1. Eme ma rẹ sae ta nọ ma te rri eware nọ Jihova ọ ma na kpobi?

MA TE roro kpahe eware nọ Jihova ọ ma na kpobi, akpọ o re gbe omai unu. O sae lẹliẹ omai ta ọkpọ ẹme nọ Devidi ọso-ilezi na ọ ta kẹ Jihova evaọ olẹ inọ: “Nọ mẹ ruẹ idhiwu ra, iruo iziabọ ra, ọvẹre na gbe isi na nọ whọ ruẹrẹhọ, kọ ono họ ohwo-akpọ nọ whọ be rọ kareghẹhọ iẹe, gbe ọmọ ohwo-akpọ nọ whọ be rọ rẹrotei?” (Ol. 8:3, 4) Wọhọ epanọ Devidi ọ ta na, ma te rri ehrugbakpọ na, je rri epanọ ma kawo te, ma sae ta nọ, ‘Kọ mai yọ amono nọ Jihova o bi ro muẹrohọ omai?’ Wọhọ epanọ ma te ruẹ na, Jihova o muẹrohọ ahwo ọsosuọ nọ ọ ma, Adamu avọ Ivi, o te je ru re a jọ ahwo uviuwou riẹ.

2. Eme Jihova ọ gwọlọ nọ Adamu avọ Ivi a ru?

² Adamu avọ Ivi họ ahwo ọsosuọ nọ Jihova ọ ma fihọ otọakpọ na. Ọye họ Ọsẹ rai, yọ o you rai wumuo ho. Ọ gwọlọ nọ a yẹ akpọ na vọ. Ọ ta kẹ ae nọ: “Wha vihọ re wha jọ buobu, wha vọ otọakpọ na je woi.” (Emu. 1:28) Jihova ọ gwọlọ nọ a yẹ emọ re a rẹrote otọakpọ na. O hae jọ nọ a yoẹme je ru oware nọ Jihova ọ ta, te ai te emọ rai a hae te jọ uviuwou riẹ bẹdẹ bẹdẹ.

3. Fikieme ma rọ ta nọ Jihova o bru ọghọ họ Adamu avọ Ivi oma evaọ uviuwou riẹ?

³ Jihova o ru re Adamu avọ Ivi a jọ uviuwou riẹ, o te je bru ọghọ họ ae oma. Devidi ọ jọ obe Olezi 8:5 gbe ẹme-obotọ riẹ ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova ọ ma ohwo-akpọ inọ: “Who ru rie kpotọ omojọ vi ikọ-odhiwu, yọ whọ rehọ oruaro gbe ọghọ ro tu ei uzou.” Ginọ uzẹme inọ oghẹrẹ ogaga gbe eriariẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ ikọ-odhiwu na oye ọ kẹ ahwo-akpọ họ. (Ol. 103:20) O make rrọ ere na, “omojọ” ọvo  ohwo-akpọ o ro kpotọ vi ikọ-odhiwu nọ e vọ avọ ogaga gbe eriariẹ na. Kọ oware yena u gbe gbunu? Ọghọ nọ Jihova o gine bru họ Adamu avọ Ivi oma ọ rro kẹhẹ.

4. Eme ọ via kẹ Adamu avọ Ivi fikinọ a yoẹme kẹ Jihova ha, kọ eme ma te ta kpahe na?

 ⁴ Adamu avọ Ivi a yoẹme kẹ Jihova ha, fikiere a gbẹ jọ ahwo uviuwou riẹ hẹ. Oware na u yoma kẹhẹ. Wọhọ epanọ ma te ruẹ evaọ uzoẹme nana, oware nọ a ru na o wha uye ulogbo se emọ rai. Rekọ ẹjiroro Jihova o ri nwene he. Ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ nọ i yoẹme kẹe a rẹ jọ emọ riẹ bẹdẹ bẹdẹ. Ma te ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro bru ọghọ họ omai oma. Ma vẹ te ta kpahe oware nọ ma re ru enẹna re ma dhesẹ nọ ma gwọlọ jọ uviuwou Jihova. Ma vẹ te jẹ ta kpahe eware iwoma nọ Jihova o ti ru kẹ ahwo uviuwou riẹ nọ a rrọ otọakpọ bẹdẹ bẹdẹ.

5. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ eva e were omai gaga inọ Jihova ọ ma omai evaọ uwoho riẹ?

⁵ Jihova o bru ọghọ họ omai oma nọ ọ rọ ma omai evaọ uwoho riẹ. (Emu. 1:26, 27) Fikinọ Jihova ọ ma omai evaọ uwoho riẹ, ma sai wo emamọ iruemu buobu nọ ọyomariẹ o wo. Ejọ rai họ, uyoyou, ohrọ-oriọ, ọtẹruo, gbe ẹrẹreokie. (Ol. 86:15; 145:17) Ma te wo iruemu nana, o rẹ wha orro se Jihova yọ ma bi je dhesẹ nọ eva e were omai gaga inọ ọ ma omai evaọ uwoho riẹ. (1 Pita 1:14-16) Ma te bi ru oware nọ o rẹ were Ọsẹ obọ odhiwu mai na, eva e te were omai. Yọ nọ orọnọ Jihova ọ ma omai evaọ uwoho riẹ na, ma sae jọ oghẹrẹ ahwo nọ ọ gwọlọ nọ a rẹ jọ uviuwou riẹ.

6. Ẹvẹ Jihova ọ ma otọakpọ na, nọ u dhesẹ nọ o gine bru ọghọ họ ahwo-akpọ oma?

⁶ Jihova ọ ma otọakpọ na wowoma kẹ omai. Jihova ọ ma otọakpọ na jẹ ruẹrẹ iẹe fihọ wowoma kpahotọ bẹ no taure ọ tẹ te ma ohwo fihọ iẹe. (Job 38:4-6; Jeri. 10:12) Fikinọ Jihova ọ rrọ wowou yọ o re ru emamọ eware kẹ amọfa gaga, ọ ma eware iwoma buobu fihọ otọakpọ na nọ e rẹ lẹliẹ eva were ohwo-akpọ. (Ol. 104:14, 15, 24) Nọ ọ ma eware kpobi no, o te rri eware na jẹ “ruẹ nọ eware kpobi nọ ọ ma i woma.” (Emu. 1:10, 12, 31) O bru ọghọ họ ohwo-akpọ oma nọ ọ rọ rehọ iẹe “mu ọnọ o wuzou” eware iwoma kpobi nọ ọ ma fihọ otọakpọ na. (Ol. 8:6) Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ nọ a rrọ gbagba a rẹ rẹrote eware iwoma kpobi nọ ọ ma na yọ eva e be were ae. Dede nọ o rrọ ere nẹnẹ hẹ, Jihova ọ ta nọ oke o be tha nọ o te jọ ere. Kọ whọ be hai yere Jihova kẹ obọdẹ eyaa nana?

7. Eme Joshua 24:15 o ta, nọ u dhesẹ nọ ma wo uvẹ nọ ma sai ro ru oware nọ ma gwọlọ?

⁷ Jihova ọ kẹ omai uvẹ nọ ma sai ro ru oware nọ ma gwọlọ. Ohwo-akpọ ọ sae ta nọ enẹ gbe enẹ mẹ gwọlọ rọ uzuazọ mẹ ru. (Se Joshua 24:15.) Rekọ eva mai e rẹ were Jihova gaga nọ ma tẹ ta nọ ọye ma rẹ gọ evaọ edẹ uzuazọ mai kpobi. (Ol. 84:11; Itẹ 27:11) U te no ere no, emamọ eware efa buobu e riẹ nọ ma rẹ sae rọ uvẹ nọ Jihova ọ kẹ omai na ru. Joma ta kpahe emamọ oware jọ nọ Jesu ọ rọ uvẹ yena ru.

