan ya spas te meʼil tatiletik?

5 Te meʼil tatiletik ma skʼan ya spaj te yal snichʼnabik sok te manchuk ya sujik ta spasel te bin ma xjuʼ yuʼunik. Te kʼalal jich ya spas te meʼil tatiletike ya xjuʼ te ma lek ya yaʼiy sbaik yuʼun te alnichʼanetike (kʼopona Efesios 6:4). Jtul hermana te Sachiko * sbiil, jich ya yal: «Te jmaestrotak jaʼ ya skʼanik te jaʼ toyemxan te jcalificacion te bitʼil yuʼun te joʼtak ta clase. Jaʼnix jich te jmama ya skʼan te lekil alumnaon yuʼun jich te jmaestrotak sok te jpapa te ma Testigouk, ya yalbeyik lek skʼoplal-a te pueblo yuʼun Jehová. Te jmama jaʼ ya skʼan te lekuknax te jcalificacion ta examenetik, pero ma xjuʼ kuʼun spasel. Manchukme bayalix jaʼbil te lokʼon ta escuela, jich ya kaʼiy te maʼyuk skʼoplal ya yil Jehová te bin ya jpas ta stojole».

6. ¿Bin ya xjuʼ ya snopik te meʼil tatiletik ta Salmo 131:1, 2?

6 Te meʼil tatiletik ay bin lek ya snopik ta Salmo 131:1, 2 (kʼopona). Te ajwalil David jich la yal: «Ma ba ay ta coʼtan te bintic mucʼ scʼoblal, o te bintic cʼax toyol scʼoblal». Te bitʼil la yakʼ ta ilel te pekʼel yoʼtan sok te ma la stoy sba, jich la yaʼiy te jun yoʼtan sok te lamal yoʼtan. Te meʼil tatiletik ya skʼan te pekʼeluk yoʼtanik sok te jaʼuknax ya spasik te ban kʼalal ya xjuʼ yuʼunik, jaʼnix jich ya skʼanik ta stojol te yal snichʼnabik. Ya skʼan ya yichʼik ta wenta te bin ya xjuʼ o ma xjuʼ yuʼunik spasel te yal snichʼnabik yuʼun jich lek ya yaʼiy sbaik-a. Jtul hermana te Marina sbiil, jich ya yal: «Te jmama maʼyuk bin-ora la spajon sok te jbankil sok te chaʼtul kijtsʼinab ni jaʼuk sok te yantik alaletik. La yalbon te jpisiltik yanyantik-a te bin ya jnaʼtik spasel sok te mukʼ jkʼoplaltik ta sit te Jehová, jaʼ yuʼun maʼyuk bin-ora ya jpaj jba sok te yantik».

7, 8. ¿Bin-utʼil ya yichʼ ta mukʼ yinam te mamalalile?

7 Te mamalaliletik te schʼuunejik Dios, ya skʼan ya yichʼik ta mukʼ te yinamik (1 Ped. 3:7). Jaʼ ya skʼan ya yal te ayuk ta yoʼtanik sok te yakuk yichʼik ta wenta. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya spasik? Jaʼ te ayuk skʼoplal ta yoʼtanik, te manchuk ya yakʼbeyik spas te bin ma xjuʼ yuʼunik spasel sok te manchuk ya spajbeyik skʼoplal sok yantik antsetik. ¿Bin yuʼun ma lek te jich ya yichʼ pasele? Kiltik te bin kʼax ta stojol jtul hermana te Rosa sbiil, te smamalal te ma Testigouk kʼayem-a te ya spajbey skʼoplal sok yantik antsetik. Te bitʼil ma lek ya xkʼoponot yuʼun te smamalale, ma jaʼuknax ma lek ya yaʼiy sba yuʼun te Rosa, jaʼnix jich ya skuy te maʼyuk machʼa ya xkʼanot yuʼune, jich ya yal: «Jaʼ ya jkʼan te yakuk sjultesbonik ta koʼtan te mukʼ jkʼoplal ya yilon te Jehová». Yan stukel te mamalaliletik te jaʼik testigo yuʼun Jehová ya yichʼik ta mukʼ te yinamik, melel jich ya skanantayik te bitʼil jun ayik sok te lek ya yil sbaik sok te Jehová. *