8. Uvẹ nọ Jesu ọ hai ti ro ru eware kẹ omobọ riẹ, eme ọ rehọ e riẹ ru?

⁸ Jesu ọ jẹ hae rọ uvẹ nọ ọ hai ti ro ru eware kẹ omariẹ ro ru eware iwoma kẹ amọfa, yọ ma sae rọ aro kele iei. U wo ẹdẹ jọ nọ oma o rrọ Jesu avọ ikọ riẹ gaga no, a te kpohọ oria jọ nọ u siomano re a serihọ. Rekọ a sai serihọ họ. Ahwo jọ a zurie bru ae ze, yọ a gwọlọ nọ Jesu o wuhrẹ ae. Eva e dha Jesu hu. Ukpoye, ohrọ ahwo na  o re riẹ. Kọ eme o ru? “O te mu ae eware buobu họ ewuhrẹ.” (Mak 6:30-34) Ma tẹ be hae rọ oke gbe ẹgba nọ ma hai ti ro ru eware kẹ omamai fiobọhọ kẹ amọfa wọhọ epanọ Jesu o ru, o rẹ wha orro se Ọsẹ obọ odhiwu mai. (Mat. 5:14-16) Ma rẹ jẹ rọ ere dhesẹ kẹ Jihova nọ ma gwọlọ jọ uviuwou riẹ.

9. Obọdẹ uvẹ vẹ Jihova ọ kẹ ahwo-akpọ?

⁹ Nọ Jihova ọ ma ahwo-akpọ, o ru re a yẹ emọ, a ve je wuhrẹ emọ na re a you rie jẹ gọe. Otẹrọnọ who yẹ ọmọ no, kọ who bi rri uvẹ nana nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ owhẹ na ghaghae? Nọ Jihova ọ ma ikọ-odhiwu, ọ kẹ rai eriariẹ gbe ogaga nọ a sai ro ru eware sa-sa, rekọ ọ ma rai re a yẹ emọ họ. Fikiere, rri uvẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ owhẹ na ghaghae. U wo oware jọ nọ u wuzou gaga nọ Jihova ọ gwọlọ nọ esẹgbini a re ru, ọ gwọlọ nọ a rẹ “rehọ ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova rọ yọrọ” emọ rai. (Ẹf. 6:4; Izie. 6:5-7; Ol. 127:3) Ukoko Jihova u ru eware buobu no nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ esẹgbini wuhrẹ emọ rai. Ejọ rai họ ebe, ividio, ile, gbe eware efa buobu nọ a ru fihọ itanẹte. Onana u dhesẹ nọ Ọsẹ obọ odhiwu mai na avọ Ọmọ riẹ, a you emaha na gaga. (Luk 18:15-17) Esẹgbini a tẹ be daoma rai kpobi wuhrẹ emọ rai fihọ edhere Jihova wọhọ epanọ ọ ta, eva e rẹ were iẹe gaga. Esẹgbini i te ru ere, emọ rai e sae jọ ahwo uviuwou Jihova bẹdẹ bẹdẹ.

10-11. Erere vẹ ma ti wo fikinọ Jihova o vi Jesu ze ti whu kẹ omai?

¹⁰ Jihova ọ kuvẹ re Ọmọ riẹ nọ o you gaga na o whu re ma sae wariẹ jọ ahwo uviuwou riẹ. Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ  edhe-ẹme avọ 4 na, Adamu avọ Ivi a no uviuwou Jihova fiki aghẹmeeyo. Yọ emọ nọ a ti yẹ a te gbẹ sae jọ uviuwou na gbe he. (Rom 5:12) Adamu avọ Ivi a keke aro fihọ ru oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ a ru hu, oyejabọ nọ a gbe ro te ahwo nọ a rẹ jọ uviuwou Ọghẹnẹ hẹ. Kọ emọ rai? Fikinọ Jihova o you ahwo-akpọ gaga, ọ gbẹ edhere fihọ nọ ahwo nọ a yoẹme a sae rọ jọ uviuwou riẹ. O vi Ọmọ ọvo riẹ ze re o whu kẹ omai. (Jọn 3:16; Rom 5:19) Jesu nọ o whu na u ru nọ Ọghẹnẹ ọ rọ salọ ahwo nọ a bu te idu udhuhrẹ-gbene (144,000) nọ i bi yoẹme kẹe re a jọ emọ riẹ.​—Rom 8:15-17; Evia. 14:1.

¹¹ Amọfa buobu gbidi gbidi a a bi yoẹme kẹ Ọghẹnẹ re. Ahwo nana a te kru ẹrọwọ rai evaọ odawọ urere na, nọ Esuo Odu-Ikpe na o te kuhọ no, a te jọ uviuwou Ọghẹnẹ re. (Ol. 25:14; Rom 8:20, 21) Fiki ẹruore nana nọ a wo na, a bi se Jihova “Ọsẹ” rai makọ enẹna. (Mat. 6:9) A ti je wuhrẹ ahwo buobu nọ a te kpare no uwhu ze oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ a ru. Enọ e jọ usu rai ru eware nọ a ti wuhrẹ ae na, a vẹ te jọ ahwo uviuwou Ọghẹnẹ re.

12. Onọ vẹ ma te kuyo riẹ?

¹² Wọhọ epanọ ma wuhrẹ no na, Jihova o ru eware buobu no ro bru ọghọ họ ohwo-akpọ oma. Ọ rọ ẹzi wholo ahwo jọ nọ a te jọ emọ riẹ evaọ obọ odhiwu, ọ tẹ jẹ kẹ “ogbotu obuobu” na uvẹ nọ a te rọ jọ emọ riẹ evaọ obọ otọakpọ obonẹ. (Evia. 7:9) Eme ma re ru enẹna ro dhesẹ kẹ Jihova nọ ma ginẹ gwọlọ jọ uviuwou riẹ bẹdẹ bẹdẹ?

13. Eme ma re ru re ma sae jọ ahwo uviuwou Ọghẹnẹ? (Mak 12:30)

¹³ Rọ eva ra kpobi gọ Jihova re u dhesẹ nọ who you rie. (Se Mak 12:30.) Uvẹ nọ Jihova ọ kẹ omai re ma gọe na yọ okpoware jọ evaọ usu eware iwoma buobu nọ o ru kẹ omai no. Joma hai “koko ijaje” Jihova  re ma rọ ere dhesẹ nọ ma you rie. (1 Jọn 5:3) Jesu ọ vuẹ omai oware jọ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma ru. Ọ gwọlọ nọ ma wuhrẹ ahwo re a họ-ame, re a jọ ilele riẹ. (Mat. 28:19) Ọ tẹ jẹ ta nọ ma you ohwohwo. (Jọn 13:35) Jihova o ti ru re ahwo nọ a bi yoẹme kẹe evaọ akpọ na soso a jọ uviuwou riẹ bẹdẹ bẹdẹ.​—Ol. 15:1, 2.

14. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma you amọfa? (Matiu 9:36-38; Ahwo Rom 12:10)