8 Te mamalaliletik te ya yichʼik ta mukʼ te yinamik lek ya xkʼopojik ta stojol, ya yalbeyik te kʼux ta yoʼtanik sok ya yalbeyik yutsil skʼoplal (Prov. 31:28). Jaʼ te bin la spas te smamalal te Katerina, te la kalbeytik skʼoplal ta yan artículo yuʼun ya skoltay te lekuk ya yaʼiy sba te yiname. Te kʼalal chʼinto-a te Katerina maba kʼux aʼiybil yuʼun te smama sok ya xpajaltayot sok te yantik chʼin achʼixetik soknix te yamigatak. Jaʼ yuʼun te Katerina jajch spaj sba sok te yantik, manchukme Testigoix-a. Jaʼ koltayot yuʼun te smamalal te manchuk ya spaj sba sok te yantik soknix te ayuk skʼoplal ya yaʼiy sbae, jich ya yal: «Kʼuxon ta yoʼtan te jmamalale, ya yalbon yutsil jkʼoplal te kʼalal ay bin lek ya jpas sok ya skʼopon Dios ta jtojol. Jaʼnix jich ya sjultesbon ta koʼtan te lekil taleliletik yuʼun te Jehová sok ya skoltayon yuʼun ya jel te snopojibal kuʼune».

TE BIN YA SPASIK TE ANCIANOETIK SOK TE HERMANOETIK

9, 10. ¿Bin-utʼil te ancianoetik la skoltayik jtul hermana te ya spaj sba sok te yantik?

9 ¿Bin-utʼil te ancianoetik ya xjuʼ ya skoltayik te machʼatik ya spaj sbaik sok te yantik? Kiltik bin kʼax ta stojol jtul hermana te Hanuni sbiil te ta yalalilto maʼyuk bin-ora albot te ay bin lek ya spase, jich ya yal: «Ya xiwon ta kʼop-a sok jich ya kaʼiy te jaʼ bayalxan bin ya snaʼik spasel te yantik chʼin achʼix keremetik sok spisilnanix-ora ya jpaj jba sok te yantik». Te kʼalal Testigoix-a te Hanuni, yato spaj sba sok te yantik sok jich ya yaʼiy te maʼyuk bayal bin ya spas ta congregación. Pero ta ora ini jaʼix jtul precursora te tseʼel yoʼtan. ¿Bin koltayot ta sjelontesel te stalele?

10 Te Hanuni la yal te la yichʼ koltayel sok te xkʼuxultayot yuʼun te ancianoetik. Albot te ay smukʼul yoʼtanik ta stojol sok utsilkʼoptayot yuʼun te bin lek ya spase. Te Hanuni jich ya yal: «Ay baeltik la skʼanbonik te ancianoetik te yakuk kakʼbey smukʼul yoʼtan te hermanaetik te ya xtuun yuʼunik koltayel, jich la kaʼiy te ay jkʼoplal ta congregación. Yato xjul ta koʼtan te ancianoetik la yalbonik wokol yuʼun te bitʼil la kakʼbey smukʼul yoʼtan chaʼoxtul hermanaetik te jchʼielikto sok ta patil la skʼoponbonik te bin ya yal 1 Tesalonicenses 1:2, 3, kʼot ta koʼtan te bin ya yal te textoe. Te bitʼil la skoltayon te ancianoetik, ta ora ini jich ya kaʼiy te ay jkʼoplal ta organización yuʼun te Jehová».

11. ¿Bin-utʼil ya jkoltaytik te machʼatik «pichʼil yoʼtan» jich bitʼil ya yal te Isaías 57:15?