¹⁴ You amọfa. Uyoyou họ onọ o karo evaọ usu iruemu kpobi nọ Jihova o wo. (1 Jọn 4:8) Taure ma tẹ te riẹ Jihova dede yọ o you omai no. (1 Jọn 4:9, 10) Ma te you amọfa, yọ ma be rọ aro kele Jihova. (Ẹf. 5:1) Oware nọ o mai woma nọ ma re ru kẹ amọfa ro dhesẹ nọ ma you rai họ, ma re wuhrẹ ae kpahe Jihova nọ oke o gbẹ riẹ na. (Se Matiu 9:36-38.) A sae jọ ahwo uviuwou Ọghẹnẹ nọ a te ru eware nọ ma bi wuhrẹ ai na. Nọ a tẹ make họ-ame no, ma re gbe you rai jẹ kẹ ae adhẹẹ. (1 Jọn 4:20, 21) Ẹvẹ ma sai ro ru ere? Ma re fievahọ ohwo nọ ọ họ-ame no, orọnọ ma re viẹro ku ei hi. Wọhọ oriruo, o te ru oware jọ yọ ma riẹ ẹjiroro nọ o ro ru oware na ha, ma re viẹro ku ei hi inọ ekpehre ẹjiroro jọ o ro ru ei. Ukpoye, ma re bru ọghọ họ iẹe oma, ma ve je rri rie inọ ọ rro vi omai.​—Se Ahwo Rom 12:10; Fil. 2:3.

15. Amono ma rẹ jọ wowou kẹ jẹ re ohrọ?

¹⁵ Jọ wowou, re whọ hae jẹ re ohrọ ahwo kpobi. Ma tẹ ginẹ gwọlọ jọ ahwo uviuwou Jihova bẹdẹ bẹdẹ, ma rẹ daoma koko izi Ọghẹnẹ ẹsikpobi. Wọhọ oriruo, Jesu ọ ta nọ ma jọ wowou re ma jẹ re ohrọ ahwo kpobi, makọ te ewegrẹ mai dede. (Luk 6:32-36) Uzẹme riẹ họ, ẹsejọ o rẹ lọhọ tere he re ma ru ere. O tẹ make rrọ ere, ma rẹ daoma wo oghẹrẹ iroro nọ Jesu o wo, jẹ rọ aro kele iei. Nọ ma tẹ be daoma yoẹme kẹ Jihova jẹ rọ aro kele Jesu yọ ma bi dhesẹ kẹ Ọsẹ obọ odhiwu mai nọ ma gwọlọ jọ ahwo uviuwou riẹ bẹdẹ bẹdẹ.

16. Eme ma rẹ whaha re ma gbẹ raha odẹ uviuwou Jihova ha?

¹⁶ Who ru oware nọ o rẹ raha odẹ uviuwou Jihova ha. Ọmaha ọ rẹ gwọlọ rọ aro kele oniọvo ọkpako riẹ. Nọ ọrọ ọkpako o te bi koko izi Jihova, ọrọ ọmaha ọ rẹ rọ aro kele iei ru epọvo na re. Rekọ nọ o te mu ekpehre uzuazọ họ eyeri, ọrọ ọmaha na ọ sae rọ aro kele iei ru epọvo na. Ere ọvona o rrọ re evaọ uviuwou Jihova. Oniọvo nọ ọ jẹ gọ Jihova ziezi vẹre o te mu ekpehre uzuazọ họ eyeri, hayo nọ o te kie no ukoko je mu ukoko na họ ẹwọso, inievo efa a sae gwọlọ rọ aro kele iei. Ohwo kpobi nọ o ru oware utiona, yọ ọ be raha odẹ uviuwou Jihova. (1 Tẹs. 4:3-8) Joma rọ aro kele ohwo ọvo ru oware uyoma ha, re oware ovo u gbe si omai no uviuwou Ọsẹ obọ odhiwu oyoyou mai na ha.