11 (Kʼopona Isaías 57:15). Te Jehová ya smel yoʼtan ta stojol te machʼatik «pichʼil yoʼtan». Ma jaʼuknax te ancianoetik ya yakʼbeyik smukʼul yoʼtan te hermanoetik te jich ya yaʼiy sbaik, jaʼnix jich ya xjuʼ ya jpastik-euk. Te bin-utʼil ya xjuʼ ya jpastike, jaʼ te ayuk skʼoplal ta koʼtantik, melel te Jehová ya smulan te yakuk kakʼtik ta ilel te kʼux ta yoʼtan te tuminchijetik yuʼune (Prov. 19:17). Yan te bin-utʼil ya xjuʼ ya jkoltaytike, jaʼ te ayuk spekʼelil koʼtantik sok te ma jtoy jbatik ta swenta te bin ya jnaʼtik spasel, melel ma jkʼantik te ay machʼa ya xtal bikʼtal yoʼtan yuʼun. Jaʼuk ya jtuuntestik te bin ya jnaʼtik spasel sok te bintik jnopojtik yuʼun ya kakʼbeytik smukʼul yoʼtan te yantik (1 Ped. 4:10, 11).

Te jnopojeletik la smulanik sjokinel te Jesús, melel maʼyuk bin-ora la stoy sba, jaʼnix jich te Jesús la smulan sjokinel te yamigotak. (Ilawil te párrafo 12).

12. ¿Bin yuʼun te ants winiketik la smulanik sjokinel te Jesús? (Ilawil te dibujo ta yelaw te revista).

12 Bayal bin ya xjuʼ ya jnoptik te bin-utʼil te Jesús la yil te jnopojeletik yuʼun. Manchukme jaʼ te machʼa kʼax mukʼ skʼoplal te kʼax ta Balumilal, la yakʼ ta ilel te manso sok pekʼel yoʼtan (Mat. 11:28-30). Ma la stoy sba yuʼun te bayal spʼijil sok te bayal bin ya snaʼ. Kʼalal ya xnojpteswan ma chujkuluk te bin ya yale sok la stuuntes ejemploetik te ya xkʼot ta yoʼtan te ants winiketike (Luc. 10:21). Te Jesús la yakʼbey yil te ants winiketik te ay skʼoplalik ta sit te Dios, ma jichuk te bin-utʼil la spasik te jwolwanejetik yuʼun te lotil religión (Juan 6:37). Spisil-ora la yichʼ ta wenta te pobreetik.

13. ¿Bin yuʼun te Jesús sok slekil yoʼtan sok skʼuxul yoʼtan la skoltay te jnopojeletik?

13 Te Jesús sok slekil yoʼtan sok skʼuxul yoʼtan la skoltay te jnopojeletik yuʼun. Snaʼoj te yanyantik-a te bin ya snaʼik spasel sok te ma pajaluk te bin kʼaxem ta skuxlejalik, jaʼ yuʼun ma pajaluk te aʼtelil te ya spasik soknix ta scholel skʼop Dios. Te Jesús bayal skʼoplal ta yoʼtan te ban kʼalal la spasik ta jujuntule. Ya xjuʼ ya kiltik te yuʼun-nix ya xkʼot ta yoʼtan-a te Jesús kʼalal la yal te lokʼombakʼop yuʼun te talentoetik. Ta lokʼombakʼop ini la yalbey skʼoplal jtul winik te la yakʼbey yaʼtel chaʼoxtul j-aʼteletik yuʼun «ha chican bin utʼil ya xhuʼ yuʼunic». Melelnix-a te chaʼtul j-abatetik la spasik te bin akʼbotik, ay jtul te jolinxan yuʼun takʼine, pero ta schebalik jich albotik: «Lec ay, lequil aʼbatat te jun awoʼtan ta jtojol» (Mat. 25:14-23).

14. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya jkʼayinbeytik stalel te Jesús?

14 Te Jesús jaʼnix jich ya yakʼ ta ilel slekil yoʼtan sok skʼuxul yoʼtan ta jtojoltik. Ya snaʼ te bin kʼaxem ta jkuxlejaltik sok yanyantik te bin ya xjuʼ kuʼuntik spasel, jaʼnix jich tseʼel yoʼtan te kʼalal ya jpastik te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya jkʼayinbeytik stalel te Jesús? Ma jkʼantik te jtul hermano maʼyuk skʼoplal ya yaʼiy sba o ya xkʼexaw ta swenta te ma xjuʼ yuʼun spasel jich te bin-utʼil te yantike. Te bin ya jpastike, jaʼ te ya jletik te bin-utʼil ya kutsilkʼoptaytik te kermanotaktik te ya x-aʼtejik ta stojol te Jehová te bantito kʼalal ya xjuʼ yuʼunik.

JPASTIK TE BIN YA XJUʼ KUʼUNTIK

Ya yakʼ stseʼelil koʼtantik teme juʼ kuʼuntik te bin la kakʼ ta koʼtantik spasel. (Ilawil te párrafo 15 sok 16). *

15, 16. ¿Bin koltayot jtul hermana yuʼun ya yakʼ ta yoʼtan te bin ya xjuʼ yuʼun spasel?

15 Kʼalal ya jnoptik te bin-utʼil ya x-abatinotikxan ta stojol te Jehová ya skoltayotik yuʼun tey ya kakʼ koʼtantik-a sok te ayuk swentail ya kaʼiytik te jkuxlejaltik. Te bin ya jnoptik spasel jaʼ chikan te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik sok te bitʼil ay te jkuxlejaltik, te ma jaʼuk te ya jpaj jbatik sok te yantik. Teme ma jichuk ya jpastik, ya jmel koʼtantik sok ya xchebaj koʼtantik yuʼun (Luc. 14:28). Kiltik te ejemplo yuʼun jtul precursora te Midori sbiil.

16 Te kʼalal chʼin achʼixto-a te Midori, te spapa te ma Testigouk, ya xpajaltayot sok te yantik alnichʼanetik yuʼun sok te sjoʼtak ta clase, te Midori jich ya yal: «Jich la kaʼiy te maʼyuk jkʼoplal ta jkʼaxele». Pero kʼalal kʼax te jaʼbile lek la yaʼiy sba, jich ya yalxan: «Ya yakʼbon slamalil koʼtan te kʼalal jujun kʼajkʼal ya jkʼopon te Biblia sok jich ya kaʼiy te kʼuxon ta yoʼtan te Jehová». Jaʼnix jich la yakʼ ta yoʼtan te ya x-abatinxan ta stojol te Jehová te bantito kʼalal ya xjuʼ yuʼun sok la yalbey te yakuk xkoltayot yuʼun ya skʼotes ta pasel. Te kʼalal jich la spas, la sta stseʼelil yoʼtan.

ABATINUKOTIKXAN TA STOJOL TE JEHOVÁ

17. ¿Bin-utʼil ya yachʼubtes spensarik te j-abatetik yuʼun Dios sok bin ya xlokʼ yuʼunik-a?

17 Ma orauk ya xlokʼ ta koʼtantik te bitʼil ma lek ya kaʼiy jbatik sok te bin ma xjuʼ kuʼuntik spasel, jaʼ yuʼun te Jehová jich ya yalbotik: «Achʼubenuc me apensaric» (Efes. 4:23, 24). Yuʼun ya xjuʼ kuʼuntik spasel ya skʼan ya jpastik oración, ya jkʼopontik te Biblia sok ya jnoptik ta skʼubulil koʼtantik. Mame jkom jbatik ta spasel-abi sok te yakuk skoltayotik te Jehová ta swenta te schʼul espíritu yuʼun ma jpajaltay jbatik sok te yantik. Jaʼnix jich ya skoltayotik te Jehová ta yilel teme ay ta koʼtantik te toybail sok te bikʼtal oʼtanil, teme aye ya skʼan te oranax ya jlokʼestik.

18. ¿Bin-utʼil ya yakʼbat smukʼul awoʼtan te bin ya yal 2 Crónicas 6:29, 30?