17. Oghẹrẹ iroro vẹ ma rẹ whaha, kọ fikieme?

¹⁷ Rẹroso Jihova, orọnikọ ekwakwa eyero akpọ họ. Jihova ọ vuẹ omai nọ ma tẹ be kake gwọlọ Uvie riẹ, je bi ru oware nọ u kiẹrẹe, o ti fiobọhọ kẹ omai ruẹ emu nọ ma rẹ re, iwu nọ ma re fihọ, gbe oria nọ ma rẹ rria. (Ol. 55:22; Mat. 6:33) Ma tẹ be hae kareghẹhọ eyaa yena, ma ti gbe roro ho inọ ma te wo ekwakwa eyero akpọ na ẹsiẹe eva e te were omai, udu u ve je te omai otọ. Ma riẹ nọ ma te bi ru oreva Jihova, ẹsiẹe ọvo eva e rẹ rọ ginẹ were omai, udu u ve je te omai otọ. (Fil. 4:6, 7) Ma tẹ maki wo ugho nọ ma rẹ rọ dẹ eware buobu dede, ma re roro sọ ma gine wo oma hayo uvẹ nọ ma te rọ rehọ ae ru iruo jẹ rẹrote ai. U fo re ma nọ omamai nọ, ‘Kọ me bi rri eware nọ me wo inọ ababọ rai mẹ sae jọ uzuazọ họ?’ Ma rẹ kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ  ọ kẹ omai iruo evaọ uviuwou riẹ. Fikiere ma rẹ kuvẹ hẹ re oware jọ o whae ze nọ ma gbe ro ru iruo na ziezi hi. Uvẹ u rovie fihọ kẹ ọmoha jọ nọ ọ hae te rọ jọ olele Jesu, rekọ ọ rọwo jọ olele Jesu hu fikinọ eyero riẹ ọ were riẹ gaga. U ru nọ uvẹ nọ ọ hae te rọ gọ Jihova jẹ jọ ọmọ riẹ o rọ vrẹ riẹ. Ma gwọlọ jọ wọhọ ohwo yena vievie he.​—Mak 10:17-22.

18. Eghale vẹ i ti te ahwo nọ a yoẹme kẹ Jihova bẹdẹ bẹdẹ?

¹⁸ Ahwo nọ a bi yoẹme kẹ Jihova a ti you rie jẹ gọe bẹdẹ bẹdẹ, a rẹ ruẹ uvẹ-ọghọ nọ u te ọnana ha. Oke yena ahwo nọ a te rria otọakpọ obonẹ a te rẹrote otọakpọ owoma nana nọ Jihova ọ ma kẹ omai na. Kẹle na Uvie Ọghẹnẹ u ti zihe otọakpọ na soso gbe eware nọ e riẹe ruọ ekpokpọ. Ebẹbẹ kpobi nọ i bi te omai nẹnẹ fiki uviuwou Ọghẹnẹ nọ Adamu avọ Ivi a no na, Jesu o ti ku ai kpobi họ oke yena. Jihova ọ te kpare ahwo buobu gbidi gbidi no uwhu ze, a ve ti wuhrẹ ae kpahe iẹe. Kẹsena nọ a je ru eware nọ a wuhrẹ, a vẹ te rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ aparadase nọ ẹyao ọ te jọ họ. (Luk 23:42, 43) Nọ ahwo uviuwou Ọghẹnẹ nọ a te jọ otọakpọ oke yena a tẹ rọ ẹmẹrera zihe ruọ ahwo ọgbagba no, a ve ti wo oghẹrẹ “oruaro gbe ọghọ” nọ Devidi o kere kpahe na.​—Ol. 8:5.

19. Eme u fo nọ ma rẹ hae kareghẹhọ?

¹⁹ Otẹrọnọ whẹ yọ omọvo “ogbotu obuobu” na, kiyọ who bi rẹro obọdẹ eghale nọ who ti wo. Jihova o you owhẹ gaga, yo ọ gwọlọ nọ whọ jọ uviuwou riẹ. Fikiere daoma gaga re whọ hai ru oware nọ o rẹ were iẹe. Hae kareghẹhọ eyaa nọ ọ ya kẹ omai na kẹdẹ kẹdẹ. Hai rri uvẹ nọ whọ be rọ gọ Jihova Ọsẹ oyoyou mai na ghaghae, re who je rẹro oke nọ who ti ro jiri ei bẹdẹ bẹdẹ.