18 (Kʼopona 2 Crónicas 6:29, 30). Te Jehová ya snaʼ te bin ay ta koʼtantik sok te ya jpastik tulan ta stsalel te espíritu yuʼun te balumilal sok te bitʼil jmulawilotik. Kʼalal ya yil te ya jpastik tulan, ya xchʼixan te skʼuxul yoʼtan ta jtojoltik.

19. ¿Bin ejemplo ya stuuntes te Jehová yuʼun ya yakʼ jnaʼtik te skʼuxul yoʼtan ta jtojoltik?

19 Yuʼun ya yalbotik te kʼuxotik ta yoʼtan te Jehová, ya stuuntes te ejemplo yuʼun jtul mamail te kʼux ta yoʼtan te yale (Is. 49:15). Te Rachel te jaʼ mamail jich ya yal: «Te Stephanie te kʼalal ayine, mato staoj yuilal-a. Kʼalal la kil ta sbabial buelta jich yilel te ma xchʼie, jun u la yichʼ akʼel ta incubadora, pero te doctor la yalbon te ya xjuʼ ya jpet ta jujun kʼajkʼal. Kʼalal jich kʼot ta pasel kʼax kʼux-xan la kaʼiy jbatik te jchebaltik. Ta ora ini ay wakeb yaʼbilal sok jaʼ chʼinxan te bitʼil te yantik alaletik, pero kʼax kʼux ta koʼtan, melel la spas tulan yuʼun ya xkuxin sok ya yakʼbon stseʼelil koʼtan». Jaʼ jich kʼax kʼuxotik ta yoʼtan te Jehová te kʼalal ya yil te ya jpastik te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik, yuʼun ya x-abatinotik ta stojol. ¿Mabal jichuk te ya yakʼ smukʼul koʼtantik-abi?

20. ¿Bin ya yakʼ stseʼelil koʼtantik?

20 Ta organización yuʼun te Jehová bayal skʼoplal ta jujuntul te j-abatetik. Ma la yikʼotik tal ta stojol te Jehová yuʼun jaʼ lekotikxan te bitʼil te yantike, jaʼ la yil te pekʼel koʼtantik sok te ya kakʼ jbatik ta nojptesel yuʼune (Sal. 25:9). Ya jnaʼtik ta lek te tseʼel yoʼtan te kʼalal ya jpastik te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik te yaʼtele. Te bitʼil kujchem kuʼuntik sok jun koʼtantik ta stojol jich ya kakʼtik ta ilel te «lec soc toj» koʼtantik (Luc. 8:15). Jich yuʼun abatinukotik ta stojol te Jehová te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik. Teme jich ya jpastik, tseʼel koʼtantik yuʼun te bin ya jpastik.

KʼAYOJIL 38 Jehová ya skanantayat

^ parr. 5 Te Jehová ma spajotik sok te yantik, pero te joʼotik yaniwan jpaj jbatik sok te yantike, jaʼ yuʼun ya xjuʼ ya xchebaj koʼtantik. Ta artículo ini ya kilbeytik skʼoplal bin yuʼun ya yutsʼinotik teme ya jpaj jbatik sok te yantik soknix bin-utʼil ya jkoltaytik te jfamiliatik sok te hermanoetik te jichuk ya yil sbaik te bin-utʼil ya x-ilotik yuʼun te Jehová.

^ parr. 5 Ay yichʼoj jelel te biililetike.

^ parr. 7 Jaʼnix jich ya xtuun yuʼun te inamiletik te bintik la yichʼ alel, manchukme jaʼ baem ta stojol te mamalaliletik.

^ parr. 58 TE BIN YA XCHIKNAJ TA FOTO: Te kʼalal ya yichʼik ta mukʼ Dios ta sjunal na, te meʼil tatil tseʼel yoʼtanik ta stojol te yal snichʼnabik te bin juʼ yuʼunik spasel ta jujuntul te kʼalal ya spasik te arca yuʼun Noé.

^ parr. 62 TE BIN YA XCHIKNAJ TA FOTOETIK: Jtul hermana sok te yal ya spas jun programa yuʼun ya x-och ta precursora auxiliar sok tseʼel yoʼtan te kʼalal ya spas.